1, 2. E vakacava sara mada na rabailevu ni loloma ni Kalou, e vakabibitaka vakacava na iVolatabu na itovo ni Kalou qo?

 ERATOU kana toka e tautuba e vica na veitokani dredre sara ratou qai sarava na totoka ni botaira ni vanua ni sa dromu vakamalua na siga. Eratou veitalanoa, eratou veidredrevaki. Mai na were, e matamamarau e dua na dauteitei ni raica na kumukumuni ni o loaloa, sa miri tale ga mai na uca, vakauasivi ni sa dede sara toka na lauqa. Ena dua tale na vanua, dua na ka na nodrau marau e dua na veiwatini ni rau raica na luvedrau ni sa tekivu cavuyava.

² Se ra kila se sega, o ira kece qo era vakila tiko e dua vata ga na ka—na yalovinaka i Jiova na Kalou. “Sa vinaka ga na Kalou!” Qo e dau wewe ni gusudra e levu na tamata lotu. Ia e titobu sara na ka e kaya na iVolatabu. E kaya: “E levu dina na nona yalovinaka”! (Sakaraia 9:17) Ia kena irairai ni lailai wale nikua era kila na ibalebale ni veivosa qori. Na cava sara mada e okati ena vinaka i Jiova, qai tarai keda vakacava na nona itovo totoka qo?

3, 4. Na cava na yalovinaka, cava eda kaya kina ni yalovinaka i Jiova e ivakaraitaki ni nona loloma?

³ Na vosa “yalovinaka” e dua na vosa e sa dau vakayagataki sara vakalevu ena levu na vanua. Ia me vaka e kaya na iVolatabu, na yalovinaka e dua na ka e sa bau kunekunei dredre dina. Ni cavuti na “yalovinaka,” e dau vakasamataki ga vakalevu na itovo, se na ivalavala. E uasivi ena tikina qo o Jiova ni dau laurai nona yalovinaka ena nona itovo kei na nona ivalavala. Na kena idivi kece—wili kina na nona kaukaua, nona lewadodonu, kei na nona vuku—era vinaka kece, era sega ni vakamelei rawa. Ia na kena ivakamacala totoka duadua ga oya ni yalovinaka e dua na sala e vakaraitaka kina o Jiova na nona loloma. Ena vuku ni cava?

 ⁴ Na yalovinaka e itovo dau vakaraitaki, e sega ni itovo kinoci. E vakaraitaka na yapositolo o Paula ni yalovinaka e uasivi cake mai na yalododonu. (Roma 5:7) Na tamata yalododonu ena muria ena yalodina na veika matailalai e cavuti ena lawa, ia na tamata yalovinaka e sega ni yala e kea na ka e cakava, ena toso tale. Ena liu sara ga ena nona raica na sala eso me caka vinaka kina. Me vaka eda na qai raica, qo sara ga na vuna eda kaya kina ni yalovinaka dina o Jiova. E macala vakasigalevu ni yalovinaka va qo e vu mai vei Jiova, o koya e sega ni tukuni rawa na levu ni nona loloma.

5-7. Na cava e sega ni vinakata kina o Jisu me vakatokai me “Qasenivuli Vinaka” kei na ka dina titobu cava a vakadeitaka e kea?

⁵ E uasivi o Jiova ena nona yalovinaka. Ni vo toka e vica na siga me mate o Jisu, a tarogi koya e dua, qai kacivi koya, “Qasenivuli Vinaka.” E qai sauma o Jisu ni kaya: “Na cava o kaya kina niu vinaka? Sega tale ni dua e vinaka, na Kalou ga.” (Marika 10:17, 18) De dua o na kurabui ena isaunitaro i Jisu. Na cava e vosa kina va qori vua na turaga ya? Macala ga ni “Qasenivuli Vinaka” o Jisu, se vakacava?

⁶ Matata vinaka ni a vakayagataka tiko na tagane ya na “Qasenivuli Vinaka” me icavuti. Ia e yalomalumalumu o Jisu me vakaraitaka ni icavuti ni veivakalagilagi va oya e dodonu me vagolei ga vei Tamana, ni o koya ga e vinaka ena kena ivakatagedegede cecere duadua. (Vosa Vakaibalebale 11:2) Ia a via vakaraitaka tiko o Jisu e dua tale na ka dina titobu. O Jiova duadua ga e rawa ni vakaraitaka vei keda se cava sara mada na ka vinaka. O koya duadua ga e tu vua na dodonu me lewa na ka e vinaka mai na ka e ca. Erau a siova na dodonu qo o Atama kei Ivi—qo ena nodrau kana mai na kau e kilai kina na ka vinaka kei na ka ca. Ia e duatani o Jisu ena nona yalomalumalumu, qai laiva me lewa ga na ka kece o Tamana.

⁷ Kena ikuri, e kila o Jisu ni o Jiova ga e iVurevure ni ka kece e vinaka dina. Ni o koya ga na ivurevure ni “iloloma vinaka kece kei na isolisoli uasivi kece.” (Jemesa 1:17) Ia meda raica mada qo se laurai vakacava na vinaka i Jiova ena nona dau lomasoli.

8. E vakaraitaka vakacava o Jiova na nona yalovinaka ina kawatamata kece?

⁸ Na tamata kece e bula e vuravura e sa vakila na yaga ni vinaka i Jiova. E kaya na Same 145:9: “Sa vinaka o Jiova vei ira kece ga.” Na cava eso na ivakaraitaki ni vinaka i Jiova? E kaya na iVolatabu: “E laurai votu na ivakadinadina ni nona caka vinaka tiko ga, e vakatauca vei kemuni na uca mai lomalagi, e solia na gauna vinaka ni tatamusuki, e vakamamautaki kemuni ena kakana kei na lomamuni ena marau.” (Cakacaka 14:17) Vakacava e sega ni dau marau na lomamu ena gauna o kania kina e dua na kakana totoka? Ia ke a sega ni vakaraitaka o Jiova na nona yalovinaka ena nona vakarautaka na vuravura, qai vakarautaka tale ga na wai mera bula kina na ka bula kei na nona “solia na gauna vinaka ni tatamusuki,” ena sega ni dua na kakana e bula rawa. E sega ni vakaraitaka wale ga o Jiova na nona loloma  vei ira era lomani koya, e vakaraitaka ina kawatamata kece. A kaya o Jisu: “Ni dau vakacabea na matanisiga vei ira na daucaka ca kei na daucaka vinaka, e vakatauca tale ga na uca vei ira na yalododonu kei ira na sega ni yalododonu.”—Maciu 5:45.

9. Eda kila vakacava mai na ivakaraitaki ni yapolo na yalovinaka i Jiova?

⁹ Levu era vakawaletaka na veika vivinaka eda vakila tu na tamata ena vuku ni cila ni matanisiga, tau ni uca, kei na veiveisau ni draki mera bula kina na vuata. Kena ivakaraitaki, vakasamataka mada na yapolo. Na yapolo e kau vuata ni veivanua e bau batabata toka na kena draki. Ia e vuanikau rairai vinaka, totoka na kena ikanakana, qai vutucoqa ena veika eso e bulabula kina na yago. Ia o kila ni tiko e rauta ni 7,500 na veimataqali yapolo, qai tu na dui rokadra mai na damudamu, roka wainikoula,  dromodromo, drokadroka, kei na kedra dui levu mai na kena e vaka na levu ni vuanidilo me lai yacova na kena e vaka na levu ni molijamu? Ia ke o taura e dua na sore ni yapolo, o na raica ni somidi wale qai sega na kena yaga. Na sorenikau sara ga qori e tubu mai kina e dua vei ira na kau vuata totoka. (Sere i Solomoni 2:3) Ena vulaitubutubu kece e veiyabaki, e dau solegi tu na vunikau totoka qo ena sena; ena veivula i botabota sa dau qai sobi mai na vuana. Ena veiyabaki kece—me 75 taucoko na yabaki—na levu ni yapolo e beti ena dua na vunikau ena rawa ni vakasinaita e 20 na kateni, qai 19 na kilokaramu na kena bibi.

10, 11. E laurai vakacava na yalovinaka i Jiova ena nona buli keda?

¹⁰ Ena nona yalovinaka na Kalou, e bulia kina na yagoda e “veivakurabuitaki.” E buli keda tale ga meda raica rawa na vakasakiti ni nona ibulibuli, meda rawa ni vakacaucautaki koya tale ga. (Same 139:14) Vakasamataka tale mada na veika totoka eda a veivosakitaka ena itekitekivu ni wase qo. Na veika cava eda raica e vakavu marau ena veigauna qo? Na serau ni matana na gone ena levu ni nona marau. Na uca bi ni tauca na iteitei. Na roka damudamu, dromodromo buto, kei na karakarawa buto ni lomalagi ni dromu na siga. Io, e buli na matada me raica rawa e vica na drau na mataqali roka, se milioni mada ga! Na daligada tale ga e rogoca na veimataqali rorogo ni domo totoka, na domo ni cagi ni liwava na veivunikau, kei na domo ni dredre ni marau ni dua na gonedramidrami. E mai rawa tu vakacava nida vakila na totoka ni ka eda raica kei na ka eda rogoca? E kaya na iVolatabu: “Na daliga rogo kei na mata rai e bulia ruarua o Jiova.” (Vosa Vakaibalebale 20:12) Mai na lima na ka e bulia o Jiova meda dau vakila, qo e rua wale ga.

¹¹ Eda raica tale ga na yalovinaka i Jiova ena nona buli keda meda rawa tale ga ni boica na ka. Na ucu ni tamata e rawa ni boica e vicavata na veimataqali iboi, rauta ni vica na udolu ina dua na tirilioni. Vakasamataka mada ga e vica: na kemu kakana taleitaki ni saqa tiko, na senikau, na draunikau vuca, na iboi ni buka. Na nomu rawa ni vakila tale ga na ka o tara se tarai iko, o vakila rawa kina na liwa ni cagi e matamu, nona imoko ni loloma e dua na nomu itokani dredre, na dravia vinaka ni dua  na vuanikau e ligamu. Ni o kania na vuanikau qori, e lai vakila sara na yamemu na kena ikanakana totoka. Ia na kena ikanakana totoka qo era veisola kina e levu sara na veimataqali wai ena gauna e tubu tiko kina na vuanikau—qo e sa bau ka vereverea dina. Io, sa dodonu ga meda kaya me baleti Jiova: “Sa vuabale na nomuni yalovinaka! Oni maroroya tu me nodra na rerevaki kemuni!” (Same 31:19) Ia e “maroroya” vakacava o Jiova na nona yalovinaka vei ira na rerevaki koya?

12. Na isolisoli cava i Jiova e bibi cake, ena vuku ni cava?

¹² E kaya o Jisu: “E volai, ‘E sega ni bula na tamata ena madrai wale ga, e bula ga ena vosa kece e lako mai na gusu i Jiova.’” (Maciu 4:4) Io, na isolisoli vakayalo e vakarautaka o Jiova e rawa ni kauta mai vei keda e levu cake sara na ka vinaka, nida na rawata kina na bula tawamudu. Ena Wase 8 ni ivola qo, eda raica mai kina ni sa vakayagataka o Jiova na nona kaukaua ena iotioti ni veisiga qo, me vakalesuya mai na parataisi vakayalo. Dua na ka e totoka kina na parataisi qo, oya na kena drodro mai vakayauyau na kakana vakayalo.

13, 14. (a) Na cava e raica ena raivotu na parofita o Isikeli? Na cava na kena ibalebale vei keda nikua? (b) Na isolisoli cava e vakarautaka o Jiova mera vakabulai kina na nona tamata yalodina?

¹³ Ena dua na parofisai levu ni iVolatabu me baleta na vakalesui mai ni ka sa yali, a vakaraitaki kina ena raivotu vua na parofita o Isikeli na valenisoro lagilagi ni sa vakavoutaki tale. E qai drodro mai na valenisoro e dua na wai. Tekivu mai na valenisoro se rabalailai qai mamatia na wai qo, lakolako sa lai raba, titobu tale ga me yacova sara ni sa dua na “uciwai.” E vu ni veivakalougatataki na wai qo ena vanua kece ga e drodrova. Era bula na kau ena bati ni uciwai, e rawa kina na kakana, na drauna tale ga e wai ni bula. Na Waitui Mate mada ga e katoa tale ena ika ni sa drodrova yani na wai qo! (Isikeli 47:1-12) Ia na cava na ibalebale ni veika qo?

¹⁴ Na raivotu qo e kena ibalebale ni na vakalesuya tale mai o Jiova na sokalou savasava. Qori e salavata ga kei na nona ivakatagedegede dodonu. Me vaka ga na uciwai ena raivotu oya, na  isolisoli ni Kalou me na rawati kina na bula ena drodro yani vakayauyau vei ira nona tamata. Me tekivu ena vakalesui mai ni sokalou savasava ena 1919, sa vakalougatataki ira nona tamata o Jiova ena nona vakarautaka vei ira na ka mera bula kina. Ena sala cava? Na iVolatabu, ivola vakaivolatabu, soqoni, kei na soqo ni tikina, era vakadrodroya yani na ka dina vei ira e vica vata na milioni. Qo eso na sala e sa vakavulici ira kina e levu o Jiova ena isolisoli bibi duadua e rawati kina na bula—na isoro ni veivoli i Karisito, ni qo e rawa ni vakadonui kina e dua e matai Jiova, mera nuitaka tale ga kina na bula tawamudu o ira kece era lomani Jiova, ra qai rerevaki koya dina. a O koya gona, ena iotioti ni veisiga qo, ni lauqa voli vakayalo o vuravura, o ira na tamata i Jiova era sa sega ga ni taqeya rawa na levu ni kedra kakana vakayalo.—Aisea 65:13.

15. Ena sala cava ena qai drodro kina vei ira na tamata yalodina na yalovinaka i Jiova ena Duanaudolu na Yabaki ni Veiliutaki i Karisito?

¹⁵ Ni yacovi na icavacava ni ituvaki ca ni gauna qo, ena drodro tiko ga na uciwai ena raivotu i Isikeli. E sa na qai kaukaua ga na kena drodro ena duanaudolu na yabaki ni veiliutaki i Karisito. Oti, ena qai vakayagataka o Jiova na nona Matanitu vakaMesaia me vakadewataka taucoko mai na yaga ni isoro i Karisito, me sa na qai vakabulai vakamalua na tamata me yacova ni sa bula uasivi. Sa na qai levu ga na noda vakamuduotaka na yalovinaka i Jiova!

16. E vakaraitaka vakacava na iVolatabu ni yalovinaka i Jiova e okati kina e levu tale na ka, na cava eso vei ira?

¹⁶ Na yalovinaka i Jiova e sega ni yala wale ga ena nona dau lomasoli. A kaya vei Mosese na Kalou: “Au na cakava me tasivi e matamu na noqu vinaka kece, au na qai vakarogoya e matamu na yaca i Jiova.” E qai tomana: “E tasivi tiko e matana o Jiova  qai kacivaka: ‘O Jiova, o Jiova, na Kalou dauyalololoma qai yalovinaka, e berabera ni cudru, qai vuabale ena loloma e dei kei na dina.’” (Lako Yani 33:19; 34:6, ivakamacala e ra) O koya gona, e levu tale na ka vivinaka e kilai tani kina o Jiova. Meda dikeva mada e rua.

17. Na cava na yalovinaka? E dau vakaraitaka vakacava o Jiova na nona yalovinaka vei keda na tamata ivalavala ca?

¹⁷ “Yalovinaka.” Na itovo qo, e vu tale mai ena dua na vosa e vakadewataki me “yalololoma,” e tukuna vinaka sara ga na sala e dau veimaliwai kina o Jiova kei ira na nona ibulibuli. E dau yalomalua qai yalololoma o Jiova, e sega ni dau yalototolo se veivakasaurarataki me vakataki ira e tu vei ira na kaukaua. Kena ivakaraitaki, a kaya o Jiova vei Eparama: “Yalovinaka, mo tacake mai na vanua o tu kina qori rai yani ina vualiku kei na ceva, ina tokalau kei na ra.” (Vakatekivu 13:14) Levu na vakadewa era sega ni vakacuruma na vosa “yalovinaka.” Ia era kila na vuku ni iVolatabu ni vosa vakaIperiu taumada ni tikinivolatabu qo a tiko kina e dua na vosa ni kerekere, a sega ni vakaro. E tu eso tale na kena ivakaraitaki. (Vakatekivu 31:12; Isikeli 8:5) Vakasamataka mada qo, e kerei keda o koya na Turaga Cecere ni lomalagi kei na vuravura! Sa sega ni caka rawa nikua na vosa tau kaukaua, sega ni veikauaitaki, kei na sega ni veidokai, ia vakacava e veivakacegui dina meda kila ni dua na ka na yalovinaka ni noda Kalou o Jiova?

18. Na cava eda kaya kina ni ‘vuabale ena dina’ na Kalou o Jiova? Na cava e vakacegui keda kina qo?

¹⁸ “Vuabale . . . [ena] dina.” Sa lailai na dina e vuravura ena gauna qo. Ia e kaya vei keda na iVolatabu: “Na Kalou e sega ni tamata me vosa lasu.” (Tiko Voli Mai na Lekutu 23:19) E kaya sara mada ga na Taito 1:2 ni “Kalou, . . . e sega ni lasu rawa.” Na nona vinaka e sega mada ga ni rawa kina ni lasu. E rawa gona nida nuitaka na nona vosa ni yalayala; sa macala tu ga ni dau yaco dina na nona vosa. E kacivi sara mada ga o Jiova me “Kalou daudina.” (Same 31:5) E sega ni tarovi koya wale ga mai na lasu, ena yasana kadua, e dau vakadrodroya tale ga vakayauyau na ka dina. E sega ni Kalou dredre o Jiova, vunivuni, se cakacaka lo; e dau vakararamataki ira ga nona tamata ena nona vuku vakaitamera. b  E vakavulici ira sara mada ga ena sala mera vakaraitaka kina ena nodra bula na ka dina, me rawa kina nira “muria tiko ga na ka dina.” (3 Joni 3) Vakacava o keda yadua, e yaga vakacava vei keda na yalovinaka i Jiova?

19, 20. (a) E saga vakacava o Setani me vakacacana na nona nuitaki Jiova o Ivi, na cava e yaco kina? (b) Cava e dodonu me cakava vei keda na yalovinaka i Jiova, ena vuku ni cava?

¹⁹ Ena gauna e torovi Ivi kina o Setani ena were o Iteni, a tekivuna nona veitemaki ena nona saga vaqaseqase me kua ni nuitaki Jiova o Ivi. Sa tukuna o Jiova vei Atama: “E rawa ni o kana mai na vunikau kece ga e tu ena were, mo mamau kina.” Udolu na kau vuata ena were o Iteni, e dua wale ga e vakatabuya o Jiova. Ia raica mada na lawakica ni taro i Setani vei Ivi: “E kaya sara ga na Kalou mo drau kua ni kana mai na vunikau kece e tu ena were?” (Vakatekivu 2:9, 16; 3:1) E moica o Setani na vosa i Jiova me rawa ni nanuma kina o Ivi ni sega ni via solia vei rau na Kalou e dua na ka vinaka. Ka ni rarawa ni qai rawai Ivi na nona ilawaki. O Ivi, me vakataki ira e levu na tagane kei na yalewa era qai muri koya mai, sa ra tekivu vakatitiqataka na yalovinaka ni Kalou, na Kalou ga e solia vei koya na veika kece e taukena.

²⁰ Eda kila vinaka na rarawa kei na leqa a basika ni sa vakatitiqataki na Kalou. O koya gona, meda katona mada ga i lomada na veivosa ena Jeremaia 31:12: “Era na marautaka na yalovinaka i Jiova.” Na yalovinaka i Jiova e dodonu me vakamarautaki keda sara ga. Meda kua ni vakatitiqataka na inaki ni noda Kalou, na Kalou e sa duatani na nona vinaka. Me taucoko mada ga na noda nuitaki koya, ni dau vinakata ga o koya mera vinaka o ira era lomani koya.

21, 22. (a) Na cava eso na sala o na via vakavinavinakataka kina na yalovinaka i Jiova? (b) Na itovo cava i Jiova eda na veivosakitaka ena wase tarava, e duidui vakacava na nona itovo qo mai na vo tale ni nona itovo?

 ²¹ Kena ikuri, eda dau marau nida tukuna yani na yalovinaka ni Kalou. E kaya na Same 145:7: “Era na vuki tukuna nira nanuma na levu ni nomuni yalovinaka.” Eda vakila ena veisiga ni noda bula na yaga ni yalovinaka i Jiova. Vakacava mo dau saga e veisiga mo vakavinavinakataki Jiova ena nona yalovinaka, o qai vakamatatataka sara ga na ka o vakavinavinakataka? Na noda dau vakananuma na yalovinaka i Jiova, noda vakavinavinakataki koya e veisiga ena vuku ni nona yalovinaka, kei na noda tukuna yani na nona yalovinaka ena vukei keda sara ga meda ucui koya na noda Kalou vinaka. Nida qara tiko na sala meda vakatotomuri Jiova kina ena noda caka vinaka, eda sa na toro voleka sara tiko ga kina vua. E vola na yapositolo o Joni ni sa kena turaga sara: “Noqu itokani lomani, ni kua ni dau vakatotomuria na ka ca, vakatotomuria ga na ka vinaka. O koya e daucaka vinaka e tovata kei na Kalou. Ia o koya e daucaka ca e se sega ni raica na Kalou.”—3 Joni 11.

²² Na yalovinaka i Jiova e salavata kei na nona itovo tale eso. Kena ivakaraitaki, e “vuabale ena loloma e dei” na Kalou, se daudina ena nona loloma. (Lako Yani 34:6) Na yalololoma ni Kalou e raraba, ia na nona dina e vakaraitaka sara ga vakatabakidua vei ira nona tamata yalodina. E vakayacora vakacava qo? Eda na qai raica ena wase tarava.