1, 2. (a) Na cava na “ilawaki” i Setani? (b) Na cava ena vukei keda meda toro voleka vua na Kalou?

EDA dau vinakata na tamata meda toro volekati Jiova na Kalou, ia qori sara ga na ka e vakatikora e lomada o koya ena gauna e buli keda kina. Ia e vinakata o Setani meda duavata kei na nona rai, oya nida sega ni gadrevi Jiova. Qori na lasu a se vakayagataka voli mai o Setani ena gauna a vakacalai Ivi kina ena were o Iteni. (Vkte. 3:​4-6) Ni laurai na itukutuku makawa, e levu era sa rawai ena rai cala qori.

² Eda kalougata ni rawa nida vorata na dai i Setani, “nida sega ni lecava na nona ilawaki.” (2 Kor. 2:11) E saga o Setani me vakayawaki keda vei Jiova ena nona uqeti keda meda vakatulewa cala. Ia me vaka sa vakamacalataki mai ena ulutaga sa oti, e rawa nida vakatulewa vinaka ena veika e vauca na cakacaka, ka ni veivakamarautaki kei na ka e baleta na vuvale. Ena veivosakitaki ena ulutaga qo ni rawa nida “toro voleka yani vua na Kalou” ke donu tiko na noda rai me baleta na iyaya vovou, noda bulabula vakayago, ilavo, kei na noda sakitaka na ka eda cakava.​—Jeme. 4:8.

3. Tukuna na sala e rawa ni yaga se veivakaleqai kina na iyaya vovou.

³ Sa takalevu tu e vuravura nikua na iyaya vovou. Ke ra vakayagataki vinaka, ena yaga vakalevu vei keda. Ia ke sega, ena vakaleqa na noda veiwekani kei na Tamada vakalomalagi. Dua qo na kompiuta. Na mekesini o wilika tiko qo e volai qai tabaki ena veivuke ni kompiuta. Na kompiuta e iyaya vinaka ni vakadidike kei na veitaratara, ena so tale ga na gauna e rawa ni veivakabulabulataki na ka ni veivakamarautaki e tu kina. Ia e rawa nida bobula ena iyaya vakompiuta. Dua na ka nodra matai na dauvolivolitaki mera uqeti ira na lewenivanua ni dodonu me tiko vei ira na iyaya vovou. Na levu ni nona vinakata e dua na cauravou e dua na mataqali kompiuta (tablet computer), a volitaka lo kina e dua na nona ivi me rawa ni volia kina. Sa bau vakaloloma dina!

4. A valuta vakacava e dua na lotu vaKarisito na nona dau vakayagataka vakasivia na kompiuta?

 ⁴ Ena qai vakaloloma sara ke o tagutuva na nomu veiwekani kei Jiova ena nomu vakayagataka vakatani se vakasivia na iyaya vovou. O Joni * e dua na lotu vaKarisito e yabaki 28 e tukuna: “Au kila ni tukuna na iVolatabu meda ‘volia na gauna’ me baleta na veika vakayalo. Ia sa dredre sara ga meu lewai au vinaka niu vakayagataka na kompiuta.” Levu na gauna e dau vakayagataka tu na Internet o Joni me yacova na bogi levu. E tukuna: “Na levu ga ni noqu wawale, na kena dredre tale ga meu tinia na noqu veivosaki ena Internet, se noqu sarava na iyaloyalo leleka era tu kina​—era sega tale ga ni iyaloyalo vinaka kece.” Me rawa ni valuta na nona malumalumu, a porokaramutaka kina o Joni na nona kompiuta me boko ga vakataki koya ni sa gauna ni nona moce.​—Wilika Efeso 5:​15, 16.

5, 6. (a) Na cava na nodra itavi na itubutubu vei luvedra? (b) Na cava me cakava o itubutubu me vakailala vinaka kina o luvena?

⁵ Ra itubutubu, e sega ni tukuni moni lewa vakamatailalai na ka e cakava o luvemuni, ia e dodonu moni qarauna na nodra dau vakayagataka na kompiuta. Kua ni vakalaiva mera vakailala ca ena Internet, se ra sarava kina na ka vakasisila, qito e laurai kina na itovo kaukaua kei na veika vakatevoro ena nomu nanuma ni na vakawelei ira qori mera kua ni vakasosani iko. Ke o cakava qori, de dua era na nanuma, ‘Erau sega ni kauai o Ta kei Na, e rairai sega ni dua na kena leqa.’ Ni o itubutubu, e nomu itavi mo taqomaki luvemu​—okati kina o ira sa itabagone​—mai na ka e rawa ni vakayawaki ira vei Jiova. O ira mada ga na manumanu era dau taqomaki luvedra mai na leqa. Vakasamataka na ka ena cakava e dua na tina ni bea ke dua e via vakasagai luvena!​—Vakatauvatana Osea 13:8.

⁶ Mo vukei luvemu me dau veimaliwai kei ira na lotu vaKarisito ivakaraitaki vinaka, ke ra mani gone se uabula. Mo nanuma tale tiko ga nira vinakata na luvemu mo vakayagataka nomu gauna vei ira! Koya gona, me tuvanaki na gauna ni qito, dredre, cakacaka, kei na nomudou “toro voleka vua na Kalou” vakavuvale. *

7. Na cava eda vinakata kina meda bulabula vinaka tiko ga?

⁷ “O bula vinaka tiko?” Na ivosavosa kilai levu qori e vakavotui kina na ka ca e yaco dina tu nikua. Ni rau vakalaiva na imatai ni noda itubutubu me vakayawaki rau vei Jiova o Setani, eda sa bobula kece kina ena tauvimate. Na tauvimate e vakayacori kina na inaki i Setani, baleta ni gauna eda tauvimate kina ena dredre sara meda qaravi Jiova. Na gauna tale ga eda mate kina, ena sega nida qaravi koya rawa. (Same 115:17) Koya gona, eda na via cakava na ka meda bulabula vinaka tiko ga kina. * E dodonu tale ga meda kauaitaka na nodra bula na tacida.

8, 9. (a) Na cava meda cakava meda kua kina ni kauaitaka tale vakasivia na noda bula vakayago? (b) Na cava meda saga tiko ga kina meda marau?

 ⁸ E bibi ga meda kua ni lai kauaitaka tale vakasivia na noda bula vakayago. Eso era guta mera vakatututaka eso na ivakarau ni kanamusu, veiqaravi vakavuniwai se wainimate​—e lailai tale na nodra guta na vunautaki ni itukutuku ni Matanitu ni Kalou. De dua era nanuma nira cakava qori mera veivuke kina. Ke dina mada ga qori, na ka e rawa ni caka meda bulabula vinaka kina se vakarairaivinakataki keda e sega ni dodonu me veivosakitaki ni bera ni tekivu se cava na soqoni kei na gauna ni noda soqo cokovata se soqo ni tikina. Na cava na vuna?

⁹ Na inaki ni noda soqo vata meda veivosakitaka na veika vakayalo, me rawa tale ga nida marau vakalevu, qori e dua na itovo e umani ena vua ni yalo tabu. (Kala. 5:22) Ke mani tarogi na noda nanuma se sega, na noda vakatututaka ena gauna ni soqo vakayalo va qori na veiqaravi me caka se wainimate me vakayagataki e sega ni salavata kei na inaki ni soqo, era na sega tale ga ni marautaka eso. (Roma 14:17) Ena vakatulewataka sara ga na tamata yadua na ka me cakava me baleta na nona bulabula vinaka vakayago. E sega tale ga ni dua e rawa ni vakatututaka na iwali ni tauvimate kece. O ira mada ga na vuniwai maqosa duadua era qase, tauvimate ra qai mate. Na noda lomaocaocataka tale ga na noda bula vakayago ena sega ni vakadedetaka na noda bula. (Luke 12:25) Ena dua tale na yasana, na “loma daumarau sa wai yaga.”​—Vkai. 17:22.

10. (a) Na itovo cava e totoka vei Jiova? (b) Ena rawati vakacava na bula vinaka duadua?

¹⁰ E sega tale ga ni ca meda dau kauaitaka na keda irairai. Ia meda kua ni saga tale vakasivia meda kauta tani na ivakatakilakila kece ni bula vaqase. Na ivakatakilakila qori e rawa ni dusia na matua, na itovo vakaturaga se vakamarama, kei na vinaka ni lomana e dua. Kena ivakaraitaki, e tukuna na iVolatabu: “Ai sala vakaiukuuku na ulu sika, ni sa kune e na sala ni valavala dodonu.” (Vkai. 16:31) E raici keda sara ga va qori o Jiova, meda saga tale ga me tiko vei keda na nona rai me baleti keda. (Wilika 1 Pita 3:​3, 4.) Vakacava e ka vakayalomatua meda lai bolea tu eso na veisele vakarerevaki se veiqaravi vakavuniwai e sega sara ga ni gadrevi, e kena inaki wale ga meda rairai vinaka cake kina? Na rairai vinaka e rawati ena noda ‘marautaki Jiova,’ e tekivu sara ga mai lomada, qai sega ni vakatautaki ena noda yabaki ni bula se na noda bulabula vinaka. (Niem. 8:10) Ena qai vinaka vakaoti ga na bula ena vuravura vou, eda na sega tale ni rairai qase. (Jope 33:25; Aisea 33:24) Me yacova na gauna qori, na noda vakaraitaka na vuku kei na vakabauta ena vukei keda meda toro voleka tiko ga vei Jiova nida solia na noda vinaka kece ena keda ituvaki ena gauna qo.​—1 Tim. 4:8.

11. E rawa ni veivakaleqai vakacava na iyau?

¹¹ E sega ni ca na ilavo, e sega tale ga ni cala meda vakaitavi ena bisinisi e sega kina na lawaki. (Dauv. 7:12; Luke 19:​12, 13) Ia na noda ‘lomana na ilavo’ ena vakayawaki keda vei Jiova. (1 Tim. 6:​9, 10) “Na nuiqawaqawataki ni bula,” qori na kena lomaocaocataki vakasivia na ka ni bula e veisiga e rawa ni tarova na noda tubu vakayalo. E va tale ga qori na “veibacani ni iyau,” na kena nanumi cala ni rawati na marau dina kei na bula vakacegu ena iyau. (Maciu 13:22) A tukuna sara ga vakamatata o Jisu ni “sega ni dua” e rawa ni qarava vinaka na Kalou kei na iyau.​—Maciu 6:24.

12. Na sala cava ni rawa ilavo era bacani kina e levu nikua, eda na vorata vakacava?

¹² Na rai cala me baleta na ilavo e rawa ni vakavuna meda cakava kina na ka ca. (Vkai. 28:20) Na kena yalataki na sala ni rawa ilavo totolo sa bacani ira eso mera volia na tikite ni loteri se mera saga eso na mataqali veivoli era vakayagataki kina eso tale (multilevel marketing scheme), so mada ga na lewe ni ivavakoso. Eso tale era temaki ena yalayala lasu ni rawa tubu totolo ke ra curu ena so na veidinadinati vakabisinisi. Mo kua ni vakalaiva na kocokoco mo lawakitaki kina. Mo yalomatua. Ke o vakatitiqataka e dua na  ka me baleta na veidinadinati vakabisinisi e soli vei iko, de dua e tiko na leqa.

13. E duidui vakacava na rai i Jiova me baleta na ilavo ni laurai vata kei na rai ni vuravura?

¹³ Nida vakaliuca na “matanitu ni Kalou kei na nona yalododonu,” ena vakalougatataka o Jiova na noda veiraurautaka noda sasaga nida qara na ka meda bula kina. (Maciu 6:33; Efeso 4:28) E sega ni vinakata o Jiova meda lai moce tiko ena gauna ni soqoni nida sa rui oca ena cakacaka, se meda tiko ena Vale ni Soqoni da qai lomaocaocataka tiko na ilavo. E levu nikua era vakabauta ke ra solibula ena qara ilavo era na sega ni leqa vakailavo ena gauna e se bera mai, era na bula vakacegu tale ga. Era dau vakasaurarataki luvedra mera saga tale ga me levu na nodra iyau. A vakaraitaka o Jisu ni sega ni rai vakayalomatua qori. (Wilika Luke 12:​15-21.) Na vakasama va qori eda nanumi Kiesai kina, a nanuma ni rawa ni vakaceguya nona kocokoco qai vinaka tiko ga na nona veiwekani kei Jiova.​—2 Tui 5:​20-27.

14, 15. Na cava meda kua kina ni nuitaka na ilavo meda bula vakacegu kina? Tukuna e dua na kena ivakaraitaki.

¹⁴ E tukuni ni so na ikeli era luvu nira via kukuva toka ga na ika e sa rui bibi mera vukataka. Vakacava e rawa ni yaco tale ga e dua na ka va qori vua e dua na lotu vaKarisito? E tukuna o Alex e dua na qase ni ivavakoso: “Au dau mamaqi. Keu sova vakalevu na shampoo, au na tawana tale eso ena kena tavaya.” Ia a bacani o Alex ena dua na mataqali bisinisi ena nona nanuma ni rawa ni cegu totolo mai na nona cakacaka me veiqaravi vakapainia. A vakaogai koya vakalevu ena nona vakadikeva na veika e vauca na nona bisinisi. A vakayagataka na nona ilavo maroroi qai dinautaka eso tale na ilavo me rawa tubu vakalevu kina. Ia a lusi ga na nona ilavo. “Au vinakata sara ga me suka mai na noqu ilavo,” e tukuna o Alex. “Au nanuma keu vosota ga vakalailai, au na rawa tubu tale.”

¹⁵ E dua ga na ka e vakasamataka tu o Alex me vica na vula. E dredre me vakaliuca na veika vakayalo, e sega tale ga ni moce vinaka. Ia e sega ni veisau na makete ni voli sea. A vakayalia kece na nona ilavo maroroi qai vinakati me volitaka na nona vale. E vakatusa: “Au vakararawataki ratou sara ga na noqu vuvale.” Ia e dua na lesoni bibi a vulica: “Au sa qai kila ni o ira era nuitaka na ituvaki qo i Setani era na rarawa ga vakalevu.” (Vkai. 11:28) Io, na noda vakanuinui ena ilavo maroroi, na sea eda volia se na rawa ilavo ena vuravura qo, e vaka ga eda vakanuinui tiko vei Setani na “kalou ni veika vakavuravura qo.” (2 Kor. 4:4; 1 Tim. 6:17) Me tekivu mai na gauna ya, sa vakarawarawataka na nona bula o Alex ena vuku ni “itukutuku vinaka.” Ena tukuna sara ga vei iko o Alex ni nona cakava qori e marau kina kei na nona vuvale, e vakavolekati ratou tale ga vei Jiova.​—Wilika Marika 10:​29, 30.

16. E duidui vakacava na dokadoka mai na noda sakitaka na ka e vinaka?

¹⁶ E sega ni ca ke da dau sakitaka na ka vinaka. Kena ivakaraitaki, e dodonu meda dau sakitaka nida iVakadinadina i Jiova. (Jere. 9:24) Ke donu na noda rai me baleti keda, eda na vakatulewa vinaka da qai muria tiko ga na ivakatagedegede savasava. Ia ke da dokadokataka noda itutu se noda rai, qori ena rawa ni vakayawaki keda vei Jiova.​—Same 138:6; Roma 12:3.

17, 18. (a) Tukuna na ivakaraitaki ena iVolatabu me baleti ira era yalomalumalumu kei ira era dokadoka. (b) Na cava a cakava e dua na tacida me kua kina ni vakalaiva na dokadoka me vakayawaki koya vei Jiova?

¹⁷ E volai ena iVolatabu na nodra ivakaraitaki o ira era dokadoka kei ira era yalomalumalumu. E yalomalumalumu o Tui Tevita me qara na veidusimaki i Jiova, e qai vakalougatataki koya kina na Kalou. (Same 131:​1-3) Ia o Jiova e vakamalumalumutaki rau na tui dokadoka o Nepukanesa kei Pelisasari. (Tani. 4:​30-37; 5:​22-30) Nikua e dau vakatovolei tale ga na noda yalomalumalumu ena so na ituvaki. O Ryan e dua na dauveiqaravi ni ivavakoso e yabaki 32, a toki ina dua na ivavakoso vou. E tukuna: “Au namaka me vakatututaki sara meu qase ni ivavakoso, ia ni oti e dua na yabaki e sega ni yaco qori.” Vakacava ena cudru se yalocataki ratou na qase o Ryan  ena nona nanuma ni ratou sega ni dokai koya? Ena muduka na nona tiko ena soqoni, ena nona vakalaiva na dokadoka me vakayawaki koya vei Jiova kei ira na nona tamata? Na cava o na cakava ke o sotava ya?

¹⁸ “Au wilika na ka kece au raica ena noda ivola me baleta na kena sega ni yaco totolo na ka eda namaka,” e nanuma lesu o Ryan. (Vkai. 13:12) “Au liaca ni dodonu meu vulica na vosovoso kei na yalomalumalumu. Au raica ni dodonu me vakavulici au o Jiova.” Sa sega ni vakasamataka vakalevu o Ryan na ka e vinakata tiko, e kauaitaka ga me qaravi ira na so tale ena ivavakoso kei na cakacaka vakavunau. Ni toso na gauna, era toso vinaka vakayalo e levu na nona vuli iVolatabu. E kaya: “Ni oti tale e dua veimama na yabaki, au sa qai lesi meu qase ni ivavakoso, dua na ka noqu kurabui. Au sa sega tu ni vakasamataka vakalevu baleta niu marautaka tiko na noqu cakacaka vakaitalatala.”​—Wilika Same 37:​3, 4.

19, 20. (a) Eda na vakadeitaka vakacava ni na sega ni vakayawaki keda vei Jiova na veika eda dau sasagataka ena noda bula e veisiga? (b) Tukuna na ivakaraitaki eda rawa ni vakatotomuria me baleti ira era kabiti Jiova tiko ga.

¹⁹ Na ka kece eda veivosakitaka mai ena ulutaga qo kei na kena sa oti, e tiko na kedra yaga. Eda sakitaka nida dua na dauveiqaravi i Jiova. Dua vei ira na iloloma talei duadua i Jiova na vuvale mamarau kei na bulabula vinaka vakayago. Eda kila ni cakacaka kei na ilavo ena vukei keda ena ka ni bula ni veisiga. Eda kila ni ka ni veivakamarautaki e rawa ni vakabulabulataki keda, e rawa tale ga ni yaga na iyaya vovou. Ia ke cala na gauna eda vakaliuca kina na veika kece qori, sa caka tale vakasivia se vakalatilati ena noda sokalou, ena rawa ni vakayawaki keda vei Jiova.

²⁰ Qori sara ga na ka e vinakata tu o Setani. Ia e tiko na ka mo cakava me kua kina ni yaco vei iko kei na nomu vuvale na leqa qori! (Vkai. 22:3) Toro voleka vei Jiova qai kabiti koya tiko ga. E levu dina na ivakaraitaki vakaivolatabu e rawa ni dusimaki keda ena tikina qo. O Inoki kei Noa erau ‘daulako vata kei na Kalou dina.’ (Vkte. 5:22; 6:9) O Mosese a “dei tu ga, e vaka ga e raici koya tiko e tawarairai.” (Iper. 11:27) E dau tokoni Jisu tu ga na Kalou ni dau cakava na ka e vakamarautaka na Tamana vakalomalagi. (Joni 8:29) Mo vakatotomuria na ivakaraitaki kece qori. “Moni marau tiko ga. Ni kua ni cegu ena masu. Ni vakavinavinakataka na ka kece.” (1 Ces. 5:​16-18) Mo kua mada ga ni vakalaiva e dua na ka me vakayawaki iko vei Jiova!