EDA vakararavi ena livaliva kei na waiwai me vakatakatai se vakabatabatataki kina na lomanivale, me cici kina na motoka, qai vakayagataki rawa kina eso tale na ka e yaga ena noda bula e veisiga. Ia era kalouca e levu ni dau leqa ena nodra vanua na livaliva kei na waiwai.

Kena ivakaraitaki, e kaya o Gary mai Sauca Aferika ni vakavu kauai vakalevu na “tubu ni sau ni waiwai.” O Jennifer mai na Yatu Filipaini e dau leqataka na kena “boko ena levu na gauna na livaliva.” E kauai o Fernando mai El Salvador ni sa “vakacacana tiko na veika bula na iqaqinilivaliva kei na waiwai.” Na leqa qori e yaco tiko ena levu tale na vanua e veiyasa i vuravura.

De dua o na veinanuyaka, ‘Au rawa ni veivuke vakacava me vakalailaitaki kina na leqa va ya?’

Dua na ka eda rawa ni cakava kece, oya meda kua ni vakasabusabutaka na livaliva kei na waiwai. Eda na vakila ga na kena yaga ke da vakayagataka vakavuku na rua na ka qori. Kena ivakaraitaki, eda na vakabula ilavo, ena taqomaki na veika bula, ena wasei tale ga vakatautauvata na livaliva kei na waiwai vei ira kece na lewenivanua.

Meda raica mada na sala eda rawa ni vakayagataka kina vakavuku na livaliva kei na waiwai e vale, sala ni veitosoyaki, kei na so tale na ka eda dau vakayagataka e veisiga.

Vakayagataka vakavuku na misini e dau vakatakata se vakabatabatataka na vale. E laurai ena vakadidike e caka ena dua na vanua e Urope, ni na vakabula livaliva vakalevu ke vakalailaitaki ena rua mada ga na dikiri na misini e dau vakatakata na lomanivale. E tokona na vakasama qori o Derek mai Kenada, e kaya: “E vakabula livaliva neitou vuvale ni keitou bokoca ena vulaililiwa na misini e dau vakatakata na vale, keitou qai vakasiqeleti ga ni katakata.”

E rawa ni muri tale ga na vakatutu qori ni vakabatabatataki na vale ena gauna ni draki katakata. O Rodolfo mai na Yatu Filipaini e dau lewa vinaka nona vakayagataka na misini e dau vakabatabatataka na vale. Na vuna? E kaya o Rodolfo: “Keitou vakabula ilavo kina kei na livaliva.”

Sogota na katubaleka kei na katuba ni vakayagataki na misini e vakatakata se vakabatabatataka na vale. * E bibi qori me kua ni curu kina i tuba na cagi katakata se cagi batabata sa toka rawa e lomanivale. Ena toso cake na levu ni livaliva e vinakati me vakatakata na lomanivale, ke dola tu e dua na katuba ena gauna ni draki batabata.

E levu era dau sogota nodra katubaleka kei na katuba ena gauna ni batabata, ra qai dau tovolea eso tale na sala me katakata kina nodra lomanivale. Kena ivakaraitaki, era vakayagataka e dua na mataqali katubaleka e tarova na kena curu i tuba na katakata sa toka rawa e lomanivale.

Digia vinaka na matanicina. E kaya o Jennifer sa cavuti oti mai: “Keitou dau vakayagataka  e liu na matanicina e ramase, ia e kania vakalevu na livaliva. Qo keitou sa vakayagataka e dua na matanicina vou e vakabula livaliva.” E saulevu toka na matanicina va qori, ia o na vakabula ilavo ena loma ni dua na gauna balavu ni na sega ni kana livaliva vakalevu.

Kua ni vodo motoka vakalevu. E kaya o Andrew mai Peritania: “Au dau vodo sitimanivanua vakalevu se basikeli i cakacaka.” E tukuni ena ivola Energy: What Everyone Needs to Know ni “vakatolutaki na levu ni waiwai e vakayagataka e dua na pasidia ni motoka ni vakatauvatani kei na pasidia ni basi se sitimanivanua.”

Lewai vinaka na gade. Ke o lalawa vinaka qai vakalailaitaka na gauna ni gade, o na vakabula waiwai ni motoka, gauna, kei na ilavo.

Sa tiko ga na levu ni ilavo e dau vakayagataka e veivula ena waiwai ni motoka o Jethro mai na Yatu Filipaini. E kaya ni ‘veivuke vakalevu qori ena nona lalawataka vinaka na nona gauna ni gade.’

Kua ni vakayagataka vakalevu na wai katakata. E laurai ena dua na vakadidike ni “rauta na 1.3 na pasede ni livaliva e vakayagataki ena veikoro lelevu e Ositerelia, se 27 na pasede ni livaliva e vakayagataki e veivale e ka ni wai katakata.”

E kana livaliva na vakatakatai ni wai, ena vakabula livaliva gona ke vakalailaitaki na vakayagataki ni wai katakata. Sa rauta me kaya o Victor mai Sauca Aferika: “Keitou dau saga me keitou kua ni vakayagataka vakalevu na wai katakata ni keitou sili.” E vakamacalataka na saenitisi o Steven Kenway e tolu na vuna me vakayagataki kina vakavuku na wai katakata. Kena imatai, e vakabula wai kei na livaliva. Kena ikarua, e vakarawarawataka na cakacaka ni kabani e vakarautaka na wai kei na livaliva. Kena ikatolu, e vakabula ilavo ena vuvale.

Ka me boko. E okati eke na cina, misini, se iyaya vakalivaliva me vaka na tivi kei na kompiuta. E levu na iyaya e se rawa tiko ga ni kana livaliva ke boko mada ga. Era vakatututaka kina eso na kenadau me cavu sara ga mai na isucusucu ni livaliva na kena wa. Qori na ka e dau cakava o Fernando sa cavuti oti mai. E kaya: “Au dau bokoca na cina, au cavuta tale ga mai na isucusucu ni livaliva na wa ni iyaya au sega ni vakayagataka.”

De dua eda na sega ni cakava rawa e dua na ka ena isau ni livaliva kei na waiwai ni motoka. Eda sega tale ga ni kila na levu ni vakacaca e cakava na iqaqinilivaliva se waiwai ena veika bula. Ia eda rawa ni vakayagataka vakavuku na livaliva kei na waiwai. Era sa saga tiko e levu e veiyasa i vuravura mera cakava qori. Ena rairai vinakati kina na sasaga kei na lalawa, ia e kaya o Valeria mai Mexico me baleta na kena yaga: “Au vakabula ilavo vakalevu, au veivuke tale ga ena taqomaki ni veika bula.”