نام خدا، یَهُوَه در یکی از معابد مصر
نام خدا، یَهُوَه در یکی از معابد مصر
نام خدا، یَهُوَه یا یهوه برای اوّلین بار در چه زمانی در آثار باستانی نمایان شد؟ برخی از مورخان بر این عقیدهاند که قدمت آن به قرن ۱۴ پیش از میلاد میرسد. بر اساس چه دلایلی آنان چنین نتیجهگیری کردهاند؟
در حدود سال ۱۳۷۰ پیش از میلاد، مصریان، بسیاری از سرزمینها را به تصرّف خود در آوردند. حکمران آن زمان، فرعونی به نام آمِنهوتِپ سوّم بود. او معبد با شکوهی در سولِب در نوبیا (سودان کنونی) ساخت. هنگامی که باستانشناسان این معبد را کشف کردند، هیروگلیف یا خط تصویری مصریای را یافتند که نام عبری خدا، یهوه یا یَهُوَه را نشان میداد. قدمت این خط تصویری حدود ۵۰۰ سال بیش از سنگنوشتهٔ معروف مُوآبی است. پیش از یافتن این خط تصویری، سنگنوشتهٔ مُوآبی قدیمیترین اثر باستانی بود که نام خدا بر آن حک شده بود. چرا نام خدا که در کتاب مقدّس آمده است، در معبدی مصری حکاکی شده بود؟
«یاهو در سرزمین شاسو»
آمِنهوتِپ سوّم، فرعون مصر، معبد سولِب را برای تقدیم به خدای آمونرا ساخت. این معبد که به طول ۱۲۰ متر بود، در کنارهٔ رود نیل قرار داشت. روی پایههای ستونهای یکی از سرسراهای این معبد، خطوط تصویری حک شده بود. این خطوط، نام مناطقی را که آمِنهوتِپ تحت تسلّط خود در آورده بود، نشان میداد. هر خط تصویری، اسیری را نشان میداد که دستهایش از پشت بسته شده بود و سپری با نام سرزمینش در جلوی خود داشت. در بسیاری از هیروگلیفها تصاویر سرزمین مردم شاسو دیده میشد. مردم شاسو چه کسانی بودند؟
مصریان، همهٔ کوچنشینان را شاسو میخواندند. این نام، شامل قومهایی که فراسوی مرزهای شرقی مصر بود، نمیشد. سرزمینهای شاسو، جنوب فلسطین، جنوب اردن و سینا را در بر میگرفت. برخی از محققان بر این عقیدهاند که این
سرزمینها تا شمال، تا لبنان و سوریه نیز گسترش یافته بود. نام سرزمینهای تحت تصرّف مصر، در سولِب نمایان بود؛ در میان آنها میتوان سرزمینی را یافت که به صورتهای گوناگون خوانده میشد: «یهوه در سرزمین شاسو،» «یاهو در سرزمین شاسو» یا «سرزمین یهو و شاسو.» باستانشناسی به نام جِین لِکلانت معتقد است که نامی که روی سپر در سولِب حکاکی شده بود، «همان نام خدای کتاب مقدّس، یهوه است.»بسیاری از محققان معتقدند که نام یاهو یا یهوه در این مورد و مواردی مشابه، باید به مکان یا منطقهای اشاره کند. محققی به نام شمول آهیتُو میگوید که نوشتهٔ روی سپر نشانگر آن است که این منطقه «محل مهاجرت گروهی از پرستندگان یاهو، خدای اسرائیل» بوده است. * اگر این نتیجهگیری درست باشد، این نام یعنی یاهو هم به محل و هم به خدای آن اشاره کرده است. این تنها نمونهای نیست که در زبانهای سامی باستان از یک کلمه برای دو چیز متفاوت استفاده میشده است. نمونهٔ دیگر، کلمهٔ آشور است که هم به سرزمین آشور و هم به الٰههٔ متعال آن اشاره میکند.
در مورد نوشتهٔ معبد نوبیا، رولند دیوُ باستانشناس و محقق کتاب مقدّس میگوید: «در منطقهای که حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد، نیاکان قوم اسرائیل با دیگر اقوام ارتباط بسیاری داشتند، باید حداقل نام مکان یا شخصی مشابه با نام خدای اسرائیل وجود داشته باشد، حتی اگر این نام دقیقاً همان نام خدای اسرائیلیان نباشد.»
نامی که هنوز محترم شمرده میشود
سولِب تنها مکانی در نوبیا نیست که در نوشتههای تصویری مصری، نام یهوه در آن آمده است. به نظر میرسد که خطوط تصویری مشابهی در معابد رامسس دوّم در آمارای غربی و در آکشا نیز دیده شده است. در آمارا خط تصویریای به مفهوم «یهوه در سرزمین شوسا» پیدا شد. این خط تصویری، مشابه همان خطهایی بود که در سایر مناطق شوسا یعنی احتمالاً در سَعیر و لابان پیدا شده بود. کتاب مقدّس این مناطق را با جنوب فلسطین، اَدوم و سینا مرتبط میداند. (پیدایش ۳۶:۸؛ تثنیه ۱:۱) قبل و بعد از اقامت قوم اسرائیل در مصر، مناطقی وجود داشت که مردمی در آن رفت و آمد میکردند که یَهُوَه را میشناختند و او را پرستش میکردند. — پیدایش ۳۶:۱۷، ۱۸؛ اعداد ۱۳:۲۶.
برخلاف نامهای خدایان دیگر که در کتیبههای باستانی دیده میشود نام خدای کتاب مقدّس، یَهُوَه، هنوز هم به نحوی گسترده استفاده و محترم شمرده میشود. برای نمونه، در بیش از ۲۳۰ سرزمین بیش از هفت میلیون شاهد یَهُوَه به مردم یاری میرسانند تا نه تنها نام خدا را بیاموزند بلکه به او نیز نزدیک شوند؛ خدایی که نامی منحصربهفرد یعنی یَهُوَه را بر خود دارد. — مزمور ۸۳:۱۸؛ یعقوب ۴:۸.
[پاورقی]
^ بند 7 برخی از محققان، اعتبار این خط تصویری را که شاسوها «پیروان خدای یهوه بودند،» مورد تردید قرار میدهند. آنان معتقدند که اگر شباهتی بین این نام و نام خدای اسرائیلیان وجود داشته باشد تنها در اثر اتفاق بوده است.
[نکتهٔ برجستهشده در صفحهٔ ۱۲]
چرا نام خدای کتاب مقدّس، یَهُوَه، در معابد مصریان بتپرست حکاکی شده بود؟
[نقشه در صفحهٔ ۱۲]
(برای دیدن شکل صحیح به نشریه رجوع شود)
مصر
معبد سولِب
سودان
رود نیل
[تصاویر در صفحهٔ ۱۲]
کپیای از ستون یک معبد
[تصویر در صفحهٔ ۱۳]
خرابههای معبد آمونرا در سولِب واقع در سودان
[سطر اعتبار]
Ed Scott/Pixtal/age fotostock
[صاحب امتیاز تصویر در صفحهٔ ۱۲]
Background:Asian and Middle Eastern Division/The New York Public Library/Astor, Lenox and Tilden Foundations