1-2. (a) Na cava e itukutuku vinaka kina na Amaketoni? (b) Na taro cava eda na veivosakitaka ena ulutaga qo?

VAKACAVA o dau rogoca nira tukuna e levu ni “Amaketoni” e ivalu vakaniukilia se leqa tubukoso ena rusa kina na vuravura? Qori e veicalati kei na ka e tukuna na iVolatabu, e kaya ni itukutuku vinaka na Amaketoni, e ka marautaki! (Vkta. 1:3) Na ivalu qori ena vakabulai kina na kawatamata, sega ni vakarusa! Ena sala cava?

² E vakaraitaka na iVolatabu ni na vakabulai na kawatamata ena ivalu na Amaketoni, oya ni vakarusai kina na veiliutaki vakatamata. Ena vakabula na kawatamata ni vakarusai ira na tamata ca, ena taqomaki ira na yalododonu. Ena vakabula tale ga na kawatamata ni taqomaka na vuravura me kua ni rusa. (Vkta. 11:18) Me matata vei keda na vica na tikina qori, eda na veivosakitaka e va na taro: Na cava na Amaketoni? Na cava ena yaco ni vakarau tekivu na Amaketoni? Eda na vakabulai vakacava? Eda na yalodina tiko ga vakacava ni voleka na Amaketoni?

3. (a) Na cava na ibalebale ni “Amaketoni”? (b) Eda kila vakacava ena Vakatakila 16:14, 16 ni sega ni dua na vanua o Amaketoni?

³ Wilika Vakatakila 16:14, 16. E basika ga vakadua ena iVolatabu na vosa “Amaketoni,” e vu mai na dua na vosa vakaIperiu e kena ibalebale “Ulunivanua o Mekito.” (Vkta. 16:16; vmr.) O Mekito e dua na koro makawa e Isireli. (Josua 17:11) Ia e sega ni dua na vanua o Amaketoni. E dusia ga na ituvaki era na soqoni vata kina na “tui kei vuravura” mera vala kei Jiova. (Vkta. 16:14) Ia ena ulutaga qo, na “Amaketoni” e dusia tale ga na ivalu ena yaco nira soqoni oti na tui kei vuravura. Eda kila vakacava ni vanua vakaibalebale na Amaketoni? Kena imatai, e sega ni tiko e dua na ulunivanua  o Mekito. Kena ikarua, sa rui vanua lailai o Mekito mera soqoni kina “na tui kei vuravura,” na nodra mataivalu kei na nodra iyaragi. Kena ikatolu, eda na dikeva ni na tekivu na Amaketoni ena gauna era via ravuti ira kina na tamata ni Kalou na “tui” mai na veiyasa i vuravura.

4. Na cava e semata kina o Jiova na vanua o Mekito kei na iotioti ni ivalu levu?

⁴ Na cava e semata kina o Jiova na vanua o Mekito kei na iotioti ni ivalu levu? E dau yaco e levu na ivalu e Mekito kei na buca voleka o Jesirieli. Ena so na gauna, e vukei ira nona tamata o Jiova mera qaqa ena ivalu qori. Kena ivakaraitaki, na Kalou e vukei Peraki na Turaganilewa ni Isireli “volekata na wai e Mekito,” me valuta na mataivalu ni Kenani e liutaka o Sisera. E vakavinavinakataki Jiova o Peraki kei na parofita yalewa o Tepora ena qaqa vakacakamana qori. Erau lagata: “Era vala mai lomalagi na kalokalo, era valuti Sisera . . . E kuitaki ira na uciwai o Kisoni.”—Dvei. 5:19-21.

5. Ena duatani vakacava na ivalu na Amaketoni mai na ivalu e vala kina o Peraki?

⁵ Erau tinia na sere o Peraki kei Tepora ni rau lagata: “I Jiova, mera rusa kece mada ga na kemuni meca, ia o ira era lomani kemuni mera serau mada ga me vaka na matanisiga.” (Dvei. 5:31) Era na vakarusai tale ga na meca ni Kalou ena Amaketoni, era na bula ga o ira na lomana na Kalou. Ia e dua ga na sala e duatani kina na ivalu na Amaketoni. Na cava ya? Era na sega ni vala na tamata ni Kalou. Era na sega mada ga ni vakaiyaragi! Era ‘kaukaua nira tiko vakacegu, era vakanuinui’ vei Jiova kei na nona mataivalu vakalomalagi.—Aisea 30:15; Vkta. 19:11-15.

6. Era na rairai vakarusai vakacava na meca ni Kalou ena Amaketoni?

⁶ Ena vakarusai ira vakacava na kena meca na Kalou ena Amaketoni? Ena rairai vakayagataka e vica na iwalewale. Kena ivakaraitaki, ena rairai vakayagataka na uneune, uca qereqere kei na yaseyase. (Jope 38:22, 23; Isik. 38:19-22) De dua ena vakavuna mera veivaluvaluti ga vakataki ira na kena meca. (2 Vei. 20:17, 22, 23) Ena rairai vakayagataki ira tale ga na agilosi me vakarusai ira na tamata ca. (Aisea 37:36) Se iwalewale cava e vakayagataka na Kalou, e macala ga ni na qaqa. Era na vakarusai kece na kena meca. Era na vakabulai na yalododonu.—Vkai. 3:25, 26.

7-8. (a) Me vaka e tukuni ena 1 Cesalonaika 5:1-6, na itukutuku duatani cava era na kacivaka na iliuliu kei vuravura? (b) Na cava e rerevaki kina na lasu qori?

⁷ Ena kacivaki e liu na “vakacegu kei na sautu” ni bera toka na “siga i Jiova.” (Wilika 1 Cesalonaika 5:1-6.) Na “siga i Jiova” ena 1 Cesalonaika 5:2 e dusia na “veivakararawataki levu.” (Vkta. 7:14) Eda na kila vakacava ni sa vakarau tekivu na veivakararawataki levu? E kaya na iVolatabu ni na kacivaki e dua na itukutuku duatani duadua. Qori sara ga na ivakatakilakila ni sa tekivu na veivakararawataki levu.

⁸ Sa parofisaitaki tu ni na kacivaki na “vakacegu kei na sautu.” Na cava era na kacivaka kina qori na iliuliu kei vuravura? Vakacava era na vakaitavi tale ga na iliuliu ni lotu? De dua. Ia e macala ga ni qori e dua tale na lasu era uqeta na timoni. E rerevaki sara na lasu qori nira nanuma kina na lewenivanua ni sa yaco dina na sautu, ia ena qai yaco vakasauri na veivakararawataki levu duadua ena ivolatukutuku ni kawatamata. Io, ena “yaco vakidacala vei ira na rusa me vaka ga na taratara ni yalewa bukete.” Vakacava o ira na qaravi Jiova ena  yalodina? Era na rairai kidroa ni yaco vakasauri na siga i Jiova, ia era na vakarau tu.

9. Ena vakarusai vakacava na vuravura i Setani?

⁹ O Jiova ena sega ni vakarusa kece ga vakadua na vuravura i Setani me vaka ena siga i Noa. Ena wase rua na veivakarusai. Kena imatai, ena vakarusai Papiloni na Ka Levu oya na lotu lasu kece e vuravura. Oti ena qai vakarusa na vo ni vuravura i Setani ena ivalu na Amaketoni, qori e okati kina na veika vakapolitiki, mataivalu, kei na ka vakabisinisi. Meda dikeva mada na rua na ituvaki qori.

10. Me vaka e tukuni ena Vakatakila 17:1, 6, kei na 18:24, na cava ena vakarusai Papiloni na Ka Levu kina o Jiova?

¹⁰ “Lewai na saqamua levu.” (Wilika Vakatakila 17:1, 6; 18:24.) E vakarogorogocataka sara ga na yaca ni Kalou o Papiloni na Ka Levu. E vakavuvulitaka na itukutuku lasu me baleta na Kalou. Me vaka na yalewa saqamua, e tawayalodina vei Jiova ni tovata kei ira na iliuliu kei vuravura. E vakasaurarataki ira nona lewenilotu qai taura nodra ilavo. E vakadavedra tale ga vakalevu, okati kina nodra dra na dauveiqaravi ni Kalou. (Vkta. 19:2) Ena vakarusai Papiloni na Ka Levu vakacava o Jiova?

11. Na cava na “manumanu kila kulakula”? Ena vakayagataka vakacava qori na Kalou me vakarusai Papiloni na Ka Levu?

¹¹ O Jiova ena vakarusa na “saqamua levu” ni vakayagataka na “tini na ileu” ni “manumanu kila kulakula.” Na manumanu kila qori e dusia na Matabose kei Vuravura. Na tini na ileu e dusi ira na veimatanitu era tokona tiko na isoqosoqo qori ena gauna qo. Ena gauna lokuci ni Kalou, era na qai ravuti Papiloni na iliuliu vakapolitiki. Era “na ravuti koya, era na vakaluvawaletaki koya” nira taura nona iyau, ra vakavotuya tale ga nona ivakarau ca. (Vkta. 17:3, 16) Era na kidroataka na tokoni koya na totolo ni nona vakarusai, ena vaka me dua ga na siga. Na vuna? Ni sa dede sara nona tukuna tiko ena dokadoka: “Au sa dabe toka qo  ena noqu idabedabe vakaranadi, au sega ni yada, au na sega vakadua ni raica na lolosi.”—Vkta. 18:7, 8.

12. Na cava ena sega ni vakalaiva o Jiova mera cakava na veimatanitu? Na vuna?

¹² Na Kalou ena sega ni vakalaiva na veimatanitu me vakarusai ira nona tamata. Era marau na nona tamata mera vakatokai ena yacana, era talairawarawa tale ga mera dro tani mai Papiloni na Ka Levu. (Caka. 15:16, 17; Vkta. 18:4) Era gumatua tale ga ni vukea eso tale mera dro tani mai Papiloni. Ena sega gona ni ‘yacovi ira na nona rarawa.’ Ia ena vakatovolei na nodra vakabauta.

13. (a) O cei o Koki? (b) Me vaka e tukuni ena Isikeli 38:2, 8, 9, na cava ena uqeti Koki me ravuti ira na tamata ni Kalou?

¹³ Nona ravuravu o Koki. (Wilika Isikeli 38:2, 8, 9.) Nira sa vakarusai kece na lotu lasu, era na qai vo tu na tamata ni Kalou me vaka na vunikau e duri duadua tu ni oti na cagilaba. Ena cudru vakalevu o Setani. Ena vakaraitaka qori ni vakayagataka na “vosa dukadukali.” Qori na itukutuku era uqeta na timoni mera duavata kina na veimatanitu mera ravuti ira na dauveiqaravi ni Kalou. (Vkta. 16:13, 14) Nodra duavata qori na veimatanitu e vakatokai me o “Koki ena vanua o Mekoki.” Nira yavala mera ravuti ira na tamata ni Kalou, ena tekivu na ivalu na Amaketoni.—Vkta. 16:16.

14. Na cava ena qai kila o Koki?

¹⁴ Ena nuitaka o Koki na “liga ni tamata” oya nona mataivalu kaukaua. (2 Vei. 32:8) Ia o keda, eda na nuitaki Jiova na noda Kalou, qori e vaka me vakasama lialia vei ira na veimatanitu. Na vuna? Nira sega mada ga ni veitaqomaki na kalou ni Papiloni na Ka Levu mai na veivakarusai ni “manumanu kila” kei na “tini na ileu”! (Vkta. 17:16) E namaka gona o Koki me rawarawa sara noda vakarusai. “Me vaka na o e ubia na vanua,” ena yavala o Koki me ravuti keda na tamata ni Kalou. (Isik. 38:16) Ia ena qai kila ni sa coko  ena dai. Me vakataki Fero ena Wasa Damudamu, ena qai kila o Koki ni vala tiko kei Jiova.—Lako 14:1-4; Isik. 38:3, 4, 18, 21-23.

15. Na cava ena cakava o Jisu ena ivalu na Amaketoni?

¹⁵ Ena taqomaki keda na tamata ni Kalou o Karisito kei na nona mataivalu vakalomalagi, ia ena vakarusa na ito i Koki. (Vkta. 19:11, 14, 15) Na cava ena yacovi Setani na meca nabadua ni Kalou, e uqeti ira na veimatanitu ena itukutuku lasu mera soqoni vata ena Amaketoni? O Jisu ena kolotaki koya kei ira nona timoni ina qara sega ni vakabotona mera vesu tu me duanaudolu na yabaki.—Vkta. 20:1-3.

16. (a) Eda na vakaraitaka vakacava nida “kila na Kalou”? (b) Era na vakalougatataki vakacava ena Amaketoni o ira na kila na Kalou?

¹⁶ Ke da vou se dede ena dina, eda na vakabulai ena Amaketoni ke da “kila na Kalou,” eda “talairawarawa [tale ga] ina itukutuku vinaka ni noda Turaga o Jisu.” (2 Ces. 1:7-9) Noda “kila na Kalou,” oya noda kila na ka e taleitaka, ka e cata, kei na nona ivakatagedegede. Eda kilai koya tale ga nida lomani koya, talairawarawa vua qai qaravi koya vakatabakidua. (1 Joni 2:3-5; 5:3) Nida vakaraitaka nida kila na Kalou, eda na marau ni ‘kilai keda’ tale ga o koya, qori e ivakadei ni noda vakabulai ena Amaketoni! (1 Kor. 8:3) Na vuna? Ni ‘kilai keda’ na Kalou, e dusia ni vakadonui keda.

17. Na cava na ibalebale ni noda “talairawarawa ina itukutuku vinaka ni noda Turaga o Jisu”?

¹⁷ E okati me “itukutuku vinaka ni noda Turaga o Jisu” na ka dina kece e vakavulica, eda wilika qori ena Vosa ni Kalou. Eda talairawarawa ina itukutuku qori nida bulataka sara ga. Qori e okati kina noda vakaliuca na Matanitu ni Kalou, muria nona ivakatagedegede dodonu, vunautaka tale ga nona Matanitu. (Maciu 6:33; 24:14) E okati tale ga kina noda tokoni ira  na taci Karisito nira qarava tiko na itavi bibi era lesi kina.—Maciu 25:31-40.

18. Era na sauma vakacava na taci Karisito na nodra yalovinaka na “so tale na sipi”?

¹⁸ Sa voleka mera sauma na taci Karisito na nodra yalovinaka na “so tale na sipi.” (Joni 10:16) Ena sala cava? Ni bera ni tekivu na ivalu na Amaketoni, sa ra na tu kece mai lomalagi na le 144,000 mera kabula vakayalo, era tawamate rawa. Era na lewena na mataivalu vakalomalagi ena vakarusai Koki qai taqomaki ira na lewe ni “isoqosoqo levu” era vaka na sipi. (Vkta. 2:26, 27; 7:9, 10) E dua dina na ka dokai vei ira na lewe ni isoqosoqo levu mera tokoni ira na lumuti i Jiova nira se tiko e vuravura!

19-20. Se mani vakacava na levu ni veivakatovolei, eda na yalodina tiko ga vakacava ni voleka mai na Amaketoni?

¹⁹ Levu na dauveiqaravi i Jiova era vosota tiko na veivakatovolei ena iotioti ni veisiga qo. Ia eda se rawa tiko ga ni vosota ena marau. (Jeme. 1:2-4) Dua na ka ena yaga vakalevu oya noda dau masu mai vu ni lomada. (Luke 21:36) Sega ni o koya ga qori, e bibi tale ga meda vulica e veisiga na Vosa ni Kalou qai vakasamataka vakatitobu, meda vulica na veiparofisai e vauca noda gauna. (Same 77:12) Ke da cakava qori qai vakaitavi vakalevu ena cakacaka vakaitalatala, ena vaqaqacotaki noda vakabauta, ena dei tale ga noda inuinui!

²⁰ Vakasamataka na levu ni nomu marau ni sa vakarusai o Papiloni na Ka Levu, oti tale ga na ivalu na Amaketoni! Koya e bibi sara, o na marautaka vakalevu ni sa rokovi na yaca i Jiova kei na nona veiliutaki cecere e vuravura taucoko! (Isik. 38:23) E macala gona ni Amaketoni e itukutuku vinaka vei ira kece era kila na Kalou, era talairawarawa vei Luvena ra qai vosota tiko ga me yacova na icavacava.—Maciu 24:13.