Tuvani vakamatau na lomalagi kei na vuravura. E kaya e dua na ulutaga ena mekesini na Astronomy: “Era tuvani vakamatau na kalokalo e lomalagi me vaka na viritalawalawa ra qai sega ni kabuacara.”E rawa vakacava qori? Era vakabauta na saenitisi ni vakavuna qori e dua na ka tawarairai era vakatoka me dark matter, se butobuto. Era kaya ni tauri ira vata tu na isoso kalokalo qai tuvani ira vakamatau.

Rawa vakacava ni tuvani tu vakamatau na lomalagi kei na vuravura? E basika ga mai vakacalaka? Qo na ka e kaya o Allan Sandage e dau dikeva na kalokalo ena ika20 ni senitiuri, e vakabauta ni bula tiko na Kalou.

 “E dredre meu vakabauta ni yaco vakacalaka na tuvai vakamatau ni veika e maliwalala. E tiko e dua e tuvanaki ira vakamatau.”

Buli na lomalagi kei na vuravura me rawa kina na bula. Dikeva ni veiraurau vinaka na katakata ni matanisiga. Ke malumalumu na kena katakata, ena sega ni rawa ni dua na matanisiga. Ia ke katakata sivia ena rawa ni kamayavu.

Qori e dua ga na kena ivakaraitaki. Ia e levu tale tu na veika kaukaua e tiko e lomalagi kei na vuravura me rawa ni dei tiko kina na veika bula. E kaya o Anil Ananthaswamy e dau vola na veika vakasaenisi: “Ke veicalati mada ga e dua na kaukaua qori, ena sega na kalokalo, vuravura kei na maliwalala. Ena sega ni dua na ka ena bula rawa.”

Veiganiti na vuravura me bula kina na kawatamata. E vakarautaki vinaka kina na cagi kei na wai. E veirauti vinaka na ka levu ni vula me taqomaka na noda vuravura. E kaya na mekesini na National Geographic: “Ni dikevi na noda vuravura, na kena ibulibuli, kei na veika bula era tu kina, e laurai ni ganita duadua ga me tawana na tamata.” *

E kaya e dua na dauvola ivola, “na noda vuravura e yawaka na veikalokalo tale eso.” E rawa gona nira bula kina na veika bula. Ke volekata na noda vuravura eso tale na kalokalo, ya me tu e lomadonu se itutuna, ena rawa ni vakaleqa na veika bula na kena katakata. Kena ibalebale, e tu na noda vuravura ena vanua era kaya na saenitisi ni ganita vinaka meda bula kina.

Ni vakadikeva o Paul Davies na lomalagi, vuravura kei na ka e bula kina, e kaya: “Au sega ni vakabauta ni basika mai vakacalaka na vanua e tiko kina na noda vuravura. . . . E ganiti keda sara ga meda bula kina.” E sega ni vakavulica o Davies ni Kalou e buli keda, na lomalagi kei na vuravura. Ia vakacava o iko, cava o nanuma? Eda raica mai ni veiganiti vinaka na vanua e tiko kina na noda vuravura me rawa kina na bula. Vakacava e vakadeitaka qori ni tiko e dua e bulia vakamatau?