Αλέξανδρος ΣΤ΄​—Ένας Πάπας τον Οποίο Δεν Ξεχνάει η Ρώμη

«ΑΠΟ την άποψη των Καθολικών, όσο αυστηρά και αν κατακρίνει κανείς τον Αλέξανδρο ΣΤ΄ δεν είναι αρκετό». (Η Ιστορία των Παπών από το Τέλος του Μεσαίωνα [Geschichte der Päpste seit dem Ausgang des Mittelalters]) «Η ιδιωτική του ζωή είναι εντελώς αδικαιολόγητη . . . Πρέπει να παραδεχτούμε ότι η θητεία του ως ποντίφικα δεν τιμάει την Εκκλησία. Οι άνθρωποι εκείνης της εποχής, αν και συνηθισμένοι σε παρόμοια φαινόμενα, έβλεπαν τα εγκλήματα που διέπρατταν τα μέλη της οικογένειας Βοργία με απερίγραπτη φρίκη, ο απόηχος της οποίας, τέσσερις και πλέον αιώνες αργότερα, δεν έχει ακόμη κοπάσει εντελώς».—Η Εκκλησία και η Αναγέννηση (L’Église et la Renaissance, 1449-1517).

Γιατί άραγε γίνονται τέτοια επικριτικά σχόλια για έναν πάπα και για την οικογένειά του από αξιοσέβαστα ιστορικά συγγράμματα που ασχολούνται με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία; Τι έχουν κάνει αυτοί για να αξίζουν τόση επίκριση; Μια έκθεση στη Ρώμη (Οκτώβριος 2002–Φεβρουάριος 2003), με θέμα Οι Βοργίες—​Η Τέχνη της Εξουσίας (I Borgia—l’arte del potere), υποκίνησε σε σκέψεις για τα προνόμια που αξιώνει η παποσύνη, ιδιαίτερα δε για τον τρόπο με τον οποίο τα χρησιμοποίησε ο Ροντρίγκο Βοργίας, ή αλλιώς Αλέξανδρος ΣΤ΄ (πάπας 1492-1503).

Αναρρίχηση στην Εξουσία

Ο Ροντρίγκο Βοργίας γεννήθηκε το 1431 σε μια επιφανή οικογένεια από τη Χάτιβα, στο βασίλειο της Αραγωνίας, στη σημερινή Ισπανία. Ο θείος του, ο Αλφόνσος Βοργίας, επίσκοπος της Βαλένθια, επέβλεπε την εκπαίδευση του ανιψιού του και φρόντισε ώστε, ενόσω ο Ροντρίγκο ήταν ακόμη έφηβος, να αναλάβει προσοδοφόρα εκκλησιαστικά αξιώματα. Σε ηλικία 18 ετών, υπό την προστασία του Αλφόνσου, ο οποίος είχε γίνει τότε καρδινάλιος, ο Ροντρίγκο μετακόμισε στην Ιταλία, όπου σπούδασε νομικά. Όταν ο Αλφόνσος έγινε πάπας με το όνομα Κάλλιστος Γ΄, έκανε τον Ροντρίγκο και έναν άλλον ανιψιό του καρδινάλιους. Ο Πέδρο Λουίς Βοργίας ανέλαβε τη διακυβέρνηση διαφόρων πόλεων. Λίγο καιρό αργότερα, ο Ροντρίγκο διορίστηκε αντικαγκελάριος της εκκλησίας, μια θέση που διατήρησε υπό διάφορους πάπες και η οποία συνέβαλε ώστε να εξασφαλίσει ο ίδιος πολυάριθμα προσοδοφόρα αξιώματα, να συγκεντρώσει αμύθητα πλούτη, να ασκεί τεράστια εξουσία και να ζει βασιλική ζωή.

Ο Ροντρίγκο ήταν έξυπνος, εύγλωττος ομιλητής, προστάτης των τεχνών και διέθετε την ικανότητα να πετυχαίνει τους σκοπούς του. Ωστόσο, είχε αρκετές παράνομες σχέσεις και απέκτησε τέσσερα παιδιά από τη μόνιμη ερωμένη του καθώς και άλλα από διάφορες γυναίκες. Παρότι επιπλήχθηκε από τον Πάπα Πίο Β΄ λόγω της ροπής του προς «το πλέον έκλυτο» είδος ψυχαγωγίας  και τις «αχαλίνωτες απολαύσεις», ο Ροντρίγκο δεν άλλαξε τον τρόπο ζωής του.

Όταν πέθανε ο Πάπας Ιννοκέντιος Η΄ το 1492, οι καρδινάλιοι της εκκλησίας συγκεντρώθηκαν για να εκλέξουν το διάδοχό του. Θεωρείται αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι ο Ροντρίγκο Βοργίας, με αδρές προσφορές και απροκάλυπτη κυνικότητα, εξαγόρασε αρκετές ψήφους από άλλους καρδινάλιους ώστε να εκλεγεί από εκείνο το κονκλάβιο πάπας με το όνομα Αλέξανδρος ΣΤ΄. Πώς πλήρωσε για τις ψήφους των καρδιναλίων; Προσφέροντάς τους εκκλησιαστικά αξιώματα, παλάτια, κάστρα, πόλεις, αβαεία και επισκοπικές έδρες που απέφεραν τεράστια έσοδα. Μπορείτε να καταλάβετε γιατί ένας εκκλησιαστικός ιστορικός αποκάλεσε την περίοδο εξουσίας του Αλέξανδρου ΣΤ΄ ως “ημέρες ατιμίας και σκανδάλων για τη Ρωμαϊκή Εκκλησία”.

Δεν Διέφερε από τους Κοσμικούς Άρχοντες

Χρησιμοποιώντας την πνευματική εξουσία που είχε ως επικεφαλής της εκκλησίας, ο Αλέξανδρος ΣΤ΄ τακτοποίησε τη ρήξη ανάμεσα στην Ισπανία και στην Πορτογαλία σχετικά με τα εδάφη που είχαν ανακαλυφτεί πρόσφατα στην Αμερική. Οι κοσμικές του εξουσίες τον καθιστούσαν επικεφαλής των παπικών κρατών τα οποία περιλάμβαναν εδάφη στην κεντρική Ιταλία, και ο ίδιος κυβερνούσε το βασίλειό του όπως κάθε άλλος ηγεμόνας της Αναγέννησης. Ως αποτέλεσμα, η διακυβέρνηση του Αλέξανδρου ΣΤ΄, όπως και εκείνη των παπών πριν και μετά από αυτόν, χαρακτηρίστηκε από δωροδοκίες, νεποτισμό και αρκετούς ύποπτους θανάτους.

Ανταγωνιστικές δυνάμεις αντιμάχονταν για την κυριαρχία σε ιταλικά εδάφη εκείνους τους ταραχώδεις καιρούς, και ο πάπας δεν παρέμεινε αμέτοχος θεατής. Οι πολιτικές του κινήσεις και συμμαχίες, οι οποίες συνάπτονταν και κατόπιν διαλύονταν, αποσκοπούσαν στο να μεγιστοποιήσει τη δύναμή του, να προωθήσει τη σταδιοδρομία των παιδιών του και να εξυψώσει την οικογένεια Βοργία πάνω από όλες τις άλλες. Ο γιος του ο Χουάν, ο οποίος παντρεύτηκε την ξαδέλφη του βασιλιά της Καστίλης, έγινε δούκας της Γκαντία, στην Ισπανία. Ο Ζοφρέ, ένας άλλος γιος του, παντρεύτηκε την εγγονή του βασιλιά της Νάπολης.

Όταν ο πάπας χρειάστηκε έναν σύμμαχο για να ενισχύσει τις σχέσεις του με τη Γαλλία, διέλυσε τον αρραβώνα της 13χρονης κόρης του, της Λουκρητίας, με έναν ευγενή από την Αραγωνία και την έδωσε σε κάποιον συγγενή τού δούκα του Μιλάνου. Όταν εκείνος ο γάμος δεν εξυπηρετούσε πλέον πολιτικές σκοπιμότητες, βρέθηκε κάποιο πρόσχημα για να ακυρωθεί, και η Λουκρητία παντρεύτηκε ένα μέλος μιας αντίπαλης δυναστείας, τον Αλφόνσο της Αραγωνίας. Στο μεταξύ, ο φιλόδοξος και αδίστακτος αδελφός της Λουκρητίας, ο Καίσαρας Βοργίας, συμμάχησε με τον Λουδοβίκο ΙΒ΄ της Γαλλίας, και ο πρόσφατος γάμος της αδελφής του με τον Αλφόνσο της Αραγωνίας δημιουργούσε δυσκολίες. Ποια ήταν η λύση; Σύμφωνα με μια πηγή, ο Αλφόνσος, ο ατυχής σύζυγος, «τραυματίστηκε από τέσσερις επίδοξους δολοφόνους στα σκαλοπάτια της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου. Ενώ ανέρρωνε, στραγγαλίστηκε από κάποιον υπηρέτη του Καίσαρα». Ο πάπας, επιθυμώντας καινούριες στρατηγικές συμμαχίες, διευθέτησε έναν τρίτο γάμο για τη Λουκρητία, η οποία ήταν τότε 21 ετών, με το γιο του ισχυρού δούκα της Φεράρα.

Η σταδιοδρομία του Καίσαρα έχει περιγραφτεί ως «μια ιστορία παντελούς έλλειψης ηθικών ενδοιασμών, βαμμένη με αίμα». Αν και ο πατέρας του τον διόρισε καρδινάλιο σε ηλικία 17 ετών, είχε περισσότερα προσόντα για πόλεμο παρά για χειρισμό εκκλησιαστικών ζητημάτων, εφόσον ήταν πανούργος, φιλόδοξος και διεφθαρμένος όσο λίγοι. Όταν παραιτήθηκε από το εκκλησιαστικό του αξίωμα, παντρεύτηκε μια Γαλλίδα πριγκίπισσα, αποκτώντας έτσι  το δουκάτο του Βαλεντινουά. Κατόπιν, με την υποστήριξη των γαλλικών στρατευμάτων, άρχισε μια εκστρατεία με πολιορκίες και δολοφονίες προκειμένου να θέσει υπό τον έλεγχό του τη βόρεια Ιταλία.

Για να διασφαλίσει την υποστήριξη του γαλλικού στρατού, η οποία ήταν απαραίτητη για την προώθηση των στόχων του Καίσαρα, ο πάπας έδωσε τη συγκατάθεσή του για ένα βολικό αλλά σκανδαλώδες διαζύγιο που ήθελε ο Λουδοβίκος ΙΒ΄ της Γαλλίας, το οποίο θα του επέτρεπε να παντρευτεί την Άννα της Βρετάνης και να προσαρτήσει το δουκάτο της στο βασίλειό του. Στην ουσία, λέει κάποιο σύγγραμμα, ο πάπας «θυσίασε το κύρος της Εκκλησίας και την αυστηρότητα των αρχών προκειμένου να αποκτήσει εγκόσμια πλεονεκτήματα για τα μέλη της οικογένειάς του».

Επικρίσεις για τις Υπερβολές του Πάπα

Οι υπερβολές της οικογένειας Βοργία δημιούργησαν εχθρούς και προκάλεσαν επικρίσεις. Ο πάπας βασικά αγνοούσε όσους τον κατηγορούσαν, αλλά ένας από αυτούς ο οποίος δεν μπορούσε να αγνοηθεί ήταν ο Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα. Αυτός ήταν Δομινικανός μοναχός, κήρυκας που διακατεχόταν από φλογερό ζήλο και πολιτικός ηγέτης στη Φλωρεντία. Κατέκρινε τις φαυλότητες της παπικής αυλής, καθώς και τον ίδιο τον πάπα και την πολιτική του, ζητώντας τόσο την εκθρόνισή του όσο και εκκλησιαστικές μεταρρυθμίσεις. Ο Σαβοναρόλα διαλαλούσε: «Εκκλησιαστικοί ηγέτες, . . . τη νύχτα πηγαίνετε στις ερωμένες σας και το πρωί στα μυστήρια». Αργότερα είπε: «[Εκείνοι οι ηγέτες] έχουν το πρόσωπο πόρνης, η φήμη τους κάνει κακό στην Εκκλησία. Αυτοί, σας λέω, δεν πιστεύουν στη Χριστιανική πίστη».

Σε μια προσπάθεια να εξαγοράσει τη σιωπή του, ο πάπας πρόσφερε στον Σαβοναρόλα το αξίωμα του καρδινάλιου, το οποίο όμως εκείνος αρνήθηκε. Είτε ήταν η αντιπαπική πολιτική του είτε το κήρυγμά του αυτό που προκάλεσε την καταστροφή του, ο Σαβοναρόλα τελικά αφορίστηκε, συνελήφθη, βασανίστηκε για να ομολογήσει και κατόπιν απαγχονίστηκε και κάηκε.

Σοβαρά Ερωτήματα

Αυτά τα ιστορικά γεγονότα εγείρουν σημαντικά ερωτήματα. Πώς μπορούν να εξηγηθούν τέτοιες ραδιουργίες και διαγωγή από μέρους ενός πάπα; Πώς τις εξηγούν οι ιστορικοί; Χρησιμοποιούνται ποικίλα επιχειρήματα.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι πρέπει να βλέπουμε τον Αλέξανδρο ΣΤ΄ έχοντας υπόψη το ιστορικό φόντο της εποχής του. Οι πολιτικές και οι εκκλησιαστικές του ενέργειες υποκινούνταν φαινομενικά από την επιθυμία να διαφυλαχτεί η ειρήνη, να διατηρηθεί η ισορροπία ανάμεσα στα αντιμαχόμενα κράτη, να ενισχυθούν οι δεσμοί φιλίας με τους συμμάχους που θα υπερασπίζονταν την παποσύνη και να παραμείνουν οι μονάρχες του Χριστιανικού κόσμου ενωμένοι απέναντι στην απειλή των Τούρκων.

Τι θα λεχθεί, όμως, για τη διαγωγή του; «Σε κάθε εποχή της Εκκλησίας έχουν υπάρξει κακοί Χριστιανοί και ανάξιοι ιερωμένοι», λέει κάποιος μελετητής. «Κάτι τέτοιο δεν πρέπει να συνταράσσει κανέναν, διότι ο ίδιος ο Χριστός το προείπε αυτό. Μάλιστα, παρομοίασε την Εκκλησία του με αγρό στον οποίο μεγαλώνουν και καλά σιτηρά και ζιζάνια ή με δίχτυ στο οποίο υπάρχουν και καλά και άχρηστα ψάρια, όπως και εκείνος ανέχτηκε τον Ιούδα ανάμεσα στους αποστόλους του». a

Ο ίδιος μελετητής συνεχίζει: «Όπως το ελαττωματικό δέσιμο ενός κοσμήματος δεν μειώνει την αξία του πολύτιμου λίθου, έτσι και οι αμαρτίες ενός ιερωμένου δεν μπορούν να βλάψουν στην ουσία . . . τις δοξασίες που εκείνος διδάσκει. . . . Ο χρυσός παραμένει χρυσός, είτε είναι αγνό είτε όχι  το χέρι που τον προσφέρει». Κάποιος Καθολικός ιστορικός ισχυρίζεται ότι το υπόδειγμα το οποίο έπρεπε να είχαν ακολουθήσει οι ειλικρινείς Καθολικοί στην περίπτωση του Αλέξανδρου ΣΤ΄ είναι η συμβουλή που έδωσε ο Ιησούς στους μαθητές του αναφορικά με τους γραμματείς και τους Φαρισαίους: “Να κάνετε όπως σας λένε, αλλά όχι όπως ενεργούν”. (Ματθαίος 23:2, 3) Με κάθε ειλικρίνεια, όμως, σας πείθουν εσάς τέτοια επιχειρήματα;

Είναι Αυτή η Αληθινή Χριστιανοσύνη;

Ο Ιησούς άφησε μια απλή κατευθυντήρια αρχή για να δοκιμάζεται η ποιότητα των καθ’ ομολογία Χριστιανών: «Από τους καρπούς τους θα τους αναγνωρίσετε. Μήπως μαζεύουν ποτέ οι άνθρωποι σταφύλια από αγκάθια ή σύκα από τριβόλια; Παρόμοια, κάθε καλό δέντρο παράγει καλούς καρπούς, αλλά κάθε σάπιο δέντρο παράγει άχρηστους καρπούς· ένα καλό δέντρο δεν μπορεί να κάνει άχρηστους καρπούς, ούτε ένα σάπιο δέντρο μπορεί να παράγει καλούς καρπούς. Πράγματι, λοιπόν, από τους καρπούς τους θα τους αναγνωρίσετε αυτούς».​—Ματθαίος 7:16-18, 20.

Γενικά μιλώντας, πώς έχουν ανταποκριθεί οι θρησκευτικοί ηγέτες στο διάβα των αιώνων, και πώς ανταποκρίνονται τώρα, στο πρότυπο της αληθινής Χριστιανοσύνης το οποίο έθεσε ο Ιησούς και το οποίο ακολούθησαν υποδειγματικά οι αληθινοί ακόλουθοί του; Ας εξετάσουμε δύο μόνο τομείς—την ανάμειξη στην πολιτική και τον τρόπο ζωής.

Ο Ιησούς δεν ήταν κοσμικός άρχοντας. Έζησε τόσο απλή ζωή ώστε, όπως παραδέχτηκε ο ίδιος, δεν είχε ούτε πού «να γείρει το κεφάλι του». Η Βασιλεία του “δεν ήταν μέρος αυτού του κόσμου”, και οι μαθητές του δεν έπρεπε να “είναι μέρος αυτού του κόσμου, όπως εκείνος δεν ήταν μέρος του κόσμου”. Γι’ αυτό, ο Ιησούς αρνήθηκε να αναμειχθεί στις πολιτικές υποθέσεις των ημερών του.​—Ματθαίος 8:20· Ιωάννης 6:15· 17:16· 18:36.

Δεν αληθεύει, όμως, ότι εδώ και αιώνες οι θρησκευτικές οργανώσεις συνηθίζουν να συμπράττουν με τους πολιτικούς ηγέτες αποβλέποντας σε δύναμη και υλικό κέρδος, παρότι αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υποφέρει ο κοινός λαός; Δεν αληθεύει επίσης ότι πολλοί από τους κληρικούς τους ζουν μέσα στη χλιδή, παρότι πλήθη ανθρώπων τους οποίους θα έπρεπε να διακονούν μπορεί να ζουν μέσα στη φτώχεια;

Ο ετεροθαλής αδελφός του Ιησού Ιάκωβος είπε: «Μοιχαλίδες, δεν γνωρίζετε ότι η φιλία με τον κόσμο είναι έχθρα με τον Θεό; Όποιος, λοιπόν, θέλει να είναι φίλος του κόσμου καθιστά τον εαυτό του εχθρό του Θεού». (Ιακώβου 4:4) Γιατί γίνεται “εχθρός του Θεού”; Το εδάφιο 1 Ιωάννη 5:19 αναφέρει: «Ολόκληρος ο κόσμος βρίσκεται στην εξουσία του πονηρού».

Αναφορικά με τα ήθη του Αλέξανδρου ΣΤ΄, κάποιος ιστορικός των ημερών του Βοργία έγραψε: «Ζούσε με έκλυτο τρόπο. Ήταν αδιάντροπος και ανειλικρινής, δεν είχε πίστη ούτε θρησκεία. Διακατεχόταν από ακόρεστη απληστία, υπέρμετρη φιλοδοξία, βάρβαρη σκληρότητα και φλογερό πάθος για την προώθηση των πολλών παιδιών του». Ασφαλώς, ο Βοργίας δεν ήταν το μόνο μέλος της εκκλησιαστικής ιεραρχίας που ενεργούσε έτσι.

Τι λένε οι Γραφές για τέτοιου είδους συμπεριφορά; «Δεν γνωρίζετε ότι άδικοι άνθρωποι δεν θα κληρονομήσουν τη βασιλεία του Θεού;» ρώτησε ο απόστολος Παύλος. «Μην παροδηγείστε. Ούτε πόρνοι, ούτε . . . μοιχοί, ούτε . . . άπληστοι . . . θα κληρονομήσουν τη βασιλεία του Θεού».​—1 Κορινθίους 6:9, 10.

Ένας από τους δηλωμένους σκοπούς της πρόσφατης έκθεσης στη Ρώμη σχετικά με την οικογένεια Βοργία ήταν «να τοποθετήσει αυτές τις σπουδαίες προσωπικότητες στο ιστορικό τους πλαίσιο . . . , να παράσχει κατανόηση, αλλά σίγουρα όχι να αθωώσει ούτε να καταδικάσει». Στην πραγματικότητα, οι επισκέπτες αφέθηκαν να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα. Έτσι λοιπόν, σε ποιο συμπέρασμα έχετε καταλήξει εσείς;

[Υποσημείωση]

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Ροντρίγκο Βοργίας, Πάπας Αλέξανδρος ΣΤ΄

[Εικόνα στη σελίδα 27]

Ο πατέρας της Λουκρητίας Βοργία τη χρησιμοποίησε για να μεγιστοποιήσει τη δύναμή του

[Εικόνα στη σελίδα 28]

Ο Καίσαρας Βοργίας ήταν φιλόδοξος και διεφθαρμένος

[Εικόνα στη σελίδα 29]

Επειδή ο Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα δεν σιωπούσε, τον κρέμασαν και τον έκαψαν