Οι Ασμοναίοι και η Κληρονομιά Τους

ΟΤΑΝ ο Ιησούς ήταν στη γη, ο Ιουδαϊσμός ήταν διαιρεμένος σε φατρίες, οι οποίες ανταγωνίζονταν για την επιρροή στο λαό. Αυτή την εικόνα παρουσιάζουν οι αφηγήσεις των Ευαγγελίων, καθώς και τα συγγράμματα του Ιουδαίου ιστορικού Ιώσηπου ο οποίος έζησε τον πρώτο αιώνα.

Οι Φαρισαίοι και οι Σαδδουκαίοι εμφανίζονται στο προσκήνιο ως ομάδες με ισχυρή επιρροή, ικανές να κατευθύνουν τόσο πολύ την κοινή γνώμη ώστε να την ωθήσουν να απορρίψει τον Ιησού ως τον Μεσσία. (Ματθαίος 15:1, 2· 16:1· Ιωάννης 11:47, 48· 12:42, 43) Ωστόσο, δεν γίνεται καμία αναφορά σε αυτές τις δύο ισχυρές ομάδες στις Εβραϊκές Γραφές.

Ο Ιώσηπος αναφέρει για πρώτη φορά τους Σαδδουκαίους και τους Φαρισαίους στο ιστορικό πλαίσιο του δεύτερου αιώνα Π.Κ.Χ. Στη διάρκεια εκείνης της περιόδου πολλοί Ιουδαίοι ενέδιδαν στη γοητεία του ελληνισμού, δηλαδή του ελληνικού πολιτισμού και της φιλοσοφίας του. Η ένταση μεταξύ ελληνισμού και Ιουδαϊσμού κορυφώθηκε όταν οι ηγεμόνες από τη δυναστεία των Σελευκιδών βεβήλωσαν το ναό στην Ιερουσαλήμ, αφιερώνοντάς τον στον Δία. Ένας δυναμικός Ιουδαίος ηγέτης, ο Ιούδας Μακκαβαίος, από κάποια οικογένεια γνωστή ως Ασμοναίοι, ηγήθηκε ενός επαναστατικού στρατού ο οποίος απελευθέρωσε το ναό από τα χέρια των Ελλήνων. *

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των ετών που ακολούθησαν αμέσως μετά την εξέγερση και τη νίκη των Μακκαβαίων ήταν η τάση για δημιουργία αιρέσεων που βασίζονταν σε αντικρουόμενες ιδεολογίες, καθεμιά από τις οποίες αγωνιζόταν να επικρατήσει στην ευρύτερη Ιουδαϊκή κοινότητα. Γιατί όμως αναπτύχθηκε αυτή η τάση; Γιατί διαιρέθηκε σε τέτοιον βαθμό ο Ιουδαϊσμός; Για να απαντήσουμε, ας εξετάσουμε την ιστορία των Ασμοναίων.

Αυξανόμενη Ανεξαρτησία και Διχόνοια

Αφού πέτυχε το θρησκευτικό του στόχο να αποκαταστήσει τη λατρεία στο ναό του Ιεχωβά, ο Ιούδας Μακκαβαίος στράφηκε στην πολιτική. Ως αποτέλεσμα, πολλοί Ιουδαίοι έπαψαν να τον ακολουθούν. Ωστόσο, εκείνος συνέχισε τον αγώνα του εναντίον των Σελευκιδών ηγεμόνων, σύναψε συνθήκη με τη Ρώμη και επιδίωξε να ιδρύσει ένα ανεξάρτητο Ιουδαϊκό Κράτος. Έπειτα από το θάνατο του Ιούδα σε μια μάχη, τα αδέλφια του Ιωνάθαν και Σίμων συνέχισαν τον αγώνα. Οι Σελευκίδες ηγεμόνες στην αρχή εναντιώθηκαν σθεναρά στους Μακκαβαίους. Με τον καιρό, όμως, οι ηγεμόνες δέχτηκαν να κάνουν κάποιους πολιτικούς συμβιβασμούς, παραχωρώντας στους Ασμοναίους αδελφούς έναν βαθμό αυτονομίας.

Μολονότι είχαν ιερατική καταγωγή, κανένας Ασμοναίος δεν είχε υπηρετήσει ποτέ στη θέση του αρχιερέα. Πολλοί Ιουδαίοι πίστευαν ότι αυτή τη θέση έπρεπε να την κατέχουν ιερείς από τη γραμμή του Σαδώκ, τον οποίο είχε διορίσει αρχιερέα ο Σολομών. (1 Βασιλέων 2:35· Ιεζεκιήλ 43:19) Ο Ιωνάθαν χρησιμοποίησε τον  πόλεμο και τη διπλωματία για να πείσει τους Σελευκίδες να τον διορίσουν αρχιερέα. Ωστόσο, μετά το θάνατο του Ιωνάθαν, ο αδελφός του ο Σίμων πέτυχε ακόμη περισσότερα. Το Σεπτέμβριο του 140 Π.Κ.Χ., εκδόθηκε ένα σημαντικό διάταγμα στην Ιερουσαλήμ, το οποίο διασώθηκε σε μπρούντζινες πλάκες με ελληνική γραφή: «Ο Βασιλιάς Δημήτριος [ο Έλληνας ηγεμόνας από τη δυναστεία των Σελευκιδών] τον αναγνώρισε [τον Σίμωνα] ως αρχιερέα, τον έκανε έναν από τους Φίλους του και του απένειμε μεγάλες τιμές. . . . Οι Ιουδαίοι και οι ιερείς τους αποφάσισαν να είναι ο Σίμων αρχηγός και αρχιερέας τους για πάντα, μέχρι την έγερση κάποιου αξιόπιστου προφήτη».​—1 Μακκαβαίων 14:38-41 (ένα ιστορικό βιβλίο που βρίσκεται στα Απόκρυφα).

Συνεπώς, η θέση του Σίμωνα ως αρχηγού και αρχιερέα​—τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους απογόνους του—​αναγνωρίστηκε, όχι μόνο από την εξουσία των αλλοεθνών, δηλαδή των Σελευκιδών, αλλά και από «τη Μεγάλη Συγκέντρωση» του ίδιου του λαού του. Αυτό αποτέλεσε ένα σημαντικό σημείο καμπής. Όπως ανέφερε ο ιστορικός Εμίλ Σούρερ, από τη στιγμή που οι Ασμοναίοι ίδρυσαν μια πολιτική δυναστεία, «το κύριο μέλημά τους δεν ήταν πλέον η εφαρμογή της Τορά [του Ιουδαϊκού Νόμου] αλλά η διαφύλαξη και η επέκταση της πολιτικής τους δύναμης». Εντούτοις, προσέχοντας να μη θίξει τις ευαισθησίες των Ιουδαίων, ο Σίμων χρησιμοποίησε τον τίτλο «εθνάρχης» αντί για τον τίτλο «βασιλιάς».

Δεν χάρηκαν όλοι για το ότι οι Ασμοναίοι σφετερίστηκαν τόσο το θρησκευτικό όσο και τον πολιτικό έλεγχο. Σύμφωνα με πολλούς μελετητές, στη διάρκεια αυτής της περιόδου ιδρύθηκε η κοινότητα του Κουμράν. Ένας ιερέας από τη γραμμή του Σαδώκ, που πιστεύεται ότι είναι εκείνος ο οποίος αναφέρεται στα συγγράμματα του Κουμράν ως «ο Διδάσκαλος της Δικαιοσύνης», έφυγε από την Ιερουσαλήμ και οδήγησε μια ομάδα αντιτιθεμένων στην Έρημο της Ιουδαίας κοντά στη Νεκρά Θάλασσα. Κάποιος από τους Ρόλους της Νεκράς Θαλάσσης, ένα σχολιολόγιο στο βιβλίο του Αββακούμ, καταδικάζει «τον Ασεβή Ιερέα ο οποίος στην αρχή έφερε το όνομα της αλήθειας, αλλά όταν κυβέρνησε τον Ισραήλ η καρδιά του έγινε υπεροπτική». Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι είτε ο Ιωνάθαν είτε ο Σίμων θα μπορούσαν να ταιριάζουν στην περιγραφή που κάνει η αίρεση για τον «Ασεβή Ιερέα» ο οποίος βρισκόταν στην εξουσία.

Ο Σίμων συνέχισε τις εκστρατείες του για να επεκτείνει τα εδάφη που βρίσκονταν υπό τον έλεγχό του. Ωστόσο, η διακυβέρνησή του τερματίστηκε απότομα όταν ο γαμπρός του, ο Πτολεμαίος, δολοφόνησε τον ίδιο και δύο από τους γιους του ενώ συμποσίαζαν κοντά στην Ιεριχώ. Η προσπάθειά του αυτή για να αποκτήσει τον έλεγχο απέτυχε. Ο Ιωάννης Υρκανός, επιζών γιος του Σίμωνα, προειδοποιήθηκε για την απόπειρα κατά της ζωής του. Συνέλαβε τους υποψήφιους δολοφόνους του και έγινε ηγεμόνας και αρχιερέας στη θέση του πατέρα του.

Περαιτέρω Επέκταση και Καταδυνάστευση

Στην αρχή, ο Ιωάννης Υρκανός αντιμετώπισε σοβαρές απειλές από τις συριακές δυνάμεις, αλλά κατόπιν, το 129 Π.Κ.Χ., η δυναστεία των Σελευκιδών έχασε μια κρίσιμη μάχη με τους Πάρθους. Σχετικά με την επίδραση που είχε αυτός ο πόλεμος στους Σελευκίδες, ο Εβραίος λόγιος Μέναχεμ Στερν έγραψε: «Ολόκληρο το οικοδόμημα του βασιλείου στην ουσία κατέρρευσε». Ο Υρκανός ήταν επομένως «σε θέση να αποκαταστήσει πλήρως την πολιτική ανεξαρτησία της Ιουδαίας και να αρχίσει να επεκτείνεται προς διάφορες κατευθύνσεις». Και πράγματι αυτό έκανε.

Τώρα, ανεμπόδιστος από οποιαδήποτε συριακή απειλή, ο Υρκανός άρχισε να εισβάλλει σε περιοχές εκτός της Ιουδαίας, υποτάσσοντάς τες. Οι κάτοικοί τους έπρεπε να μεταστραφούν στον Ιουδαϊσμό αλλιώς οι πόλεις τους θα ισοπεδώνονταν. Μια τέτοια εκστρατεία έγινε εναντίον των Ιδουμαίων (Εδωμιτών). Σχετικά με αυτήν, ο Στερν παρατήρησε: «Η μεταστροφή των Ιδουμαίων ήταν η πρώτη του είδους της, εφόσον επρόκειτο για μια ολόκληρη φυλή και όχι για μερικά άτομα». Μεταξύ των περιοχών που κατακτήθηκαν ήταν η Σαμάρεια, όπου ο Υρκανός ισοπέδωσε το σαμαρειτικό ναό που βρισκόταν στο Όρος Γαριζίν. Δείχνοντας την ειρωνεία τού να εφαρμόζει η δυναστεία των Ασμοναίων μια πολιτική υποχρεωτικής μεταστροφής, ο ιστορικός Σόλομον Γκρέιζελ έγραψε: «Να λοιπόν που ένας εγγονός του Ματταθία [του πατέρα του Ιούδα Μακκαβαίου] παραβίαζε την ίδια ακριβώς αρχή​—τη θρησκευτική ελευθερία—​την οποία είχε υπερασπιστεί με τόση γενναιοφροσύνη η προηγούμενη γενιά».

Εμφανίζονται οι Φαρισαίοι και οι Σαδδουκαίοι

Ο Ιώσηπος ασχολείται για πρώτη φορά με την αυξανόμενη επιρροή των Φαρισαίων και των  Σαδδουκαίων όταν γράφει για την ηγεμονία του Υρκανού. (Ο Ιώσηπος είχε ήδη κάνει μνεία για τους Φαρισαίους που ζούσαν στη διάρκεια της ηγεμονίας του Ιωνάθαν.) Δεν αναφέρει την προέλευσή τους. Μερικοί μελετητές θεωρούν ότι ήταν μια ομάδα που προήλθε από τους Χασιδείμ, μια ευλαβή αίρεση που υποστήριξε τον Ιούδα Μακκαβαίο στην επιδίωξη των θρησκευτικών του στόχων αλλά η οποία τον εγκατέλειψε όταν οι φιλοδοξίες του απέκτησαν πολιτικό χαρακτήρα.

Το όνομα Φαρισαίοι γενικά συνδέεται με την εβραϊκή ρίζα που σημαίνει «αποχωρισμένοι», αν και μερικοί θεωρούν ότι σχετίζεται με τη λέξη «ερμηνευτές». Οι Φαρισαίοι ήταν μελετητές οι οποίοι προέρχονταν από τον κοινό λαό, χωρίς να έχουν κάποια ιδιαίτερη καταγωγή. Αποχώρισαν τους εαυτούς τους από την τελετουργική ακαθαρσία ακολουθώντας μια φιλοσοφία ιδιαίτερης ευσέβειας​—εφαρμόζοντας νόμους του ναού σχετικά με την ιερατική αγιότητα στις συνηθισμένες καταστάσεις της καθημερινής ζωής. Οι Φαρισαίοι ανέπτυξαν ένα νέο είδος ερμηνείας των Γραφών καθώς και μια αντίληψη που αργότερα έγινε γνωστή ως ο προφορικός νόμος. Στη διάρκεια της ηγεμονίας του Σίμωνα απέκτησαν μεγαλύτερη επιρροή όταν μερικοί από αυτούς διορίστηκαν στη Γερουσία, η οποία αργότερα έγινε γνωστή ως Σάνχεδριν.

Ο Ιώσηπος αναφέρει ότι ο Ιωάννης Υρκανός ήταν στην αρχή μαθητής και υποστηρικτής των Φαρισαίων. Ωστόσο, σε κάποιο σημείο, οι Φαρισαίοι τον έλεγξαν επειδή δεν εγκατέλειπε το αρχιερατικό αξίωμα. Αυτό οδήγησε σε μια δραματική ρήξη. Ο Υρκανός έθεσε εκτός νόμου τις θρησκευτικές διατάξεις των Φαρισαίων. Ως επιπρόσθετη τιμωρία, πήγε με το μέρος των Σαδδουκαίων, των θρησκευτικών αντιπάλων των Φαρισαίων.

Το όνομα Σαδδουκαίοι πιθανώς σχετίζεται με τον Αρχιερέα Σαδώκ, του οποίου οι απόγονοι κατείχαν το ιερατικό αξίωμα από τον καιρό του Σολομώντα. Εντούτοις, δεν προέρχονταν όλοι οι Σαδδουκαίοι από αυτή τη γενεαλογική γραμμή. Σύμφωνα με τον Ιώσηπο, οι Σαδδουκαίοι ήταν οι αριστοκράτες και οι πλούσιοι του έθνους, οι οποίοι δεν είχαν την υποστήριξη της λαϊκής μάζας. Ο καθηγητής Σίφμαν σχολιάζει: «Οι περισσότεροι από αυτούς . . . προφανώς ήταν ιερείς ή είχαν παντρευτεί με μέλη αρχιερατικών οικογενειών». Έτσι λοιπόν, είχαν από παλιά στενούς δεσμούς με άτομα που βρίσκονταν σε θέσεις εξουσίας. Γι’ αυτό, ο ολοένα και σημαντικότερος ρόλος που έπαιζαν οι Φαρισαίοι στη δημόσια ζωή και η φαρισαϊκή αντίληψη περί διεύρυνσης της ιερατικής αγιότητας ώστε να συμπεριλάβει όλους τους ανθρώπους θεωρήθηκαν απειλές που μπορούσαν να υποσκάψουν τη φυσική εξουσία των Σαδδουκαίων. Τώρα, στα τελευταία χρόνια της ηγεμονίας του Υρκανού, οι Σαδδουκαίοι ανακτούσαν τον έλεγχο.

Περισσότερη Πολιτική, Λιγότερη Ευσέβεια

Ο μεγαλύτερος γιος του Υρκανού, ο Αριστόβουλος, βασίλεψε μόνο έναν χρόνο και κατόπιν πέθανε. Εφάρμοσε την πολιτική της υποχρεωτικής μεταστροφής στους Ιτουραίους και έφερε την Άνω Γαλιλαία υπό τον έλεγχο των Ασμοναίων. Εντούτοις, η δυναστεία των Ασμοναίων έφτασε στο ζενίθ της δύναμής της υπό την ηγεμονία του αδελφού του, του Αλέξανδρου Ιανναίου, ο οποίος κυβέρνησε από το 103 ως το 76 Π.Κ.Χ.

Ο Αλέξανδρος Ιανναίος εγκατέλειψε την προηγούμενη πολιτική και ανακήρυξε ανοιχτά τον εαυτό του αρχιερέα και βασιλιά.  Οι συγκρούσεις μεταξύ των Ασμοναίων και των Φαρισαίων εντάθηκαν, οδηγώντας μάλιστα σε εμφύλιο πόλεμο στον οποίο πέθαναν 50.000 Ιουδαίοι. Μετά την καταστολή της εξέγερσης, ο Ιανναίος, προβαίνοντας σε μια ενέργεια που θύμιζε ειδωλολάτρες βασιλιάδες, κρέμασε στο ξύλο 800 επαναστάτες. Καθώς αυτοί αργοπέθαιναν, έσφαξαν μπροστά στα μάτια τους τις γυναίκες και τα παιδιά τους, ενώ ο Ιανναίος γλεντούσε δημόσια με τις παλλακίδες του. *

Παρά την έχθρα του με τους Φαρισαίους, ο Ιανναίος ως πολιτικός ήταν ρεαλιστής. Διέκρινε ότι οι Φαρισαίοι αποκτούσαν ολοένα και μεγαλύτερη λαϊκή υποστήριξη. Λίγο προτού πεθάνει έδωσε στη γυναίκα του, τη Σαλώμη Αλεξάνδρα, την οδηγία να τους παραχωρήσει κάποια εξουσία. Ο Ιανναίος την είχε επιλέξει ως διάδοχο στο βασίλειό του αντί των γιων του. Εκείνη αποδείχτηκε ικανή ηγέτιδα, εξασφαλίζοντας για το έθνος μια από τις πιο ειρηνικές περιόδους υπό την ηγεμονία των Ασμοναίων (76-67 Π.Κ.Χ.). Οι Φαρισαίοι αποκαταστάθηκαν σε θέσεις εξουσίας και οι νόμοι εναντίον των θρησκευτικών τους διατάξεων ακυρώθηκαν.

Με το θάνατο της Σαλώμης, οι γιοι της Υρκανός Β΄, ο οποίος είχε υπηρετήσει ως αρχιερέας, και Αριστόβουλος Β΄ άρχισαν να ανταγωνίζονται για την εξουσία. Και από τους δύο έλειπε η πολιτική και η στρατιωτική ενόραση που είχαν οι προπάτορές τους, και από ό,τι φαίνεται κανείς τους δεν συνειδητοποίησε την πλήρη σημασία της ολοένα και εντονότερης ρωμαϊκής παρουσίας στην περιοχή μετά την ολοκληρωτική κατάρρευση του βασιλείου των Σελευκιδών. Το 63 Π.Κ.Χ., τα δύο αδέλφια στράφηκαν στον Ρωμαίο ηγεμόνα Πομπήιο, ενώ αυτός βρισκόταν στη Δαμασκό, και ζήτησαν τη μεσολάβησή του στη διαμάχη τους. Το ίδιο εκείνο έτος, ο Πομπήιος και τα στρατεύματά του εισέβαλαν στην Ιερουσαλήμ και την πήραν υπό τον έλεγχό τους. Ήταν η αρχή του τέλους για το βασίλειο των Ασμοναίων. Το 37 Π.Κ.Χ., η Ιερουσαλήμ καταλήφθηκε από τον Ιδουμαίο Βασιλιά Ηρώδη τον Μέγα, τον οποίο η Ρωμαϊκή Σύγκλητος είχε εγκρίνει ως «Βασιλιά της Ιουδαίας», «σύμμαχο και φίλο του ρωμαϊκού λαού». Το βασίλειο των Ασμοναίων δεν υπήρχε πια.

Η Κληρονομιά των Ασμοναίων

Η περίοδος των Ασμοναίων, από τον Ιούδα Μακκαβαίο μέχρι τον Αριστόβουλο Β΄, έθεσε το θεμέλιο για το διαιρεμένο θρησκευτικό σκηνικό που υπήρχε όταν ο Ιησούς βρισκόταν στη γη. Οι Ασμοναίοι ξεκίνησαν έχοντας ζήλο για τη λατρεία του Θεού, αλλά αυτός ο ζήλος εκφυλίστηκε και μετατράπηκε σε προκλητική επιδίωξη του προσωπικού τους συμφέροντος. Οι ιερείς τους, οι οποίοι είχαν την ευκαιρία να ενώσουν το λαό στην τήρηση του Νόμου του Θεού, οδήγησαν το έθνος στην άβυσσο της πολιτικής διαμάχης. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, άκμασαν οι διαιρετικές θρησκευτικές απόψεις. Οι Ασμοναίοι εξαλείφθηκαν, αλλά ο αγώνας για θρησκευτικό έλεγχο ανάμεσα στους Σαδδουκαίους, στους Φαρισαίους και σε άλλους θα σημάδευε το έθνος το οποίο βρισκόταν πια υπό τον Ηρώδη και τη Ρώμη.

[Υποσημειώσεις]

[Πίνακας στη σελίδα 30]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Η Δυναστεία των Ασμοναίων

Ιούδας Μακκαβαίος

Ιωνάθαν Μακκαβαίος

Σίμων Μακκαβαίος

↓

Ιωάννης Υρκανός

↓ ↓

Σαλώμη Αλεξάνδρα — σύζυγος — Αλέξανδρος Ιανναίος Αριστόβουλος

↓ ↓

Υρκανός Β΄

Αριστόβουλος Β΄

[Εικόνα στη σελίδα 27]

Ο Ιούδας Μακκαβαίος προσπάθησε να επιτύχει την Ιουδαϊκή ανεξαρτησία

[Ευχαριστίες]

The Doré Bible Illustrations/Dover Publications, Inc.

[Εικόνα στη σελίδα 29]

Οι Ασμοναίοι πολέμησαν για να επεκτείνουν τον έλεγχό τους σε μη Ιουδαϊκές πόλεις

[Ευχαριστίες]

The Doré Bible Illustrations/Dover Publications, Inc.