1-2. (a) Za élat é ne é zang étéñ Bejuif be nga bulan a Jérusalem ye étéñ dèè ? (b) Tughe abim minzukh mizing be Judíos nge ki Bejuif be nga tubane mio (A daghe nkaalé «  Metam Aggée, Zacharie ye Esdras »).

 YE WA yep a n’nem biyong bizing akal melu ma zu ? Ngeng ézing ô va dzimle ésèñ duè, éde wa yep a n’nem nfa aval wa ye baghle é nda-bôt duè. Ô ne yep a n’nem akal aval ô ne kal é nda-bôt duè akal ébirane politik da boban é si duè, bitsiblé, nge ki minzukh bia tubane mio akal ésèñ minkanghle bia bo. Ye wa tubane ndzukh mboo y’été ? Ng’é ne nèè, wa ye bele abuan éyong wa ye fas aval Jehôva a nga avole ayong Israel y’ôkua, éyong be nga tubane aval minzukh mité.

² É nga sili abuiñ mebun ébe be Judíos nge ki Bejuif be nga yebe naa ba kôre a Babylon, ye bulan é si abuiñ y’ébe be, béé nga tugha ki yem. Éyong be nga siène, béé dzi ki tobe aayap e wéñ, kaa naa ba tubane minzukh mi mono, ébirane politik ye bitsible. Éde é nga bo abuiñ bôt ndzukh naa be bembe ébe a bera long é templo Jehôva. Éde, bebéñ mbu 520 kaa naa Yésu a byale, Jehôva a nga lôm bekule medzô bebèñ, Aggée ba Zacharie, naa be ke saghe ayong nfa y’a bera bo ayông ékang Jehôva été (Aggée 1:1 ; Zach. 1:1). Aval bia ye de yen, é ngu’u bekule medzô be nga ve be, é nga ve naa be tsini ésèñ Jehôva ôsu. Ve, niène bebéñ mimbu 50 mi nga lôt, abuiñ be Judíos nge ki Bejuif be nga sili mo ôsi. Esdras, ntsili metsing Jehôva a ne akeng, a nga téé a Babylone naa a zu Jérusalem nfa y’a saghe ayong Nzame naa é tele ña ékang ôsu éning deba—Esdras 7:1, 6.

3. Za minsili bia ye yalane mio ayeghle di été ? (Minkana 22:19)

³ Aval ane minkulane medzô Aggée ye Zacharie mi nga vole ayong Nzame ye metam ô mvus naa k’ôsu ye bune Jehôva  éyong be nga tubane bitsible, mi ne fe bia vole ému, a yem naa Jehôva a ne bia vole a dang minzukh misese bi ne tubane mio (A lang Minkana 22:19). Éyong bia binan é fuèñ Nzame a nga kee Aggée ye Zacharie, ye fas éfônane Esdras, da ye bia vole naa bi yalane minsili mi : Aval avé minzukh mi y’éning mi nga name bining be Judíos nge ki Bejuif be nga bulan ? Amu dzé bia yiène tsini naa bia bo nkômane Nzame éyong bia tubane minzukh ? Aval avé bi ne wône mebun mèè ébe Jehôva metam minzukh ?

4-5. Dzé é nga ve naa be Judíos nge ki Bejuif be sili mo ôsi éyong be nga long temple ?

⁴ Éyong be Judíos nge ki Bejuif be nga bulan a Jérusalem, be mbe be bele abuiñ bisèñ bi y’a bo. Avôô-avôô, be nga long altar nge ki autel ye sum nlonghane mebembe me ye templo nge ki temple (Esdras 3:1-3, 10). Ve, ayông be nga tare sum de, é nga dzigha mane vuébé. Amu dzé ? Béé nga yiène ki long ve templo, be nga yiène fe long menda meba, a béñ mefup, ye yale menda-me bôt meba (Esdras 2:68, 70). Ye fe naa, minzizing mieba mi nga lumane bo naa be tele ésèñ ya bera long temple—Esdras 4:1-5.

⁵ Be Judíos nge ki Bejuif be nga bulane alé, be nga tubane fe minzukh mi mono ye ébirane politik. A ke kué naa é si dzeba éé ntoo ngap ye Imperio Persa nge ki Empire Perse. Niène Cyrus ndjié ya Persa nge ki Perse a nga wu mbu 530 kaa naa Yésu a byale, é môt a nga sanghle ñe, Cambises, a nga dzeng naa a ñong si Egipto nge ki Égypte. Éyong be nga ke Égypte, tam ézing be nga yiène fe yemle Bisraélite naa be kee be bidzi, mendzim ya bitobgha, é dzam é nga so be abuiñ minzukh. Mesumgha y’édjié Darío nge ki Darius I, é môt a nga sanghle Cambises, bôt be nga bira wokh ôlun akal mam me politik. Mam mese meté me nga ve naa, Bejuif be nga bera bulan be bira kele min’nem ôyô nfa aval be ne dzale mekômgha me ye menda-me bôt meba. Amu minzukh misese be nga tubane mio, Bejuif bézing be nga simane naa, tam daa be ki kuiñ naa be bera sum nlonghane templo nge ki temple—Aggée 1:2.

6. Aval ane nten Zacharie 4:6, 7 wa dzô de, za minzukh mife be Judíos nge Bejuif be nga tubane mio, ye naa, za dzam Zacharías nge ki Zacharie a nga bane be ?

⁶ A lang Zacharie 4:6, 7. Be Judíos nge ki Bejuif béé dzi ki tubane fave minzukh mi mono ye ébirane politik, be nga tubane fe bitsible. Mbu 522 kaa naa Yésu a byale, minzizing mieba mi nga ve naa bedjié be tele ésèñ ya bera long é templo Jehôva. Ve, Zacharie a nga bane be Judíos nge ki Bejuif naa, Jehôva a ye be vole ngalane nsisim Wèñ, amben ba tubane minzukh. Mbu 520 kaa naa Yésu a byale, kéza Darío nge ki Darius a nga dzô be naa be bera sum ésèñ ya long templo, a ve be mono akal bisèñ melong bité, ye dzô fe bedjié naa be sukh é bôt be nga bo bisèñ bité—Esdras 6:1, 6-10.

7. Za biborane be Judíos nge Bejuif be nga ñong éyong be nga tele nkômane Nzame ôsu ?

 ⁷ Ngalane Aggée ya Zacharie, Jehôva a nga kiagh ayong naa, a ye be vole nge be tele ésèñ ya bera long templo ôsu (Aggée 1:8, 13, 14 ; Zach. 1:3, 16). Y’é ngu’u bekule medzô be nga ve be, be Judíos nge ki Bejuif be nga bera sum ésèñ nlonghane templo mbu 520 kaa naa Yésu a byale, ye mane de long kaa naa mimbu mitan mi kuiñ. Amu be Judíos nge ki Bejuif be nga tele nkômane Jehôva ôsu é tam be nga tubane  minzukh, Jehôva éé dzi ki be vole fave nfa mam me ya nsôn, a nga vole fe be nfa ya nsisim. Asughlane y’été, be nga sèhane Jehôva ya mevakh—Esdras 6:14-16, 22.

8. Aval avé bifiè bia kuiñ Aggée 2:4 bia vole bia naa bi tsini naa bia bo nkômane Nzame ? (A daghe fe atoan é ne asi).

⁸ Amu bia yem naa bitsible binen bi ntoo bebéñ, é ne édedèè éban naa bi simane naa, bia yiène kanghle (Marc 13:10). Ve, é ne bia bo ndzukh naa bi tsini ésèñ minkanghle dèè éyong bia tubane minzukh mi mono nge ki bitsible minkanghle. Dzé é ne bia vole naa bi tele mam me y’Édjié Nzame ôsu ? Bia yiène bele mebun naa, « Jehôva minsama b » a ne ya bia. A ye bia vole nge bia tsini naa bia tele mam me y’Édjié dèñ ôsu a lôt é mam mèè. Éde, biaa yiène ki ko dzam ézing wong—A lang Aggée 2:4.

9-10. Aval avé minlughane mizing mi nga yen ane bifiè Yésu bia yen nten Matthieu 6:33 bia dzalban éning deba ?

⁹ N’yeneghan éfônane minlughane mizing, Oleg ye Irina c, ba sèñ ane bempwaghe mefan. Niène be nga kôre é vôm be mbe be too naa ba ke vole ékôan vôm nfe, be nga dzimle bisèñ bieba akal minzukh mi mono mii mbe é si be mbe be too. Amben béé mbe ki be bele ña ésèñ ézing tang ngura mbu, be nga yen ane Jehôva a nga vole be y’édzing, biyong bizing, bobeñang ye bekal beba, baa be nga vole fe be. Dzé é nga vole be naa be dang minzukh mité ? Oleg, éñi a nga tare sili mo ôsi, a dzô naa : « A lôr abuiñ tam naa bia kanghle, é nga vole bia naa bi bembe ébe é dzam da dang éban éning dèè. » Nté éñe ya ngal be nga tsini naa ba dzeng bisèñ, be nga tsini naa ba bira kanghle.

 ¹⁰ Môs ézing, éyong be nga ñii a nda niène be nga mane minkanghle, be nga wokh naa, mvuiñ dzeba ézing a nga bo ékena tang bekilomètre 160 naa a zu be ve bidzi. Oleg a dzô naa : « Môs té, me nga tugha faa bera yen aval Jehôva y’ékôan da kale bia. Bi bele mebun naa, amben minzukh misese bi ne bele, Jehôva aa vuène ki be bo bisèñ bèñ »—Mat. 6:33.

11. Za biboran bi ne bele nge bia tsini naa bia bo nkômane Nzame ?

¹¹ Jehôva a kômô naa, bi tsini ésèñ da kôre bining, da yili naa, a bo beyeghe. Aval ane bi va yen de  abong 7, Aggée a nga saghe ayong Jehôva naa, be bera sum ésèñ melong templo, ane ba bera sum mebembe me ye templo. Jehôva a nga kiagh naa nge be boo de, « a ye borane be » (Aggée 2:18, 19). Bia fe, bi ne bele mebun naa, Jehôva a ye borane mengu’u mèè, nge bi tele ésèñ a nga kee bia ôsu éning dèè.

12. Amu dzé Esdras ye be Judíos nge ki Bejuif be nga so minkôm be nga yiène bele mebun me ne ngu’u ?

¹² Mbu 468 kaa naa Yésu a byale, Esdras ye moan nsama be Judíos nge ki Bejuif ôfe, be nga kôre a Babilonia naa ba ke a Jerusalén. Nfa ye naa be bo ékena té, Esdras y’é bôt be nga so minkôm be nga yiène bele mebun me ne ngu’u. Be nga yiène wule mezen me ne édedèè abé, be mbe fe be bele abuiñ kông ye é mono kéza a nga ve be akal templo nge ki temple. Dzam té é mbe dure minwuwup (Esdras 7:12-16 ; 8:31). Ya fe naa, be nga dzigha yen naa Jerusalén émièn éé mbe ki nkaman. Bôt béé mbe ki abuiñ a Jerusalén, ye naa, be nga yiène kôm minfim ye mimbèñ mi ye kisoan. Za ayeghle bi ne ñong ébe Esdras nfa y’a wône mebun mèè ébe Jehôva ?

13. Aval avé Esdras a nga wône mebun mèñ ébe Jehôva ? (A daghe fe atoan é ne asi).

¹³ Esdras a nga yen ane Jehôva a nga vole ayong Dèñ éyong be nga tubane minzukh. Mimbu ô mvus, mbu 484 kaa naa Yésu a byale, tam ézing Esdras a mbe a too a Babilonia, éyong kéza Asuero nge ki Assuérus a nga ve atsing naa be mane wiñ be Judíos nge Bejuif be mbe be too Imperio Persa nge ki Empire Perse (Esther 3:7, 13-15). Esdras ye be Judíos nge ki Bejuif besese be mbe dzimle éning deba ! Niène be nga wokh de, be nga bira yep min’nem aval é nga ve naa, be kaa fe dzi, be nga yi, béé yaghlane Jehôva naa a vole be (Esther 4:3). Tame simane é dzam Esdras ye be Judíos nge ki Bejuif bevoo be nga wôran éyong be nga yen naa abé minzizing mieba mi nga kôman, é nga bulan ébe bebién ! (Esther 9:1, 2) É dzam Esdras a nga yen metam minzukh mité, é nga kômane ñe nfa ye minzukh mia zu ôsu, dzam té é nga yiène fe wône mebun mèñ ébe Jehôva naa a ne kame ayong Dèñ d.

14. Za ayeghle kal dzèè ézing a nga ñong éyong a nga bele avole Jehôva metam a nga tubane minzukh ?

¹⁴ Éyong bia yen avole Jehôva éyong bia tubane minzukh, mebun mèè ma bera bo ngu’u. N’tamane fas éfônan Anastasia a ning nfa Europa oriental nge ki Europe orientale. A nga likh ésèñ dèñ amu éé nga kômô ki ñong ngap nfa mam me politik. A dzô naa : « Maa be ki tare tebe aval étéñ da likh me naa me bo kaa bele mono. » A koghle naa : « Me nga likh dzam té é mo Jehôva, ane me nga yen aval a nga kale ma ya édzing. Nge me bera tobe tam ézing kaa  ésèñ, maa ye ki ko wong. Nge Ésaa wom a ne a dzôp été a kale ma ému, a ye me kale ôkiri. »

15. Dzé é nga vole Esdras naa a baghle mebun mèñ ébe Jehôva ? (Esdras 7:27, 28)

¹⁵ Esdras a nga yen é wo Jehôva éning dèñ. A binan aval Jehôva a nga vole ñe éyong a nga tubane minzukh, é nga vole Esdras a baghle mebun mèñ ébe Ñe. Bilighane nsama bifiè « é wo Jehôva Nzame ô mbe ya ma » (A lang Esdras 7:27, 28). Esdras a nga belane bifiè bivoo-bivoo bité ébe biyong bisaman abakh é bele éyôla dèñ—Esdras 7:6, 9 ; 8:18, 22, 31.

16. Za bitéñ bi ne bo ébubu a yen é wo Jehôva ? (A daghe fe évaghle).

¹⁶ Jehôva a ne bia vole éyong bia tubane minzukh. Éfônan, éyong bia sili é masa wèè awèèghane naa bia kômô ke ésesang melu melal, nge ki éyong bia sili naa be seghe bia mewala m’ésèñ nfa ye naa bi tobe bisulan bisese bia, bitéñ bité bi ne ve naa bi yen é wo Jehôva éning dèè. Mam me ne wule mbeng aval bii va yane ki. Dzam té é ne wône mebun bi bele ébe Jehôva.

17. Aval avé Esdras a nga lere asili ñuu éyong a nga tubane minzukh ? (A daghe fôrô ye atarga).

¹⁷ Esdras a nga yaghlane Jehôva y’asili ñuu naa a vole ñe. Éyong ésese a nga yep a n’nem nfa é mam a yiène bo, Esdras a nga yaghlane Jehôva y’asili ñuu (Esdras 8:21-23 ; 9:3-5). Amu Esdras a nga ve mebun mèñ ébe Jehôva, éde é bôt bevoo be mbe nkoghane naa ba vole ñe ye vu mebun mèñ (Esdras 10:1-4). Éyong n’nem ô kele bia ôyô nfa mam me ya nsôn, nge ki aval bi ne baghle é nda-bôt dzèè, bia yiène dzaa Jehôva avole meyaghlan été ya mebun.

18. Dzé é ne bia vole naa bi wône mebun mèè ébe Jehôva ?

¹⁸ Nge bia dzeng avole Jehôva y’asili ñuu, ye yebe avole bobedzang ya bekal bèè, mebun mèè ébe Nzame ma ye ke ma vem. Erika, éñi a bele boan belal, a mbe a bele mebun éyong ésese naa Jehôva a ye ñe kale, amben éyong a nga tubane mbimbia be-mam. Ébe avitsang tam, a nga dzimle é moan wèñ abyè ya fe n’nôm. Éyong a simane metam meté, a dzô naa : « Ôsusua, éyong dzam té da bobane wa, wéé se ki yem aval Jehôva a ye wô vole. Avole é ne wô so meval waa simane ki. Ayeghle me nga ñong é ne naa, Jehôva a nga yalane meyaghlane mam ngalane bifiè ye mimboane mengom mam. Nge me dzô mengom mam aval ma wôran, é ne be bo ébubu naa be vole ma. »

19-20. Za meyeghle bia ñong ébe be Judíos nge ki Bejuif béé dzi ki dughan a Jerusalén ?

¹⁹ Bi ne fe ñong mura ayeghle ébe be Judíos nge ki Bejuif béé dzi ki bulane a Jerusalén. Abuiñ y’été, be mbe be bele beniè, a ne bo naa, a ke kuè be ntoo édedèè min’nôm, be bele bura bakoan, nge ki meyem mefe menda me bôt été. Amben nèè té, be nga sukh é bôt be nga ñong nkighane naa ba dughan, béé ve be biôm bi y’a nsôn (Esdras 1:5, 6). É ne bo naa, niène mimbu 19 mi nga lôt, niène nsama bôt ôsua ô nga bera so a Jérusalem, éba be nga lighi a Babilon, be nga tsini naa ba lôm bedas a Jerusalén ya n’nem ôse—Zach. 6:10.

²⁰ Amben bi bele beniè ébe ésèñ bia bo Nzame, bi ne bele mebun naa, Jehôva a dzing mengu’u mesese bia ve nfa y’a ve ñe n’nem mbeng. Aval avé bia yem de ? Metam Zakarías nge ki Zacharie, Jehôva a nga dzaa nkule medzô wèñ naa a bo corona nge ki courone ya é kông y’é miang minkôm mi ya Babilonia be nga lôm (Zach. 6:11). « Môra corona nge ki courone té » a nga ye be ve naa be « siman » é môra fulu añep dzeba (Zach. 6:14, metoan). Bi ne bele mebun naa, Jehôva aa ye ki vuène mengu’u bia ve ya n’nem ôse, naa bia sèhane ñe éyong bia dzukh—Behéb. 6:10.

21. Dzé da ye bia vole naa bi bele mebun ébe Jehôva amben é mam mesese bia ye tubane me melu ma zu ?

²¹ Kaa bisô, bia ye tsini naa bia tubane minzukh melu me y’asughlane ma, mam me ne ke ma bo édedèè abé melu ma zu (2 Tim. 3:1, 13). Ve dèè, dzam té daa yiène ki bia kele min’nem ôyô. Simghane bifiè Jehôva a nga kobe ayong dèñ melu Aggée, a nga dzô naa : « Me ne ye mina [. . .] Mi taa ko wong » (Aggée 2:4, 5). Bia fe, bi ne bele mebun naa Jehôva a ye tobe ye bia nté sese bia bo abim se bi ne bo naa bi dzale nkômane wèñ. Nge bi dzale meyeghle bi va ñong ébe minkulane medzô Aggée ye Zacharie ye éfônan Esdras, bia ye baghle mebun mèè ébe Jehôva, amben bia tubane minzukh melu ma zu.