ΠΟΛΛΕΣ πτυχές της σύγχρονης ιατρικής ίσως δεν είναι τόσο σύγχρονες όσο πιστεύουν ορισμένοι. Στην πραγματικότητα, αρκετές από τις συνηθισμένες ιατρικές μεθόδους του σήμερα εφαρμόζονταν σε ορισμένα μέρη αιώνες νωρίτερα. Πάρτε για παράδειγμα την ιστορία της ιατρικής στη Μέση Ανατολή το Μεσαίωνα.

Το 805 Κ.Χ., ο ΧΑΛΙΦΗΣ ΧΑΡΟΥΝ ΑΡ‐ΡΑΣΙΝΤ ίδρυσε ένα νοσοκομείο στην πρωτεύουσά του, τη Βαγδάτη. Από τον 9ο ως το 13ο αιώνα, υπήρξαν και άλλοι άρχοντες που έχτιζαν και συντηρούσαν νοσοκομεία σε όλη την Ισλαμική αυτοκρατορία, από την Ισπανία ως την Ινδία.

Εκείνα τα νοσοκομεία άνοιγαν τις πόρτες τους σε πλούσιους και φτωχούς ανεξαρτήτως θρησκείας. Οι επαγγελματίες γιατροί, όχι μόνο φρόντιζαν τους ασθενείς, αλλά ασχολούνταν επίσης με την έρευνα και εκπαίδευαν τους καινούριους συναδέλφους τους. Υπήρχαν ξεχωριστοί θάλαμοι για κάθε ειδικότητα​—παθολογία, οφθαλμολογία, ορθοπεδική, χειρουργική, λοιμώδη νοσήματα και ψυχικές παθήσεις. Οι γιατροί, συνοδευόμενοι από τους μαθητές τους, εξέταζαν κάθε πρωί τους αρρώστους και καθόριζαν το διαιτολόγιο και τα φάρμακά τους. Επίσης, μέσα στα νοσοκομεία εργάζονταν φαρμακοποιοί οι οποίοι παρασκεύαζαν και χορηγούσαν φάρμακα. Το διοικητικό προσωπικό τηρούσε αρχεία, έλεγχε τα έξοδα, επέβλεπε την προετοιμασία του φαγητού και φρόντιζε και για άλλες διοικητικές ευθύνες​—όπως ακριβώς γίνεται και σήμερα.

Οι ιστορικοί θεωρούν αυτά τα νοσοκομεία «ένα από τα σπουδαιότερα επιτεύγματα της μεσαιωνικής Ισλαμικής κοινωνίας». Σε όλη την Ισλαμική αυτοκρατορία, «το νοσοκομείο ως θεσμός αναπτυσσόταν με επαναστατικούς τρόπους που θα χάραζαν την πορεία των ιατρικών επιστημών και της υγειονομικής περίθαλψης μέχρι τη σύγχρονη εποχή», λέει ο συγγραφέας και ιστορικός Χάουαρντ Ρ. Τέρνερ.

Ο ΡΑΖΙ γεννήθηκε στα μέσα του ένατου αιώνα στην αρχαία πόλη Ραγί, που είναι σήμερα προάστιο της Τεχεράνης. Έχει χαρακτηριστεί «ο σημαντικότερος θεραπευτής και γιατρός του Ισλάμ και ολόκληρου μάλιστα του Μεσαίωνα». Προκειμένου να μπορούν να ωφεληθούν και άλλοι γιατροί, αυτός ο σκεπτόμενος επιστήμονας κατέγραψε τις μεθόδους, τις συνθήκες, τον εξοπλισμό, καθώς και τα πορίσματα των πειραμάτων του. Και η συμβουλή του προς όλους τους συναδέλφους του ήταν να συμβαδίζουν πάντα με τις τελευταίες εξελίξεις στον τομέα τους.

Ο Ραζί έχει έναν μακρύ κατάλογο από επιτεύγματα. Για παράδειγμα, τα ιατρικά του συγγράμματα εμφανίζονται στο Αλ‐Χαουί (Περιεκτικό Βιβλίο), ένα έργο 23 τόμων που συγκαταλέγεται στα σπουδαιότερα ιατρικά κείμενα. Λέγεται ότι οι απαρχές της μαιευτικής, της γυναικολογίας και της οφθαλμοχειρουργικής ανιχνεύονται σε αυτό το βιβλίο. Ανάμεσα στα 56 έργα του περί ιατρικής βρίσκουμε και τις παλαιότερες έγκυρες περιγραφές της ευλογιάς και της ιλαράς. Ο Ραζί ανακάλυψε επίσης ότι ο πυρετός είναι μία από τις άμυνες του οργανισμού.

Επιπρόσθετα, διηύθυνε νοσοκομεία στο Ραγί και στη Βαγδάτη. Χάρη στο έργο που επιτέλεσε εκεί με τους ψυχικά ασθενείς, έχει αποκληθεί πατέρας της ψυχολογίας και της ψυχοθεραπείας. Εκτός από την ιατρική, ο Ραζί βρήκε το χρόνο να γράψει βιβλία με αντικείμενο τη χημεία, την αστρονομία, τα μαθηματικά, τη φιλοσοφία και τη θεολογία.

Ο ΑΒΙΚΕΝΝΑΣ, άλλος ένας πρωτοπόρος στο πεδίο της ιατρικής, καταγόταν από την Μπουχάρα, στο σημερινό Ουζμπεκιστάν. Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους γιατρούς, φιλοσόφους, αστρονόμους και μαθηματικούς του 11ου αιώνα. Συνέταξε μια εγκυκλοπαίδεια, τον Κανόνα της Ιατρικής, η οποία κάλυπτε ολόκληρο το εύρος της διαθέσιμης ιατρικής γνώσης.

Στον Κανόνα ο Αβικέννας δήλωσε ότι η φυματίωση  είναι μεταδοτική, ότι οι ασθένειες μπορούν να εξαπλωθούν μέσω του νερού και του χώματος, ότι τα συναισθήματα επηρεάζουν τη σωματική ευεξία και ότι τα νεύρα μεταδίδουν τόσο τον πόνο όσο και ερεθίσματα για μυϊκή σύσπαση. Ο Κανόνας περιέγραφε περίπου 760 φαρμακευτικά σκευάσματα​—τις ιδιότητες, τη δράση και τις ενδείξεις τους—​και παρείχε αρχές για τη δοκιμή καινούριων φαρμάκων. Μεταφράστηκε στα λατινικά και χρησιμοποιούνταν στις ιατρικές σχολές της Ευρώπης επί αιώνες.

Ο ΑΛΜΠΟΥΚΑΣΙΣ είναι άλλη μια εξέχουσα φυσιογνωμία στην ιστορία της ιατρικής. Αυτός ο πρωτοπόρος που έζησε το 10ο αιώνα στην Ανδαλουσία της Ισπανίας παρήγαγε ένα 30τομο εγχειρίδιο, το οποίο περιείχε και μια διατριβή 300 σελίδων στη χειρουργική. Εκεί περιέγραφε προηγμένες μεθόδους όπως τη χρήση χορδών ζωικού εντέρου για εσωτερικά ράμματα, την αφαίρεση λίθων από την ουροδόχο κύστη με ένα όργανο που εισάγεται από την ουρήθρα, τη θυρεοειδεκτομή και την αφαίρεση του καταρράκτη.

Ο Αλμπουκασίς αναφέρεται ότι εφάρμοσε «σχετικά σύγχρονες κλινικές μεθόδους» για να απλοποιεί τους δύσκολους τοκετούς και να αποκαθιστά τους εξαρθρωμένους ώμους. Άρχισε να χρησιμοποιεί βαμβάκι ως υλικό για χειρουργικούς επιδέσμους και ένα είδος γύψου για τα κατάγματα. Περιέγραψε επίσης τεχνικές για την επανεμφύτευση δοντιών, την κατασκευή τεχνητών δοντιών, τη διόρθωση των στραβών δοντιών και την αφαίρεση της οδοντικής πέτρας.

 Η διατριβή του Αλμπουκασίς στη χειρουργική περιλάμβανε την πρώτη απεικόνιση χειρουργικών εργαλείων. Συγκεκριμένα περιείχε σαφή σχέδια 200 τέτοιων εργαλείων καθώς και οδηγίες για το πώς και πότε χρησιμοποιούνται. Και παρ’ όλο που έχουν περάσει σχεδόν 1.000 χρόνια, ορισμένα από τα σχέδιά του έχουν υποστεί ελάχιστες μόνο αλλαγές.

Τον 11ο και το 12ο αιώνα, λόγιοι άρχισαν να μεταφράζουν αραβικά ιατρικά κείμενα στα λατινικά, ιδιαίτερα στο Τολέδο της Ισπανίας και στο Μόντε Κασίνο και στο Σαλέρνο της Ιταλίας. Αυτές οι μεταφράσεις γίνονταν κατόπιν αντικείμενο μελέτης από γιατρούς στα πανεπιστήμια ολόκληρης της λατινόφωνης Ευρώπης. Με αυτόν τον τρόπο, η ιατρική γνώση της Μέσης Ανατολής «εισχώρησε στα βάθη της Ευρώπης τους αιώνες που ακολούθησαν, ίσως περισσότερο από κάθε άλλη Ισλαμική επιστήμη», λέει ο επιστημονικός συγγραφέας Εσάν Μασούντ.

Αναμφίβολα, οι ανακαλύψεις και οι εφευρέσεις μεγάλων μεσαιωνικών γιατρών όπως ο Ραζί, ο Αβικέννας, ο Αλμπουκασίς και οι σύγχρονοί τους μπορούν δικαίως να θεωρηθούν το θεμέλιο αυτού που σήμερα αποκαλούμε σύγχρονη ιατρική.