1. Sɛ yɛkã “nokwar no” a, ebɛnadze na ɔkyerɛ?

“ISII dɛn hun nokwar no?” “Ana wɔtsetsee wo wɔ nokwar no mu?” “Ber tsentsen ahen na edze atsena nokwar no mu?” Bi a obi ebisa wo dɛm nsɛm yi pɛn. Bi so a, nna wankasa ebisa afofor dɛm nsɛm yi pɛn. Sɛ yɛkã “nokwar no” a, ebɛnadze na ɔkyerɛ? Mpɛn pii no, yɛdze asɛmfua yi dzi dwuma dze kyerɛ hɛn gyedzi, ɔkwan a yɛfa do som Nyankopɔn, nye hɛn asetsena kwan. Nyimpa a wɔwɔ “nokwar no mu” no nyim dza Bible no kyerɛkyerɛ, na wɔdze no mu asɛm bɔ hɔn bra. Dɛm ntsi, wɔnngye ator nyamesom nkyerɛkyerɛ nndzi. Ɔwɔ mu dɛ wɔtse Satan no wiadze yi mu dze, naaso wɔwɔ enyigye mapa wɔ hɔn asetsena mu.​—John 8:32.

2. Dɛ mbrɛ John 13:34, 35 ma yehu no, ebɛnadze na obotum atwe obi aba nokwar no mu?

² Ebɛnadze na ɔtwee wo baa nokwar no mu? Bi a, nna ɔyɛ Jehovah no nkorɔfo hɔn abrabɔ pa. (1 Pet. 2:12) Bi so a, nna ɔyɛ ɔdɔ a wɔdaa no edzi kyerɛɛ afofor. Nyimpa pii wɔ hɔ a, ber a odzi kan a wɔbaa asafo nhyiamu no, wohun ɔdɔ a ɔtse dɛm, na wɔkaa iyi kyɛn biribiara a wɔtsee wɔ nhyiamu no ase. Iyi nnyɛ nwanwa, osiandɛ Jesus kãa dɛ ɔdɔ a n’esuafo da no edzi kyerɛ hɔnho no, ɔno na ɔda hɔn edzi dɛ wɔyɛ n’esuafo. (Kenkan John 13:34, 35.) Naaso, sɛ hɛn gyedzi bɔkɔ do ayɛ dzen a, ɔsɛ dɛ yɛyɛ ndzɛmba ahorow bi.

3. Sɛ yɛdze hɛn gyedzi a yɛwɔ wɔ Nyankopɔn mu no gyina Christianfo dɔ a hɛn nuanom mbarimba na mbaa da no edzi no nkotsee do a, ebɛn asɛm na obotum esi?

³ Gyedzi a yɛwɔ no, ɔnnsɛ dɛ ogyina ɔdɔ a Nyankopɔn no nkorɔfo wɔ no nkotsee do. Ebɛnadze ntsi a? Osiandɛ sɛ yɛdze hɛn gyedzi gyina dɛm ɔdɔ no nkotsee do a, obotum ayɛ mberɛw dɛ yɛbɔhwer hɛn gyedzi. Dɛ nhwɛdo no, fa no dɛ onua anaa akyerɛbaa  bi ayɛ bɔn a no mu yɛ dur. Bi mpo a nna ɔyɛ asafo mu panyin anaa ɔkwampaaefo. Sɛ ɔba dɛm a, annhwɛ a, yebegyaa dɛ yɛbɔsom Jehovah. Sɛ onua anaa akyerɛbaa bi yɛ hɛn adze ma ɔyɛ hɛn yaw, anaa ɔdan ɔwaafo na ɔkã dɛ dza yɛgye dzi no nnyɛ nokwar a, obotum ama yeegyaa dɛ yɛbɔsom Jehovah. Esuadze a ɔwɔ mu nye yi: Sɛ ammfa wo gyedzi enngyina ebusuabɔ a enye Jehovah wɔ no do, na edze gyina mbrɛ afofor si yɛ hɔn adze do a, wo gyedzi nnkɛyɛ dzen. Mbrɛ isi tse nka wɔ Jehovah nye no nkorɔfo ho no botum aboa wo ma eenya gyedzi ekodu beebi. Naaso, no ho hia papaapa dɛ isũa Bible no yie, etse dza isũa no ase, na eyɛ nhwehwɛmu ama aagye edzi dɛ irusũa Jehovah ho nokwasɛm. Ɔsɛ dɛ wankasa egye to mu dɛ Bible no kyerɛkyerɛ hɛn Jehovah ho nokwasɛm.​—Rom. 12:2.

4. Dɛ mbrɛ Matthew 13:3-6, 20, 21 kyerɛ no, sɛ wɔsɔ binom hɔn gyedzi hwɛ a, ebɛnadze na wɔyɛ wɔ ho?

⁴ Jesus kãa dɛ nyimpa binom dze ‘dɛw bɛgye’ nokwar no, naaso, sɛ wohyia ɔhaw ahorow a, hɔn gyedzi bɛyɛ mberɛw. (Kenkan Matthew 13:3-6, 20, 21.) Bi a, wɔanntse ase dɛ hɔn a wobedzi Jesus n’ekyir no, wobehyia ɔhaw ahorow. (Matt. 16:24) Afei so bi a, nna wosusu dɛ sɛ obi bɛyɛ Christiannyi a, ɔno kyerɛ dɛ onnkehyia ɔhaw biara wɔ n’asetsena mu anaa obenya nhyira nkotsee wɔ n’asetsena mu a ɔhaw ahorow biara nnka ho. Naaso ndɛ wiadze yi mu dze, yɛbɔkɔ do ara ehyia ɔhaw ahorow wɔ hɛn asetsena mu. Ndzɛmba botum asesa wɔ hɛn asetsena mu ma enyigye a yɛwɔ no do aatsew.​—Ndw. 6:6; Ɔsɛnk. 9:11.

5. Ebɛnadze na ɔkyerɛ dɛ hɛn nuanom mbarimba na mbaa piinara da no edzi dɛ nokwar no ara na woehu no?

⁵ Hɛn nuanom mbarimba na mbaa piinara da no edzi dɛ nokwar no ara na woehu no. Ebɛnadze ntsi na yɛrekã no dɛm? Sɛ mpo onua bi anaa akyerɛbaa bi yɛ adze ma ɔyɛ hɔn yaw anaa ɔyɛ adze bɔn bi a, hɔn gyedzi nnhinhim. (Ndw. 119:165) Aber biara a wobehyia ɔhaw no, hɔn gyedzi kɔ do yɛ kɛse na ɔmmbrɛ adze. (Jas. 1:2-4) Ibesi dɛn ama wo gyedzi aayɛ dzen dɛm?

6. Tsetse Christianfo no dze hɔn gyedzi gyinaa ebɛnadze do?

⁶ Nna gyedzi a tsetse Christianfo no wɔ no gyina Kyerɛwnsɛm no mu nyimdzee a wɔwɔ nye Jesus ne nkyerɛkyerɛ do. Dɛm nkyerɛkyerɛ no nye “asɛmpa no no nokwar no.” (Gal. 2:5) Dɛm nokwar yi, ɔno nye Christianfo nkyerɛkyerɛ nyina. Jesus no werdam afɔrbɔ nye no wusoɛr no ka dɛm nokwasɛm yi ho. Nna ɔsomafo Paul gye dzi dɛ dɛm nkyerɛkyerɛ yi yɛ nokwar. Ebɛnadze ntsi a? Osiandɛ ɔdze Kyerɛwnsɛm no dzii dwuma dze ‘kyerɛkyerɛɛ mu kofee dɛ otwar dɛ Christ no hu amandze, na ɔsoɛr fi ewufo mu.’ (Andw. 17:2, 3) Tsetse Christianfo no gyee dɛm nkyerɛkyerɛ yi too mu, na wɔdze hɔnho too sunsum krɔnkrɔn do ma ɔboaa hɔn ma wɔtsee Nyankopɔn n’Asɛm ase. Wɔyɛɛ nhwehwɛmu dze hun dɛ dɛm nkyerɛkyerɛ yi gyina Kyerɛwnsɛm no do. (Andw. 17:11, 12; Heb. 5:14) Wɔammfa hɔn gyedzi enngyina mbrɛ wosi tse nka nkotsee do. Afei so, ɔnnyɛ enyigye kɛkɛ a wonyae ber a wɔnye hɔn mfɛfo agyedzifo bɔe no na ɔkaa hɔn ma wɔsoom Jehovah. Mbom, wɔdze hɔn gyedzi gyinaa “Nyankopɔn ho nyimdzee” do.​—Col. 1:9, 10.

7. Ebɛnadze na gyedzi a yɛwɔ wɔ Bible mu nokwasɛm mu no bɛyɛ ama hɛn?

⁷ Nokwasɛm a ɔwɔ Nyankopɔn n’Asɛm mu no nnsesa da. (Ndw. 119:160) Dɛ nhwɛdo no, sɛ hɛn nua gyedzinyi bi yɛ biribi tsia hɛn anaa ɔyɛ bɔn a no mu yɛ dur a, nokwasɛm a ɔwɔ Nyankopɔn n’Asɛm mu no nnsesa. Dɛmara so na ɔnnsesa ber a yehyia nsɛndzendzen no. Ntsi, ɔsɛ dɛ yehu Bible mu nkyerɛkyerɛ yie na yɛgye to mu dɛ ɔyɛ nokwar. Sekyɛ tum ma po do hɛn gyina pitsinn ber a ehum a n’ano yɛ dzen rutu wɔ po do no. Dɛmara so na hɛn  gyedzi a ogyina Bible mu nokwasɛm do no botum abɔ hɛnho ban ber a yehyia nsɛndzendzen no. Ahotodo a ewɔ dɛ ehu nokwar no, ibesi dɛn ahyɛ mu dzen?

8. Dɛ mbrɛ wɔakã wɔ 2 Timothy 3:14, 15 no, ebɛn kwan do na Timothy gyee too mu dɛ ɔwɔ nokwar no?

⁸ Nna Timothy gye dzi dɛ ɔwɔ nokwar no. Osii dɛn hun dɛ ɔwɔ nokwar no? (Kenkan 2 Timothy 3:14, 15.) Ne maame nye ne nana na wɔdze “kyerɛw krɔnkrɔn no” kyerɛkyerɛɛ no. Naaso, ekyingye biara nnyi ho dɛ nankasa so dze mber na mbɔdzembɔ pii sũaa kyerɛwsɛm no. Dɛm ntsi, ɔgyee dzii dɛ dza ‘oesũa na oehu no,’ ɔno nye nokwar no. Ekyir yi, Timothy, ne maame, nye ne nana sũaa Christianfo nkyerɛkyerɛ. Ekyingye biara nnyi ho dɛ, ɔdɔ a Jesus n’ekyirdzifo no daa no edzi no kaa Timothy. Afei so, nna ɔwɔ ɔpɛ a no mu yɛ dzen dɛ ɔnye enuanom mbarimba na mbaa a wɔwɔ asafo no mu bɔbɔ na ɔaaboa hɔn. (Phil. 2:19, 20) Naaso, nna ne gyedzi nngyina ɔdɔ a ɔwɔ ma ne mfɛfo agyedzifo do, mbom nna ogyina nokwasɛm a ɔtwee no bɛɛn Jehovah no do. Ɔsɛ dɛ ɔwo so sũa Bible no na egye to mu dɛ dza ɔkyerɛkyerɛ fa Jehovah ho no yɛ nokwar.

9. Ebɛn nokwasɛm etsitsir ebiasa na ɔwɔ dɛ ihu na egye to mu?

⁹ Sɛ ibotum ayɛ dɛm a, annyɛ yie koraa no, ɔsɛ dɛ ihu nokwasɛm etsitsir ebiasa bi na egye to mu. Odzi kan, ɔsɛ dɛ egye to mu dɛ Jehovah Nyankopɔn na ɔbɔɔ adze nyina. (Ex. 3:14, 15; Heb. 3:4; Nyi. 4:11) Otsĩa ebien, ɔsɛ dɛ egye to mu dɛ Bible no yɛ Nyankopɔn n’Asɛm a ofi sunsum mu a ɔdze ama adasamba. (2 Tim. 3:16, 17) Afei, otsĩa ebiasa, ɔsɛ dɛ ihu dɛ, Jehovah wɔ nkorɔfo a wɔahyehyɛ hɔn dɛ kuw a wɔrosom no wɔ Christ ne tsiryɛ ase, na dɛm nkorɔfo no nye Jehovah Adasefo. (Isa. 43:10-12; John 14:6; Andw. 15:14) Dɛm nokwasɛm etsitsir a ibosũa na ebɛgye ato mu no nnhwehwɛ dɛ ibohu Bible no mu nsɛm nyina. Mbom no, ɔsɛ dɛ edze yɛ wo botae dɛ edze w’adwen bosusu ndzɛmba ho yie ama aagye edzi dɛ wo ‘som no wɔ siantsir’; iyi bɔboa wo ma eenya ahotodo kɛse dɛ ewɔ nokwar som no mu.​—Rom. 12:1.

10. Sɛ yenya hu nokwar no a, ebɛnadze na ɔsɛ dɛ yetum yɛ?

¹⁰ Sɛ ihu dɛm nokwasɛm etsitsir ebiasa a ɔfa Nyankopɔn, Bible no, nye Nyankopɔn no nkorɔfo ho, na egye to mu a, ɔsɛ dɛ itum dze Kyerɛwnsɛm no kyerɛkyerɛ dɛm nokwasɛm yi mu kyerɛ afofor. Ebɛnadze ntsi a? Osiandɛ yɛyɛ Christ n’esuafo, na yɛwɔ asodzi dɛ yɛkã dɛm nokwasɛm yi ho asɛm kyerɛ hɔn a wobetsie no. * (1 Tim. 4:16) Afei, sɛ yɛbɔ mbɔdzen dɛ yɛbɔboa afofor ma wɔaagye dza Bible no kyerɛkyerɛ ato mu dɛ ɔyɛ nokwar a, nna yɛrehyɛ gyedzi a yɛwɔ wɔ dɛm nokwasɛm yi mu dzen.

11. Ebɛn nhwɛdo na ɔsomafo Paul yɛe wɔ ne nkyerɛkyerɛ mu, na yebesi dɛn esũasua no?

¹¹ Sɛ ɔsomafo Paul rekyerɛkyerɛ nkorɔfo a, nna ɔnam ‘Moses mbra no nye nkɔnhyɛfo no do kyerɛ hɔn Jesus ho asɛm’ ma ɔtɔ hɔn asowa mu. (Andw. 28:23) Sɛ yɛrekyerɛkyerɛ afofor nokwar no a, yebesi dɛn esũasua Paul? Ɔsɛ dɛ yɛyɛ pii sen kã a yɛbɛkã dza Bible no kyerɛkyerɛ ho asɛm akyerɛ hɔn. Ɔsɛ dɛ yɛboa hɛn Bible esuafo ma wosusu Kyerɛwnsɛm no ho yie ber a wɔtwe bɛn Jehovah no. Yɛmmpɛ dɛ wɔbɛgye nokwar no ato mu osian obu a wɔwɔ ma hɛn ntsi, na mbom yɛpɛ dɛ wɔgye to mu na wohu dɛ dza worusũa no yɛ nokwasɛm a ɔfa hɛn Nyankopɔn a ɔwɔ ɔdɔ no ho.

12-13. Awofo besi dɛn aboa hɔn mba ma wɔaatsena nokwar no mu?

¹² Awofo, ekyingye biara nnyi ho dɛ, hom pɛ dɛ hom mba tsena nokwar no mu. Bi a hom bosusu dɛ, sɛ wɔwɔ anyɛnkofo pa wɔ asafo no mu a, ɔbɛma hɔn gyedzi ayɛ dzen. Naaso, sɛ hom pɛ dɛ hom mba hu na wɔgye to mu dɛ dza Bible no kyerɛkyerɛ no yɛ nokwar a, wohia biribi a ɔkɔ ekyir sen anyɛnkofo pa a wobenya. Ɔsɛ dɛ wɔnye Nyankopɔn nya ebusuabɔ a no mu yɛ dzen, na wosũa na wɔgye to mu dɛ dza Bible no kyerɛkyerɛ no yɛ nokwar.

¹³ Sɛ awofo botum akyerɛkyerɛ hɔn mba Nyankopɔn ho nokwasɛm a, ɔsɛ dɛ wosũa Bible no yie dze yɛ nhwɛdo pa ma hɔn. Ɔsɛ dɛ awofo gye ber dze dwendwen dza wosũa no ho yie. Ɔno ansaana wobotum akyerɛkyerɛ hɔn mba ma hɔn so wɔaayɛ dɛm. Nkyii so, dɛ mbrɛ awofo nye nkorɔfo rusũa adze a wɔyɛ no, ɔsɛ dɛ wɔkyerɛkyerɛ hɔn mba ma wohu mbrɛ wobesi dze nwoma nye dza ɔka ho a wɔdze sũa Bible no edzi edwuma. Sɛ wɔyɛ dɛm a, wɔbɔboa hɔn mba ma wɔaadɔ Jehovah, na wɔaagye edzi dɛ ɔnam “akowaa nokwafo nye nyansafo” no do na ɔma yɛtse Bible no ase. (Matt. 24:45-47) Awofo, ɔsɛ dɛ hom yɛ pii sen Bible mu nokwasɛm etsitsir a hom bɛkyerɛkyerɛ hom mba ma woeehu. Hom nkyerɛkyerɛ hɔn “Nyankopɔn adze a no mu dɔ” mfa mboa hɔn  ma wonnya gyedzi kɛse dɛ mbrɛ mfe a woedzi nye hɔn ahoɔdzen bɛma kwan no.​—1 Cor. 2:10.

14. Ebɛnadze ntsi na ɔwɔ dɛ yesũa Bible nkɔnhyɛ? (Hwɛ adakaba a wɔato dzin “ Ana Ibotum Akyerɛkyerɛ Dɛm Nkɔnhyɛ Ahorow Yi Mu?”)

¹⁴ Bible nkɔnhyɛ yɛ Nyankopɔn n’Asɛm ne fã tsitsir bi a ɔboa hɛn ma yenya gyedzi kɛse wɔ Jehovah mu. Ebɛn nkɔnhyɛ na ahyɛ wo gyedzi dzen? Bi a ebɛkã nkɔnhyɛ ahorow a ɔfa “nda a odzi ekyir” yi ho. (2 Tim. 3:1-5; Matt. 24:3, 7) Ebɛn nkɔnhyɛ afofor na enya mbamu a ahyɛ w’ahotodo mu dzen? Dɛ nhwɛdo no, nkɔnhyɛ a wɔayɛ ho kyerɛwtohɔ wɔ Daniel tsir 2 anaa tsir 11 no, mbrɛ esi enya mbamu na ɔda ho ara rinya mbamu no, ana ibotum akyerɛkyerɛ mu? * Sɛ edze wo gyedzi gyina Bible no do pintsinn a, ɔbɛyɛ dzen araa ma biribiara nnkotum asɛɛ no. Hom mma yɛnhwɛ nhwɛdo a hɛn nuanom a wohyiaa ɔtaa wɔ Germany wɔ Wiadze Kõ II no mu no yɛe no. Ɔwɔ mu dɛ, Bible nkɔnhyɛ a ɔfa nda a odzi ekyir no ho no, wɔanntse ne nyina ase dze, naaso nna wɔwɔ gyedzi kɛse wɔ Nyankopɔn n’Asɛm mu.

15-17. Hɛn nuanom a Nazi aban no soɛree tsiaa hɔn no, ebɛn kwan do na Bible a wosũae no hyɛɛ hɔn dzen?

¹⁵ Ber a nna Nazi aban no dzi tum wɔ Germany no, wɔdze hɛn nuanom mbarimba na mbaa mpempem pii koguu ndaduadan mu. Hitler na panyin bi a ɔwɔ aban mu a wɔfrɛ no Heinrich Himmler soɛree tsiaa Jehovah Adasefo dzendzenndzen. Hɛn akyerɛbaa kor kyerɛɛ mu dɛ, Himmler kãa kyerɛɛ hɛn nkyerɛbaa bi a nna wɔwɔ ndaduadan kor mu dɛ: “Hom Jehovah no, obotum edzi tum wɔ sor, naaso asaase yi do dze, hɛn Nazifo na tum no kitsa hɛn! Yɛbɔhwɛ nyia ɔbɛtsena asaase yi do akyɛr, hom Bible Esuafo anaadɛ hɛn Nazifo!” Ebɛnadze na ɔboaa Jehovah no nkorɔfo ma wɔkɔr do dzii nokwar?

¹⁶ Nna dɛm Bible Esuafo no nyim dɛ Nyankopɔn n’Ahendzi ahyɛ ase ridzi tum wɔ afe 1914. Dɛm ntsi, ɔtaa a n’enyi yɛ nyan a wohyiae no annyɛ hɔn nwanwa. Naaso, nna Jehovah no nkorɔfo nyim dɛ nyimpa tumdzi biara nnyi  hɔ a obotum esiw Nyankopɔn kwan dɛ ɔnnkɛma ne tsirmpɔw aba mu. Nna Hitler runntum nntɔr nokwar som ase anaa ɔnnhyehyɛ aban bi a obepia Nyankopɔn n’Ahendzi no esi nkyɛn. Nna hɛn nuanom no gye dzi dɛ, Hitler no tumdzi bɛba ewiei ɔkwan biara do.

¹⁷ Nna dza hɛn nuanom mbarimba na mbaa no gye dzi no yɛ nokwasɛm. Mfe kakraabi ekyir no, Nazi aban no gui. Heinrich Himmler a ɔkãa dɛ “asaase yi do dze, hɛn Nazifo na tum no kitsa hɛn” no, nna ɔwɔ dɛ oguan per no nkwa. Aber a nna oruguan no, ohyiaa Onua Lübke. Mber bi a etwa mu no, nna onua yi da efiadze. Nna Himmler nyim no dɛ ɔyɛ Jehovah Adasefo no mu kor. Nna Ehwɛ Himmler n’enyim a, ihu dɛ n’adwen etu afora. Himmler bisaa Onua Lübke dɛ: “Bible Suanyi, ntsi ebɛn asɛm na oribesi?” Onua Lübke kyerɛɛ mu kyerɛɛ Himmler dɛ, nna Jehovah Adasefo nyim dɛ ɔkwan biara do no, Nazi aban no bogu, na Adasefo no benya hɔn fahodzi. Nna Himmler akekã Jehovah Adasefo ho nsɛmbɔn. Naaso, dɛm aber yi dze, nna ɔatɔ mmum. Iyi ekyir ber tsiabaa bi no, nankasa kum noho. Esuadze a ɔwɔ mu no nye dɛn? Sɛ yesũa Bible no nye no mu nkɔnhyɛ a, obotum aboa hɛn ma yeenya gyedzi kɛse wɔ Nyankopɔn mu, na yeegyina pintsinn ber a yehyia ɔtaa no.​—2 Pet. 1:19-21.

18. Dɛ mbrɛ wɔakã wɔ John 6:67, 68 no, ebɛnadze ntsi na yehia “nyimdzee nye nhumu nyina” a Paul kãa ho asɛm no?

¹⁸ Ɔsɛ dɛ yɛda ɔdɔ edzi dze kyerɛ dɛ yɛyɛ nokwar Christianfo. Naaso, yehia “nyimdzee nye nhumu nyina” so. (Phil. 1:9) Annyɛ dɛm a, ‘nkyerɛkyerɛ mframa biara bɛyɛ hɛn begyabegya dze hɛn edzi akɔnaaba wɔ nyimpa bradato mu.’ Nnyɛ iyi nko, awaafo so botum enya hɛn do nkantando. (Eph. 4:14) Ber a Jesus n’esuafo no mu pii gyaa dɛ wobedzi n’ekyir no, ɔsomafo Peter daa no edzi dɛ ɔwɔ ahotodo kɛse wɔ Jesus mu. Ɔkãa dɛ Jesus wɔ “onnyiewiei nkwa ho nsɛm.” (Kenkan John 6:67, 68.) Ɔwɔ mu dɛ dɛm aber no, nsɛm a Jesus kãe no, nnyɛ ne nyinara na Peter tsee ase dze, naaso ɔkɔr do dzii Jesus n’ekyir. Ɔyɛɛ dɛm, osiandɛ nna ɔatse nokwasɛm a ɔfa Christ no ho no ase. Ɔwo so botum ahyɛ gyedzi a ewɔ wɔ dza Bible no kyerɛkyerɛ no mu dzen. Sɛ eyɛ dɛm a, ɔmmfa ho dza obesi biara no, wo gyedzi bɔkɔ do ayɛ dzen, na ibotum aboa afofor ma wɔaakɔ do ahyɛ hɔn gyedzi mu dzen.​—2 John 1, 2.