E Qaravatu na Nodra Vale na Lewenivanua e Kapatosia

A TUKUNI Kapatosia na yapositolo o Pita. E vola na imatai ni nona ivola uqeti vakalou vei ira na tamata ni Kalou ena so na vanua wili kina o ira “era tiko vakavulagi . . . mai Kapatosia.” (1 Pita 1:1) E vanua sara mada vakacava o Kapatosia? Na cava era tiko kina ena valevatu na lewenivanua oqo? Era mai kila vakacava na veika me baleta na lotu Vakarisito?

“Keitou qoroqoro ga ni keitou sa mai duri maliwai ira sara tu ga na ibinibini vatu lelevu era vaka na ibulibuli ni duru kei na sici ni waitui,” e kaya o W. F. Ainsworth, e dua na dau saravanua ni Peritania, a sikovi Kapatosia ena veiyabaki ni 1840. Nikua tale ga, era dau qoroqoro na gade yani ina vanua rairai duatani oqo e tiko volekati Taki. Na veivatu lelevu oqo era tu ena veibuca kei Kapatosia, e vaka ga era tuvai vakamaqosa ena vanua era duri tu kina. E so era vaka na irairai ni ikuvukuvu qai 30 na mita na kedra balavu se sivia. E so tale era vaka na ibulibuli ni sici lelevu ni waitui, e so e vaka na duru babalavu, se vaka na lase.

Na gauna e cilava kina na siga, ena seraka mai na duiroka qai dua na ka na kena totoka! Ni kida na mataka e piqi siawa. Ni sigalevu na vanua e vaka na roka ni davui, qai vaka na roka ni masikuvui ni sa dromu na siga. Era a buli sara mada vakacava na “veivatu lelevu era vaka na duru kei na sici ni waitui” oqo? Na cava tale ga era taravale kina na itaukei e kea?

Ceuti ena Cagi kei na Wai

E tiko sara ga o Kapatosia ena loma ni iyarabale kei Anatolia, na vanua erau veiyala kina o Esia kei Urope. Ke sega kina e rua na ulunivanua kama, ke vanua bucabuca tu ga. Ni rau kacabote ena vica na udolu na yabaki sa oti e vakavuna me robota kina na vanua oya e rua na mataqali vatu​​—na vatuloa kaukaua e vakatokai na basalt kei na vatu vulavula malumu e buli mai na dravusa ni kacabote, e yacana na tufa.

E dau vakayavuya na vatu vulavula malumu oqo na wai ni uciwai, na uca kei na cagi, qai vakavuna me qaraqara na veivatu lelevu. Toso na gauna sa ra tatawasewase na isema ni veivatu lelevu oqori, sa ra qai mai duri yadudua tu yani me vaka na irairai ni duru kei na sici lelevu ni waitui. Sega ni dua tale na vanua e vuravura e kunei kina na vatu era ‘ceuti’ vaka oqo. E so na qara oqori e vaka na irairai ni sova ni oni. Era ceuta gona kina vakamatau na itaukei ni vanua oqo na rumu mera na vakabure kina, ia ni toso na iwiliwili ni vuvale sa na toso tale ga na levu ni rumu. Era vakila ni dau katakata vinaka na loma ni rumu ni draki batabata, dau katakata vinaka tale ga ni draki liliwa.

iSotasota ni Gaunisala Lelevu

Kevaka a sega ni donuya na vanua o Kapatosia na isotasota ni gaunisala lelevu, ke ra a tu sara ga vakataki ira na lewenivanua  e kea. Ia, e takosovi Kapatosia sara tiko ga na gaunisala kilai levu na Silk Road, e 6,500 na kilomita na kena balavu, rau qai dau vakayagataka na matanitu levu o Roma kei Jaina me idewadewa ni nodrau veivoli. Sega wale ga nira muria na sala oqori na dauveivoli, o ira tale ga na sotia ni Perisia, Kirisi, kei Roma. Era kauta voli tale ga yani na vakabauta vakalotu vovou.

Ena ikarua ni senitiuri B.S.K. sa ra tu na nodra itikotiko na Jiu e Kapatosia. Era a lako tale ga i Jerusalemi na Jiu era cavutu mai na vanua oqo mera lai vakananuma na soqo ni Penitiko ena yabaki 33 S.K. E rawa gona kina vua na yapositolo o Pita me vunau vei ira na Jiu mai Kapatosia ni sa sovaraki oti na yalo tabu. (Cakacaka 2:​1-9) E so era ciqoma sara ga na nona itukutuku ra qai kauta lesu ina nodra itikotiko. Oya na vuna e cavuti ira kina na lotu Vakarisito mai Kapatosia o Pita ena imatai ni nona ivola.​​—1 Pita 1:1.

Ia, ni toso na gauna era sa vakamuai cala na lotu Vakarisito e Kapatosia ena vakabauta ni lotu butobuto. Ena ikava ni senitiuri, e tolu sara mada ga na kena iliuliu ni lotu eratou valataka vakaukaua ni donu na ivakavuvuli e sega tu ni yavu vakaivolatabu, na Letoluvakalou. Oqori o Gregory mai Nazianzus, o Basil na Ka Levu, kei na tacina o Gregory mai Nyssa.

E uqeta o Basil na Ka Levu na bula rawarawa me qaravi vinaka kina na cakacaka vakalotu. Ni raici vata na bula rawarawa era tu kina ena valevatu na lewe i Kapatosia, e veiganiti vinaka sara ga kei na ivakarau ni bula e vakatura tiko. Ni tubu tiko ga na kedra iwiliwili na cakacaka tu vakalotu oqori, sa lai tara sara kina na veivalenilotu ena loma ni so na qaravatu lelevu. Ena ika13 ni senitiuri, sa ra ceuti tu e rauta ni tolunadrau na valenilotu ena loma ni veivatu oqori. Era se tu ga e levu na valenilotu oqori me yacova mai nikua.

E dina ga nira sa sega ni vakayagataki tu na veivalenilotu se na monastiri oqori nikua, ia e sega sara ni veisau vakalevu na nodra itovo ni bula na lewenivanua oya ena veisenitiuri sa oti. E levu na valevatu oqori era se tawani tu ga. E levu na tamata era sikovi Kapatosia era drukataka na nodra vakayagataka sara ga na lewenivanua na vatu e ceuti oqo ena cagi kei na wai mera tara kina na nodra vale.

[Mape ena tabana e 25]

(Raica tale na ivola)

KAPATOSIA

JAINA (Cathay)