از موجودات زنده چه میآموزیم؟
جانداران یا موجودات زندهٔ اطراف ما رشد و حرکت میکنند و تکثیر میشوند. این موجودات، زیباییِ بینظیری به سیّارهٔ ما بخشیدهاند. آنچه مسلّم است، امروزه شناخت انسان از جانداران بیش از هر زمان است. بررسی موجودات زنده، چه چیز در مورد منشأ حیات نشان داده است؟ به چند نکته توجه کنید.
پیچیدگی موجودات زنده خبر از یک طراح میدهد. سلول، واحدِ سازندهٔ حیات شمرده میشود. سلول همچون کارخانهای کوچک عمل میکند، چون در آن هزاران فعالیت بسیار پیچیده انجام میشود تا بقای حیات و تکثیر آن امکانپذیر شود. این فعالیتهای ظریف و درهمپیچیده، حتی در سادهترین سلول هم انجام میشود. برای نمونه، مخمّر نان را در نظر بگیرید که در واقع موجود زندهٔ تکسلولی است. در مقایسه با سلول بدن انسان، سلول مخمّر بسیار ساده به نظر میرسد، با این حال بسیار شگفتآور و پیچیده است. در مرکز این سلول هستهای با DNA قرار دارد. این سلول شامل «دستگاههای» ریز میکروسکپی است که قادر به دستهبندی، انتقال و تغییر مولکولهاست، کاری که برای بقای آن ضروری است. وقتی این سلول دیگر غذایی ندارد، در آن روند شیمیایی پیچیدهای فعال میشود که فعالیتش را کند و آرام میکند. به همین دلیل میتوانید خمیرمایهٔ نان را در آشپزخانه انبار کنید، چون خمیرمایه زنده میماند و به اصطلاح میخوابد، تا زمانی که برای تهیهٔ نان دوباره بیدار یا فعال شود.
برای آگاهی بیشتر از سلولهای انسان، دانشمندان دهها سال است که روی سلولهای مخمّر تحقیق و مطالعه میکنند. اما هنوز راه درازی در پیش دارند. راس کینگ، متخصص رشتهٔ هوش مصنوعی و رباتیک از دانشگاه فناوری چالمرز در سوئد با تأسف میگوید: «برای پی بردن به کارایی مخمّر آزمایشهای بسیاری لازم است و ما برای این کار زیستشناس کافی نداریم، چه رسد برای تحقیق روی سلولهای پیچیدهتر.»
شما از این که موجودی تکسلولی، فرمی به اصطلاح ساده از حیات، تا این حد پیچیده است چه نتیجه میگیرید؟ آیا ممکن است این طرح و ساختار پیچیده بدون طراح به وجود آمده باشد؟
حیات و زندگی تنها میتواند از حیات نشأت گیرد. DNA از مولکولی به نام نوکلئوتید ساخته شده است. در هر سلولِ بدن انسان، حدود سه میلیارد و دویست میلیون نوکلئوتید وجود دارد. این مولکولها با طرح یا کدی مشخص کنار هم قرار گرفتهاند، طوری که به سلول دستورالعملهایی مشخص برای ساخت آنزیمها و پروتئینهای لازم میرسانند.
احتمال این که سادهترین رشتهٔ نوکلئوتید با طرح یا کد درست به صورت تصادفی به وجود آید، محاسبه شده است. این احتمال بسیار بسیار اندک است، یک بر ۱۰ به توان ۱۵۰، یعنی چنان اندک که در واقع غیر ممکن است.
واقعیت این است، هیچ آزمایش علمیای ثابت نمیکند که به صورت تصادفی از جسمی بیجان حیات به وجود آید.
انسان بینظیر است. انسان خصوصیاتی منحصر به خود دارد که او را از دیگر جانداران متمایز میکند. انسان قادر است زندگی را به شکلی دیگر تجربه کند. در مقایسه با دیگر جانداران، توانایی خلاقیت و خلق اثر هنری، ایجاد ارتباط و مهارت زندگی و ابراز عواطف و احساسات در انسان بُعدی بسیار پیشرفته دارد. ما آگاهانه از طعمها، بوها، صداها، رنگها و بیناییمان لذّت میبریم، برای آینده برنامهریزی میکنیم و نقشه میکشیم و به دنبال معنی و مفهوم زندگی هستیم.
شما چه فکر میکنید؟ آیا اینها تواناییهایی تکاملیافته در ماست، چون برای بقا و تولید مثل به آن نیاز داشتهایم؟ یا نشانهای از این است که حیات هدیهای از آفریدگاری مهربان است؟