1-2. (a) Era saqati ira vakacava na tacida eso na matanitu, ia na cava era cakava na tacida? (b) E rawa ni vu ni marau vakacava na veitusaqati? (Vakamacala tale ga ena iyaloyalo ena waqana.)

 NA GAUNA qo e vakadredretaki se vakatabui tu na noda cakacaka ena sivia ni 30 na vanua e veiyasa i vuravura. Eso na vanua qori, o ira na vakailesilesi era biuti ira na tacida e valeniveivesu. Na cava nodra cala? Mai na rai i Jiova e sega nodra cala. Na ka ga era cakava era wilika nodra iVolatabu, era vulica, era wasea na ka era vakabauta, era tiko tale ga ena soqoni kei ira na tacidra. Era tawaveitovaki ena ka vakapolitiki. Era tusaqati vakaukaua na dausokalou yalodina * qori, ia era yalodina tiko ga vua na Kalou o Jiova. Era marau nira cakava qori!

² De dua o sa na raica na kedra itaba na tacida yaloqaqa qori kei na nodra matamamarau tu ga. Era marau vakalevu nira kila ni marautaka o Jiova nodra yalodina tiko ga vua. (1 Vei. 29:17a) E kaya o Jisu: “Era marau o ira era vakacacani ena vuku ni ka e dodonu . . . Ni marau, io moni marau vakalevu, ni na levu na kemuni isau.”—Maciu 5:10-12.

3. Me vaka e tukuni ena Cakacaka 4:19, 20, na cava eratou cakava na yapositolo ni ratou vakacacani? Na vuna?

³ Na ka era sotava tiko na tacida e tautauvata sara ga kei na ka eratou vosota na yapositolo ena imatai ni senitiuri ni  ratou vakacacani ni ratou vunautaki Jisu. Era vakarota vakavica na turaganilewa ena nodra mataveilewai levu na Jiu “me ratou kua tale ni vosa ena yaca i Jisu.” (Caka 4:18; 5:27, 28, 40) Na cava eratou cakava na yapositolo? (Wilika Cakacaka 4:19, 20.) Eratou kila ni tiko e dua e cecere e ‘vakaroti ratou me ratou vunautaka sara vakavinaka vei ira na lewenivanua’ na veika me baleti Karisito. (Caka. 10:42) Erau vosa ena vukudratou o Pita kei Joni, erau kaya ena doudou ni ratou na talairawarawa ga vua na Kalou, sega vei ira na turaganilewa. Erau kaya tale ga ni ratou na sega ni cegu ena nodratou vosa tiko ena yaca i Jisu. E vaka ga me ratou tarogi ira tiko na vakailesilesi qori, ‘Oni nanuma ni uasivi na nomuni lewa vua na lewa ni Kalou?’

4. Me vaka e tukuni ena Cakacaka 5:27-29, eratou ivakaraitaki vinaka vakacava na yapositolo? Eda na muria vakacava?

⁴ Na nodratou ivakaraitaki vinaka na yapositolo era sa muria tiko mai na lotu vaKarisito dina kece me tekivu mai na gauna qori, oya mera “talairawarawa ga vua na Kalou ni iliuliu, sega vua na tamata.” (Wilika Cakacaka 5:27-29.) Ni ratou mokulaki oti na yapositolo ena vuku ni nodratou yalodina, eratou biuta mai na nodra mataveilewai levu na Jiu, “dua na ka nodratou marau ni vakadonuya na Kalou me ratou vakacacani ena vuku ni yaca i Jisu,” e sega tale ga ni cegu na nodratou vunau!—Caka. 5:40-42.

5. Na taro cava meda sauma?

⁵ Na ka eratou cakava na yapositolo e tarogi kina eso na taro. Kena ivakaraitaki, e rawa vakacava ni ratou talairawarawa vua na Kalou na yapositolo, sega vua na tamata, ena gauna vata qori me ratou muria na ka e tukuni ena iVolatabu “mera talairawarawa na tamata kece vei ira na iliuliu cecere”? (Roma 13:1) Sala cava eda na ‘talairawarawa kina ina matanitu kei ira na veiliutaki,’ me vaka e cavuta na yapositolo o Paula, ena gauna vata qori meda yalodina tiko ga vua na Kalou ni iLiuliu cecere duadua?—Taito 3:1.

6. (a) O cei o ira na “iliuliu cecere” ena Roma 13:1? Cava na noda itavi vei ira? (b) Na cava eda kila me baleti ira kece na iliuliu vakatamata?

⁶ Wilika Roma 13:1. Na matavosa “iliuliu cecere” ena tikinivolatabu qo, oya o ira na iliuliu vakatamata era veiliutaki. Eda vakarorogo na lotu vaKarisito vei ira na vakailesilesi qori. Na vuna? Era raica meda bula vakacegu na lewenivanua, me muri na lawa, eso na gauna era na taqomaki keda na tamata i Jiova. (Vkta. 12:16) O koya gona, eda vakaroti meda solia noda ivakacavacava, na ka me saumi, meda dokai ira, rokovi ira tale ga. (Roma 13:7) Ia era veiliutaki tiko ga na vakailesilesi vakamatanitu qori ni vakatara o Jiova mera veiliutaki. E vakamatatataka na tikina qori o Jisu ni tarogi koya na Kovana ni Roma, o Ponitio Pailato. Ni tukuna o Pailato ni tu vua na lewa me vakabulai Jisu se vakamatei koya, e tukuna vua o Jisu: “O sega sara ga ni lewai au vakalailai, vakavo ke sa soli vei iko na lewa mai cake.” (Joni 19:11) Me vakataki Pailato ga, na nodra lewa na iliuliu kece vakatamata nikua kei na daunipolitiki e vakaiyalayala ga.

7. Na gauna cava eda na sega ni talairawarawa kina vei ira na iliuliu vakatamata? Cava mera nanuma tiko?

⁷ Eda na talairawarawa na lotu vaKarisito ena lawa ni matanitu ke sega ni veisaqasaqa kei na lawa ni Kalou. Ia eda na sega ni talairawarawa vei ira ke ra vinakata meda cakava na ka e vakatabuya na Kalou, se ra vakatabuya na ka e vinakata na Kalou. Kena ivakaraitaki, de dua era na vinakata mera tauri iyaragi na cauravou mera lako ina ivalu. * Se ra vakatabuya na noda iVolatabu kei na vola vakaivolatabu, noda vunau kei na sokalou. Nira vakatanitaka na iliuliu na nodra lewa, me vaka nodra tusaqati ira na tisaipeli i Karisito, era na saumitaro vua na Kalou. E raici ira vinaka tu mai o Jiova!—Dauv. 5:8.

8. Na cava na kedrau duidui o Jiova kei ira na iliuliu cecere? Cava e bibi kina qo?

⁸ Na vosa “cecere” e kena ibalebale “vinaka, levu, vakaitutu.” Ia e sega ni kena ibalebale ni “vinaka duadua, levu duadua, vakaitutu levu duadua.” Ni tukuni nira iliuliu cecere na matanitu vakatamata, e tiko e dua tale e “cecere sara” vei ira. Levu na gauna e vakamacalataki Jiova na iVolatabu me o “koya e Cecere” duadua.—Tani. 7:18, 22, 25, 27.

9. Na cava e raivotutaka na parofita o Taniela?

⁹ Na ka e raivotutaka na parofita o Taniela e vakamatatataka ni cecere sara o Jiova vei ira na vakailesilesi vakamatanitu. A raica e liu o Taniela e va na manumanu kila, e vakaibalebaletaki ira na matanitu qaqa ena gauna sa oti kei na gauna qo me vakataki Papiloni, Mitia kei Perisia, Kirisi, Roma, vaka kina na matanitu qaqa nikua o Peritania kei Merika. (Tani. 7:1-3, 17) Oti e qai raica o Taniela ni dabe tiko na Kalou o Jiova ena nona idabedabe vakaturaga ena mataveilewai mai lomalagi. (Tani. 7:9, 10) Na ka e qai raica tarava na parofita yalodina qo e dodonu mera vuli kina na iliuliu nikua.

10. Me vaka e tukuni ena Taniela 7:13, 14, 27, e solia vei cei o Jiova na veiliutaki me lewai vuravura? Cava e vakaraitaka me baleti koya?

¹⁰ Wilika Taniela 7:13, 14, 27. Na Kalou e kauta tani na veiliutaki kei na lewa kece vei ira na matanitu vakatamata qai solia  vei ira e ganita, era kaukaua cake tale ga. E solia vei cei? Vua “e dua e vaka na luve ni tamata,” ya o Jisu Karisito, kei “ira na yalosavasava nei koya e Cecere,” o ira na le 144,000 era na veiliutaki me “sega ni mudu, io me tawamudu.” (Tani. 7:18) E macala ni o Jiova e “Cecere,” o koya duadua ga e tu vua na lewa me cakava qori.

11. Na cava tale e vola o Taniela e vakaraitaka ni cecere sara o Jiova vei ira na veimatanitu?

¹¹ Na ka e raivotutaka o Taniela e salavata kei na dua na ka sa tukuna oti. E kaya ni “Kalou ni lomalagi” e “vakasivoi ira na tui, e lesi ira na tui.” E vola tale ni “lewa na matanitu ni tamata o koya e Cecere Duadua, e solia vei koya e vinakata.” (Tani. 2:19-21; 4:17) Sa bau dua na gauna e vakasivoya o Jiova se lesia eso na iliuliu? Io!

12. Tukuna na ivakaraitaki ni nona vakasivoi ira na tui o Jiova mai na nodra veiliutaki ena gauna sa oti. (Raica na iyaloyalo.)

¹² E vakaraitaka vakamatata o Jiova ni cecere duadua na nona lewa vei “ira na iliuliu cecere” e vuravura. Dikeva mada e tolu na ivakaraitaki. A vakabobulataki ira na tamata i Jiova o Fero e Ijipita qai sega tiko ga ni via sereki ira. Ia e sereki ira o Jiova qai vakaluvuci Fero ena Wasa Damudamu. (Lako 14:26-28; Same 136:15) E vakarautaka o Tui Pelisasari e Papiloni e dua na kana magiti qai “vakalevulevui [koya] vua na Turaga ni lomalagi,” e “vakacaucautaka [tale ga] na kalou siliva kei na kalou koula” sega ni vakacaucautaki Jiova. (Tani. 5:22, 23) Ia na Kalou dina e vakamadualaka na turaga viavialevu qori. “Ena bogi tiko ga oya” e vakamatei kina o Pelisasari, e soli tale ga na nona matanitu e ligadra na kai Mitia kei Perisia. (Tani. 5:28, 30, 31) A vakarota o Tui Eroti Akaripa na iMatai e Palesitaina, me vakamatei na yapositolo o Jemesa qai tukuna me vesu na yapositolo o Pita, a vinakata sara ga me vakamatei koya. Ia e tarova o Jiova na ka e via cakava o Eroti. “E mokuti koya kina na agilosi i Jiova” mani mate.—Caka. 12:1-5, 21-23.

13. Tukuna e dua na ivakaraitaki ni nona vakamalumalumutaki ira na iliuliu tovata o Jiova.

¹³ E vakaraitaka tale ga o Jiova ni cecere sara vei ira na matanitu se iliuliu tovata. Kena ivakaraitaki, e vala ena vukudra na  Isireli, e rawa kina nira vakamalumalumutaka e 31 na tui Kenani era tovata, era vakadruka tale ga e dua na iwase levu ni Vanua Yalataki. (Josua 11:4-6, 20; 12:1, 7, 24) E vukei ira tale ga na Isireli o Jiova mera vakamalumalumutaki Tui Penietati kei na 32 tale na iliuliu kei Siria era vala kei ira na Isireli.—1 Tui 20:1, 26-29.

14-15. (a) Na cava e tukuna o Tui Nepukanesa kei Taraiasi me baleta na lewa i Jiova? (b) Cava e tukuna na daunisame me baleti Jiova kei na nona matanitu?

¹⁴ E vakaraitaka e veigauna o Jiova ni Cecere Duadua! A dokadokataka o Tui Nepukanesa e Papiloni na nona “kaukaua levu” nona “rogo” kei na nona “lagilagi.” Ia e sega ni yalomalumalumu me vakadinata ni o Jiova duadua ga me vakacaucautaki mani totogitaki koya o Jiova me lialia. Ni sa kilaiyalona se bula vinaka tale o Nepukanesa, e “vakavinavinakataki koya e Cecere Duadua,” e vakadinata tale ga ni “sega ni mudu na nona lewa [o Jiova].” E kuria: “E sega ni dua me tarovi koya.” (Tani. 4:30, 33-35) Ni vakatovolei oti na yalodina nei Taniela vei Jiova qai vakabulai koya mai na qara ni laione, e vakarota o Tui Taraiasi: “Mera sautaninini ra qai doka na Kalou i Taniela na tamata ena vanua kece e lewa na noqu matanitu. Ni Kalou bula ga o koya, e tudei me tawamudu. Ena sega sara ni vakarusai na nona matanitu, ena sega tale ga ni mudu na nona lewa.”—Tani. 6:7-10, 19-22, 26, 27.

¹⁵ E tukuna na daunisame: “Sa vakaseva o Jiova na nodra inaki na veimatanitu, e vakasesea na nodra lalawa na veimatatamata.” E kuria: “E marau na matanitu e nona Kalou o Jiova, na matatamata e digitaka o koya mera nona ivotavota.” (Same 33:10, 12) Qori na vuna vinaka meda yalodina tiko ga kina vei Jiova!

16. Na cava meda nuidei kina ena “veivakararawataki levu”? Na vuna? (Raica na iyaloyalo.)

¹⁶ Eda sa wilika mai na ka e cakava o Jiova ena veigauna sa oti. Na cava gona meda namaka ena gauna sa tu qo e matada? Meda nuidei ni o Jiova ena vakabulai ira na yalodina vua ena “veivakararawataki levu” sa voleka mai. (Maciu 24:21; Tani. 12:1) Ena cakava qori ena gauna e ravuravu kina na veimatanitu tovata e kilai me o Koki mai Mekoki me valuti ira na yalodina vei Jiova. Kevaka mada ga era tovata na 193 na matanitu era lewe ni Matabose kei Vuravura, era na sega ni kaukaua vei koya e Cecere kei na nona mataivalu vakalomalagi! E yalataka o Jiova: “Au na vakacerecerei au sara ga, au na vakarokorokotaki au, au na vakatakilai au e matadra e levu na veimatanitu, era na qai kila ni o yau o Jiova.”—Isik. 38:14-16, 23; Same 46:10.

17. Na cava e tukuna na iVolatabu me baleti ira na tui kei vuravura kei ira na yalodina tiko ga vei Jiova?

¹⁷ Na ravuravu nei Koki ena tini ena iotioti ni ivalu na Amaketoni na gauna ena vakarusai ira kina na “tui kei vuravura” o Jiova. (Vkta. 16:14, 16; 19:19-21) Ia era na “tiko ga e vuravura na yalododonu ena tiko dei kina o koya e yalodina tiko ga.”—Vkai. 2:21, vmr.

18. Na cava era cakava e levu na lotu vaKarisito dina? Na vuna? (Taniela 3:28)

¹⁸ Ena veigauna sa oti e levu na lotu vaKarisito era bolea mera vesu, era bolemate tale ga nira lomani Jiova, na iLiuliu Cecere Duadua. Era yalodina tiko ga me vakataki ratou na tolu na Iperiu eratou vakabulai mai na lovo bukawaqa ni ratou yalodina tiko ga vei koya e Cecere Duadua.—Wilika Taniela 3:28.

19. Na yavu cava ena lewai ira kina na nona tamata o Jiova? Cava meda cakava?

¹⁹ E vola na daunisame na bibi ni noda yalodina tiko ga vua na Kalou: “Ena tauca na lewa o Jiova ina veimatatamata. Ni lewai au, i Jiova, me vaka na noqu yalododonu me vaka tale ga na noqu yalodina.” (Same 7:8) E vola tale o Tevita: “Me taqomaki au mada ga na yalodina kei na yalododonu.” (Same 25:21) Na ivakarau ni bula vinaka duadua oya meda yalodina tiko ga vei Jiova, se mani cava e yaco! Eda na qai duavata ena ka e vola na daunisame: “Era marau o ira na yalodina voli . . . , era muria na lawa i Jiova.”—Same 119:1, vmr.