فصل ۲
آیا واقعا میتوانیم «به خدا نزدیک شویم»؟
۱، ۲. الف) به نظر بسیاری از مردم چه چیزی دور از واقعیت است، اما کتاب مقدّس به ما چه اطمینانخاطری میدهد؟ ب) امکان داشتن چه رابطهٔ نزدیکی برای ابراهیم فراهم آمده بود، و چرا؟
آیا میتوانید تصوّر کنید که آفریدگار عالَم شما را «دوست خود» خطاب کند؟ به نظر بسیاری از مردم چنین چیزی ممکن نیست. آخر مگر انسان خاکی میتواند با یَهُوَه خدا دوستی برقرار کند؟ آری، چنین چیزی امکانپذیر است. کتاب مقدّس به ما اطمینان میدهد که حقیقتاً میتوانیم به خدا نزدیک شویم.
۲ ابراهیم از چنین رابطهٔ نزدیکی با خدا برخوردار بود. یَهُوَه آن بزرگِ قوم را «دوست» خود میدانست. (اِشَعْیا ۴۱:۸) در اصل خدا بانی چنین رابطهٔ دوستی بود زیرا ابراهیم به او ایمان آورده بود. (یعقوب ۲:۲۳) امروزه نیز یَهُوَه به کسانی که از روی محبت به او خدمت میکنند دل میبندد. (تثنیه ۱۰:۱۵) در کتاب مقدّس آمده است: «به خدا نزدیک شوید، تا او نیز به شما نزدیک شود.» (یعقوب ۴:۸، ترجمهٔ تفسیری) در این آیه یک دعوت و یک وعده وجود دارد.
۳. یَهُوَه چه دعوتی از ما میکند، و با این دعوت چه وعدهای همراه است؟
۳ یَهُوَه از ما دعوت میکند که به او نزدیک شویم. او آماده و مشتاق است که ما را به عنوان دوست خود بپذیرد. همین طور وعده میدهد که اگر به سوی او گام برداریم او نیز به سوی ما گام خواهد برداشت و به ما نزدیک خواهد شد. بدین ترتیب به رابطهای حقیقتاً ارزشمند دست مییابیم یعنی صمیمیت با یَهُوَه. صمیمیت هنگامی برقرار میشود که شخص اسرار خود را با دوستش در میان بگذارد. *—مزمور ۲۵:۱۴.
۴. در نظر شما دوستی صمیمانه به چه معناست، و چرا میگوییم که یَهُوَه برای کسانی که به او نزدیک شوند دوستی صمیمی است؟
مزمور ۱۰۳:۱۴؛ ۱پِطْرُس ۵:۷) میتوانید با او دردِدل کنید زیرا میدانید که نسبت به وفاداران خود امین است. (مزمور ۱۸:۲۵) باید همیشه به خاطر داشته باشیم که خدا چنین صمیمیت پربرکتی را برای ما ممکن ساخته است.
۴ آیا دوستی نزدیک و قابل اعتماد دارید؟ چنین دوستی به شما علاقه و توجه دارد و شما نیز به او اطمینان دارید زیرا وفاداری خویش را به شما ثابت کرده است. وقتی شادیهای خود را با او در میان میگذارید احساس شادمانی بیشتری میکند. او سنگصبور شماست و گاهی تنها کسی است که احساساتتان را درک میکند. به همین شکل، وقتی به خدا نزدیک شوید، صاحب دوستی عزیز خواهید شد که حقیقتاً برایتان ارزش قائل است، عمیقاً به شما علاقه و توجه دارد و کاملاً احساساتتان را درک میکند. (یَهُوَه راه را گشوده است
۵. یَهُوَه برای آنکه ما بتوانیم به او نزدیک شویم چه کرده است؟
۵ ما گناهکاران هیچ گاه نمیتوانستیم خود به تنهایی به خدا نزدیک شویم. (مزمور ۵:۴) اما همان طور که پولُس رسول مینویسد: «ببینید خدا چقدر ما را دوست داشت که با وجود اینکه گناهکار بودیم، مسیح را فرستاد تا در راه ما فدا شود.» (رومیان ۵:۸، تفس.) آری، یَهُوَه ترتیبی داد تا عیسی ‹جان خود را در راه بسیاری فدا سازد.› (متّیٰ ۲۰:۲۸) ایمان به قربانی عیسی، نزدیک شدن به خدا را برایمان امکانپذیر ساخته است. چون خدا بود که ‹اوّل به ما محبت داشت› و پایه و اساسی قرار داد تا بتوانیم با او دوستی برقرار کنیم.—۱یوحنّا ۴:۱۹.
۶، ۷. الف) چرا میگوییم که یَهُوَه خود را از ما پنهان نداشته است؟ ب) یَهُوَه از چه راههایی خود را به ما میشناساند؟
۶ یَهُوَه با شناساندن خود به ما، گام دیگری در این راه برداشته است. شناخت او امری ضروری است زیرا ما هنگامی میتوانیم با کسی رابطهٔ صمیمی برقرار کنیم که او را درست بشناسیم و برای خصوصیات و اندیشهها اِشَعْیا ۴۵:۱۹) وانگهی، او خود را به همه میشناساند؛ حتی به کسانی که شاید در نظر دنیا حقیر شمرده شوند.—متّیٰ ۱۱:۲۵.
و کردارهای او ارزش قائل باشیم. اگر یَهُوَه خودش را از ما پنهان ساخته بود هیچ گاه نمیتوانستیم به او نزدیک شویم. اما میبینیم که او میخواهد ما با او آشنا شویم. (۷ یَهُوَه چگونه خود را به ما میشناساند؟ او به کمک آفریدههای خود برخی از جنبههای شخصیتش را از جمله قدرت عظیم، حکمت عمیق و محبت وافرش به ما نشان میدهد. (رومیان ۱:۲۰) اما از آنجایی که تواناترین رسانندهٔ اطلاعات است برای شناساندن خود فقط به آفریدههایش اکتفا نمیکند بلکه در کلامش یعنی کتاب مقدّس نیز خود را کتباً به ما معرفی میکند.
مشاهدهٔ «لطف» یَهُوَه
۸. چرا میتوان گفت که کتاب مقدّس گواهی است بر محبت یَهُوَه به ما؟
۸ کتاب مقدّس گواهی است بر محبت یَهُوَه به ما. او در کلامش به زبانی که برای ما انسانها قابل فهم است خود را به ما میشناساند. همین امر نشان میدهد که به ما محبت دارد و میخواهد که او را بشناسیم و دوست بداریم. مطالب این کتاب ارزشمند ما را قادر میسازد تا بتوانیم «لطف» یَهُوَه را مشاهده کنیم. کلام خدا میل نزدیک شدن به او را در ما ایجاد میکند. (مزمور ۹۰:۱۷) حال با هم برخی از راههای امیدبخشی را که یَهُوَه از طریق آنها خود را در کلامش به ما میشناساند بررسی میکنیم.
۹. برخی از عبارات کتاب مقدّس که مستقیماً بیانگر خصوصیات خداست کدامند؟
۹ کتاب مقدّس محتوی مطالب بسیاری است که مستقیماً بیانگر خصوصیات خداست. چند مثال میزنیم. «خداوند انصاف را دوست میدارد.» (مزمور ۳۷:۲۸) «ما نمیتوانیم به قدرت خدا پی ببریم.» (ایّوب ۳۷:۲۳، تفس.) «بدانید که تنها خدایی که وجود دارد خداوند، خدایتان است و او همان خدای امینی است که تا هزاران نسل وعدههای خود را نگاه داشته است.» (تثنیه ۷:۹، تفس.) «خدا دانا و تواناست.» (ایّوب ۹:۴، تفس.) «خدای رحیم و مهربان، خدای دیرخشم و پراحسان؛ خدای امین.» (خروج ۳۴:۶، تفس.) ای خداوند، «تو نیکو و بخشنده و بسیار رحیم هستی.» (مزمور ۸۶:۵، تفس.) همانطور که در فصل پیش اشاره کردیم بارزترین خصوصیت او محبت است زیرا کتاب مقدّس میگوید: «خدا محبت است.» (۱یوحنّا ۴:۸) آیا تفکّر در مورد خصوصیات دلنشین این خدای بیهمتا شما را به سوی او جلب نمیکند؟
کتاب مقدّس ما را یاری میکند تا به یَهُوَه نزدیک شویم
۱۰، ۱۱. الف) یَهُوَه برای آنکه شخصیتش را بهتر به ما بشناساند در کلام خود چه مطالبی را ذکر کرده است؟ ب) چه نمونهای در کتاب مقدّس آمده است که تجسّم قدرت خدا را در عمل برای ما آسانتر میسازد؟
۱۰ یَهُوَه در کلامش علاوه بر خصوصیات خود نمونههایی ذکر کرده است که نشان میدهد این خصوصیات را چگونه در عمل به کار میگیرد. چنین نمونههایی تصویری زنده در ذهنمان القا میکند و زوایای مختلف شخصیت یَهُوَه را بهتر به ما میشناساند. بدین سان ما را به او نزدیکتر میسازد. در زیر نمونهای میآوریم.
۱۱ درست است که کتاب مقدّس از قدرت عظیم خدا سخن میگوید. (اِشَعْیا ۴۰:۲۶) اما وقتی میخوانیم که چگونه اسرائیلیان را از دریای سرخ گذرانید و چهل سال از آنها در بیابان نگاهداری کرد، قدرت عظیم او را در عمل میبینیم. میتوانیم مجسم کنیم که چگونه آب دریا را شکافت تا اسرائیلیان که تعدادشان شاید به سه میلیون نفر بالغ میشد، بتوانند از میان دو دیوار عظیم آب از بستر خشک دریا عبور کنند. (خروج ۱۴:۲۱؛ ۱۵:۸) میتوانیم دست حمایتگر خدا را که در بیابان بر سر آن قوم سایه افکنده بود مشاهده کنیم. میبینیم که چگونه از صخره آب بیرون آورد و خوراکی شبیه دانههای سفید بر روی زمین بیابان برای آنان ظاهر ساخت. (خروج ۱۶:۳۱؛ اعداد ۲۰:۱۱) یَهُوَه در این آیات نشان میدهد که از قدرت فراوان برخوردار است و برای حمایت از قومش آن را به کار میگیرد. آیا مایهٔ دلگرمی نیست که بدانیم به درگاه خدایی قدرتمند دعا میکنیم که «پناهگاه و قوّت ماست!» و «مددکاری است که در سختیها فوراً به کمک ما میشتابد»؟—مزمور ۴۶:۱، تفسیری.
۱۲. یَهُوَه چگونه به ما کمک میکند تا او را «ببینیم»؟
۱۲ یَهُوَه که وجودی روحی است برای شناساندن خود به ما از طریقهای دیگری نیز استفاده میکند. ما انسانها در عالَم قابلرؤیت به سر میبریم از این رو نمیتوانیم عالَم روحی را به چشم ببینیم. اگر خدا خود را به زبان موجودات روحی برای ما توصیف کند مانند آن است که ما بخواهیم جزئیاتی همچون رنگ چشم یا پوست چهرهمان را برای کسی که نابینا متولّد شده است وصف کنیم. یَهُوَه به جای این کار با مهربانی، خود را به صورتی که برای ما قابل درک است توصیف میکند. او گاهی از استعاره و تشبیه استفاده میکند و خود را به شکل چیزهایی که برای ما انسانها آشناست به تصویر میکشد و حتی برخی ویژگیهای انسانی را به خود نسبت میدهد. *
۱۳. در اِشَعْیا ۴۰:۱۱ از چه تشبیهی استفاده شده است، و این تشبیه چه احساسی در شما به وجود میآورد؟
۱۳ توجه کنید که در اِشَعْیا ۴۰:۱۱ یَهُوَه چگونه توصیف شده است: «او مانند شبان، گلّهٔ خود را خواهد چرانید؛ برّهها را در آغوش خواهد گرفت و میشها را با ملایمت هدایت خواهد کرد.» یَهُوَه در این آیه به شبانی تشبیه شده است که برّهها را «در آغوش» میگیرد. این تشبیه نشان میدهد که خدا توانایی حمایت و پشتیبانی از قومش، بخصوص افراد ضعیف را دارد. تا وقتی ما انسانها به او وفادار بمانیم در میان بازوهای پرقدرت وی احساس امنیت و آرامش خواهیم نمود. او ما را رها نخواهد کرد. (رومیان ۸:۳۸، ۳۹) شبان کبیر، یَهُوَه خدا، برّهها را «در آغوش» خویش میگیرد. منظور از آغوش، چینهای بالای پیراهن شبانان است که گاهی برّههای تازه به دنیا آمده را در آن میگذاشتند و با خود حمل میکردند. این عبارات به ما اطمینان میدهد که یَهُوَه ما را عزیز و گرامی میدارد و با ملایمت و مهربانی از ما نگاهداری میکند. ما نیز طبعاً میخواهیم به او نزدیک شویم.
پسر مایل است ما را با پدر آشنا سازد
۱۴. چرا میتوان گفت که یَهُوَه بیشترین جزئیات شخصیتش را از طریق عیسی بر ما آشکار ساخته است؟
۱۴ یَهُوَه در کلام خود از طریق پسر عزیزش عیسی، ما را با جزئیات شخصیت خود آشنا میسازد. هیچ کس نمیتواند افکار و احساسات او را بدقت عیسی نشان دهد و یا تصویر زندهتری از او در اختیار ما بگذارد. این پسر نخستزادهٔ پدرش است و پیش از آنکه موجودات روحی دیگر و عالَم جسمی آفریده شوند در کنار او بوده است. (کُولُسیان ۱:۱۵) عیسی از نزدیک با یَهُوَه آشنایی دارد. به همین دلیل میتواند بگوید: «پسر را هیچ کس نمیشناسد به غیر از پدر، و پدر را نیز کسی براستی نمیشناسد، مگر پسر و آنانی که از طریق پسر او را بشناسند.» (لوقا ۱۰:۲۲، تفس.) عیسی هنگامی که به صورت انسان بر روی زمین میزیست از دو طریق مهم ما را با پدر خویش آشنا ساخت.
۱۵، ۱۶. عیسی به دو طریق ما را با شخصیت پدرش آشنا ساخته است، آنها کدامند؟
۱۵ نخست آنکه از طریق تعالیمش ما را با پدرش آشنا میسازد. او یَهُوَه را با عباراتی دلنشین برای ما توصیف میکند. برای مثال، رحمت یَهُوَه را هنگام بازگشت گناهکاران توبهکار، به رحمت پدری بخشنده تشبیه میکند که وقتی پسر گمشدهاش را در حال بازگشت به خانه میبیند بشدت تحت تأثیر قرار میگیرد. دوان دوان به سوی او میرود، او را در آغوش میگیرد و بگرمی میبوسد. (لوقا ۱۵:۱۱-۲۴) عیسی همچنین یَهُوَه را به صورت خدایی تصویر میکند که انسانهای راستدل را جذب میکند زیرا به یکایک آنها محبت میورزد. (یوحنّا ۶:۴۴) خدا حتی از افتادن یک گنجشک کوچک بر روی زمین آگاه است. به همین خاطر، عیسی میگوید: «نگران نباشید. در نظر خدا شما خیلی بیشتر از گنجشکهای دنیا ارزش دارید.» (متّیٰ ۱۰:۲۹، ۳۱، تفس.) براستی که انسان با اشتیاق تمام، به سوی چنین خدای مهربانی میرود.
۱۶ دوّم آنکه عیسی با رفتار خود ما را با شخصیت یَهُوَه آشنا میسازد. او آینهٔ تمامنمای شخصیت پدرش است؛ لذا میتوانست بگوید: «کسی که مرا دید، پدر را دیده است.» (یوحنّا ۱۴:۹، تفس.) بنابراین مطالبی که در انجیلها در بارهٔ عیسی میخوانیم، از قبیل احساسات وی و طرز رفتارش با دیگران، در واقع تصویری از یَهُوَه در اختیار ما میگذارد. براستی که یَهُوَه بهتر از این نمیتوانست خصوصیات خویش را برای ما افشا سازد. به چه دلیل؟
۱۷. با یک مثال نشان دهید که یَهُوَه چگونه ما را یاری میکند تا او را بشناسیم.
۱۷ مثالی میزنیم: تصوّر کنید که بخواهید صفت «مهربانی» را برای کسی توصیف کنید. شاید بتوانید آن را با کلمات تعریف کنید. اما اگر عمل مهرآمیز کسی را به او نشان دهید و بگویید، «این یک نمونهٔ مهربانی است،» مفهوم واژهٔ «مهربانی» برای شخص مشخصتر و در نتیجه درکش آسانتر میگردد. یَهُوَه نیز روش مشابهی برای شناساندن خود به ما اختیار کرده است. از یک سو شخصیت خویش را با کلمات توصیف کرده و از سوی دیگر پسرش را که نمونهٔ زندهٔ شخصیتش است
برای ما فرستاده است. عیسی خصوصیات خدا را در عمل به ما نشان میدهد. یَهُوَه از طریق متون انجیلها که توصیفکنندهٔ عیساست در واقع به ما میگوید: «من چنین شخصیتی دارم.» حال ببینیم که کتاب مقدّس شخصیت عیسی را هنگامی که بر روی زمین زندگی میکرد چگونه توصیف میکند.۱۸. عیسی چگونه قدرت، عدالت و حکمت از خود نشان داد؟
۱۸ چهار خصوصیت اصلی خدا با زیبایی تمام در اَعمال عیسی مشهود بود. او قدرت داشت بیماری، گرسنگی و حتی مرگ را از بین ببرد. با این حال، برخلاف انسانهای خودخواه که از قدرت خود سوءاستفاده میکنند هیچ گاه از قدرت اعجازآمیزش به نفع خود یا به ضرر دیگران استفاده نمیکرد. (متّیٰ ۴:۲-۴) او عاشق عدالت بود. وقتی میدید که فروشندگان بیانصاف چگونه جیب مردم را خالی میکردند به خشم میآمد. (متّیٰ ۲۱:۱۲، ۱۳) با فقیران و مظلومان با انصاف رفتار میکرد و به آنان آرامش و تسلّی میداد. (متّیٰ ۱۱:۴، ۵، ۲۸-۳۰) او شخصیتی «بزرگتر از سلیمان» بود و در تعالیمش حکمتی بیهمتا وجود داشت. (متّیٰ ۱۲:۴۲) اما هیچ وقت حکمت خویش را به رخ دیگران نمیکشید. تعالیمش روشن و ساده و کارساز بود و به همین خاطر، به دل مردم عادی مینشست.
۱۹، ۲۰. الف) عیسی چگونه نشان داد که نمونهٔ برجستهای از محبت است؟ ب) هنگام مطالعه و تعمّق در بارهٔ زندگی عیسی باید چه نکتهای را در نظر داشته باشیم؟
۱۹ عیسی نمونهٔ ممتاز محبت بود. در سراسر دورهٔ خدمت روحانیاش جنبههای مختلف محبت، از جمله همدلی و دلسوزی در رفتارش مشهود بود. همیشه وقتی ناراحتی دیگران را میدید دلش به حالشان میسوخت. بارها همین همدردی او را واداشت تا به آنان کمک کند. (متّیٰ ۱۴:۱۴) او بیماران را شفا و گرسنگان را غذا میداد اما دلسوزیاش نسبت به انسانها از این هم عمیقتر بود. او به انسانها کمک میکرد تا حقیقت را در بارهٔ ملکوت خدا که برکاتی لایزال برای بشر به ارمغان خواهد آورد، بیاموزند، بپذیرند و دوست بدارند. (مَرقُس ۶:۳۴؛ لوقا ۴:۴۳) بالاتر از همه، عیسی با قربانی کردن جانش برای دیگران محبت ایثارگرانهٔ خویش را به آنان نشان داد.—یوحنّا ۱۵:۱۳.
مَرقُس ۱۰:۱۳-۱۶) هنگام مطالعه و تعمّق در بارهٔ زندگی عیسی همیشه باید در نظر داشته باشیم که شخصیت عیسی بروشنی بازتاب شخصیت پدرش است.—عبرانیان ۱:۳.
۲۰ جای تعجب نیست که افراد گوناگون از هر سن و طبقه به سوی این مرد خوشاخلاق و مهربان که دارای احساساتی عمیق بود جلب میشدند. (وسیلهٔ مطالعه
۲۱، ۲۲. منظور از جوییدن یَهُوَه چیست، و چرا کتاب حاضر میتواند ما را در این راه یاری کند؟
۲۱ یَهُوَه خود را بروشنی در کلام خویش توصیف کرده است، پس تردیدی نیست که میخواهد به او نزدیک شویم. در عین حال، ما را مجبور نمیکند که دوست او باشیم. خود ما باید بخواهیم که یَهُوَه را «مادامی که یافت میشود» بجوییم. (اِشَعْیا ۵۵:۶، تفس.) جوییدن یَهُوَه یعنی با کمک کتاب مقدّس در پی شناخت خصوصیات و شیوهٔ عمل او بودن. کتاب حاضر به منظور مساعدت شما در این کار طراحی شده است.
۲۲ همان طور که خواهید دید این کتاب به چهار بخش که هر کدام در مورد یکی از خصوصیات اصلی یَهُوَه، یعنی قدرت، عدالت، حکمت و محبت میباشد تقسیم شده است. در آغاز هر بخش خصوصیت مورد نظر به طور کلّی بررسی میشود. سپس در طی چند فصل میبینیم که یَهُوَه چگونه جنبههای
مختلف خصوصیت مورد نظر را از خود نشان میدهد. هر بخش شامل یک فصل در مورد عیساست و اینکه چگونه به بهترین وجه، آن خصوصیت را از خود نشان داده است، و فصل دیگری به کاربرد آن خصوصیت در زندگی ما اختصاص دارد.۲۳، ۲۴. الف) منظور از ویژگی جدیدی که در کتاب حاضر با عنوان «پرسشهایی برای تعمّق» آمده است چیست؟ ب) تعمّق چگونه ما را به خدا نزدیکتر میسازد؟
۲۳ از این فصل به بعد، یک ویژگی جدید در این کتاب میبینیم و آن کادری است با عنوان «پرسشهایی برای تعمّق.» برای مثال، به کادر صفحهٔ ۲۴ مراجعه کنید. آیهها و سؤالاتی که در این کادر آمده است مربوط به مرور مطالب فصل نیست، بلکه برای تفکّر در مورد جنبههای مهم دیگر موضوع است. چگونه میتوانید از این ویژگی کتاب حاضر کمال استفاده را ببرید؟ ابتدا تکتک آیههای ذکرشده را در کتاب مقدّس پیدا کنید و با دقت بخوانید. سپس سؤال مربوط به هر آیه را بررسی کنید. برای پاسخگویی به آن تعمّق کنید. شاید لازم باشد کمی در مورد آن تحقیق نمایید. پرسشهای دیگری در آن رابطه از خود بپرسید، پرسشهایی از قبیل: ‹این مطالب چه نکتهای را در مورد یَهُوَه به من میآموزد؟ چه تأثیری بر زندگی من دارد؟ چگونه میتوانم از آن برای کمک به دیگران استفاده کنم؟›
۲۴ با چنین تعمّق و تفکّری میتوانید به یَهُوَه نزدیکتر شوید. کتاب مقدّس در بارهٔ تفکّر دل انسان سخن میگوید. (مزمور ۱۹:۱۴) هنگامی که در مورد آنچه در بارهٔ خدا میآموزیم با قدرشناسی تعمّق میکنیم، این مطالب به دل ما راه مییابد و از آنجا افکار، احساسات و نهایتاً اَعمال ما را تحت تأثیر قرار میدهد. بدین سان محبت ما به یَهُوَه عمیقتر میشود و همین محبت تمایل به خوشنود ساختن خدا یعنی عزیزترین دوستمان را در ما به وجود میآورد. (۱یوحنّا ۵:۳) برای دوستی با یَهُوَه باید با خصوصیات و طرز عمل او آشنا شویم. ابتدا با هم به یک جنبه از شخصیت خدا میپردازیم که دلیل قانعکنندهای است برای آنکه به او نزدیک شویم. این جنبه از شخصیت خدا تقدّس اوست.
^ بند 3 همین کلمهٔ عبری در عاموس ۳:۷ نیز به کار رفته است. این آیه نشان میدهد که یَهُوَه سلطان عالَم «سرّ» خویش را با خادمانش در میان میگذارد، بدین معنا که آنان را از مقاصدش برای آینده باخبر میسازد.
^ بند 12 برای مثال، کتاب مقدّس از چشم، گوش، روی، بینی، دهان، بازو و پای خدا سخن میگوید. (مزمور ۱۸:۱۵؛ ۲۷:۸؛ ۴۴:۳؛ اِشَعْیا ۶۰:۱۳؛ متّیٰ ۴:۴؛ ۱پِطْرُس ۳:۱۲) چنین عباراتی مجازی هستند نه حقیقی، همان طور که گاهی یَهُوَه به «صخره» یا «سپر» تشبیه میشود.—تثنیه ۳۲:۴؛ مزمور ۸۴:۱۱.