“Au curu ina dua na sitoa meu lai vakararai ga, a sega ni noqu inaki meu volia kina e dua na ka. Ia au tini volia mai kina na iyaya saulevu!”​—Colin.

 E vakadinadinataka o Colin ni sega ni dau lewa vinaka nona ilavo. Vakacava e va tale ga qori na ka o vakila? E rawa ni vukei iko na ulutaga qo.

•  Cava mo lewa vinaka kina nomu ilavo?

•  Ka mo cakava

•  Ka era kaya nomu icaba

 iVakavuvuli lasu: Ena tarova nomu galala ke o kauaitaka na ivakarau ni nomu vakayagataka na ilavo.

 Ka dina: Ena levu nomu gauna galala ni o lewa vinaka nomu ilavo. E kaya na ivola I’m Broke! The Money Handbook: “Ni o kila vinaka na iwalewale ni nomu vakayagataka na ilavo, ena levu sara na ka o taukena.”

 Dikeva mada qo: Ni o lewa vinaka nomu ilavo . . .

•   Ena vo e levu na ilavo ena gauna o gadreva kina. E kaya e dua na itabagone o Inez: “Au vinakata meu gade i Sauca Amerika ena dua na gauna mai muri. Au dau vakasamataka qori ena gauna au maroroi ilavo kina.”

•   Ena lailai (se sega sara ga) nomu dinau. E kaya na iVolatabu: “Na daukerekere e bobula vei koya e solia vua na ka.” (Vosa Vakaibalebale 22:7) E duavata ena tikina qori e dua na goneyalewa o Anna, e kaya: “Ena rawa ni vakaleqa nomu bula na dinau. Ia o na dei ena nomu isausau ke sega ni o dinau.”

•   E vakaraitaka ni o nuitaki. O ira era dau lewa vinaka nodra ilavo ena yaga nira sa uabula. E kaya o Jean e yabaki 20: “Qo e dua na iwalewale yaga ena vukei au niu sa na tiko taudua ena gauna mai muri. Au saga ena gauna qo meu lewa vakamatau noqu vakayagataka na ilavo meu rawa ni nuitaki ena gauna mai muri.”

 Me nanumi: E kaya na ivola The Complete Guide to Personal Finance: For Teenagers and College Students: “Na imatai ni kalawa ena kilai kina ni o sa rawa ni lewai iko ga, ya na nomu tuvanaka matau na ivakavakayagataki ni nomu ilavo. Ena vukei iko vakalevu ena vo ni nomu bula nomu dau vakatulewataka vinaka nomu ilavo.”

 Kila nomu malumalumu. Ke dau oti totolo nomu ilavo, saga mo kila mada i liu na vanua e vakayagataki tiko kina. Eso e oti totolo nodra ilavo nira dau volivoli ena internet. Eso tale era dau vakayagataka vakalailai na ilavo, ia era volivoli wasoma. Ni cava na vula, sa sega ni dua na ilavo e vo!

 “Me vakasamataki vinaka na ilavo lailai mada ga e vakayagataki e veisiga. Dua na vula au rawa ni volia e vica na iloloma, na kofi, kei na iyaya e lutusobu na kedra isau. Ni cava na vula, au dau vaqaqa tale na vanua e vakayagataki kina na duanadrau na dola!”​—Hailey.

 Cakava nomu ituvatuva ni ilavo e veivula. E kaya na iVolatabu: “Na lalawa ni tamata gumatua ena tini vinaka ga.” (Vosa Vakaibalebale 21:5) Ni o cakava nomu ituvatuva ni ilavo e veivula, qori ena vukei iko mo lewa vakavinaka na ilavo mo vakayagataka me kua ni lai sivia tale mai na kemu isau.

 “Ke levu na ka o volia qai lailai na kemu isau, e ka vakayalomatua mo kila na veika o vakayagataka kina nomu ilavo, qai kua ni vakalusia nomu ilavo ena iyaya o sega ni vinakata dina. Vakalailaitaka na lisi ni iyaya mo volia, me kua ni sivia na kemu isau.”​—Danielle.

 Muria sara. E vica na sala e rawa ni vukei iko mo raica vinaka na vanua o vakayagataka kina nomu ilavo, me kua ni sivia tale ga na ilavo mo vakayagataka. Eso na itabagone era raica ni yaga nodra muria eso na iwalewale qo:

•  “Sa matau vei au meu vakacuruma ena baqe noqu ilavo. Keu na maroroya tiko au na rawa ni vakasabusabutaka.”​—David.

•  “Niu gole ena sitoa au na kauta ga na ilavo meu volia kina na ka au vinakata. E vukei au qori me vakarauta ga na ka au volia.”​—Ellen.

•  “Niu lokuyarataka na siga meu volia kina e dua na ka, e vukei au meu vakadeitaka kina ke ganita meu volia na iyaya qori se kua.”​—Jesiah.

•  “Au na sega ni gole ena soqo kece! Ke sa sega ga na ilavo, au na sega ni gole kina.”​—Jennifer.

 Me nanumi: Na lewai vinaka ni ilavo e itavi bibi duadua. Qori na ka e liaca o Colin, e cavuti ena itekitekivu ni ulutaga qo. E kaya: “Ke mani yaco ena dua na gauna meu ulunivuvale, au na sega ni vakasabusabutaka na ilavo! Keu sa sega ni rawa ni lewa vinaka na ilavo ena gauna qo, ena rawa ni vakaleqa noqu bula vakawati ena gauna mai muri.”