1, 2. (a) Na veika tawadodonu cava a caka vei Josefa? (b) E qai vakadodonutaka vakacava o Jiova na cala qo?

 E SEGA sara ga ni dodonu na lewa e tau vua na turaga musudonu qo! Sega ni dua na nona cala, ia sa mai vesu tu ena dua na qara butobuto ni a beitaki vakailasu ni via kucu. Ia sega ni qai imatai ni gauna qo me caka kina vua na veika tawadodonu. Ni se qai yabaki 17 na cauravou qo o Josefa, eratou a volitaki koya na tuakana, vinaka mada ga ni ratou sega ni labati koya. E qai volitaki vakabobula i vanua tani. Sa qai dau drovaka voli nona vosa ni veitemaki na wati nona turaga. E qai saga na yalewa lomaca qo me lawakitaki Josefa me vesu kina. Ka ni rarawa ni sega ni dua e rawa ni vukei Josefa.

² Ia e rai tiko na Kalou e dau “taleitaka . . . na ivalavala dodonu kei na lewadodonu.” (Same 33:5) E yavala o Jiova me vakadodonutaka na lewa cala qo, mani sere o Josefa. Kena ikuri, sa qai vakacerecerei na cauravou a biu ena qara butobuto me vakacolati vua e levu na itavi ni matanitu, me dokai tale ga. (Vakatekivu 40:15; 41:41-43; Same 105:17, 18) E qai vakalagilagi o Josefa, e vakayagataka nona itutu cecere me tokona kina na loma ni Kalou.—Vakatekivu 45:5-8.

3. Na cava eda sega ni kurabuitaka kina me caka vei keda na veika dodonu?

³ Eda loloma dina nida rogoca na itukutuku va qo se vakacava? De dua eda sa dau raica na vakayacori ni veika tawadodonu, se caka sara ga vei keda. Io, eda vinakata kece me caka vei keda na ka e vinaka kei na ka e dodonu. Eda sega kurabuitaka qori, baleta ni buli keda o Jiova meda ucui koya ena nona ivalavala, qai dua vei ira na nona ivalavala na lewadodonu. (Vakatekivu 1:27) Ia me rawa nida kilai Jiova vinaka,  e dodonu me matata vei keda na ivakatagedegede ni nona lewadodonu. Eda sa na qai qoroya ga vakalevu na uasivi ni nona ivalavala, da uqeti tale ga meda toro voleka vua.

4. Mai na rai vakatamata, na cava eda dau kila tu me baleta na lewadodonu?

⁴ Mai na noda rai, e dau kilai na lewadodonu ke muri sara ga vakamatailalai na lawa sa volai tu. E kaya na ivola na Right and Reason—Ethics in Theory and Practice ni “lewadodonu e vinakati kina me muri sara ga na lawa, vakadeitaki se o cei dina e nona na dodonu, galala se itavi, tau tale ga na lewa me lako vata kei na nona cala o koya e beitaki.” Ia na lewadodonu i Jiova e duatani, e sega ni muri kina vakamatailalai na ka e volai ena dua na ivola ni lawa.

5, 6. (a) Na cava na ibalebale ni vosa taumada e vakadewataki mai kina na “lewadodonu”? (b) Ni lewadodonu na Kalou, na cava na kena ibalebale?

⁵ E rawa nida kila vinaka na titobu kei na rabailevu ni lewadodonu i Jiova nida raica na kena vosa taumada ena iVolatabu. A tolu na kena vosa ena iVolatabu vakaIperiu. Na kena imatai e dau vakadewataki me ‘caka dodonu.’ (Vakatekivu 18:25) Na vo ni rua na vosa erau vakadewataki me “ivalavala dodonu.” Ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito, na vosa e vakadewataki me “ivalavala dodonu” e kena ibalebale na “savasava ena itovo se na tau ni lewa.” Rawa nida kaya gona ni lewadodonu kei na caka dodonu erau veisemati vinaka.—Emosi 5:24.

⁶ Ni tukuni gona ena iVolatabu ni Kalou e dau lewadodonu, e kena ibalebale ni dau cakava na ka e dina qai dodonu ena ituvaki cava ga, e sega ni dau veiveisau se veivakaduiduitaki. (Roma 2:11) E sega vakadua ni cakava na ka e tawadodonu. E kaya na cauravou yalodina o Ilaiu: “E sega ni rawa vua na Kalou dina me caka ca, me cala o koya e Kaukaua Duadua!” (Jope 34:10) Io, o Jiova e sega ni rawa  vakadua ni “caka ca.” Ena vuku ni cava? E rua na vuna bibi.

7, 8. (a) Na cava e sega ni rawa kina vei Jiova me cakava na veika tawadodonu?(b) Cava e dau caka dodonu se lewadodonu kina o Jiova ena veika e cakava?

⁷ Kena imatai, e savasava o koya. Me vaka eda raica ena Wase 3, e yalosavasava o Jiova, e dodonu. E sega gona ni rawa ni cakava na ka e sega ni savasava se na veika tawadodonu. Dikeva mada na kena ibalebale. Ni Kalou savasava na Tamada vakalomalagi, eda vakadeitaka kina ni na sega vakadua ni vakayacora na ka ca vei ira na luvena. E nuidei ena tikina qo o Jisu. A masulaka ena iotioti ni bogi ni nona bula e vuravura: “Tamaqu Yalosavasava, ni taqomaki ratou [na tisaipeli] ena vuku ni yacamuni.” (Joni 17:11) “Tamaqu Yalosavasava”—ena iVolatabu, na ikacivi qo e vakayagataki duadua ga vei Jiova. E veiganiti dina qo baleta ni sega tale ni dua na tama e vuravura e tautauvata kei koya ena nona savasava. E nuitaki Tamana vakaoti o Jisu, e kila ni ratou na maroroi na nona tisaipeli ena liga i Tamana, na Kalou e savasava vakaoti, dodonu, qai sega nona ivalavala ca.—Maciu 23:9.

⁸ Kena ikarua, na Kalou sara ga na loloma. Na loloma qo e vakavuna me dau savasava qai dodonu na ka e cakava. Ia na veika tawadodonu—me vaka na veicati vakaduikaikai, veivakaduiduitaki, kei na veitovaki—e dau vu vakalevu ena kocokoco kei na nanumi koya ga, na itovo e veibasai sara ga kei na loloma. E vakadeitaka vei keda na iVolatabu me baleti koya na Kalou dauloloma: “Ni yalododonu o Jiova, e taleitaka na ivalavala dodonu.” (Same 11:7) E kaya o Jiova me baleti koya: “O yau o Jiova, au vinakata na lewadodonu.” (Aisea 61:8) E veivakacegui dina meda kila ni o Jiova e dau vinakata na caka dodonu kei na lewadodonu!—Jeremaia 9:24.

9-11. (a) E salavata vakacava na lewadodonu i Jiova kei na nona yalololoma? (b) E laurai vakacava qori ena ka e vakarautaka vei keda na tamata ivalavala ca?

⁹ Na lewadodonu i Jiova e vaka ga na vo ni kena idivi, e uasivi qai sega ni vakamelei rawa. E vakacerecerei Jiova o Mosese ni kaya: “Na Uluvatu, e uasivi nona cakacaka, ni dodonu na nona sala kece. E Kalou yalodina, e sega vakadua ni lewacala, e yalododonu qai daudina o koya.” (Vakarua 32:3, 4) E vinaka vakaoti na lewa kece ga e dau tauca o Jiova—e sega ni rui malumalumu, e sega ni kaukaua sara.

¹⁰ E veisemati vinaka na lewadodonu i Jiova kei na nona yalololoma. E kaya na Same 116:5: “O Jiova e dauveinanumi qai yalododonu [se lewadodonu], na noda Kalou e yalololoma.” Io, e lewadodonu qai dauyalololoma o Jiova. Na rua na itovo qo erau sega ni veicalati. Na yalololoma i Jiova e sega ni lai veisautaka nona lewadodonu, se me lai vakamalumalumutaka nona vakataulewa. E dau vakaraitaka o Jiova na rua na itovo qori ena duavata ga na gauna. Dikeva mada e dua na kena ivakaraitaki.

¹¹ O keda kece na tamata eda sucu ivalavala ca, e dodonu gona me tau vei keda na itotogi ni ivalavala ca—na mate. (Roma 5:12) Ia e sega ni taleitaka o Jiova na noda mate tiko. E ‘Kalou dauveivosoti, yalovinaka, qai dauloloma.’ (Niemaia 9:17) Ia ni Kalou savasava, e sega ni vakalaiva me caka tiko ga na veika tawadodonu. Ena vakaraitaka gona vakacava nona yalololoma vei keda? Eda kunea na kena isau ena dua vei ira na ivakavuvuli totoka ena Vosa ni Kalou: nona vakarautaka o Jiova na ivoli me vakabulai lesu kina na kawatamata. Eda na qai vulica ena Wase 14 eso tale na ka me baleta na ituvatuva vakayalololoma qo, e vakavotui kina na cecere ni lewadodonu ni Kalou kei na titobu ni nona yalololoma. Ena vuku ni ituvatuva qo, sa rawa ni vakaraitaka  kina o Jiova na nona yalololoma vei ira na ivalavala ca era veivutuni, ia ena gauna vata qori ena dei tiko ga ena nona lewadodonu.—Roma 3:21-26.

12, 13. (a) Na cava eda na volekati Jiova kina ena nona lewadodonu? (b) Cava e kaya o Tevita me baleta na lewadodonu i Jiova, e vakacegui keda vakacava qo?

¹² Na lewadodonu i Jiova e sega ni ka meda drovaka, ni qo e dua nona itovo eda na volekati koya kina. E vakamatatataka tu na iVolatabu na vinaka kei na savasava ni lewadodonu i Jiova. Meda raica mada qo eso na sala veiuqeti e dau vakayagataka kina o Jiova nona lewadodonu.

¹³ Na lewadodonu uasivi i Jiova e uqeti koya me dau dina vei ira nona tamata, me yalodina tale ga vei ira. E vakadinadinataka qori na daunisame o Tevita, e nanuma lesu na veika e sotava kei na nona vulica na itovo ni Kalou, e kaya: “Ni taleitaka na lewadodonu o Jiova, ena sega ni biuti ira na nona tamata yalodina. Era na taqomaki tiko ga.” (Same 37:28) Sa bau veivakacegui dina! Na noda Kalou ena sega vakadua ni biuti ira na yalodina vua. Eda rawa gona ni nuitaka ni na volekati keda qai lomani keda. Eda vakabauta dina qo baleta ni o koya e Kalou lewadodonu!—Vosa Vakaibalebale 2:7, 8.

14. E vakadinadinataki vakacava nona kauaitaki ira na vakaloloma o Jiova mai na Lawa e solia vei ira na Isireli?

¹⁴ E dau laurai na lewadodonu ni Kalou ena nona kauaitaka na ka era gadreva na vakaloloma. Eda vakadinadinataka qori ena Lawa e solia vei ira na Isireli. Kena ivakaraitaki, e volai tu ena Lawa nodra karoni na luveniyali kei na yada. (Vakarua 24:17-21) E kila o Jiova na bula dredre era na sotava na vuvale va qori, e tu vakarau kina me taqomaki ira me vaka e dua na tama dauloloma, me “dau vakataulewa  vakadodonu vua na gone e sega ni vakatamani kei na yada.” a (Vakarua 10:18; Same 68:5) E tukuna vei ira na Isireli o Jiova, ke ra vakalolomataki ira na yalewa kei na gone, ena rogoca o koya na nodra tagi. E kaya: “Ena waqa mai noqu cudru.” (Lako Yani 22:22-24) E sega ni Kalou cudrucudru o Jiova, ia ke sega ni tau vakadodonu na lewa e nakiti ena vakacudrui koya, vakauasivi ke ra vakaleqai kina na vakaloloma kei ira sa leqa rawa tu.—Same 103:6.

15, 16. Na cava e dua na ivakaraitaki vakasakiti ni nona sega ni veitovaki o Jiova?

¹⁵ E vakadeitaka tale ga vei keda o Jiova ni “sega ni vakaduiduitaka e dua, e sega tale ga ni ciqoma na veivaqumi.” (Vakarua 10:17) E duidui o Jiova vei ira e levu na veiliutaki vakatamata ni sega ni rawai ena iyau vakayago se na irairai e sau. E sega vakadua ni dau veivakaduiduitaki se veitovaki. Raica mada qo e dua na ivakadinadina ni nona sega ni dau veitovaki o Jiova. E sega ni yalana na sala vei ira e vica mera qaravi koya, mera rawata tale ga na bula tawamudu. Ia “e vakadonui ira era dokai koya ra qai cakava na ka e vinakata mai na veivanua kece.” (Cakacaka 10:34, 35) E soli tu na isolisoli uasivi qo vei keda kece se mani duidui vakacava na ivakatagedegede ni bula, roka ni kuli ni yagoda, se vanua eda cavutu mai kina. Io, e vakadinadinataka ga ni cecere duadua na lewadodonu i Jiova!

¹⁶ E tiko tale e dua na ivakaraitaki ni lewadodonu i Jiova e dodonu meda dikeva, meda doka tale ga: ya na ka e dau cakava vei ira na sega ni muria nona ivakatagedegede savasava.

17. Vakamacalataka na vuna e sega kina ni dodonu me beitaki na Kalou ena ca e yaco tu e vuravura nikua.

¹⁷ Era na rairai kaya eso: ‘Ke sega ni taleitaka o Jiova na veika tawadodonu, na cava ga sa rui levu kina na rarawa kei na ivalavala tawadodonu nikua?’ Ni sa qai ca ga na ituvaki qo e sega ni dodonu me beitaki kina na Kalou. Na veika tawadodonu e yaco tu e vuravura nikua e vu mai nona ivalavala ca o Atama. Ena sega ni tarovi rawa na veika tawadodonu baleta nida lewa ga na tamata ivalavala ca na noda ilakolako, ia ena sega ni dede.—Vakarua 32:5.

18, 19. Eda kila vakacava ni o Jiova ena sega ni vosoti ira na dau nakita mera beca nona lawa savasava?

¹⁸ Ena yalololoma o Jiova vei ira era toro yani vua ena veivutuni, ia ena sega ni vakalaiva me vakarogorogocataki tiko ga na yacana tabu. (Same 74:10, 22, 23) E sega ni rawa ni vakalialiai na Kalou ni lewadodonu; ena sega ni taqomaki ira na nakita nodra ivalavala ca ni sa vakatauitotogi. O Jiova “na Kalou dauyalololoma qai dauveinanumi, e berabera ni cudru, qai vuabale ena loloma e dei kei na dina, . .  . ia ena totogitaki koya dina e cala.” (Lako Yani 34:6, 7) Eda vakadinadinataka qo ena so na gauna ni dau raica o Jiova mera totogitaki o ira era nakita nodra beca na nona lawa.

¹⁹ Dua na kena ivakaraitaki na ka e cakava o Jiova vei ira na Isireli. Nira sa lai tawana mada ga na Vanua Yalataki, era se talaidredre tiko ga. Era dau “vakararawataki” Jiova na Isireli ena nodra ivalavala ca, ia e sega ni vakarusai ira vakatotolo. (Same 78:38-41) E dau yalololoma ga vei ira qai solia na gauna mera veisau. A kaya vei ira: “Au sega ni vinakata me mate na tamata ca, au vinakata ga me veisautaka na nona itovo na tamata ca me bula tiko. Kemuni na vuvale ni Isireli moni biuta, moni biuta na nomuni itovo ca, na cava moni mate kina?” (Isikeli 33:11) E ka talei vei Jiova na bula, oya na vuna e dau talai ira kina nona parofita me rawa nira biuta na  Isireli nodra ivalavala ca. Ia e levu era domoqa, ra sega ni via vakarorogo mera veivutuni. Ena vuku ni yacana kei na kena irogorogo, sa qai soli ira na Isireli o Jiova ina ligadra na kedra meca.—Niemaia 9:26-30.

20. (a) Na cava eda vulica me baleti Jiova ena ka e cakava vei ira na Isireli? (b) E dusia vakacava na lewadodonu i Jiova na laione?

²⁰ Levu sara na ka e rawa nida vulica me baleti Jiova ena ka e cakava vei ira na Isireli. Eda kila ni raica tiko na veika tawadodonu e caka, e kauai tale ga ena ka e raica. (Vosa Vakaibalebale 15:3) E veivakacegui tale ga meda kila ni dau vakaraitaka o koya nona yalololoma vei ira e ganiti ira. Kena ikuri, eda vulica ni sega ni dau totolo me vakataulewa. Ni dau vosota vakadede o Jiova, era nanuma cala kina eso ni sa na sega tu ga ni totogitaki ira na nakita nodra ivalavala ca. Ia e sega ni dina qori, baleta na ka e cakava o Jiova vei ira na Isireli e vakaraitaka ni vakaiyalayala nona vosota. Ena dei tu ga o Jiova ena nona tauca na lewadodonu. Eda dau tu vakasuka ni tauca na lewadodonu, ia o Jiova e sega vakadua ni tu vakasuka me cakava na ka e dodonu. Sa rauta me laurai ena itikotiko vakaturaga i Jiova na laione, baleta ni manumanu  qo e dusia na nona lewadodonu kei na doudou. b (Isikeli 1:10; Vakatakila 4:7) Eda nuidei gona ni na vakayacora nona vosa ni yalayala me cavuraka tani e vuravura na lewa ca. Na nona vakataulewa e rawa ni tukuni va qo: dei nona vakatauitotogi ena gauna veiganiti, yalololoma ke rawa.—2 Pita 3:9.

21. Nida vakasamataka vakatitobu na lewadodonu i Jiova, na cava eda vulica me baleti koya? Na vuna?

²¹ Nida vakasamataka nona dau vakatulewa o Jiova, meda kua ni nanuma ni vaka e dua na turaganilewa cudrucudru, dau via vosa ga vakadua, qai nona inaki levu ga me dau vakatauitotogi vei ira na cala. E Tama dauloloma o koya, ia e dau lewadodonu tale ga. E vinakata o koya me cakava na ka e vinaka duadua vei ira na luvena. Me vaka ga na tama e dodonu qai dina, o Jiova na Tamada ena vakatauitotogi ke vinakati, ia ena gauna vata qori e dauyalololoma vei ira na luvena e vuravura baleta ni kila nira tiko ena ituvaki era vinakata kina nona veivuke kei na veivosoti.—Same 103:10, 13.

22. Ena vuku ni lewadodonu i Jiova, na cava e sa vakarautaka tu vei keda, cava e cakava kina qori?

²² Eda marau dina ni lewadodonu ni Kalou e sega ni vauci ga kina na vakatauitotogi vei ira na cakacala! Ena lewadodonu i Jiova, e sa vakarautaka vei keda na sala meda rawata kina e dua na icovi talei—na bula tawamudu uasivi ena vuravura era na “tiko kina na yalododonu.” (2 Pita 3:13) E vakaraitaka qo ni nona lewadodonu e uqeti koya me veivakabulai, sega ni veivakarusai. Io, noda kila vinaka na lewadodonu i Jiova eda na via toro voleka vua! Ena vica na wase tarava, eda na dikeva na sala e dau vakaraitaka kina o Jiova na nona itovo vakasakiti qo.