A sucu o Vahan e Armenia ena Epereli 1983. Ena 1996, a vulica na iVolatabu kei ira na iVakadinadina i Jiova o Vahan, wili tale ga kina eso na nona lewe ni vuvale qai papitaiso ni sa yabaki 16. Nona vulica na iVolatabu e vakavuna me doka kina o Vahan na veika a vakavulica o Jisu Karisito, okati kina na nona ivakaro vei ratou na nona imuri meratou kua ni lave iyaragi ni ivalu. (Maciu 26:52) Koya gona, ni oti ga vakalailai nona papitaiso, a sotava e dua na ituvaki o Vahan e gadrevi kina me vakayacora e dua na vakatulewa bibi ena nona bula.

E vakabibitaki ena lawa ni vanua o Armenia ni dodonu vei ira na cauravou kece mera curu ina mataivalu ena gauna era yabaki 18 kina. Ke ra bese, era na totogitaki ra qai bala e valeniveivesu me rauta e tolu na yabaki. E vinakata o Vahan me vukei ira na lewenivanua. Ena gauna vata qori, e sega ni vinakata me vakaleqa na nona lewaeloma e vakavulici ena iVolatabu. Na cava a qai cakava?

Ena gauna e sa yacova kina na yabaki ni bula me curu ena mataivalu ena 2001, a tekivu volavola vei ira na vakailesilesi e Armenia. A vakamacalataka ena nona ivola ni na vakaleqa na nona lewaeloma kei na nona vakabauta vakalotu ke vakaitavi ena mataivalu. Ena gauna vata qori, a vakaraitaka nona tu vakarau me vakaitavi ena so na cakacaka ni veiqaravi raraba.

E sivia e dua na yabaki na nona volavola tiko ga o Vahan vei ira na vakailesilesi mera kila  na vuna ena sega ni via vakaitavi ena mataivalu ena vuku ni nona vakabauta. Ia ena Seviteba 2002, a vesu o Vahan qai beitaki e muri ni a sega ni muria na lawa me vakaitavi ena mataivalu. A totogitaki me 18 na vula i valeniveivesu. Ia a sega ni taleitaka na dauveibeitaki ni matanitu na itotogi qori. Ni oti ga e dua na vula, a valataka tale na dauveibeitaki ni matanitu ina mataveilewai me toso cake na kena itotogi. E kaya ni “sega na kena yavu qai vakarerevaki” na nona bese ni vakaitavi ina mataivalu o Vahan ena vuku ni nona vakabauta. A mani vakadonuya kina na mataveilewai na nona kerekere na dauveibeitaki, mani taqa tale na kena itotogi me 30 na vula.

A kerea o Vahan me rogoci tale na nona kisi ena mataveilewai cecere e Armenia. Ena Janueri 2003, a duavata na Court of Cassation​—mataveilewai cecere​—kei na vakatulewa sa tau oti. E mani tokitaki sara o Vahan ina dua tale na valeniveivesu era tu kina o ira na daulaba, volitaki wainimategaga kei ira na daukucu.

Tekivu mai na 2001, a lewe tu ni Council of Europe na matanitu o Armenia. E tiko gona na dodonu vei ira na lewenivanua i Armenia mera kerea me rogoci na nodra kisi ena European Court of Human Rights (ECHR) ke sega nira lomavakacegu ena lewa e tau ena mataveilewai ni vanua era tiko kina. Qori sara ga na ka a vakatulewataka o Vahan me cakava. Ena nona kerekere a valataka kina ni beci ena Tikina 9 ni European Convention of Human Rights na lewa a tau me baleta nona sega ni vakaitavi ena mataivalu. E kerea me taqomaki ena Tikina 9 qori na nona dodonu me baleta na nona sega ni vakaitavi ena mataivalu ena vuku ni nona vakabauta​—na mataqali kerekere va qo e se bera vakadua ni bau winitaki.

A qai tauca na ECHR na vakatulewa ena 27 Okotova, 2009. Nona dikeva na mataveilewai na lawa e vauca na kisi va qori, e raica kina ni sega ni taqomaka na Tikina 9 ni European Convention na galala ni nona vakatulewa e dua me sega ni via vakaitavi ena mataivalu ena vuku ni nona vakabauta.

Ena gauna e tau kina na lewa qori, sa sereki makawa mai valeniveivesu o Vahan, sa vakawati, dua tale ga na luvena tagane lailai. A rarawataka sara ga o Vahan na vakatulewa e tau. Qo na ka sa qai vinakati vua me vakatulewataka: Me kua ni vakalataka nona kisi se kerea me lai rogoci ena Grand Chamber ni ECHR. Mani vakatulewataka me lai rogoci ena Grand Chamber ni ECHR. E tiko ga eso na mataqali kisi e dau rogoci ena Grand Chamber, ia a marau o Vahan ni vakadonui me na rogoci tale kina nona kisi.

Koya gona, ena 7 Julai, 2011, a tauca kina na vakatulewa na Grand Chamber ni ECHR e Strasbourg, Varanise. Mai na 17 na turaganilewa era dikeva na kisi qo, era le 16 era duavata  ni beca na matanitu o Armenia na dodonu ni nona sega ni via curu ena mataivalu o Vahan Bayatyan ena vuku ni nona vakabauta. Na maramanilewa ga mai Armenia e sega ni duavata ena vakatulewa qori.

Na cava e vakairogorogo kina na vakatulewa qori? Baleta e imatai ni gauna ena ivolatukutuku ni ECHR e taqomaki kina ena Tikina 9 ni Convention na nona dodonu e dua e sega ni via vakaitavi ina mataivalu ena vuku ni nona vakabauta. Koya gona, e raica na mataveilewai ni beci na dodonu ni tamata yadua ena gauna e vesu kina o koya e sega ni via vakaitavi ina mataivalu ena vuku ni nona vakabauta.

E tukuna na Mataveilewai me baleta na nodra sega ni via vakaitavi ina mataivalu na iVakadinadina i Jiova: “E matata tu vua na Mataveilewai na vuna e sega ni via vakatavi kina [o Vahan] ena mataivalu baleta na nona vakabauta vakalotu, qori e veisaqasaqa sara ga kei na nona vinakati me vakaitavi ena mataivalu.”

Ena ruasagavulu na yabaki sa sivi, era a vesu e sivia e 450 na iVakadinadina i Jiova mai Armenia baleta na nodra sega ni via vakaitavi ena mataivalu ena vuku ni nodra vakabauta. Ena gauna e vakarautaki kina na ilavelave qo, era le 58 na cauravou ena vanua qori era vesu tu nira sega ni via vakaitavi ena mataivalu ena vuku ni nodra vakabauta. E le lima vei ira qori era vesu ni tau oti na vakatulewa vakairogorogo me baleta na kisi Bayatyan v. Armenia. * Dua vei ratou na kisi qori, a kerea e dua vei ratou na cauravou vei koya na dauveibeitaki ni matanitu me bokoca na kisi e beitaki kina ena nona sega ni via vakaitavi ena mataivalu ena vuku ni nona vakabauta, ia a sega ni vakadonuya na dauveibeitaki na nona kerekere. E vola ga o koya: “Na vakatulewa a tau ena European Court me baleta na kisi Bayatyan v. Armenia ena 7 Julai, 2011, e sega ni veiganiti ena ituvaki qo qai sega ni dua na ka rau tautauvata kina na kisi ruarua qori.”

Na cava e va qori kina nona rai na dauveibeitaki ni matanitu? Ena gauna a beitaki kina o Vahan, a sega ni dua tale na cakacaka e tiko mera vakaitavi kina o ira na sega ni via vakaitavi ina mataivalu. Sa qai vakatulewataka gona na matanitu o Armenia me sa dua na lawa me baleta na tikina qori, ni o ira era sega ni via vakaitavi ina mataivalu e soli vei ira eso tale na digidigi, oya mera vakaitavi ina cakacaka raraba. Ia na lawa me baleta na nodra rawa ni vakaitavi ina cakacaka raraba e vakarurugi tiko ina lewa ni mataivalu, era na sega gona ni via cakacaka kina o ira na iVakadinadina era kacivi yani mera vakaitavi ina mataivalu.

E marautaka o Vahan Bayatyan na vakatulewa vakairogorogo a vakayacori ena vukuna. Na vakatulewa a vakayacori qori ena vakavuna me na kauaitaka na matanitu o Armenia me kua ni veilewaitaki ira tiko na sega ni via vakaitavi ina mataivalu ena vuku ni nodra vakabauta, me kua tale ga ni biuti ira tiko i valeniveivesu.

E sega ni nodra inaki na iVakadinadina i Jiova mera vakatura me veisau na lawa ni dua na matanitu. Ia me vaka ga na ka a cakava na cauravou o Vahan Bayatyan, era na saga mera valataka na nodra dodonu e yavutaki ena so na lawa e sa tiko rawa e vakarurugi kina na matanitu era lewena. Na vuna? Me rawa nira bula veiyaloni ra qai talairawarawa ina ivakaro kece a vakaroti ira kina na nodra iLiuliu o Jisu Karisito.