1-3. A lako vakacava o Jisu i Jerusalemi, na cava e vou kina qori vei ira na tu e kea?

 ERA maqusa na lewe i Jerusalemi nira namaka me yaco mai e dua na turaga rogo. Era duri e batinisala ena taudaku ni koro na lewenivanua mera kidavaka na turaga rogo qo. Era kaya eso ni o koya ga qo na iLiuliu dina kei Isireli, ni kawa i Tui Tevita. Levu era taura na taba ni niuniu mera yalovaka, so tale era tevuka nodra isulu ra qai biuta na tabanikau ena gaunisala ena muria mai. (Maciu 21:7, 8; Joni 12:12, 13) Era rairai veinanuyaka e levu se na tadu mai vakacava i Jerusalemi.

² De ra namaka eso me dua na ilakolako vakairogorogo. Era kila vinaka na lagilagi ni nodra dau lako mai na turaga dokai. Me kena ivakaraitaki o Apisalome na luvei Tevita, a vakaraitaka e matanalevu ni tui, e tuvanaka mera cici e liu e 50 na nona tamata qai muri yani na nona qiqi vakaturaga. (2 Samuela 15:1, 10) A duatani sara na ka a lavaka o Julius Caesar na iliuliu kei Roma, a liutaka e dua na tayabe vakairogorogo ina vale ni boselawa e Roma, ra yatuni e yasana ruarua e 40 na elefaniti era kauta tu na cina! Ia qo era namaka na lewe i Jerusalemi nona yaco mai e dua na turaga e rogo sara vei rau qori. Era kila se sega, qo na Mesaia, na tamata rogo duadua a bau bula. Ena vou vei ira eso nira raica nona ilakolako i Jerusalemi na Tui ni gauna se bera mai.

³ E sega na qiqi vakaturaga, se o ira na tagane mera cici tiko e liu, se na ose​—e sega tale ga na elefaniti. Ia e vodo o Jisu ena asa, na manumanu e dau vakayagataki tu ga ena cakacaka. * E sega ni bau ukutaki se me tokara o koya e vodoka na isulu saulevu. E sega mada ga ni vakaidabedabe isaulevu, eso ga na imuri voleka i Jisu era tevuka eso  na isulu ena daku ni manumanu me dabe kina o koya. Eso vei ira na sega soti ni rogo era dau vinakata me vakairogorogo nodra ilakolako yani. Na cava gona e digia kina o Jisu me kua ni vakairogorogo na nona ilakolako i Jerusalemi?

4. Na cava a parofisaitaki ena iVolatabu me baleta nona tokatu e Jerusalemi na Tui na Mesaia?

⁴ A vakayacora tiko o Jisu na parofisai qo: “Mo reki vakalevu, . . . mo kaikaila, na goneyalewa ni Jerusalemi: raica, ena lako mai vei iko na nomu Tui, sa yalododonu, a sa ia na veivakabulai ko koya, sa yalomalua, ka sa vodo lako e na asa.” (Sakaraia 9:9) E tukuni ena parofisai qo ni na vakatakilai koya na Lumuti ni Kalou, na Mesaia, vei ira na lewe i Jerusalemi ena dua na siga. Ena vakaraitaka ni Tui digitaki ni Kalou. Na iwalewale e vakatakilai koya kina kei na manumanu e digia me vodoka e vakavotuya na itovo totoka, na yalomalumalumu.

5. Na cava e veiuqeti kina na yalomalumalumu i Jisu, na cava e bibi kina meda vakatotomuria?

⁵ E dua vei ira na itovo talei i Jisu na yalomalumalumu, e uqeta sara ga na lomada nida vakasamataka. O Jisu ga “na sala, na dina, kei na bula” me vaka eda sa vulica oti ena wase 2. (Joni 14:6) E macala gona ni sega sara ga ni dua e vuravura me rogo me vaka na Luve ni Kalou. Ia a sega ni dokadoka, viavialevu, se viaviaturaga, na itovo e dau vakaleqai keda na tamata ivalavala ca. Nida muri Karisito, meda valuta na dokadoka. (Jemesa 4:6) E cata o Jiova na qaciqacia. E bibi gona meda vakatotomuria na yalomalumalumu i Jisu.

6. Na cava na yalomalumalumu, e kila vakacava o Jiova ni na yalomalumalumu na Mesaia?

⁶ Na yalomalumalumu e veibasai ni dokadoka se qaciqacia. E bucini e lomada na itovo qo, qai vakavotui ena noda  vosa, noda itovo, kei na noda veimaliwai. E kila vakacava o Jiova ni na yalomalumalumu na Mesaia? E vakatotomuria sara ga o Luvena na nona ivakaraitaki uasivi ni yalomalumalumu. (Joni 10:15) Sa raica oti tale ga na yalomalumalumu nei Luvena. Ena sala cava?

7-9. (a) E yalomalumalumu vakacava o Maikeli ni rau veileti kei Setani? (b) Eda na vakatotomuria vakacava na lotu vaKarisito na yalomalumalumu i Maikeli?

⁷ E dua na ivakaraitaki taleitaki dina e volai ena Juta: “Ni rau veiletitaka na yagoi Mosese o Maikeli na agilosi turaga kei na Tevoro, a sega ni siova o Maikeli me tauca vua na vosa kaukaua ni veilewai, e kaya ga: ‘Me cudruvi iko mada ga o Jiova.’” (Juta 9) E vakatokai o Jisu ena yaca Maikeli ni bera ni mai bula e vuravura, vaka tale ga kina ni oti nona bula e vuravura. Ni agilosi turaga, e nona itavi me liutaki ira na mataivalu agilosi vakalomalagi i Jiova. * (1 Cesalonaika 4:16) Ia vakasamataka mada na ka a cakava o Maikeli ena nodrau veileti kei Setani.

⁸ E sega ni vakamacalataki ena Juta na vuna e vinakata kina o Setani na yagoi Mosese, ia e macala ni ca na nona inaki. De via uqeta na vakayagataki ni yagoi Mosese ena sokalou lasu. E dina ni vorata na ivadi ca i Setani o Maikeli, gauna vata qori e vakaraitaka ni lewai koya vakamatau. E dodonu ga me cudruvi o Setani, ia ena gauna rau veileti kina se bera ni soli vei Maikeli na “vakatulewa” kece, e kila ni o Jiova ga e dodonu me vakataulewa. (Joni 5:22) Ni agilosi turaga e tu vua na lewa. Ia e yalomalumalumu ena nona waraki Jiova ga, e sega ni saga me soli vua eso tale na lewa. E sega ni yalomalumalumu ga, e kila tale ga ni vakaiyalayala na ka e rawa ni cakava.

⁹ E tiko na vuna a uqeti kina o Juta me vola na ka e yaco qo.  Ka ni rarawa nira sega ni yalomalumalumu eso na lotu vaKarisito ena nona gauna. Era viavialevu ena nodra “vosavakacacataka na ka kece era sega sara ga ni kila.” (Juta 10) Nida ivalavala ca, e rawarawa sara nida rawai meda dokadoka! Na cava eda dau cakava ke da sega ni kila na vuna e caka kina e dua na ka ena ivavakoso vaKarisito​—rairai okati kina na ka eratou vakatulewataka na ilawalawa qase? E sega ni ivakaraitaki ni yalomalumalumu ke da vosabeca, se da vakalewa na lewa sa tau nida sega ni kila na kena dina kece. Meda vakatotomuri Maikeli, se o Jisu, ena noda sega ni via lai vakataulewa ena veika e sega ni solia vei keda na Kalou meda lewa.

10, 11. (a) Na cava e vakasakiti kina nona ciqoma na Luve ni Kalou na ilesilesi me lako mai vuravura? (b) Eda na vakatotomuria vakacava na yalomalumalumu i Jisu?

¹⁰ A yalomalumalumu tale ga na Luve ni Kalou ni ciqoma na ilesilesi me lako mai vuravura. Vakasamataka mada na ka e sa na biuta tu yani i lomalagi. E agilosi turaga. O koya tale ga “na Vosa”​—e Matataki Jiova. (Joni 1:1-3) E vakaitikotiko mai lomalagi, ena ‘itikotiko tabu e vakaiukuuku’ i Jiova. (Aisea 63:15) Ia “e vakadravudravuataki koya qai okati koya me vaka na bobula ena nona mai bula vakatamata.” (Filipai 2:7) Raitayaloyalotaka mada na veika e okati ena nona ilesilesi e vuravura! A tokitaki nona bula ina nona katonigone e dua na goneyalewa Jiu, e buketetaka me ciwa na vula qai sucu. A susu ena vuvale ni matai dravudravua, me yacova ni cauravou. Ena gauna kece qori, e talairawarawa tiko ga vei rau na nona itubutubu ivalavala ca, dina ni uasivi o koya. (Luke 2:40, 51, 52) E vakasakiti na nona yalomalumalumu!

¹¹ Vakacava, eda na vakatotomuria na yalomalumalumu i Jisu nida vakayacora na itavi e rairai beci? Kena ivakaraitaki, ena rairai beci na ilesilesi meda vunautaka na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou nira sega ni kauai o ira eda  vunau kina, ra veivakalialiai, se ra cati keda. (Maciu 28:19, 20) Ke da vosota nida vakayacora tiko ga na cakacaka qo, era rawa ni vakabulai. Ke sega mada ga ni yaco qori, eda na vulica meda dau yalomalumalumu, eda na muria tale ga na weniyavai noda Qasenivuli, o Jisu Karisito.

12-14. (a) E yalomalumalumu vakacava o Jisu nira vakalagilagi koya na lewenivanua? (b) Ena sala cava e yalomalumalumu kina ni veimaliwai kei ira eso tale? (c) Na cava e vakaraitaka ni yalomalumalumu i Jisu e sega ni dua ga na ivakarau se itovo vinaka?

¹² E kilai ni dau yalomalumalumu o Jisu ena gauna taucoko ni nona cakacaka vakaitalatala e vuravura. E vakaraitaka qori ena nona tukuna sara ga me vakacaucautaki se vakalagilagi ga o Tamana. Ena so na gauna era dau vakalagilagi Jisu na lewenivanua ena nona vosa vuku, nona cakamana, kei na nona itovo vinaka. Ia e dau vagolea o Jisu na veivakalagilagi qori vei Jiova.​—Marika 10:17, 18; Joni 7:15, 16.

¹³ Na ka e cakava o Jisu vei ira na lewenivanua e vakaraitaka na yalomalumalumu. E vakamatatataka sara ga ni lako mai vuravura me veiqaravi, sega ni qaravi. (Maciu 20:28) A vakaraitaka na yalomalumalumu ena nona yalomalua, yalorawarawa ni veimaliwai kei ira na lewenivanua. Ni ratou vakararawataki koya nona imuri, a sega ni vakalewai iratou vakaca, a saga tiko ga me uqeta na lomadratou. (Maciu 26:39-41) Ena gauna e vaqara kina e dua na vanua lala qai vakanomodi me ratou vakacegu kina, era lako yani e dua na ilala levu. Ia a sega ni vakatalai ira, a saga ga me vakavulici ira ena “levu sara na ka.” (Marika 6:30-34) Ni vakamasuti koya e dua na marama sega ni Isireli me vakabula na luvena yalewa, a vakaraitaka taumada o Jisu ni na sega ni cakava. Ia a sega ni cudru, mani vakayacora o Jisu na nona vakamamasu na marama ya ni raica na levu  ni nona vakabauta. Eda na veivosakitaka qo ena Wase 14.​—Maciu 15:22-28.

¹⁴ E levu sara na sala e vakayacora kina o Jisu na ka e tukuna me baleti koya: ‘Au yalomalumalumu, au yalomalua tale ga.’ (Maciu 11:29) Na nona yalomalumalumu e sega ni vakarairai ga, se me dua ga na ivakarau se itovo vinaka. E vu sara ga mai lomana. Sa rauta me vakabibitaka ena nona vakavulici ira na nona imuri mera yalomalumalumu!

15, 16. Na duidui cava e tukuna o Jisu me baleta na nodra ivakarau na iliuliu ni veimatanitu kei na ivakarau mera bucina na nona imuri?

¹⁵ A sega ni totolo nodratou bucina na yalomalumalumu na yapositolo i Jisu. A saga tiko ga o Jisu me vakavulici iratou. Kena ivakaraitaki, ena dua na gauna a kaya vei Jisu na tinadrau o Jemesa kei Joni, me solia vei rau na luvena na nodrau itutu ena Matanitu ni Kalou. E kaya ena yalomalumalumu o Jisu: “Au sega ni lewa se o cei me dabe ena yasaqu imatau se yasaqu imawi, sa tiko ga o ira e vakarautaki me nodra me vaka sa lewa o Tamaqu.” Sa dua na ka nodratou “sevaki” Jemesa kei Joni na vo ni yapositolo. (Maciu 20:20-24) E walia vakacava o Jisu na leqa oya?

¹⁶ E vunauci iratou kece ena yalololoma, ni kaya: “Dou kila nira dau vakacolasau na iliuliu ni veimatanitu qai dau voravora na nodra veiliutaki na vetaicake. Mo dou kua ni va ya; o koya e via turaga vei kemudou me nomudou dauveiqaravi: o koya e via liu me nomudou tamata cakacaka.” (Maciu 20:25-27) Eratou sa rairai raica na yapositolo na nodra dokadoka na “iliuliu ni veimatanitu” ena nodra saga na rogo, kei na nodra nanumi ira ga. A tukuna o Jisu mera kua ni vakatotomuria na nona imuri na nodra dau vakacolasau o ira qori. E dodonu mera yalomalumalumu. Eratou taura rawa beka na yapositolo na tikina bibi ya?

17-19. (a) Ena yakavi ni bera ni mate o Jisu, na lesoni guilecavi dredre cava me baleta na yalomalumalumu a vakavulica vei iratou nona yapositolo? (b) Na lesoni bibi cava me baleta na yalomalumalumu a vakavulica o Jisu?

 ¹⁷ E sega ni rawarawa me ratou ciqoma na tisaipeli na ka e tukuna o Jisu. E sega gona ni imatai se iotioti ni gauna me vakavulica kina o Jisu na yalomalumalumu. Ena dua na gauna ni ratou veibataka se o cei e levu duadua, a kaciva e dua na gone lailai o Jisu me mai duri ena kedratou maliwa. E tukuna me ratou vaka na gone lailai, nira sega ni dokadoka na gone, se mera saga na rogo, se ra kauaitaka na itutu me vakataki ira na uabula. (Maciu 18:1-4) Ia ena bogi ni bera ni mate, e raica o Jisu ni ratou se saga tiko ga na yapositolo me ratou valuta na dokadoka, mani vakavulici iratou ena dua na lesoni eratou na sega ni guilecava. E vesuka e tolona e dua na itauwelu qai cakava na cakacaka lolovira duadua, na ka era dau cakava na bobula ena gauna ya vei ira na vulagi ena dua na vuvale. A vuya na yavadratou kece na yapositolo​—okati kina na yavai Jutasa, o koya ena soli Jisu yani!​—Joni 13:1-11.

¹⁸ Me ratou kila na bibi ni yalomalumalumu a kaya vei iratou o Jisu: “Na ka au cakava qo e ivakaraitaki vei kemudou.” (Joni 13:15) E tara beka na lomadratou na ivakaraitaki ya? Ena bogi ga ya eratou baci veibataka tale se o cei e levu duadua vei iratou! (Luke 22:24-27) E vosoti iratou tiko ga o Jisu qai vakavulici iratou ena yalomalumalumu. Sa qai vakaraitaka e dua na lesoni bibi: “E vakamalumalumutaki koya qai talairawarawa me yacova sara na mate, io, me mate ena kaunirarawa.” (Filipai 2:8) A vakamalumalumu o Jisu me mate vakaloloma, a beitaki vakailasu ni dau basulawa, ni beca tale ga na Kalou. Ia a vakaraitaka na Luve ni Kalou ni duatani, sega ni dua tale vei ira na ibulibuli i Jiova e uasivi ena yalomalumalumu, o Jisu ga.

¹⁹ Kena irairai ni sa qai dei e lomadratou na yapositolo yalodina na iotioti ni lesoni ni yalomalumalumu a vakavulica o Jisu. E vakamatatataka na iVolatabu na nodratou  cakacaka ena yalomalumalumu na yapositolo ena vica vata na yabaki e muri. Vakacava o keda?

20. Eda na kila vakacava nida yalomalumalumu?

²⁰ E vakaroti keda yadua o Paula: “Me tiko vei kemuni na rai vata ga a tiko vei Karisito Jisu.” (Filipai 2:5) Meda yalomalumalumu vakataki koya. Eda na kila vakacava nida yalomalumalumu? E tukuna tale vei keda o Paula meda “kua ni cakava e dua na ka ena veileti se yalo ni nanumi koya ga, ia moni yalomalumalumu ena nomuni okati ira na kena vo mera uasivi kemuni.” (Filipai 2:3) Ena kilai noda yalomalumalumu ena ivakarau ni noda raici ira eda veimaliwai vata. Meda raici ira nira uasivi, era bibi sara vei keda. O na muria na ivakasala ya?

21, 22. (a) Na cava mera yalomalumalumu kina na ivakatawa lotu vaKarisito? (b) Eda na vakaraitaka vakacava nida sulumaka na yalomalumalumu?

²¹ Oti e vica vata na yabaki nona mate o Jisu, se vakasamataka tiko ga na yapositolo o Pita na bibi ni yalomalumalumu. A vakavulici ira na ivakatawa lotu vaKarisito o Pita mera yalomalumalumu nira vakayacora nodra ilesilesi, mera kua ni vakacolasau vei ira na sipi i Jiova. (1 Pita 5:2, 3) E sega ni dodonu me dokadoka e dua ena ilesilesi e vakacolati vua. Ia ena vinakati vakalevu vua na yalomalumalumu. (Luke 12:48) Na itovo qo e bibi sara vei ira na lotu vaKarisito kece, sega ni o ira ga na ivakatawa.

²² E sega ni guilecava o Pita na bogi a vuya kina o Jisu na yavana​—dina ni a sega ni vinakata! (Joni 13:6-10) E vola kina o Pita vei ira na lotu vaKarisito: “Moni sulumaka kece na yalomalumalumu ena nomuni veimaliwai.” (1 Pita 5:5) Na matavosa “moni sulumaka” e dusia na nona vesuka e tolona na bobula na epereni (apron) ni cakava na cakacaka e beci. Na matavosa ya eda lai vakasamataka kina nona a vesuka e tolona o Jisu na itauwelu ni bera ni vuya na yavadratou nona tisaipeli. Ke da muri Karisito, eda na sega ni beca na  itavi vakalou cava ga eda lesi kina. E dodonu me laurai noda yalomalumalumu, me vaka ga nida sulumaka.

23, 24. (a) Na cava meda vorata kina na dokadoka? (b) Na rai cala cava me baleta na yalomalumalumu ena vakadodonutaki ena wase tarava?

²³ Na dokadoka e vaka na poisoni. E rawa ni veivakaleqai. Ke dua mada ga e levu sara na ka e kila ia e dokadoka, e tawayaga vua na Kalou. Ena yasana adua, ke dua e beci ia e yalomalumalumu, ena yaga sara vei Jiova. Ke da vakaitovotaka e veisiga na itovo talei qo nida saga meda muria na weniyavai Karisito, eda na marau nida vakasamataka na kena veivakalougatataki. A vola o Pita: “O koya gona, moni vakamalumalumutaki kemuni ena liga kaukaua ni Kalou, ena qai vakacerecerei kemuni ena gauna lokuci.” (1 Pita 5:6) E vakacerecerei Jisu o Jiova ena nona dau yalomalumalumu. Ke da yalomalumalumu, ena marau tale ga na noda Kalou me vakalougatataki keda.

²⁴ E ka ni rarawa nira nanuma eso ni ivakaraitaki ni dadatuvu na yalomalumalumu. Ia eda raica ena ivakaraitaki i Jisu ni cala na vakasama qori. E sega wale ga ni turaga yalomalumalumu duadua, e sega ni dua tale e yaloqaqa me vakataki koya. Na ulutaga qori ena veivosakitaki ena wase tarava.