1, 2. (a) Ena vakacava na bula ke sega na iVolatabu? (b) Cava me caka me yaga kina vei keda na Vosa ni Kalou?

O BAU vakasamataka tu ena vakacava na bula ke sega na iVolatabu? Sa na sega na ivakasala nuitaki me baleta noda bula ni veisiga. Eda na sega ni lomavakacegu ena kena saumi na noda lomatarotaro me baleta na Kalou, na bula, kei na veigauna se bera mai. Eda na sega tale ga ni kila na ka e cakava o Jiova vua na kawatamata ena veigauna sa oti.

² Eda kalougata ni sega ni yaco qori. E vakarautaka o Jiova na nona Vosa na iVolatabu. E vakadeitaka tale ga ni na tudei me tawamudu. E lavetaka na yapositolo o Pita na Aisea 40:8. E sega ni vakaibalebaletaka qori ena iVolatabu, e vakamacalataka tiko ga na dei ni kena itukutuku. (Wilika 1 Pita 1:24, 25.) Macala ga ni na yaga vakalevu ke tiko na iVolatabu ena vosa eda kila vinaka. Era vakadinata qori o ira na taleitaka na Vosa ni Kalou. Vica vata na senitiuri nodra gumatua ena vakadewa kei na nodra veisoliyaka na iVolatabu, e sega ni rawarawa. Era kauaitaka na inaki ni Kalou, oya me “bula na tamata kece ga, mera mai kila vinaka na ka dina.”—1 Tim. 2:3, 4.

3. Na cava eda na veivosakitaka ena ulutaga qo? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

 ³ Eda na veivosakitaka ena ulutaga qo na sala e dei tiko ga kina na Vosa ni Kalou ni (1) veisau na vosa, (2) veisau na veiliutaki vakapolitiki e lewa na vosa me vakayagataki, kei na (3) kena saqati na vakadewataki ni iVolatabu. Ena yaga vakacava na ulutaga qo? Eda na doka kina vakalevu na Vosa ni Kalou. Ena titobu tale ga noda lomani koya e vola na iVolatabu, ni vakarautaka me yaga vei keda.—Maika 4:2; Roma 15:4.

4. (a) E veisau vakacava na vosa ni toso na gauna? (b) Eda kila vakacava ni sega ni veivakaduiduitaki noda Kalou, e uqeti iko vakacava qori?

⁴ E dau veisau na vosa ni toso na gauna. Na vosa kei na matavosa e rawa ni veisau na kena ibalebale. De o na kila eso na kena ivakaraitaki ena vosa o kila. E va tale ga qori na vosa vakaIperiu kei na Kirisi, na vosa e volai vakalevu kina na iVolatabu. Na vosa vakaIperiu kei na Kirisi ni gauna qo e duidui sara kei na kena ena gauna vakaivolatabu. Koya gona, ke dua mada ga e kila na vosa vakaIperiu se Kirisi ni gauna qo, se vinakati ga me wilika na vakadewa ni iVolatabu me matata vua. Eso era nanuma mera vulica na vosa makawa vakaIperiu kei na vaKirisi me rawa nira wilika na iVolatabu ena vosa taumada. Ia ena matewale na sasaga qori. * Eda kalougata ni sa vakadewataki taucoko se vakatikina na iVolatabu ena sivia ni 3,000 na vosa. Macala ga ni vinakata o Jiova me yaga nona Vosa vei ira na “veimatanitu, na veiyavusa, na duivosavosa.” (Wilika Vakatakila 14:6) Vakacava e uqeti iko qori mo toro volekata na Kalou dauloloma, e sega ni dau veivakaduiduitaki?—Caka. 10:34.

5. Na cava e vakasakiti kina na King James Version?

⁵ Na vosa tale ga e vakadewataki ena iVolatabu e dau veisau ni toso na gauna. Ni se qai tabaki ga e dua na iVolatabu, ena matata vinaka na kena vakadewa, ia ni toso na gauna sa na sega. E laurai qori ena dua na vakadewa vakavalagi ni iVolatabu. Kena ivakaraitaki, a tabaki ena 1611 na imatai ni itabataba ni King James Version. E dua na iVolatabu vakavalagi kilai qai yaga vakalevu ena vosa vakavalagi. * Ia e sega ni kauaitaka vakalevu na King James Version na yaca ni Kalou. E vica ga na vanua e basika kina na yaca “Jiova,” ia e volai ena matanivola lelevu na vosa “TURAGA” ena so tale na vanua ena iVolatabu vakaIperiu a volai taumada kina na yaca ni Kalou. Ena itabataba tarava e volai tale ga na vosa “TURAGA” ena matanivola lelevu ena so na tikinivolatabu ena iVolatabu vaKirisi. Kena ibalebale, na King James Version e vakadinadinataka na vanua dodonu me vakayagataki kina na yaca ni Kalou ena Veiyalayalati Vou.

6. Na cava eda marautaka kina na New World Translation?

⁶ Ni oti e vica na senitiuri, sa makawa e levu na vosa ena King James Version. E dina tale ga qori ena so na vakadewa  ni iVolatabu taumada ni so tale na vosa. Vakacava eda marautaka ni sa tiko na iVolatabu vakavalagi na New World Translation, e vakayagataki kina na vosa ni gauna qo? Sa vakadewataki taucoko se vakatikina na iVolatabu qori ena sivia na 150 na vosa, levu gona era sa vakayagataka tiko. Na matata ni kena vakadewa e rawarawa kina ni tara na lomada na kena itukutuku. (Same 119:97) Koya e bibi sara, na Vakadewa ni Vuravura Vou e vakayagataka na yaca ni Kalou ena vanua ga e dodonu me biu kina ena iVolatabu.

7, 8. (a) Na cava e dredre kina vei ira na Jiu ena ikatolu ni senitiuri B.G.V. mera kila na iVolatabu vakaIperiu? (b) Cava na Septuagint?

⁷ Ena so na gauna, na veiliutaki vakapolitiki e veisautaka sara ga na vosa me vakayagataki ena loma ni dua na gauna. Na cava gona e cakava na Kalou me matata tiko ga kina vei ira nona tamata nona Vosa? Ena yaga vakalevu noda kila na ka e cakava ena gauna makawa. Na imatai ni 39 na ivola ena iVolatabu era vola na Isireli se Jiu. Era “lesi mera maroroya na vosa ni Kalou.” (Roma 3:1, 2) Rauta na ikatolu ni senitiuri B.G.V., levu na Jiu era sa sega ni kila na vosa vakaIperiu. Baleta? Ni levu na vanua era qali ena Matanitu o Kirisi ena ravuravu nei Alekisada na Ka Levu. (Tani. 8:5-7, 20, 21) E vosataki kina vakalevu na vosa vaKirisi, vei ira mada ga na Jiu era dui tutu. Nira vosa vaKirisi e levu na Jiu, sa sega ni matata vei ira na iVolatabu vakaIperiu. Cava sa qai caka?

⁸ Ena lomaloma ni ikatolu ni senitiuri B.G.V., e vakadewataki na imatai ni lima na ivola ni iVolatabu mai na vosa vakaIperiu ina Kirisi. E vakacavari na vakadewataki ni iVolatabu vakaIperiu ena ikarua ni senitiuri B.G.V. Na vakadewa vaKirisi kece qori e vakatokai me Septuagint. Qori na imatai ni vakadewa e yavutaki mai na iVolatabu taucoko vakaIperiu.

9. (a) E yaga vakacava na Septuagint kei na so tale na vakadewa ni iVolatabu? (b) Na ivola cava o taleitaka ena iVolatabu vakaIperiu?

⁹ E yaga vakalevu na Septuagint ni rawa nira wilika na iVolatabu vakaIperiu na Jiu era vosa vaKirisi kei na so tale. Vakasamataka mada na nodra marautaka ni rawa nira rogoca se wilika na Vosa ni Kalou ena nodra vosa ga! Toso na gauna, e vakadewataki vakatikina na iVolatabu ena so tale na vosa kilai levu me vaka na vosa vakaArame, vaQoca kei na vakaLatina. Nira wilika na iVolatabu ena vosa era kila vinaka, levu era taleitaka kina eso na ivola vakaivolatabu me vaka ga eda cakava nikua. (Wilika Same 119:162-165.) Io, e dei tu ga na Vosa ni Kalou ni veisau na vosa e vakayagataki.

10. Na cava e sega kina nodra iVolatabu e levu ena gauna i John Wycliffe?

¹⁰ Ena so na gauna, era saga na iliuliu me kua ni soli na iVolatabu vei ira na tauvanua. Ia era sega ni soro kina o ira na lomadina. Kena ivakaraitaki, vakasamataki John Wycliffe na daunicioloji ena ika14 ni senitiuri. E vakabauta ni dodonu me yaga kece vei ira na lewenivanua na Vosa ni Kalou. Donuya nona gauna, era sega ni rawa ni wilika na iVolatabu na tauvanua. Baleta? Levu era sega ni volia rawa, ni volai ga ena liga qai saulevu na kena tabaki.  Levu tale ga era sega ni kila na wilivola. Era sa rairai rogoca eso na tikinivolatabu ni wiliki e valenilotu. E sega ga ni vakabauti nira kila na kena ibalebale. Na vuna? Ni iVolatabu e vakayagataki e valenilotu (Vulgate) e volai ena vosa vakaLatina. Donuya na ikalima ina ika15 ni senitiuri G.V., sa sega ni vosataki vakalevu na vosa vakaLatina, era sega ni kila e levu na tauvanua! Cava ena caka me yaga kina vei ira na iyau talei mai na iVolatabu?—Vkai. 2:1-5.

11. E yaga vakacava na iVolatabu i Wycliffe?

¹¹ Ena yabaki 1382, e tabaki na vakadewa vakavalagi ni iVolatabu e kilai me Wycliffe Bible. E totolo ga nodra veisoliyaka na nona ito. Nira vinakata me tara na lomadra kei na nodra vakasama na tauvanua na Vosa ni Kalou, era taubale kina ena veikoro e Igiladi na nona ito (era kilai mera Lollard), mera vunau. Era wilika eso na tikina mai na iVolatabu i Wycliffe vei ira era sota, ra qai solia na ilavelave e lavetaki e liga. E yaga dina na nodra sasaga, ni uqeti ira na lewenivanua na Vosa ni Kalou mera veisau.

12. Na cava era cakava na iliuliu ni lotu vei Wycliffe kei na nona ito?

¹² Na cava era vakayacora na iliuliu ni lotu? Era sega ni taleitaki Wycliffe, nona vakadewa ni iVolatabu, kei na nona ito. Era tusaqati vakaukaua nira vaqara ra qai vakarusa e levu sara na vakadewa ni iVolatabu i Wycliffe. Ni sa mate mada ga, e kacivaki ni vukitani. E dredre toka me totogitaki e dua sa mate. Era se vakarota ga na iliuliu ni lotu me keli mai na suina me vakamai, na kena dravusa e kolotaki ina uciwai na Swift. Ia e sega ni tarova rawa o lotu na kena veisoliyaki na Vosa ni Kalou vei ira na via wilika mera kila na kena ibalebale. Na veisenitiuri ga e tarava, era vakauqeta e levu e Urope kei na vo ni veiyasa i vuravura me vakadewataki qai veisoliyaki na iVolatabu mera wilika na tauvanua.

13. Na cava eda vakadeitaka, ena vaqaqacotaka vakacava noda vakabauta?

¹³ Meda kua ni nanuma na lotu vaKarisito nikua ni uqeti vakalou na kena vakadewataki na  Septuagint, na vakadewa i Wycliffe, kei na King James Version. Ia nida railesuva na kena itukutuku kei na levu tale na vakadewa sa taba oti, e vakadeitaka ga e dua na ka: Ena tudei na Vosa i Jiova, me vaka ga e yalataka. Vakacava ena vaqaqacotaka qori nomu vakabauta ni na yaco dina na ka kece e yalataka?—Josua 23:14.

14. E vakatitobutaka vakacava noda lomani Jiova na nona Vosa?

¹⁴ Me ikuri ni kena vaqaqacotaki noda vakabauta, e vakatitobutaka tale ga noda lomani Jiova nida railesuva na kena dei tiko na iVolatabu ena vica vata na senitiuri. * Ia na cava ga e vakarautaka kina na nona Vosa? Na cava tale ga e yalataka kina ni na sega ni vakawabokotaki rawa? Ni lomani keda, e vakavulici keda tale ga meda vinaka kina. (Wilika Aisea 48:17, 18.) E veiganiti gona meda dolea lesu na loloma i Jiova nida lomani koya da qai talairawarawa ena nona ivakaro.—1 Joni 4:19; 5:3.

15. Na cava eda na veivosakitaka ena ulutaga tarava?

¹⁵ Nida taleitaka gona na Vosa ni Kalou, eda vinakata me yaga vakalevu vei keda. Ena yaga vakacava noda wili iVolatabu vakataki keda? Na cava ena uqeti keda meda wilika na iVolatabu ena cakacaka vakaitalatala? Era na vakayagataka vakacava na iVolatabu o ira na vunau ena buturara me yavu ni nodra veivakavulici? Ena veivosakitaki na isaunitaro qori ena ulutaga tarava.