1, 2. Na cava a cudruvaka o Jisu? Na vuna?

 DUA na ka na cudru nei Jisu—ia e tiko na vuna vinaka. De dua o na sega ni vakabauta ni rawa ni yaco qo, ni turaga yalomalua. (Maciu 21:5) Ia na nona cudru e sega ni cudru vakalialia, ni lewa vinaka tu o koya na ka e cakava. a Ia na cava e vakavuna nona cudru na turaga yalomalua qo? Na caka ni ka e sega ni dodonu.

² E dau sakitaka o Jisu na valenisoro e Jerusalemi. Ena vuravura taucoko, qori duadua ga na vanua e vakatabui me qaravi kina na Tamana vakalomalagi. Era dau lako yani e kea na Jiu mai na veivanua mera lai sokalou, eso era lako vakayawa sara yani. Era lako tale ga yani na lewe ni veimatanitu era vakabauti Jiova, era dau curuma yani na buturara ni valenisoro ina vanua e vakatikitikitaki me baleti ira. Ia ni butuka yani o Jisu na valenisoro donuya na itekitekivu ni nona cakacaka vakaitalatala, e qai raica e dua na ka torosobu sara. Sa vaka na makete na vanua qo, sa sega ni vaka na vanua ni sokalou! Era sa osota na dauveivoli kei ira na dauveisau ilavo. Na cava e sega ni dodonu kina na ka e caka tiko qo? O ira na tagane qo era vakayagataka na valenisoro ni Kalou mera vakalolomataki ira kina na lewenivanua—ra butakoci ira mada ga. Ena sala cava?—Joni 2:14.

3, 4. Na cakacaka kocokoco cava sa yaco tiko ena vale i Jiova, qai veivakadodonutaki vakacava o Jisu?

³ Sa ra lewa na iliuliu ni lotu me vakayagataki e dua ga na mataqali ilavo ena saumi ivakacavacava ni valenisoro. O ira na veisiko yani e dodonu mera vakayagataka ga na ilavo qori. Oya na  vuna e mai tu kina na nodra teveli na dauveisau ilavo ena loma sara ga ni valenisoro, mera veisautaka kina nodra ilavo na vulagi. Ia e tiko na ilavo era lavaka. Era rawa tubu tale ga na dauvolitaki manumanu. O ira na vulagi era via vakacaboisoro e rawa nira volia rawa mai na nodra isoro ena loma ni koro, ia e rawa ni sega ni vakadonui na isoro qori vei ira na vakailesilesi ena valenisoro. Ia na isoro era voli sara ga ena loma ni valenisoro era sa dau vakadonui tu ga. Nira kila gona na dauveivoli nira na mai volivoli ga ena valenisoro na lewenivanua, era sa dau qai vakatubura kina i lagi na isau ni nodra ivoli. b Qo e dua na ivakarau ni bisinisi e sa veivakalolomataki sara ga. E wili vakabutako!

⁴ Sega ni taleitaka o Jisu na cakacaka vakatawadodonu e raica. Qo na vale i Tamana! Mani talia e dua na kuita qai cemuri ira kina na bulumakau kei na sipi mai na valenisoro. Sa qai lakovi ira na dauveisau ilavo, e vukica nodra teveli. Vakasamataka ga ni sa caqera, qai dui qiqi na ilavo ena dela ni fuloa sisisi! Sa qai vosataki ira na volitaki ruve: “Ni kauta laivi na ka kece qo!” (Joni 2:15, 16) Sega ni dua e doudou me tusaqata na turaga yaloqaqa qo.

5-7. (a) E vakaraitaka vakacava o Jisu na lewadodonu i Jiova, cava eda rawa ni vulica ena nona ivakaraitaki? (b) E sogota vakacava o Karisito na gusu i Setani me baleta nona vakalewa na veiliutaki i Jiova kei na nona vakarogocataka na yacana?

⁵ Era qai suka tale na dauveivoli. Ni oti e rauta ni tolu tale na yabaki, e tukuna tale qori o Jisu, ia ena gauna qo, sa cavuta na vosa sara ga i Jiova ni a cudruvi ira na vakayagataka tiko nona vale me “nodra qara na daubutako.” (Jeremaia 7:11; Maciu 21:13) Io, ni raica o Jisu nodra vakalolomataki na lewenivanua  kei na vakadukadukalitaki ni valenisoro, e tuburi koya sara ga na yalo ga i Tamana. Ia sa rauta! Ni vica na milioni na yabaki nona vakavulici koya voli o Tamana vakalomalagi. Sa rauta me sa curumi koya tale tu ga na lewadodonu e kilai tani kina o Jiova. E vakaraitaka dina ena nona bula ni ucui Tamana vinaka. Ke da via kila gona se vakacava sara tu mada na lewadodonu i Jiova, meda vuli ga mai ena ka e cakava o Jisu Karisito.—Joni 14:9, 10.

⁶ A raica vinaka tu na Luve ni Kalou duabau na nona vakatokai Jiova o Setani me daulasulasu, kei na nona vakalewa na veiliutaki i Jiova. Sa dua na lasu levu! A rogoca tale na Luvena na nona qai vakalewa e muri o Setani nira qaravi Jiova tiko ga na tamata ena nodra kocokoco, era sega ni lomani koya dina. E mositi koya na Luve ni Kalou na veibeitaki vakailasu qo. Sa na bau marau mada ga ena gauna e kila kina ni na vakayagataki sara ga o koya ena vakadodonutaki ni veibeitaki oya! (2 Korinica 1:20) Ia na cava me na cakava?

⁷ Me vaka eda sa vulica ena Wase 14, e sogota sara ga na gusu i Setani o Jisu Karisito me baleta na nona beitaki ira na ibulibuli i Jiova. E vakadodonutaka ena gauna qori o Jisu na kena vakaucacataki na yaca tabu i Jiova, wili kina na lasu ni sega ni vinaka na nona veiliutaki uasivi. O Jisu, na Turaga digitaki i Jiova, ena vakadeitaka na lewadodonu vakalou e lomalagi kei vuravura. (Cakacaka 5:31) E laurai tale ga ena bula i Jisu e vuravura na lewadodonu vakalou. A kaya o Jiova me baleti koya: “Au na solia vua na yaloqu, ena vakamatatataka na lewadodonu ina veimatanitu.” (Maciu 12:18) E vakayacora vakacava o Jisu na veivosa qori?

8-10. (a) Era beci vakacava na sega ni Jiu kei ira na yalewa ena lawa era vakabulia na iliuliu ni lotu vakaJiu? (b) E lai icolacola bibi vakacava na lawa ni Siga ni Vakacecegu i Jiova ena lawa era bulia na Jiu?

⁸ E taleitaka o Jisu na Lawa i Jiova, e bulataka. Ia o ira na iliuliu ni lotu ena nona gauna era vakayagataka cala na Lawa, era  vakatanitaka. A kaya vei ira o Jisu: “Oni na rarawa na vunivola kei na Farisi, ni dau veivakaisini! . . . Oni sega ni kauaitaka na veika e bibi ena Lawa me vaka na lewadodonu, loloma, kei na yalodina.” (Maciu 23:23) E macala nira sega ni vakamatatataka na qasenivuli ni Lawa ni Kalou qo na ibalebale dina ni “lewadodonu.” Kena veibasai ga, nira dau ubia na lewadodonu dina vakalou. Ena sala cava? Qo eso na kena ivakaraitaki.

⁹ E vakasalataki ira nona tamata o Jiova mera kua ni toro volekati ira na veimatanitu butobuto era tiko veitikivi. (1 Tui 11:1, 2) Ia eso na iliuliu ni lotu yalododonu vakasivia era vakauqeti ira na lewenivanua mera sa cati ira kece na sega ni Jiu. E bau volai sara mada ga ena Mishnah e dua na lawa qo: “Me kua ni lai biu na bulumakau ena nodra burenivulagi na lewe ni veimatanitu ni vakabauti nira dau veiyacovi kei na manumanu.” Nodra vakaduiduitaki va qori na sega ni Jiu e sega sara ga ni dodonu, qai veicalati kei na inaki ni Lawa a soli vei Mosese. (Vunau ni Soro 19:34) Eso tale na lawa vakatamata era beci tale ga kina na yalewa. Eso na lawa era dau cavuqaqataka e kaya ni yalewa e dodonu me lako e daku i watina, me kua ni lako tikivi koya. E tabu ni veivosaki e matanalevu e dua na tagane kei na yalewa, veitalia sara mada ga ke watina. Era raici me vaka na bobula na yalewa, e sega mada ga ni vakatarai mera ivakadinadina ena mataveilewai. Bau dua sara mada ga na masu era dau vakavinavinakataka kina na Kalou na tagane nira sega ni yalewa.

¹⁰ Era ubia na iliuliu ni lotu na Lawa ni Kalou ena ibinibini lawa kei na ivakavuvuli vakatamata era bulia ga. Kena ivakaraitaki, na Lawa ni Siga ni Vakacecegu e kaya ga ni tabu na cakacaka ena Siga ni Vakacecegu, e biuta vakatikitiki na siga qori me siga ni qaravi Kalou, veivakabulabulataki vakayalo, kei na vakacegu. Ia era vakavuna na Farisi me ka ni oca na muria na lawa qo. Era lewa vakataki ira na “cakacaka” me vakatabui. Era sa qai digia e 39 na veimataqali cakacaka me vaka na tatamusuki kei na vakasasa. O ira na iwasewase qori era sa qai vakavu lomatarotaro ga vakalevu. Ke dua e vakamatea e dua na namu ena Siga ni Vakacecegu, e wili qori me vakasasa? Ke betia e vica na sore ni witi ni taubale tiko, sa wili qori me tatamusuki? Ke vakabula e dua e  tauvimate, sa wili qori me cakacaka? Sa ra qai saumi na taro qori ni buli tale eso na lawa matailalai.

11, 12. E vakaraitaka vakacava o Jisu nona saqata nodra ivakavuvuli vakatamata na Farisi?

¹¹ Ena ituvaki dredre qori, ena vukei ira vakacava na lewenivanua o Jisu mera kila na ibalebale dina ni lewadodonu? Ena nona veivakavulici kei na nona ivakarau ni bula, e doudou ni saqati ira na iliuliu ni lotu qori. Dikeva mada qo eso na nona ivakavuvuli. E saqata vakadodonu na veimataqali lawa era bulia ni kaya: “Oni sa vakatanitaka . . . na vosa ni Kalou ni oni vakadewataka tiko ga na nomuni ivakarau makawa.”—Marika 7:13.

¹² E vakaraitaka vakadodonu o Jisu ni cala nodra nanuma na Farisi me baleta na lawa ni Siga ni Vakacecegu—nira sega ni kila na ibalebale ni kena inaki. E kaya ni o koya na Mesaia e “Turaga ni Siga ni Vakacecegu,” o koya gona e tu vua na dodonu me veivakabulai ena Siga ni Vakacecegu. (Maciu 12:8) Sa qai vakabibitaka na tikina qo ena nona veivakabulai sara ga vakacakamana ena Siga ni Vakacecegu. (Luke 6:7-10) Na veivakabulai qo era ivakaraitaki lailai sara ni veivakabulai ena qai cakava e vuravura ena Duanaudolu na Yabaki ni nona Veiliutaki. Na Duanaudolu na Yabaki qori e Siga ni Vakacecegu uasivi duadua, nira sa na qai vakacegu dina kina na tamata yalodina mai na nodra vakalolomataki tu ena dua na gauna balavu ena ivesu ni ivalavala ca kei na mate.

13. Na lawa cava a vakarautaka o Karisito ni vakacavara nona cakacaka vakaitalatala e vuravura, e duidui vakacava qori mai na Lawa a soli vei Mosese?

¹³ E vakamatatataka tale ga o Jisu na lewadodonu dina ena dua na lawa vou, “na lawa i Karisito” a vakarautaka ni vakacavara nona cakacaka vakaitalatala e vuravura. (Kalatia 6:2) E duidui na lawa qori mai na Lawa a soli vei Mosese ni sega ni yavutaki ena levu na lawa volai, e yavutaki ga ena ivakavuvuli se idusidusi e rabailevu na ka era kovuta, dina ni tukuni vakadodonu kina e vica na ivakaro. E dua vei ira qo e vakatoka o Jisu me “ivunau vou.” E vakavulici ira nona imuri kece o Jisu mera veilomani me vaka ga nona lomani ira. (Joni 13:34, 35) Io, na loloma dina e  kedra ivakatakilakila sara ga o ira era bulataka “na lawa i Karisito.”

14, 15. E vakaraitaka vakacava o Jisu ni kila vinaka tu na vanua e yala kina nona lewa? Na cava e veivakacegui kina qori?

¹⁴ A sega ni vakavulica wale ga na loloma o Jisu. A bulataka sara ga o koya “na lawa i Karisito.” A tiki sara ga ni nona bula taucoko. Dikeva mada e tolu na sala qo e matata kina na ibalebale dina ni lewadodonu mai na ivakarau ni bula i Jisu.

¹⁵ Kena imatai, e saga sara ga o Jisu me kua ni cakava e dua na ka e sega ni dodonu. De dua o sa raica ni yaco e levu na ka tawadodonu ena gauna e dokadoka kina e dua, lai cakava kina na ka e sega ni dodonu me cakava. Ia a sega ni cakava qori o Jisu. Dua na gauna a tarogi Jisu e dua: “Qasenivuli, ni tukuna mada vua na tuakaqu me wasea mai na iyau e dodonu me noqu.” Cava e qai kaya o Jisu? “O cei mada e lesi au meu turaganilewa se meu vota na iyau vei kemudrau?” (Luke 12:13, 14) Sa bau vakasakiti dina se vakacava? E sega ni dua e vuravura e tautauvata vakalailai kei Jisu ena vuku, nona yalomatua, kei na lewa e vakatara vei koya na Kalou; ia e sega ni siova na vakatulewa qo baleta ni sega ni soli vua na kena lewa. Na yalomalumalumu va qori e sega ni vou vei Jisu, ni dau vakaraitaka sara mada ga ena vica vata na udolu na yabaki ni bera ni mai bula vakatamata. (Juta 9) E tukuni Jisu vakavinaka ni dau rai ga vei Jiova me lewa vua na ka me cakava kei na ka me kua ni cakava.

16, 17. (a) E vakaraitaka vakacava o Jisu na lewadodonu ena nona vunautaka na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou? (b) E vakaraitaka vakacava o Jisu ni nona lewadodonu e yavutaki ena yalololoma?

¹⁶ Kena ikarua, e vakaraitaka na lewadodonu o Jisu ena ivakarau ni nona vunautaka na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. E sega ni veivakaduiduitaki. E saga ga me vunau vei ira kece na lewenivanua, ra vutuniyau se ra dravudravua. Kena veibasai o ira na Farisi, nira sega ni kauaitaki ira na dravudravua, kei ira na tauvanua, ra dau qai kacivi ira ena vosa ni veibeci na ʽam-ha·ʼaʹrets, se “kawa ni qele.” E doudou o Jisu ni sega ni tokona na veivakaduiduitaki va qori. Ni vunautaka na itukutuku vinaka—se  kana vata kei ira na lewenivanua, ni vakani ira, vakabulai ira, se vakaturi ira—e dau muria tu ga na lewadodonu ni Kalou, na Kalou e vinakata mera bula na “tamata kece ga.” c—1 Timoci 2:4.

¹⁷ Kena ikatolu, e yavutaki ena yalololoma na lewadodonu i Jisu. E dau saga me vukei ira na ivalavala ca. (Maciu 9:11-13) E dau tu vakarau me vukei ira na malumalumu era sega ni rawa ni taqomaki ira. Kena ivakaraitaki, e sega ni duavata o Jisu kei ira na iliuliu ni lotu ena gauna oya ena nodra dau vunautaka mera kua ni vakabauti na Lewe ni Veimatanitu. E yalololoma me vakavulica eso vei ira qori, me vukei ira tale ga, e dina ni nona ilesilesi e baleti ira na Jiu. A vakadonuya me veivakabulai ena vukuna e dua na turaganivalu ni Roma ni kaya: “Au sega mada ga ni raica e Isireli e dua me va qo na levu ni nona vakabauta.”—Maciu 8:5-13.

18, 19. (a) Na cava eso na sala e vakaraitaka kina o Jisu nona dokai ira na yalewa? (b) E laurai vakacava ena ivakaraitaki i Jisu ni rau salavata na yalodoudou kei na lewadodonu?

¹⁸ E sega tale ga ni duavata o Jisu kei na rai sa takalevu tu me baleti ira na yalewa. E cakava ga o koya na ka e dodonu. Era raici na yalewa ni Samaria mera tawasavasava, me vakataki ira ga na Lewe ni Veimatanitu. Ia a sega ni tu vakasuka o Jisu me vunau vua na yalewa ni Samaria ena ikeliwai mai Saika. Me cava tale, ni qo sara ga na imatai ni gauna e vakatakilai koya kina o Jisu ni o koya na Mesaia yalataki. (Joni 4:6, 25, 26) Era kaya na Farisi ni sega ni dodonu mera vakavulici na yalewa ena Lawa ni Kalou, ia e dau vakayagataka sara vakalevu o Jisu na nona gauna kei na nona bula me vakavulici ira kina na yalewa. (Luke 10:38-42) E dau tukuni tale tu ga ni sega ni dodonu me vakabauti nodra soli ivakadinadina na yalewa, ia e vakaraitaka o Jisu ni dokai ira na yalewa ni vakalaiva me ratou raici koya sara ga eliu ni sa vakaturi oti. E tukuna sara mada ga vei rau na yalewa me rau lai tukuna  na ka bibi erau raica vei ira na nona tisaipeli tagane!—Maciu 28:1-10.

¹⁹ A vakamatatataka sara ga vei ira na veimatanitu o Jisu na ibalebale dina ni lewadodonu. Levu na gauna e leqataki sara kina nona bula. Eda vulica ena ivakaraitaki i Jisu ni noda totaka na lewadodonu dina ena gadrevi kina na yaloqaqa. Sa rauta me vakatokai o koya me “Laione ena yavusa i Juta.” (Vakatakila 5:5) Nanuma tiko ni laione e vakatakarakarataka na douvaki ni lewadodonu. Ia ena dua na gauna sa tu qo e matada, ena qai kauta mai o Jisu na lewadodonu e uasivi cake sara. Sa na qai taucoko sara na nona vakataudeitaka “e vuravura na lewadodonu.”—Aisea 42:4.

20, 21. Ena noda gauna qo, sa raica vakacava na Tui vakaMesaia me yaco na lewadodonu e vuravura, vaka kina ena ivavakoso vaKarisito?

²⁰ Ni sa Tui vakaMesaia ena 1914 o Jisu, e raica me yaco na lewadodonu e vuravura. Ena sala cava? E raica me vakayacori na parofisai ena Maciu 24:14. O ira na imuri i Jisu e vuravura era sa vakavulici ira na matatamata mai na veimatanitu ena ka dina me baleta na Matanitu i Jiova. Me vakataki Jisu, era sega ni vakaduiduitaka e dua, e nodra inaki mera mai kilai Jiova na Kalou lewadodonu na tamata mai na veivanua kece ga—gone se qase, vutuniyau se dravudravua, tagane se yalewa.

²¹ Sa raica tale tiko ga o Jisu me yaco na lewadodonu ena nona ivavakoso, ni o koya ga na kena iLiuliu. Me vaka ga a parofisaitaki, e vakarautaka o koya eso na “isolisoli tamata,” qo o ira na qase lotu vaKarisito yalodina era liu sara tiko ga ena ivavakoso. (Efeso 4:8-12) Ena nodra vakatawa tiko na qelenisipi ni Kalou, era muria na ivakaraitaki i Jisu Karisito ena nodra tokona na lewadodonu. E dei tiko vei ira ni o Jisu e vinakata mera qaravi vakatautauvata na nona sipi—veitalia ga na duidui ni nodra ivakatagedegede ni bula, nodra itutu, se kedra ituvaki vakayago.

22. E raica vakacava o Jiova na vakatanitaki ni lewa e sa sega ni caka rawa tu e vuravura nikua? E sa lesi Luvena me vakayacora na cava?

²² Ena dua na gauna sa tu qo e matada, ena qai vakadeitaka  o Jisu na lewadodonu e vuravura ena kena ivakatagedegede cecere duadua. Dua na ka na vakatanitaki ni lewa ena vuravura ca qo. Na gone kece era mate ena via kana e vakadinadinataka na veiliutaki ca, vakauasivi nida vakasamataka na levu ni ilavo e vakayagataki ena buli ni iyaragi ni ivalu, kei na nodra vakayagataka ga na ilavo me yaga vei ira. Nodra mate vakasakasaka e vica vata na milioni ena gauna qo e dua vei ira na sala e vakilai kina na lewa ca, na ka kece qo e dau vakacudrui Jiova vakalevu. E sa lesi Luvena gona me vakarautaka e dua na ivalu savasava me vaqeavutaki kina na vuravura i Setani, me vakaotia vakadua na lewa ca.—Vakatakila 16:14, 16; 19:11-15.

23. Ni oti na Amaketoni, ena qai vakaraitaka vakacava o Karisito na nona tokona na lewadodonu i Jiova me sega ni mudu?

²³ Ia na lewadodonu i Jiova e sega ni yala wale ga ena nodra vakarusai na tamata ca. E sa lesi Luvena tale ga me “Turaga ni Sautu.” Ni oti na ivalu na Amaketoni, ena kauta mai o Jisu na vakacegu ni sa liutaka na vuravura taucoko, me salavata kei na “lewadodonu.” (Aisea 9:6, 7) Sa na qai vakayacora o Jisu e dua na ka ena marautaka sara, oya me cavuraka laivi na ka kece e vakavuna tu na rarawa kei na vutugu e vuravura. Ena sega ni mudu na nona yalodina tu ga ena nona totaka na lewadodonu uasivi i Jiova. O koya gona, e rui bibi meda vakasaqara ena gauna qo na lewadodonu i Jiova, da qai bulataka sara. Meda raica mada qo se da na vakayacora vakacava oya.