Ο «Χαμένος Κόσμος» της Βολιβίας

ΤΟ 1906 ο πρόεδρος της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρίας της Μεγάλης Βρετανίας είχε μια συζήτηση με τον συνταγματάρχη Πέρσι Χάρισον Φόσετ σχετικά με τις μεγάλες οικονομικές προοπτικές που πρόσφερε η Νότια Αμερική. Βάζοντας έναν χάρτη μπροστά στον Φόσετ, είπε: «Κοίτα αυτή την περιοχή! Ο χάρτης είναι γεμάτος κενά επειδή δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα για αυτήν». Κατόπιν πρότεινε στο συνταγματάρχη να αναλάβει την εξερεύνησή της. Ο Φόσετ δέχτηκε.

Στο ημερολόγιό του ο Φόσετ περιέγραψε τις δασοσκεπείς πλαγιές του οροπεδίου Ουαντσάκα, όπως είναι γνωστό σήμερα, στη Βολιβία. Αποκάλεσε την περιοχή «χαμένο κόσμο». a Μερικοί πιστεύουν ότι τα ημερολόγια και οι φωτογραφίες του Φόσετ ενέπνευσαν τον διάσημο Βρετανό συγγραφέα Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ να γράψει το μυθιστόρημα Χαμένος Κόσμος, το οποίο περιγράφει έναν μυθικό κόσμο «πιθηκανθρώπων» και τρομακτικών δεινοσαύρων που υποτίθεται ότι επιβίωσαν ως τους σύγχρονους καιρούς. Σήμερα, αυτό το σχετικά παρθένο τμήμα της Αμαζονίας περιλαμβάνει το εντυπωσιακό Εθνικό Πάρκο Νόελ Κεμπφ Μερκάντο της Βολιβίας, το οποίο ανακηρύχτηκε μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς το 2000. b

Το πάρκο, που βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο της Βολιβίας, κατά μήκος των συνόρων με τη Βραζιλία, είναι μια σχεδόν ανέγγιχτη περιοχή η οποία καλύπτει πάνω από 15.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Περιλαμβάνει πέντε οικοσυστήματα: υψίπεδο με αειθαλές δάσος, φυλλοβόλο δάσος, υψίπεδο με άνυδρη σαβάνα, σαβάνα με υγρότοπους, καθώς και δασικούς υγρότοπους. Αυτό καθαυτό το οροπέδιο Ουαντσάκα είναι ένα απόκρημνο ψαμμιτικό ύψωμα με έκταση 5.180 τετραγωνικών χιλιομέτρων που ορθώνεται 550 μέτρα πάνω από τη γύρω πεδιάδα και εκτείνεται σαν ραχοκοκαλιά 150 περίπου χιλιόμετρα παράλληλα με τα ανατολικά όρια του πάρκου. Οι πολλοί ποταμοί που διαρρέουν το οροπέδιο και τη γύρω πεδιάδα τροφοδοτούν γύρω στους 20 καταρράκτες, μεταξύ άλλων τους καταρράκτες Σάλτο Σουσάνα, Άρκο Ίρις, Φεντερίκο Άλφελντ, Γκεμέλας και Ελ Ενκάντο.

Η Περιπέτειά μας Αρχίζει

Το πάρκο, προστατευμένο κατά κάποιον τρόπο χάρη στην απομόνωσή του, αποτελεί πόλο έλξης για οικοτουρίστες, πολλοί εκ των οποίων έρχονται αεροπορικώς από τη Σάντα Κρουζ που βρίσκεται στην κεντρική Βολιβία. Εμείς αποφασίσαμε να διανύσουμε οδικώς τα 700 χιλιόμετρα ως εκεί, και έτσι παρατηρήσαμε από πολύ κοντά τη βολιβιανή ύπαιθρο. Σε κάποιο σημείο είδαμε μπροστά μας κάτι σαν σύννεφο από ζωηρόχρωμα φύλλα που διέσχιζαν φτερουγίζοντας το δρόμο. Ωστόσο, όπως διαπιστώσαμε, τα «φύλλα» ήταν πεταλούδες, και εμείς δεν ήμασταν οι μόνοι που τις παρατηρούσαμε. Ένας λόχος από πεινασμένες σαύρες έτρεχαν εδώ και εκεί, τρώγοντας λαίμαργα τη δύσμοιρη λεία τους.

Όταν φτάσαμε στο εθνικό πάρκο συναντήσαμε τον ξεναγό μας, τον Γκουίντο, στο χωριό Λα Φλορίντα, στις όχθες του ποταμού Παραγκουά. Ο Γκουίντο μάς πέρασε απέναντι μαζί με το αυτοκίνητό μας πάνω σε μια πλωτή πλατφόρμα, και από εκεί πήγαμε οδικώς στον κοντινό καταυλισμό Λος Φιέρος. Καθ’ οδόν είδαμε μια αλεπού και έναν νυχτοπάτη με ψαλιδωτή ουρά​—ένα όμορφο πουλί που πέρασε από μπροστά μας πετώντας χαμηλά πάνω από το δρόμο.

Το επόμενο πρωί, μας ξύπνησαν κρωξίματα πουλιών​—τέσσερις πανέμορφοι μπλε και κίτρινοι παπαγάλοι μακάο ήταν κουρνιασμένοι ψηλά σε ένα  δέντρο έξω από την καλύβα μας. Έμοιαζαν να λένε: «Καλωσορίσατε στο σπίτι μας!» Αυτό το θαυμάσιο ξεκίνημα της πρώτης μας ημέρας στο πάρκο προμήνυε αλησμόνητες εμπειρίες.

Σφύζει από Ζωή

Το Εθνικό Πάρκο Νόελ Κεμπφ Μερκάντο έχει να επιδείξει πάνω από 600 είδη πουλιών, 139 είδη θηλαστικών (περισσότερα από όσα υπάρχουν σε ολόκληρη τη Βόρεια Αμερική), 74 ποικιλίες ερπετών και ίσως 3.000 περίπου είδη πεταλούδων​—χωρίς να υπολογίσουμε τα αναρίθμητα άλλα έντομα. Τα πουλιά περιλαμβάνουν πάνω από 20 ποικιλίες παπαγάλων, καθώς και τον αετό άρπυια, τον οπισθόκομο και το λοφιοφόρο μανακίνο. Ο Νικ Άτσεσον, γνώστης των πουλιών και περιβαλλοντολόγος της περιοχής, μας είπε ότι «σπάνια είδη όπως το Euscarthmus rufomarginatus και το Sporophila nigrorufa προσελκύουν παρατηρητές πουλιών από όλο τον κόσμο».

Στα πολυάριθμα θηλαστικά συγκαταλέγονται οι γιγάντιοι μυρμηκοφάγοι, οι χαιτοφόροι λύκοι, οι ιαγουάροι, τα πεκάρι, οι τάπιροι και τα ελάφια της πάμπας. Οι πολλοί ποταμοί που είτε περιβάλλουν είτε διαρρέουν το πάρκο σφύζουν και αυτοί από ζωή, καθώς φιλοξενούν 62 είδη αμφιβίων και 254 είδη ψαριών, αλλά και κροκοδείλους καϊμάν, ενυδρίδες Βραζιλίας, καπιμπάρα και όμορφα δελφίνια του Αμαζονίου. Το πάρκο είναι σωστός παράδεισος για τους φυσιολάτρες!

Εξαιτίας των μεγάλων αιλουροειδών στην Αμαζονία, πολλοί επισκέπτες ανησυχούν για την ασφάλειά τους​—όπως ανησυχούσαμε και εμείς. Ο διευθυντής του καταυλισμού Λος Φιέρος μάς μίλησε για την πρώτη του νύχτα στο πάρκο. «Ξύπνησα τα μεσάνυχτα με την παράξενη αίσθηση ότι κάποιος με παρακολουθούσε. Κοίταξα από το παράθυρο της καλύβας μου και αντίκρισα έναν ιαγουάρο που είχε καρφώσει το βλέμμα του πάνω μου, ενώ το μόνο πράγμα που μας χώριζε ήταν μια σήτα για τα έντομα! Τρομοκρατημένος, κλειδώθηκα στο μπάνιο και έμεινα εκεί ως την αυγή». Αυτό δεν ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσαμε να ακούσουμε!

Αλλά τότε ο διευθυντής συνέχισε: «Σύντομα έμαθα ότι αυτό το περίεργο αιλουροειδές κάνει συχνά νυχτερινές επισκέψεις και δεν θεωρείται επικίνδυνο. Μάλιστα, τις ζεστές ημέρες οι ιαγουάροι πολλές φορές μπαίνουν στον καταυλισμό και ξαπλώνουν στις δροσερές πλακόστρωτες βεράντες που έχουν οι καλύβες. Όπως φαντάζεστε, αυτό το θέαμα μπορεί να πανικοβάλει τους νεοφερμένους! Στο παρελθόν, είχαμε πάντοτε μαζί μας κυνηγετικό όπλο, ιδίως όταν κάναμε νυχτερινές ξεναγήσεις, αλλά τώρα ποτέ δεν παίρνουμε όπλο μαζί μας. Τα ζώα δεν άλλαξαν. Η δική μας στάση απέναντί τους έχει αλλάξει». Παρ’ όλα αυτά, ο διευθυντής μάς συνέστησε να δείχνουμε σεβασμό για όλα τα άγρια ζώα.

Στους Καταρράκτες Ελ Ενκάντο Μέσα από τη Ζούγκλα

Οι άφθονοι καταρράκτες του πάρκου προσελκύουν πολλούς επισκέπτες. Με τον ξεναγό μας, τον Γκουίντο, ξεκινήσαμε νωρίς την οδοιπορία μας προς τους καταρράκτες Ελ Ενκάντο, οι οποίοι πέφτουν από το οροπέδιο Ουαντσάκα σε βάθος 80 μέτρων. Στα 6 χιλιόμετρα που διανύσαμε πεζοί μέσα στο βροχερό δάσος, από τα κλαδιά των δέντρων μάς υποδέχονταν αραχνοπίθηκοι και μαύροι πίθηκοι αλουάτα. Οι αραχνοπίθηκοι οφείλουν το όνομά τους στα μακριά τους άκρα. Οι δε μαύροι πίθηκοι αλουάτα βγάζουν δυνατές κραυγές που μπορούν να ακουστούν μέχρι και τρία χιλιόμετρα μακριά! Μπροστά μας, ένα πουλί του είδους  Aburria cujubi, που μοιάζει με γαλοπούλα, διέσχισε ταχύτατα το μονοπάτι αναζητώντας το πρόγευμά του. Ο Γκουίντο μάς έδειξε κάποια ίχνη στις όχθες του κοντινού ρέματος. Το έμπειρο μάτι του αναγνώρισε τα χνάρια δύο διαφορετικών ειδών ελαφιού, καθώς και ενός τάπιρου, ενός ιαγουάρου και ενός πούμα. Νιώθαμε ότι κάθε λογής μάτια μάς παρακολουθούσαν από αναρίθμητες κρυψώνες και ότι αυτός ο τόπος βρίθει από ζωή μέρα νύχτα.

Υπάρχει άφθονη βλάστηση για να κρύβονται αυτά τα πλάσματα που παρατηρούν τα πάντα γύρω τους, διότι η ποικιλία στο τοπίο και στο φυσικό περιβάλλον ευνοεί την ανάπτυξη πληθώρας φυτών κάθε λογής. Μάλιστα, υπολογίζεται ότι 4.000 είδη ευδοκιμούν στην περιοχή, μεταξύ αυτών και πάνω από 100 ποικιλίες ορχιδέας, καθώς επίσης πολλά και διάφορα δέντρα, φτέρες, βρομελιίδες και αναρριχητικά φυτά. Τα μάτια μας χόρτασαν χρώματα και η μύτη μας αρώματα όταν γευτήκαμε τα νόστιμα φρούτα που βγαίνουν κοντά στο μονοπάτι, όπως το μανγκάμπα, που είναι καρπός δέντρου, και το πάσιον φρουτ, που βγαίνει από αναρριχητικό φυτό.

Τελικά, καθώς διασχίζαμε ένα ρέμα, έφτασε στα αφτιά μας ο μακρινός ήχος του νερού που έπεφτε, ο οποίος με κάθε βήμα γινόταν δυνατότερος. Τότε ξαφνικά βρεθήκαμε σε ένα ξέφωτο αντικρίζοντας τους επιβλητικούς καταρράκτες Ελ Ενκάντο, με το κάτω μέρος τους τυλιγμένο στην καταχνιά. Φτέρες και βρομελιίδες στόλιζαν τους βράχους ολόγυρα από την κρυστάλλινη λιμνούλα στην οποία έπεφταν τα νερά. «Τις ζεστές ημέρες, οι πίθηκοι κατεβαίνουν στο νερό για να δροσιστούν», είπε ο Γκουίντο. Μας άρεσε η ιδέα, οπότε μπήκαμε και εμείς για να δροσιστούμε, απολαμβάνοντας την αδιατάραχτη ηρεμία αυτού του πανέμορφου μέρους και τον ευχάριστο ήχο του νερού που έπεφτε.

Προστασία του Περιβάλλοντος​—Η Κληρονομιά του Νόελ Κεμπφ Μερκάντο

Ο Νόελ Κεμπφ Μερκάντο, ο οποίος αγωνίστηκε για τη διατήρηση του περιβάλλοντος, πέθανε το 1986. Το έργο, όμως, που ξεκίνησε εκείνος για την προστασία αυτού του τμήματος της Βολιβίας συνεχίζεται. Το 1996 οι κυβερνήσεις της Βολιβίας και των Ηνωμένων Πολιτειών συμφώνησαν να προστατέψουν 8.800.000 στρέμματα βροχερού δάσους και να προωθήσουν τη βιώσιμη ανάπτυξη στα πλαίσια μιας προσπάθειας να περιοριστούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σε άλλα μέρη του κόσμου. Το επόμενο έτος η κυβέρνηση της Βολιβίας και τρεις εταιρίες παραγωγής ενέργειας έθεσαν σε εφαρμογή το Πρόγραμμα Δράσης Νόελ Κεμπφ για το Κλίμα, το οποίο μεταξύ άλλων οδήγησε στην ανάκληση των δικαιωμάτων υλοτομίας σε 8.800.000 στρέμματα δάσους. Κατόπιν, αυτή η έκταση προστέθηκε στο πάρκο, διπλασιάζοντας το μέγεθός του.

Η επίσκεψή μας σε αυτό το μεγαλειώδες μέρος αύξησε την εκτίμησή μας για τον Δημιουργό και για την ομορφιά και την ποικιλία της ζωής που φρόντισε να υπάρχει στον πλανήτη Γη. Το εδάφιο Ψαλμός 104:24 λέει: «Πόσο πολλά είναι τα έργα σου, Ιεχωβά! Τα πάντα με σοφία τα έφτιαξες. Η γη είναι γεμάτη από τα δημιουργήματά σου». Πράγματι, καθώς βαδίζαμε στα μονοπάτια αυτού του ανέγγιχτου «χαμένου κόσμου», νιώσαμε σχεδόν ενστικτωδώς την επιθυμία να πατάμε απαλά, να «γεμίζουμε» με την ομορφιά που μας περιέβαλλε και να μην πάρουμε τίποτα μαζί μας παρά μόνο φωτογραφίες και αναμνήσεις.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Φούξια ορχιδέα

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

Οι καταρράκτες Άλφελντ, στο εθνικό πάρκο

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Παπαγάλοι μακάο

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Καταρράκτες Ελ Ενκάντο

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 15]

Aerial: ® 2004 Hermes Justiniano/​BoliviaNature.com

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 17]

Orchid, Ahlfeld Falls, and macaws: ® 2004 Hermes Justiniano/​BoliviaNature.com