1-2. Erau duidui vakacava o Eapi kei Manasa? Na taro cava eda na veivosakitaka?

MEDA veivosakitaka mada e rua na tui ena gauna makawa. Dua e liutaka na matanitu o Isireli e tini na kena yavusa, na kena ikarua e liutaka na matanitu o Juta e rua na kena yavusa. E duidui na gauna rau bula kina, e levu na ka erau tautauvata kina. Erau talaidredre vei Jiova, rau vakavuna mera valavala ca na tamata ni Kalou. Rau qaravi matakau, rau laba tale ga. Ia e tiko na ka rau duidui kina. E dua e tomana tiko nona ivakarau ca me yacova ni mate, na kena ikarua e veivutuni qai vosoti ena ka ca e vakayacora. O cei o rau na tui qo?

² Na yacadrau o Eapi na tui Isireli, kei Manasa na tui Juta. Na ka rau duidui kina na turaga qo eda vulica kina e dua na ka bibi me baleta na veivutuni. (Caka. 17:30; Roma 3:23) Na cava na veivutuni, e vakaraitaki vakacava? E bibi meda kila qori ni vinakata o Jiova me vosoti keda nida valavala ca. Meda kila na isaunitaro qori, eda na veivosakitaka nodrau bula na tui qo da qai vuli ena nodrau ivakaraitaki. Oti eda na qai dikeva na ka e vakavulica o Jisu me baleta na veivutuni.

3. E mataqali tui vakacava o Eapi?

³ O Eapi na ikavitu ni tui ena matanitu o Isireli e tini na kena yavusa. E vakawatitaki Jesepeli, na luvena yalewa na tui Saitoni, na matanitu vutuniyau ena vualiku. Na vakawati qori e rairai kauta mai na iyau ena vanua o Isireli. Ia sa qai vakaleqa ga na nodra veiwekani na lewenivanua kei Jiova. E qaravi Peali o Jesepeli, e uqeti Eapi gona me  tokona na ivakarau ni sokalou vakasisila ya, e okati kina na saqamua ni valenisoro, kei na nodra cabori na gone. Ni ranadi tiko o Jesepeli e leqataki sara ga na nodra bula na parofita i Jiova. E vakarota mera vakamatei e levu vei ira. (1 Tui 18:13) E “ca sara ena mata i Jiova o Eapi . . . vei ira kece na liu vua.” (1 Tui 16:30) E sega ni mataboko o Jiova ena ka rau cakava o Eapi kei Jesepeli. E kila vinaka sara tu ga. Ia e yalololoma o Jiova ni tala yani na parofita o Ilaija me vakasalataki ira na nona tamata mera veisautaka na nodra ivalavala, mera mai qaravi koya. Erau sega ga ni vakarorogo o Eapi kei Jesepeli.

4. Na itotogi cava e tukuni vei Eapi? Cava e cakava?

⁴ Sa yaco mai na gauna me vakatulewa kina o Jiova. E talai Ilaija me lai tukuna na kedrau itotogi o Eapi kei Jesepeli. Era na vakamatei kece na lewe ni nodrau vuvale. E rarawataka sara ga o Eapi na vosa i Ilaija! E kurabuitaki ni “vakamalumalumutaki koya” na turaga dokadoka qo.—1 Tui 21:19-29.

5-6. Eda kila vakacava ni sega ni veivutuni dina o Eapi?

⁵ E veivutuni o Eapi ena gauna qori, ia na ka e cakava tarava e vakaraitaka ni sega ni veivutuni dina. E sega ni vakarota me kau tani mai na nona matanitu na sokalou vei Peali. E sega tale ga ni uqeta mera sokalou vei Jiova. E sega ni vakaraitaka o Eapi na veivutuni dina ena so tale na ka e cakava.

⁶ Toso na gauna, e sureti Tui Josafati e Juta o Eapi me rau valuti ira na kai Siria. E tui vinaka o Josafati, e vakatututaka me rau kere ivakasala e liu vua na parofita i Jiova. A sega ni taleitaka o Eapi na vakatutu qori. E kaya: “E vo tiko e dua me daru tarogi Jiova kina, ia au sega ni taleitaki koya ni sega ni dau parofisaitaka na ka vinaka me baleti au, na ka ca ga.” Erau mani kere ivakasala vua na parofita o Maikaia. E dina o Eapi. E tukuna na parofita na itukutuku ca vei Eapi! A sega ni veivutuni o Eapi me kerea na veivosoti i Jiova, e biuta ga na parofita ya e valeniveivesu. (1 Tui 22:7-9, 23, 27) A biuta o Eapi na parofita i Jiova e valeniveivesu, ia e sega ni tarova rawa na kena vakayacori na parofisai. Ena veivaluvaluti e tarava, e mate kina o Eapi.—1 Tui 22:34-38.

7. Ni sa mate o Eapi, e vakamacalataki koya vakacava o Jiova?

⁷ Ni sa mate o Eapi, e vakaraitaka o Jiova na nona rai me baleti koya. Ni lesu bula i vale na tui vinaka o Josafati, e tala na parofita o Jeu o Jiova me vunauci koya ni tokoni Eapi. E tukuna na parofita i Jiova: “Vakaevei, e dodonu moni vukei ira na dau caka ca, moni lomani ira na cati Jiova?” (2 Vei. 19:1, 2) Vakasamataka mada qo: Ke veivutuni dina o Eapi, ena sega ni vakamacalataki koya na parofita me dau caka ca, e cati Jiova. E macala ni rarawa vakalailai o Eapi, e sega ga ni veivutuni dina.

8. Na cava eda vulica me baleta na veivutuni ena ivakaraitaki i Eapi?

⁸ Na cava eda vulica ena ivakaraitaki i Eapi? Ni rogoca na itukutuku i Ilaija me baleta na ka ca ena yaco ena nona vuvale, e vakamalumalumutaki koya o Eapi. Qori na ka vinaka e cakava. Ia na ka e qai cakava e muri e vakaraitaka ni sega ni veivutuni dina mai lomana. Koya gona na veivutuni, e sega nida tukuna wale ga noda rarawataka na ka eda cakava. Meda raica mada qo e dua tale na ivakaraitaki  eda na kila kina na ka e vauci ena veivutuni dina.

9. E mataqali tui vakacava o Manasa?

⁹ Oti e rauta ni 200 na yabaki, e tui Juta o Manasa. Kena irairai ni ca sara vei Eapi! Eda wilika: “E levu sara na ka ca e cakava ena mata i Jiova me vakacudrui koya kina.” (2 Vei. 33:1-9) E vakaduria o Manasa na icabocabonisoro ni kalou lasu, e biuta mada ga ena loma ni valenisoro i Jiova na ivakatakarakara ceuti ni duru ni sokalou, kena irairai ni ivakatakarakara ni kalou yalewa ni vakatubukawa! E daucakaiba, daurairai, e dauvakacuru. E “vakadavea tale ga vakalevu . . . na nodra dra o ira na sega ni cala.” E okati ena laba vakadomobula ni “cabora na luvena ena bukawaqa,” me nona isoro vei ira na kalou lasu.—2 Tui 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. E vakadodonutaki Manasa vakacava o Jiova? Na cava e cakava na tui?

¹⁰ Me vakataki Eapi, e sega ni via rogoca o Manasa na ivakasala i Jiova era tukuna na nona parofita. Na kena itinitini, e “kauti ira na iliuliu ni mataivalu nei tui Asiria o Jiova me valuti ira, era tauri Manasa ena iqila, era vesuki koya sara ena rua na ivesu kopa mera kauti koya i Papiloni.” Ni vesu tiko ena vanua qori, kena irairai ni vakasamataka vakatitobu o Manasa na ka e cakava. E “vakamalumalumutaki koya tiko ga vakalevu ena mata ni nodra Kalou na tukana.” E sega ni yaco ga e keri. E “vakamasuti Jiova na nona Kalou me lomani koya.” Io, e masuti koya tiko ga o Manasa. Sa veisau tiko na turaga ca qo. E tekivu raici Jiova me nona Kalou, e sega ni cegu nona masuti koya.—2 Vei. 33:10-13.

11. Me vaka e tukuni ena 2 Veigauna 33:15, 16, e vakaraitaka vakacava o Manasa ni veivutuni dina?

¹¹ Toso na gauna, e rogoca o Jiova na masu nei Manasa. E raica ni sa veisau na lomana me vaka e tukuna ena nona masu. E uqeti Jiova sara ga nona vakamamasu o Manasa qai vakalesui koya ena nona idabedabe vakatui. E vakayagataka vinaka o Manasa na gauna qori me vakaraitaka ni sa veivutuni dina. E cakava na ka e sega ni cakava o Eapi. E veisautaka na nona itovo. E cata sara ga na sokalou lasu qai tokona na sokalou dina. (Wilika 2 Veigauna 33:15, 16.) Macala ga ni vinakati kina na yaloqaqa kei na vakabauta, ni a ivakaraitaki ca o Manasa vei ratou na nona vuvale, vei ira na turaga kei ira na lewenivanua me vicasagavulu na yabaki. Ia qo ni sa qase, e saga me vakavinakataka na leqa e vakavuna. Kena irairai ni a ivakaraitaki vinaka tale ga vua na makubuna gone o Josaia, mani tubu me dua na tui vinaka.—2 Tui 22:1, 2.

12. Na cava eda vulica me baleta na veivutuni ena ivakaraitaki i Manasa?

 ¹² Na cava eda vulica ena ivakaraitaki i Manasa? E vakamalumalumutaki koya, e cakava tale ga eso na ka. E masu, e kerea me lomani. E gumatua sara me vakavinakataka na leqa e vakavuna, e saga ena nona vinaka me sokalou vei Jiova qai vukea eso tale mera cakava qori. Me uqeti ira mada ga na valavala ca bibi na ivakaraitaki i Manasa. Qori na ivakadinadina matata ni “vinaka” na Kalou o Jiova qai “tu vakarau [me] veivosoti.” (Same 86:5) O Jiova ena vosoti ira era veivutuni dina.

13. Tukuna e dua na vosa vakatautauvata me baleta na veivutuni.

¹³ E sega ni rarawataka ga o Manasa nona ivalavala ca. Eda vulica e keri na bibi ni veivutuni. Vakasamataka mada na vosa vakatautauvata qo: O lako ina dua na sitoa ni volitaki keke, o vinakata mo volia e dua na keke. E sega ni solia na keke o koya e volivolitaki, e solia ga vei iko na yaloka. O na marau? Sega sara ga! Vakacava ke vakamacalataka o koya e volivolitaki ni bibi na yaloka ena buli keke? E sega tale ga ni yaga qori! E va sara ga qori na veivutuni, e vinakata o Jiova me veivutuni o koya e valavala ca. Ke rarawataka nona ivalavala ca, e vinaka qori. E bibi sara ga ena veivutuni na nona rarawataka na ivalavala ca, ia e sega ni yaco ga e keri. Cava tale e vinakati? Eda na vulica e levu na ka mai na vosa vakatautauvata veiuqeti i Jisu.

14. Ena italanoa i Jisu, e vakaraitaka vakacava na gone cidroi ni sa tekivu veivutuni?

¹⁴ E tukuna o Jisu e dua na italanoa veiuqeti ena Luke 15:11-32 me baleta na gone cidroi. E talaidredre vei tamana e dua na cauravou, e biubiu e vale, e lako sara “ina dua na vanua yawa.” E torosobu sara na ivakarau ni nona bula ena vanua qori. Ia ni dredre na ituvaki, e vakasamataka vakabibi na nona bula. E liaca ni vinaka cake sara na nona bula ni se tiko ena vale i tamana. Me vaka e tukuna o Jisu, e “kilai yalona tale” na cauravou qo. E vakatulewataka me lesu i vale me kere veivosoti vei tamana. E bibi nona liaca na cauravou qo ni levu na nona vakatulewa ca. Ia me yala ga e keri? Sega. E bibi me veisautaka na nona itovo!

15. E vakaraitaka vakacava na veivutuni na gone cidroi ena italanoa i Jisu?

¹⁵ E veivutunitaka dina na gone cidroi na ka e cakava. E muria e dua na ilakolako balavu me lesu i vale. Ni torovi tamana, e kaya: “Au sa ivalavala ca i lomalagi, vei iko tale ga. E sega ni ganita meu vakatokai tale meu luvemu.” (Luke 15:21) Ni vakatutusa mai vu ni lomana na cauravou qo, e vakaraitaka ni vinakata me vakavinakataka nona veiwekani kei Jiova. E  kila tale ga ni a vakararawataki tamana na ka e cakava. E tu vakarau me cakacaka vakaukaua me vakadonui koya tale o tamana, e tu vakarau mada ga me wili vata kei ira na nona tamata cakacaka! (Luke 15:19) E sega ni veiuqeti wale ga na italanoa qo. Na kena ivakavuvuli mera kauaitaka na qase ni ivavakoso nira saga mera kila ke veivutunitaka dina na nona ivalavala ca bibi e dua na tacida.

16. Na cava ena rairai dredre kina vei ira na qase ni ivavakoso mera kila ke sa veivutuni dina e dua?

¹⁶ E sega ni rawarawa vei ira na qase ni ivavakoso mera kila ke sa veivutuni dina o koya e valavala ca bibi. Na vuna? Era sega ni kila na lomana. Era na saga mera raica na ivakadinadina ni sa cata na tacida qori na ka e cakava. Eso na ituvaki ena rairai valavala ca bibi e dua, ia eratou na sega ni vakadeitaka na qase ni ivavakoso eratou sota kei na tacida qori ke sa veivutuni dina.

17. (a) Na ivakaraitaki cava e dusia ni sega ni veivutuni dina nona kaya e dua ni rarawataka na ka e cakava? (b) Me vaka e volai ena 2 Korinica 7:11, na cava e vinakati vei koya e veivutuni dina?

¹⁷ Vakasamataka mada na ivakaraitaki qo. E veibutakoci e dua na tacida tagane me vica vata na yabaki. E sega ni kere veivuke, e vunitaka tale ga na nona ivalavala vei watina, vei ira nona itokani, kei ratou na qase ni ivavakoso. Kena itinitini ratou sa mai kila na qase na ka e cakava. Ni vakaraitaki vua na ivakadinadina ni ka e cakava, e sega ni cakitaka, kena irairai ni rarawataka sara ga. E vakaraitaka ya ni sa veivutuni? Sega. O ratou na qase eratou dikeva na nona kisi ratou na vinakata eso tale na ivakadinadina. A sega ni valavala ca ga vakadua ni vakatulewa ca, ia e valavala ca bibi me vica vata na yabaki. E sega ni vakatusa na nona cala, e dua e kila na nona ivalavala qai tukuna vei ratou na qase. Ena vinakati gona me ratou raica na qase na ivakadinadina ni sa veisau sara ga nona vakasama na tacida tagane qori, na lomana, kei na nona itovo. (Wilika 2 Korinica 7:11.) Ena rairai taura na gauna me qai vakaraitaka ni sa veisautaka na nona ivalavala. E rawa sara ga ni biu tani mai na ivavakoso vaKarisito me dua na gauna.—1 Kor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Ena vakaraitaka vakacava o koya e vakasivoi ni veivutuni dina? Na cava na kena itinitini?

¹⁸ Me vakaraitaka o koya e vakasivoi ni veivutuni dina, ena lako wasoma ina soqoni qai muria na nodratou ivakasala na qase me tiko nona ituvatuva vinaka ni masu kei na vuli vakataki koya. Ena saga tale ga me qarauna na ituvaki e rawa ni temaki me valavala ca kina. Ke gumatua ni vakavinakataka nona veiwekani  kei Jiova, me nuidei ni na vosoti koya sara ga o Jiova ratou na qai vakalesui koya na qase ina ivavakoso. Ni ratou saga na qase me ratou vakadeitaka ni sa veivutuni dina, eratou kila tiko ni duidui na kisi yadua. Eratou na dikeva yadudua me kua kina ni kaukaua nodratou vakatulewa.

19. Na cava na ibalebale ni veivutuni dina? (Isikeli 33:14-16)

¹⁹ Eda vulica ni sega ni veirauti ga me tukuna o koya e valavala ca ni rarawataka na ka e vakayacora, e vinakati me veisau sara ga na nona vakasama kei na lomana me vakaraitaka ena ka e cakava ni sa veivutuni. E okati kina nona biuta na itovo ca, me veisau me muria tale ivakatagedegede i Jiova. (Wilika Isikeli 33:14-16.) Me kauaitaka vakabibi o koya e valavala ca me vakavinakataka na nona veiwekani kei Jiova.

20-21. O na rawa ni vukea vakacava e dua e valavala ca bibi?

²⁰ E tukuna o Jisu e dua na ka bibi e okati ena nona cakacaka vakaitalatala: ‘Au lako mai meu kacivi ira na ivalavala ca mera veivutuni.’ (Luke 5:32) Qori tale ga na ka meda cakava. Kaya mada ke valavala ca bibi e dua noda itokani voleka. Na cava meda cakava?

²¹ Eda na vakaleqa na noda itokani nida sega ni tukuna na nona ivalavala ca. E sega ni yaga qori ni raica tu o Jiova na ka kece. (Vkai. 5:21, 22; 28:13) O na vukei nomu itokani ni o tukuna vua me kere veivuke vei ratou na qase. Ke sega ni via lai vakatutusa vei ratou, mo lai tukuna vei ratou na qase na ka e yaco. Qori e vakaraitaka ni o via vukei koya dina. E leqataki nona veiwekani kei Jiova!

22. Na cava eda na veivosakitaka ena ulutaga tarava?

²² Vakacava ke dua e valavala ca bibi me dua na gauna balavu, eratou vakatulewataka na qase me vakasivoi? Kena ibalebale ya ni ratou sega ni yalololoma? Eda na veivosakitaka ena ulutaga tarava nona veivakadodonutaki ena yalololoma o Jiova kei na sala meda vakatotomuria kina.