1-2. Na cava nodra rai eso me baleta na veibuku?

 E RAWA ni gauna marautaki na veibuku. Ke o veibuku tiko, e macala ga ni o vinakata mo marautaka. Qori na ka era vakadinadinataka e levu. Kena ivakaraitaki, e kaya e dua na tacida yalewa mai Iciopea o Tsion: a “Au marautaka dina na gauna au veibuku kina kei watiqu. Levu na ka bibi keirau veivosakitaka, keirau dau veidredrevaki tale ga. Au marau niu kila niu sa kunea e dua au lomana, e lomani au tale ga.”

² Ia e kaya e dua na tacida tagane mai Necaladi o Alessio: “E marautaki dina noqu sa qai kilai watiqu vinaka ena gauna keirau veibuku kina, eso tale ga na ituvaki dredre keirau sotava.” Eda na veivosakitaka ena ulutaga qo eso na ituvaki dredre e rawa ni yacovi rau na veibuku tiko, kei na so na ivakavuvuli vakaivolatabu me rau marautaka kina nodrau veibuku. Eda na veivosakitaka tale ga na sala eda na vukei rau kina na lewe ni ivavakoso.

NA INAKI NI VEIBUKU

3. Na cava na inaki ni veibuku? (Vosa Vakaibalebale 20:25)

³ E gauna marautaki na veibuku, ia me vakasamataki tiko na kena bibi ni rawa ni tini sara ena vakawati. Ena siga ni vakamau, rau na bubului na veiwatini ena mata i Jiova me rau veilomani, rau veidokai tale ga ena gauna kece ni nodrau bula. Na bubului kece me vakasamataki sara vakabibi. (Wilika Vosa Vakaibalebale 20:25.) E va tale ga qori na bubului ni vakamau. Ni rau veibuku tiko e rua, qori na gauna me rau veikilai vinaka kina, rau vakatulewa tale ga vakayalomatua. Eso na gauna rau na vakatulewataka me  rau na vakamau se me kua ni tomani na veibuku. Ke sa sega ni tomani, me kua ni nanumi ni dua na ka ca erau cakava. Sa vakayacori ga kina na inaki ni veibuku, me rau vakatulewataka me rau na vau se kua.

4. Na cava me donu kina noda rai me baleta na veibuku?

⁴ Na cava e bibi kina me donu nomu rai me baleta na veibuku? Ni donu nodra rai na dawai, era na qarauna mera kua ni veibuku kei na dua e sega ni nodra inaki mera vakawatitaka. Ia e sega ni vinakati me donu ga na nodra rai na dawai. O keda kece meda nanuma tiko na inaki ni veibuku. Kena ivakaraitaki, era nanuma eso era veibuku tiko ni dodonu me rau sa na vakamau sara. Era kauai vakacava na dawai lotu vaKarisito ena rai va qori? E kaya o Melissa, e dua na tacida mai Merika: “Era dau namaka eso na tacida mera lai veiwatini sara o ira na veibuku tiko. Oya na vuna era veibuku tiko ga kina ia era sega ni marautaka tiko. Eso tale na tacida dawai era vakatulewataka mera kua sara ga ni veibuku. Ni sivia gona na ka e namaki, e rawa ni vakavu nuiqawaqawa.”

DRAU VEIKILAI VINAKA MADA

5-6. Na cava e bibi me rau kila na veibuku tiko? (1 Pita 3:4)

⁵ Ke o veibuku tiko, o na kila vakacava ke veiganiti mo vakawatitaki koya se sega? E bibi mo drau veikilai vinaka mada. O sa na rairai kila tiko eso na ka me baleti koya ni bera ni drau veibuku. Ia qo e gauna vinaka mo kila kina “na tamata e loma.” (Wilika 1 Pita 3:4.) Qo e okati kina nomu kila vinaka nona bula vakayalo, nona itovo, kei na nona rai. Toso na gauna, o sa na rawa ni sauma na taro qo: ‘Ena kequ isa vinaka o koya qo?’ (Vkai. 31:26, 27, 30; Efeso 5:33; 1 Tim. 5:8) ‘E rawa ni keirau veilomani, keirau veikauaitaki tale ga? E rawa ni keirau veivosoti?’ b (Roma 3:23) Na gauna drau se veikilai tiko kina, mo nanuma tiko: E sega ni bibi mo drau tautauvata ena ka kece, e bibi ga nomudrau rawa ni bula vata ke tiko mada ga na ka drau duidui kina.

⁶ Na cava tale mo kila me baleti koya drau veibuku tiko? Ni bera ni drau veitaleitaki sara vakalevu, de dua o na vinakata mo veivosakitaka eso na ka bibi me vaka na nona isausau. Ia vakacava eso tale na ka me vaka nona bulabula vinaka, na veika vakailavo, se so na ituvaki dredre  e sotava ena gauna sa oti? Sega ni tukuni me veivosakitaki kece qori ni se qai tekivu ga na veibuku. (Vakatauvatana Joni 16:12.) Ke o nanuma ni sa rui totolo nona via kila eso na ka me baleti iko, tukuna vakavinaka vua ni o sega ni taleitaka. Ia toso na gauna, ena vinaka me kila qori ni na vauca tiko na nona vakatulewa. Qori na gauna ena vinakati kina mo vakaraitaka vakadodonu eso na ka.

7. Sala cava rau na veikilai vinaka kina na veibuku tiko? (Raica tale ga na kato “ Veibuku kei na Dua e Tiko Vakayawa.”) (Raica tale ga na iyaloyalo.)

⁷ Sala cava o na kilai koya vinaka kina na tacida drau veibuku tiko? Dua na sala vinaka ya mo drau dau veivosaki vakadodonu, dau taro qai vakarorogo vinaka. (Vkai. 20:5; Jeme. 1:19) Me rawati qori, de dua e vinaka mo drau cakava vata eso na ka, me vaka nomudrau kana vata, taubale vata ena vanua era tu kina na lewenivanua, drau veitomani tale ga ena cakacaka vakavunau. O na rawa tale ga ni kilai koya vinaka ni o veimaliwai kei ira na nona itokani kei na vuvale. Kena ikuri, mo tuvanaka eso na ka o na rawa ni kila kina na ka ena cakava ena duidui ituvaki, nira tiko tale ga e lewe levu. Dikeva mada na ka e cakava o Aschwin mai Necaladi. E kaya me baleta nodrau veibuku kei Alicia: “Keirau saga me keirau cakava eso na ka keirau na veikilai vinaka kina. Levu na gauna keirau cakava eso na ka rawarawa ga, me vaka na vakasaqa se cakava vata eso tale na cakacaka. Keirau raica rawa ena gauna qori eso na ka keirau vinaka kina, kei na so na ka me keirau vakavinakataka.”

8. Ena rawa ni yaga vakacava na nodrau vuli vata na veibuku tiko?

⁸ Drau na rawa ni veikilai vinaka tale ga ni drau vulica vata eso na ulutaga vakaivolatabu. Ke drau na vakawati, e bibi me tuvanaki na gauna ni sokalou vakavuvale, me vakaliuci na Kalou ena nomudrau vakawati. (Dauv. 4:12) Rawa gona ni drau vuli vata ni drau veibuku tiko. Drau se rawa tiko ga ni cakava qori ni drau se bera mada ga ni dua na vuvale, se me sa ulunivuvale o tacida tagane. Ia na nomudrau vuli wasoma va qori, drau na kila kina na nomudrau dui bula vakayalo. E vakamacalataka na kena yaga e dua na veiwatini mai Merika o Max kei Laysa. E  kaya o Max: “Ni keirau se qai tekivu veibuku, keirau sa dau vulica vata na ulutaga me baleta na veibuku, na vakawati, kei na bula vakavuvale. Qori e rawarawa kina neirau veivosakitaka eso na ka bibi e dredre toka me veitalanoataki.”

ESO TALE NA KA ME NANUMI

9. Na cava me rau vakasamataka na veibuku tiko ke rau vinakata me kilai nodrau veivosaki?

⁹ O cei mo tukuna vua ni drau sa veibuku tiko? Qori mo drau qai vakatulewa ga kina. Ni se qai tekivu nomudrau veibuku, de dua o vinakata me kua ni levu era kila. (Vkai. 17:27) Ni caka qori, drau na sega ni vakasosani ena levu na taro, se nodra via kila nomudrau vakatulewa. Ia ke o sega ni tukuna vua e dua, drau na cakava lo tiko ga ni drau leqataka ni na kilai levu. Qori e vakarerevaki. E ka vakayalomatua gona mera kila o ira na rawa ni veivakasalataki vinaka, era vukei kemudrau tale ga ena so na ka. (Vkai. 15:22) Kena ivakaraitaki, rawa ni drau tukuna vua eso na lewenivuvale, itokani matua, se qase ni ivavakoso.

10. Ena savasava tiko ga vakacava nodrau veibuku e le rua? (Vosa Vakaibalebale 22:3)

¹⁰ Ena savasava tiko ga vakacava nomudrau veibuku? Ni toso nomudrau veikilai, drau sa na veitaleitaki sara vakalevu. Ia drau na savasava tiko ga vakacava? (1 Kor. 6:18) Mo drau kua ni veitalanoa vakasisila, tiko taurua ga, se gunu vakasivia. (Efeso 5:3) Qori ena vakabulabulataka na gagadre ni veiyacovi, ena dredre kina mo drau cakava na ka e dodonu. E ka vakayalomatua mo drau veivosakitaka na ka mo drau cakava me savasava tiko ga kina nomudrau veibuku. (Wilika Vosa Vakaibalebale 22:3.) Dikeva mada na ka e vukei rau o Dawit kei Almaz mai Iciopea. Rau kaya: “Keirau dau tiko ena vanua e levu kina na tamata se ra tiko kina na neirau itokani. Keirau sega ni dau tiko taurua ena loma ni motoka se vale. Keirau qaqarauni gona me keirau kua ni tiko taurua ga ena vanua e rawa ni keirau temaki kina.”

11. Na cava me rau nanuma tiko o rau na veibuku ni rau vakaraitaka na nodrau veitaleitaki e matanalevu?

¹¹ Vakacava ke drau via vakaraitaka nomudrau veitaleitaki? Eso na gauna ena veiganiti mo drau vakaraitaka qori ni toso tiko nomudrau veikilai. Ia vakacava ke sa lai vakavuna na gagadre ni veiyacovi? Qori ena dredre mo drau vakatulewa vakayalomatua. (Sere i Solomoni 1:2; 2:6) Nomudrau vakaraitaka na veitaleitaki, ena rawa ni totolo kina nomudrau cakava na ivalavala e cata o Jiova. (Vkai. 6:27) Koya gona, ni se qai tekivu nomudrau veibuku, drau veivosakitaka na ivakatagedegede i Jiova kei na ka e savasava mo drau cakava vata. c (1 Ces. 4:3-7) Mo drau taroga: ‘Na cava nodra rai ena vanua keirau tiko kina ni keirau vakaraitaka na veitaleitaki? Vakacava ena tuburi keirau kina na gagadre ni veiyacovi?’

12. Na cava me rau nanuma tiko na veibuku ke basika na leqa kei na duidui?

¹² Drau na walia vakacava na leqa kei na duidui? Vakacava ke drau sega ni duavata ena so na gauna? Kena ibalebale qori ni sega ni kemu isa vinaka o koya? Sega, me namaki ni na tiko na ka drau duidui kina. Ia na vakawati e dei, rau na cakacaka vata me wali na duidui e  basika. Koya gona, ke drau walia na leqa ena gauna qo, e rawa ni vakaraitaka qori ni na vinaka nomudrau bula vakawati. Mo drau taroga: ‘Rawa ni keirau veivosakitaka na ka ena sala malumu qai vakaraitaka na veidokai? E dau rawarawa neirau tukuna na neirau cala, keirau qai saga me keirau vakavinakataka? Keirau dau yalorawarawa, keirau kere veivosoti tale ga?’ (Efeso 4:31, 32) Ia ke drau sega ni duavata se drau veiba tu ga ena gauna ni veibuku, kena irairai ni na sega ni veisau ni drau sa na vau. Ke o kila ni sega ni isa ni vakawati vinaka o koya, de vinaka me sa kua ni tomani nomudrau veibuku. d

13. Na cava me rau nanuma tiko e rua me baleta na dede ni nodrau veibuku?

¹³ Me vakacava na dede ni nomudrau veibuku? Ni vakatotolotaki na vakatulewa, levu na gauna e dau tini ga ena leqa. (Vkai. 21:5) Koya gona nomudrau veibuku e vinaka me taura toka e dua na gauna mo drau veikilai kina. Ia me kua ga ni balavu sara na veibuku. Sa rauta me tukuna na iVolatabu: “Ni daro na ka e namaki e tauvimate kina na lomada.” (Vkai. 13:12) Kena ikuri, ni drau veimaliwai tiko vakalevu ena rairai dredre mo drau vorata na veitemaki ni veiyacovi. (1 Kor. 7:9) Ia mo kua ni kauaitaka sara vakalevu na balavu ni gauna drau veibuku tiko kina, de vinaka mo taroga qo, ‘Na cava tale se vo meu kila me baleti koya, meu rawa ni vakatulewa kina?’

EDA NA TOKONI RAU VAKACAVA NA VEIBUKU TIKO?

14. Sala cava eda rawa ni vukei rau kina na veibuku tiko? (Raica tale ga na iyaloyalo.)

¹⁴ Ke da kila ni rau veibuku tiko e rua, eda na vukei rau vakacava? Eda rawa ni sureti rau meda mai kana vata, ena noda sokalou vakavuvale, se gade vata. (Roma 12:13) Qori na sala e rawa ni rau veikilai vinaka sara kina. Vakacava rau na vinakata e dua me dau salavata kei rau, vodo motoka vata, se dua na vanua me rau veitalanoa kina? Ke vinakati qori, vakacava eda rawa ni veivuke? (Kala. 6:10) E nanuma lesu o Alicia, sa tukuni oti mai, na ka rau taleitaka kei Aschwin. E kaya: “Keirau marau vakalevu nira kaya eso na tacida ni rawa ni keirau gade yani vei ira ke keirau vinakata, me keirau kua ga ni tiko taurua.” Ke o kerei mo tomani rau na veibuku  tiko, qori e dua na itavi dokai. Mo qarauna ga me rau kua ni tiko taurua, ia mo kauaitaka tale ga na gauna rau via veivosaki taurua ga kina.—Fpai. 2:4.

15. Na cava tale meda cakava meda vukei rau kina na veibuku tiko? (Vosa Vakaibalebale 12:18)

¹⁵ Eda rawa tale ga ni tokoni rau na veibuku tiko ena ka eda tukuna se sega. Eso na gauna, ena rairai vinakati meda lewai keda matau. (Wilika Vosa Vakaibalebale 12:18.) Kena ivakaraitaki, eda na rairai vinakata meda veitukuniyaka ni rau sa veibuku tiko e rua. De dua rau na via cakava qori na veibuku tiko. Meda kua ni kaseti rau se vakalewa na ka me nodrau ga. (Vkai. 20:19; Roma 14:10; 1 Ces. 4:11) Kena ikuri, rau na rairai sega ni taleitaka eso na ka e tukuni se tarogi me nanumi kina ni dodonu me rau vakamau. E nanuma lesu e dua na tacida yalewa o Elise kei watina, “Keirau madua nira taroga eso na ka keirau sa tuvanaka tu me baleta na neirau vakamau, ia keirau se bera mada ga ni veivosakitaka.”

16. Me vakacava noda rai ni rau vakatulewataka na veibuku tiko me sa cegu na nodrau veivosaki?

¹⁶ Vakacava ke rau vakatulewataka na veibuku tiko me sa cegu na nodrau veivosaki? Meda kua ni siova qori se beitaka e dua vei rau ni vakavuna. (1 Pita 4:15) E kaya e dua na tacida yalewa o Lea: “Au rogoca nira tukuna eso niu vakavuna me cegu na neirau veibuku. Au rarawa sara ga.” Me vaka sa tukuni oti mai, nodrau vakatulewataka me cegu na veibuku e sega ni kena ibalebale ni ca na nodrau vakatulewa. Kena ibalebale ga ni sa yaga na inaki ni nodrau veibuku, e vukei rau me rau vakatulewa vinaka kina. Ia ena rairai mositi rau, e vakavuna tale ga nodrau galili. E bibi gona meda raica na sala meda tokoni rau kina.—Vkai. 17:17.

17. Na cava mera saga tiko ga na veibuku tiko?

¹⁷ Me vaka eda sa veivosakitaka mai, e tiko eso na ka dredre ena gauna ni veibuku, ia e rawa ni marautaki tale ga. E nanuma lesu o Jessica: “Meu tukuna vakadodonu, e levu na ka e vauci ena veibuku. Ia e yaga ni vakayagataki na gauna qori meda veikilai vinaka kina.” Ke o veibuku tiko, saga tiko ga mo drau veikilai vinaka. Ni o cakava qori, o na marautaka nomu veibuku, drau na vakatulewa tale ga kina vakayalomatua.