1, 2. (a) Nɛ̌ gbɛ̀ ɔ ka klán sɔ? (b) Nùkanbyɔ tɛ lɛ mǐ ka na na xósin na ɖò nùkplɔnkplɔn elɔ mɛ?

NƆVÍ nyɔnu ɖé ɖò tofɔligbé Elɔpu tɔn, bo ɖò nǔ e é ko wà wá yì é flín wɛ, lobo ɖɔ: “Sín hwenu e un ɖò vǔ é ɔ, nǔ agɔ kɛɖɛ jɛn è nɔ wà xá mɛ lɛ bɔ un nɔ mɔ. Enɛ wu ɔ, un gbɛ́ tuto toxóɖiɖɔ tɔn e ɖò tò ce mɛ é, bo nɔ gudo nú nǔ e mɛ gègě nɔ mɔ dó mɔ linlin gǔfínfɔ́n tɔn lɛ é. Enɛ wu ɔ, nú xwè gègě ɔ, un nyí nyɔnu xɔ́ntɔn wɔ̌nxogbɛwutɔ́ ɖé tɔn.” Nɔví sunnu ɖé ɖò tofɔligbé Aflika tɔn, bɔ ɖ’ayǐ ɔ, é lɔ nɔ mɔ hwɛjijɔ nú dakaxixo. É ɖɔ: “Un ɖi ɖɔ akɔ ce wɛ hugǎn ɖě lɛ bǐ, bo byɔ toxóɖɔgbɛta ɖé mɛ. È kplɔ́n mǐ ɖɔ mǐ ni nɔ sɔ́ hwǎn dó hu kɛntɔ́ mǐtɔn lɛ, enyi ye na bo tlɛ nyí akɔ mǐtɔn, bo ka ɖò gudo nú toxóɖɔgbɛta ɖevo ɔ nɛ.” Nɔví nyɔnu ɖé nɔ nɔ tɛntin Elɔpu tɔn, bo yí gbè ɖɔ: “Un ɖó linlin agɔ lɛ, bo nɔ gbɛ́ wǎn nú mɛɖebǔ e nyí toɖevomɛnu, alǒ ma ɖò sinsɛn ɖokpo ɔ mɛ xá mì ǎ lɛ é.”

² Linlin e fɔ́n, bo ɖò jijɛji wɛ ɖò gbɛ̀ égbé tɔn ɔ mɛ é tɔ́n ɖò nǔwiwa mɛ atɔn enɛ lɛ tɔn mɛ. Dakaxixo bo na jɛ mɛɖée kannu ɖò kàn vun wɛ, kínklán ɖò toxóɖiɖɔ linu fɔ́n bo ɖò ɖɔ dó dò wɛ, ɖò tò gègě mɛ ɔ, wǎn gbɛ́ nú jonɔ lɛ fɔ́n bo ɖò jijɛji wɛ. Lee Biblu ko ɖɔ  ɖ’ayǐ gbɔn é ɔ, gbɛtɔ́ alɔkpa lɛ bǐ ɖó linlin gbenɔkpɔ́ tɔn ɖò azǎn gudogudo tɔn elɔ lɛ mɛ ǎ. (2 Tim. 3:1, 3, nwt) Dìn e gbɛ̀ ɔ fɔ́n bo ɖò kínklán wɛ hugǎn é ɔ, nɛ̌ Klisanwun lɛ ka sixu nya xɛ ɖò bǔninɔ yetɔn jí gbɔn? Lee Jezu ɖeɖɛ ninɔmɛ ɖé gbɔn ɖò xwè kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ, hwenu e hunnyahunnya toxóɖiɖɔ tɔn zɔ́n bɔ tò ɔ ɖò xixo wɛ é gbígbéjé kpɔ́n sixu kplɔ́n nǔ gègě mǐ. Mi nú mǐ ni ɖɔ xó dó nǔ taji atɔn wu: Etɛwu Jezu ka gbɛ́, bo ma ɖ’alɔ ɖò tuto e nɔ klán mɛ lɛ é ɖebǔ mɛ ǎ? Nɛ̌ é ka ɖexlɛ́ ɖɔ mɛsɛntɔ́ Mawu tɔn lɛ ɖó na nyì alɔ nú alɔɖiɖo ɖò toxóɖiɖɔ mɛ gbɔn? Nɛ̌ Jezu ka kplɔ́n mǐ ɖɔ mǐ kún sixu ba hwɛjijɔ nú dakaxixo mɛ ɖevo lɛ wu ó gbɔn?

3, 4. (a) Nǔ tɛ lɛ ɖó nukún wɛ Jwifu lɛ ka ɖè ɖò toxóɖiɖɔ linu ɖò Jezu hwenu? (b) Nɛ̌ nǔɖónukún enɛ lɛ ka wà nǔ dó ahwanvu Jezu tɔn lɛ wu gbɔn?

³ Jwifu e Jezu jla wɛnɖagbe ɔ lɛ é gègě nɔ jló tawun bo na jɛ yeɖée kannu sín Hlɔma tò ɔ sí. Jwifu gǔfɔntɔ́ lɛ alǒ hunjɛdótomɛtɔnjitɔ́ lɛ nɔ sísɛ́ mɛ lɛ bonu ye na ɖó linlin enɛ lɛ. Gègě gǔfɔntɔ́ enɛ lɛ tɔn xwedó linlin e Judasi Galiléenu ɔ ɖó lɛ é. Mɛsiya nyijɛtɔ́ ɖé wɛ nya enɛ nyí ɖò xwè kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ bo flú mɛ gègě. Hwenuxó-wlantɔ́ Jwifu e nɔ nyí Josephus é ɖɔ ɖɔ Judasi enɛ “sísɛ́ tò tɔn mɛ nu lɛ bonu ye na fɔ́n gǔ, bo gbɛ́ nǔ nú ye ɖɔ ye nyí xɛsinɔ, ɖó ye yí gbè bo nɔ na nǔjɔ Hlɔmanu lɛ wutu.” Hlɔmanu lɛ hu Judasi. (Mɛ. 5:37) Gǔfɔntɔ́ ɖé lɛ tlɛ xò daka bo na dó kpé nǔ e gbé nya wɛ ye ɖè é wu.

⁴ Gbɔn vo nú gǔfɔntɔ́ enɛ lɛ ɔ, Jwifu kpaà lɛ lɔ ɖò te kpɔ́n wìwá Mɛsiya e na ɖɔ toxó é ɖé tɔn nukún myamya. Enɛ wɛ nyí ɖɔ, ye ɖó nukún ɖɔ hwenu e Mɛsiya ɔ na wá é ɔ, é na sɔ́ akɔta yetɔn sù, bo na ɖè ye sín agban e Hlɔma ɖó kɔ jí nú ye lɛ é glɔ́. (Luk. 2:38; 3:15) Ye mɛ gègě ɖi nǔ ɖɔ Mɛsiya ɔ na ɖó axɔsuɖuto ɖé ayǐ ɖò ayikúngban jí ɖò Izlayɛli. Bɔ hwenu e nǔ na nyí mɔ̌ é ɔ, Jwifu e gbakpé gbě ɖevo jí lɛ é na lɛkɔ wá jɔtɛn yetɔn. Flín ɖɔ Jaan Baptɛmublonumɛtɔ́ ɔ kanbyɔ gbè ɖokpo ɖɔ: “Hwi wɛ nyí mɛ e ɖó na wá, bɔ mǐ ɖò te kpɔ́n é à? Abǐ mɛ ɖevo wɛ mǐ na nɔte kpɔ́n?” (Mat. 11:2, 3) Jaan sixu ko ba na tuùn nǔ elɔ: ‘Mɛ ɖevo wɛ na wá bló nǔ e ɖó nukún wɛ Jwifu lɛ ɖè é bǐ à?’ Nú ahwanvu wè e kpé Jezu e fɔ́n sín kú é ɖò ali Emawusi tɔn jí lɛ é lɔ ɔ, nǔ e ɖó nukún wɛ ye ɖè dó Mɛsiya ɔ wu é jɛ ǎ. (Xà Luki 24:21.) Enɛ gudo zaan ɔ, Mɛsɛ́dó Jezu tɔn lɛ kanbyɔ ɛ ɖɔ: “Aklunɔ, hwenɛnu wɛ a na lɛ́ vɔ́ axɔsuɖuɖu Izlayɛli tɔn ɔ sɔ́ dó alɔ mɛ nú Izlayɛli à?”​—Mɛ. 1:6.

5. (a) Etɛwu Galiléenu lɛ ka ba ɖɔ Jezu ni nyí axɔsu yetɔn? (b) Nɛ̌ Jezu ka jla linlin yetɔn ɖó gbɔn?

⁵ É ɖò wɛn ɖɔ nǔ enɛ lɛ e ɖó nukún wɛ Galiléenu lɛ ɖè dó Mɛsiya ɔ wu é zɔ́n, bɔ ye jló na sɔ́ Jezu b’ɛ na nyí axɔsu yetɔn. Mǐ sixu mɔ ɖɔ ye ɖò linlin wɛ ɖɔ Jezu na nyí gǎn ɖagbe ɖé. É nyí xóɖɔtɔ́ nukúnɖeji ɖé; é sixu gbɔ azɔn nú mɛ; é tlɛ sixu na nùɖuɖu mɛ e xovɛ sìn lɛ é. Ee Jezu na nùɖuɖu sunnu 5 000 mɔ̌ gudo é ɔ, é mɔ ɖɔ é víví nú gbɛtɔ́ lɛ. “Ee Jezu mɔ ɖɔ ye na wá sɔ́ emi kpo hlɔnhlɔn kpo, bo na sɔ́ emi axɔsu ɔ, é gosin finɛ, bo tunta sókan ɔ mɛ éɖokponɔ.” (Jaan 6:10-15) Ayihɔngbe tɔn hwenu e ye ɖò Galilée Xù ɔ sín akpá ɖevo xwé é ɔ, akpàkpà e sɔ́ ye é sixu ko ɖekpo kpɛɖé. Jezu tinmɛ azɔ̌ alɔkpa e wà wɛ é ɖè tawun é nú ahwan ɔ. É wá bo hɛn nyɔna gbigbɔ tɔn lɛ wá nú akɔta ɔ, é nyí agbaza tɔn lɛ ǎ. É ɖɔ nú ye ɖɔ: “Mi ma nɔ jɛ tagba dó nùɖuɖu e nɔ gblé ɔ tamɛ ó; loɔ, mi ni nɔ jɛ tagba dó nùɖuɖu e nɔ nɔ ayǐ sɔyi gbɛ̀ mavɔmavɔ é tamɛ.”​—Jaan 6:25-27.

6. Nɛ̌ Jezu ka xlɛ́ nyì wɛn ɖɔ emi kún ba na kp’acɛ ɖò toxóɖiɖɔ linu ɖò ayikúngban jí ó gbɔn? (Kpɔ́n ɖiɖe e ɖò bǐbɛ̌mɛ é.)

⁶ Táan kpɛɖé jɛ nukɔn nú kú Jezu tɔn ɔ, é  mɔ ɖɔ ahwanvu emitɔn lɛ ɖé lɛ ɖò nukún ɖó wɛ ɖɔ emi na ɖó axɔsuɖuto ɖé ayǐ ɖò ayikúngban jí ɖò Jeluzalɛmu. É dó lǒ ɖé dó sikágankwɛ lɛ wu dó jla linlin enɛ ɖó. Lǒ ɔ xlɛ́ ɖɔ Jezu e nyí “nya nukúnɖeji ɖé” é ɖó na yì, bo na nɔ tawun. (Luk. 19:11-13, 15) Jezu lɛ́ xlɛ́ lee é ɖó wǔ zɔ nú acɛkpikpa Hlɔma tɔn gbɔn é. Pɔnsu Pilatu kanbyɔ Jezu ɖɔ: “Hwi wɛ nyí Jwifu lɛ sín axɔsu ɔ à?” (Jaan 18:33) Vlafo Tokpɔngán ɔ ɖò xɛsi ɖi wɛ ɖɔ Jezu sixu dɔn hunnyahunnya wá ɖò toxóɖiɖɔ linu; nǔ enɛ wɛ nyí nǔ taji e nɔ ɖó linkpɔ́n nú mɛ lɛ ɖò axɔsuɖuɖu Pilatu tɔn hwenu é. Jezu yí gbè n’i ɖɔ: “Axɔsuɖuɖu ce . . . nyí gbɛmɛ fí tɔn ǎ.” (Jaan 18:36) É ɖ’alɔ ɖò toxóɖiɖɔ mɛ ǎ, ɖó axɔsuɖuto tɔn ɔ, jixwé wɛ é na nɔ. É ɖɔ nú Pilatu ɖɔ azɔ̌ emitɔn ɖò ayikúngban jí wɛ nyí ɖɔ emi na “ɖekúnnu nú nugbǒ ɔ.”​—Xà Jaan 18:37.

7. Aniwu é ka sixu vɛwǔ bɔ ɖò ayi mǐtɔn mɛ ɔ, mǐ na nyì alɔ nú gudo ninɔ nú tuto hunxixo bo na jɛ mɛɖée kannu tɔn lɛ?

⁷ Enyi mǐ mɔ nukúnnú jɛ azɔ̌ mǐtɔn wu ganji lee Jezu mɔ nǔ jɛ éyɛ tɔn wu gbɔn é ɔ, é na bo tlɛ nyí ɖò ayi mǐtɔn mɛ ɔ, mǐ na nyì alɔ nú gudo ninɔ nú tuto hunxixo ɖò toxóɖiɖɔ linu bo na jɛ mɛɖée kannu tɔn lɛ. É sixu nɔ ma bɔwǔ. Nukúnkpénuwutɔ́ tomɛyitɔ́ ɖé ɖó ayi wu ɖɔ: “Mɛ e ɖò xá mǐtɔn mɛ lɛ é fɔ́n bo ɖò gǔfɔntɔ́ nyí d’eji wɛ. Linlin wanyiyi ɖó nú tò mɛtɔn tɔn gbló ada, bɔ mɛ gègě kudeji ɖɔ mɛɖée kannu ninɔ ɖò toxóɖiɖɔ linu na zɔ́n bɔ gbɛzán emitɔn na kpɔ́n te. É sù nukún mǐtɔn mɛ ɖɔ nɔví lɛ cyɔn alɔ bǔninɔ Klisanwun tɔn yetɔn jí gbɔn ayi sísɔ́ ɖó wɛnɖagbe Axɔsuɖuto ɔ tɔn jijla jí gblamɛ. Ye nɔ ɖó nukún ɖɔ Mawu wɛ na ɖeɖɛ nǔagɔwaxámɛ lɛ kpo tagba ɖevo e mǐ nɔ mɔ lɛ é kpo.”

8. Nǎ agban kpinkpɛn e nɔ kɔ jí nú Jwifu lɛ ɖò xwè kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ é sín kpɔ́ndéwú ɖokpo.

⁸ Hwɛhwɛ ɔ, nǔagɔwaxámɛ lɛ nɔ flɔ́ zo dó glɔ̌ nú jlǒ toxóɖiɖɔ tɔn lɛ. Takwɛyíyí nyí toxóɖiɖɔ sín xó ɖé, bo ɖò zo jí tawun ɖò Jezu hwenu. Nugbǒ ɔ, gǔfínfɔ́n Judasi Galiléenu e xó mǐ ɖɔ wá yì é tɔn ɔ, mɛxixa sín tuto e è bló, bo na dó ganjɛwu ɖɔ togun ɔ na nǔjɔ Hlɔma tò ɔ é wɛ flɔ́ zo dó glɔ̌ na. È nɔ byɔ takwɛ gègě toví Hlɔma tɔn lɛ, kaka jɛ mɛ ɖěɖee ɖò tó ɖó Jezu wɛ lɛ é jí; ɖi kpɔ́ndéwú ɔ, ye nɔ sú takwɛ nǔ e ye ɖó lɛ é tɔn, ayikúngban yetɔn tɔn kpo xwé yetɔn lɛ kpo tɔn. Mɛxoɖu tokwɛyitɔ́ lɛ tɔn lɛ́ zɔ́n tawun bɔ ye mɔ ɖɔ emi ɖò agban kpinkpɛn ɖé glɔ́. Tokwɛyitɔ́ lɛ sixu xɔ tɛn acɛkpikpa tɔn ɖé ɖò nǔsisa e hwenu mɛ e na akwɛ ɖaxó hugǎn é wɛ nɔ yí nǔ ɔ é ɖé hwenu, bɔ enɛ gudo ɔ, ye na wló nǔ e è xokplé lɛ é ɖu. Zacée e nyí tokwɛyitɔ́gán ɖé ɖò Jeliko é huzu dɔkunnɔ gbɔn  mɛ lɛ xixo ɖu gblamɛ. (Luk. 19:2, 8) Lee é jɛ dɔkun gbɔn é ɖɔhun wɛ ye mɛ gègě na ko jɛ dɔkun gbɔn.

9, 10. (a) Nɛ̌ kɛntɔ́ Jezu tɔn lɛ ka tɛ́n kpɔ́n bo na dɔn ɛ dó toxóɖiɖɔ sín xó ɖé mɛ gbɔn? (b) Etɛ xósin Jezu tɔn ka kplɔ́n mǐ? (Kpɔ́n ɖiɖe e ɖò bǐbɛ̌mɛ é.)

⁹ Kɛntɔ́ Jezu tɔn lɛ tɛ́n kpɔ́n bo na ɖó mɔ n’i bonu é na ɖè akpá e xwé é ɖè é xlɛ́ ɖò takwɛ nina sín xó ɖé mɛ. Takwɛ e xó ɖɔ wɛ è ɖè ɖò fí é ɔ, takwɛ ɖé wɛ bo nɔ byɔ ɖɔ è ni yí gankwɛ ɖokpo ɖò toví Hlɔma tɔn ɖokpo ɖokpo sí. (Xà Matie 22:16-18.) Jwifu lɛ nɔ húnhún nǔɖɔ dó takwɛ enɛ wu tawun. Takwɛ enɛ súsú nɔ xlɛ́ ɖɔ ye ɖò acɛkpikpa Hlɔma tɔn glɔ́. “Toxóɖɔgbɛ́ Elodu tɔn” e sɔ́ xó enɛ wá atɛ jí é ɖó nukún ɖɔ enyi Jezu gbɛ́ takwɛxó ɔ ɔ, è sixu dóhwɛ ɛ ɖɔ é nyí todɔnfúnlɛ̌ntɔ́. Enyi Jezu ɖɔ ɖɔ takwɛ súsú ɔ nyí nùɖé bo ɖò dandan ɔ, ahwanvu tɔn lɛ sixu lɛkɔ sín gudo tɔn.

¹⁰ Jezu nɔ acéjí bo nɔ mɛ ɖě jí ɖò takwɛ súsú xó ɔ mɛ ǎ. É ɖɔ: “Mi . . . sɔ́ nǔ e nyí Dada Hlɔma tɔn tɔn ɔ jó nú Dada Hlɔma tɔn, bo sɔ́ nǔ e nyí Mawu tɔn ɔ jó nú Mawu.” (Mat. 22:21) É ɖò wɛn ɖɔ Jezu tuùn ɖɔ mɛxoɖu gbakpé ɖò tokwɛyitɔ́ lɛ tɛntin. Amɔ̌, Jezu ka ba na nɔ mɛɖé jí, bonu ayi na gosin nǔ taji hugǎn ɔ jí ǎ. Enɛ wɛ nyí Axɔsuɖuto Mawu tɔn, ee na wá ɖeɖɛ tagba lɛ nugbǒ nugbǒ é. É gbɔn yɛkan enɛ mɛ bo sɔ́ kpɔ́ndéwú ɔ ɖ’ayǐ nú ahwanvu tɔn lɛ bǐ. Ye ɖó na nyì alɔ nú alɔɖiɖo ɖò toxóɖiɖɔ mɛ, enyi é na bo nyí ɖɔ toxóɖiɖɔ sín xó e wɛ é cí nǔ e sɔgbe é ɖɔhun gbɔn ɖebǔ ɔ nɛ. Klisanwun lɛ nɔ ɖó linlin e jí ye kú dó lɛ é dó nǔagɔwaxámɛ wu, alǒ mɔ xó ɖɔ dó nùwalɔ masɔgbe ɖé lɛ wu ǎ, é nyɔ́ wà ɔ, ye nɔ ba Axɔsuɖuto Mawu tɔn kpo nǔjlɔjlɔwiwa tɔn kpo.​—Mat. 6:33.

11. Ali ɖagbe hugǎn tɛ nu è ka sixu tɔ́n ahwan nǔagɔwaxámɛ ɖè?

¹¹ Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn gègě ko jó linlin e jí ye nɔ kú dó ɖò toxóɖiɖɔ linu ɖ’ayǐ lɛ é dó, b’ɛ kpa ye. Nɔví nyɔnu ɖé ɖò Grande-Bretagne bo ɖɔ: “Ee un kplɔ́n nǔ dó gbɛtɔ́ lɛ wu ɖò kplɔnyiji-alavɔ gudo é ɔ, un ɖó linlin gǔfínfɔ́n tɔn lɛ. Un ba na jɛhun dó acɛ mɛwi lɛ tɔn jí, ɖó mǐ ko mɔ wuvɛ̌ nǔagɔwaxámɛ tɔn gègě. Un nyí mɛɖé bo nɔ ɖu ɖò nǔdindɔn lɛ jí tawun có, akpɔɖómɛ jí wɛ nǔ lɛ wá fó ɖó nú mì. Un tuùn ɖɔ nǔ e nɔ zɔ́n nǔagɔwaxámɛ ɖó sinmɛ agbaza tɔn wu lɛ é ɖó na gosin ayi gbɛtɔ́ lɛ tɔn mɛ ǎ. Amɔ̌, hwenu e un jɛ Biblu kplɔ́n jí é ɔ, un mɔ ɖɔ un ɖó na jɛ nǔ enɛ lɛ ɖè sín ayi nyiɖesunɔ tɔn mɛ jí. Nɔví nyɔnu yovó ɖé wɛ ka ɖó suúlu bo d’alɔ mì gbɔn mɔ̌. Dìn ɔ, un nyí gbexosin-alijitɔ́ ɖò agun e nɔ dó tokunɔgbe é ɖé mɛ, bɔ un ɖò gǎn dó wɛ bo na d’alɔ gbɛtɔ́ alɔkpa lɛ bǐ.”

12. “Tɔ́n” alɔkpa tɛ Jezu ka ɖɔ nú ahwanvu tɔn lɛ ɖɔ ye ni nyì alɔ na?

¹² Ðò Jezu hwenu ɔ, hwɛhwɛ wɛ sinsɛn lɛ nɔ wlú yeɖée ɖó kpɔ́ kpo toxóɖiɖɔ kpo. Wema Daily Life in Palestine at the Time of Christ ɖó ayi wu ɖɔ “sinsɛngbɛ́ e mɛ Jwifu lɛ má yeɖée dó lɛ é sɔgbe tawun alǒ kpɛɖé xá nǔ e mǐ nɔ ylɔ ɖɔ toxóɖɔgbɛ́ lɛ é.” Enɛ wu ɔ, Jezu gb’akpá nú ahwanvu tɔn lɛ ɖɔ: “Mi cɔ́ miɖée dó Falizyɛn lɛ kpodo axɔsu Elodu kpan sín tɔ́n wu.” (Mak. 8:15) Elodu sín xó e è ɖɔ ɖò fí é na ɖibla ɖò gesí dó toxóɖɔgbɛ́ Elodu tɔn wɛ. Ðò toxóɖiɖɔ linu ɔ, Falizyɛn lɛ nɔ gudo nú mɛɖée kannu ninɔ Jwifu lɛ tɔn. Tan Matie tɔn xlɛ́ ɖɔ Jezu lɛ́ ɖɔ xó dó Saduseɛn lɛ wu ɖò xóɖɔɖókpɔ́ enɛ mɛ. Ye jló na nɔ tɛn e mɛ ye ɖè lɛ é. Hagbɛ̌ yetɔn lɛ gègě ɖó acɛ ɖò toxóɖiɖɔ linu ɖò acɛkpikpa Hlɔma tɔn mɛ. Jezu gb’akpá nú ahwanvu tɔn lɛ, bo dó zǒgbe jí ɖɔ ye ni nɔ zɔ nú nùkplɔnmɛ alǒ tɔ́n ɖěɖee gbɛtɔ́ gbɛ̌nu atɔn enɛ lɛ nɔ nɔ gudo na é. (Mat. 16:6, 12) Nǔ e nyɔ́ ɖò xó ɔ mɛ é wɛ nyí ɖɔ, ee táan e mɛ togun ɔ jló na sɔ́ Jezu axɔsu é wá yì gudo é ɔ, é sɔ́ lín cobonu ye ɖɔ xó enɛ ɖó kpɔ́ ǎ.

13, 14. (a) Nɛ̌ toxóɖiɖɔ kpo sinsɛn sín xó lɛ kpo ka nɔ dɔn dakaxixo kpo nǔagɔwiwa kpo wá gbɔn? (b) Etɛwu è ma ka na sɔ́ nǔagɔwaxámɛ dó ba hwɛjijɔ nú dakaxixo ǎ? (Kpɔ́n ɖiɖe e ɖò bǐbɛ̌mɛ é.)

 ¹³ Enyi sinsɛn kpo toxóɖiɖɔ kpo wlú ɖó kpɔ́ ɔ, é sixu bɔkun bɔ adakaxixo na tɔ́n. Jezu kplɔ́n ahwanvu tɔn lɛ ɖɔ ye ɖó na ɖó wǔ zɔ ɖò ninɔmɛ enɛ lɛ mɛ. Enɛ cá kàn xá hwɛjijɔ e wu vɔsanúxwlémawutɔ́gán lɛ kpo Falizyɛn lɛ kpo blasé bo na hu Jezu é. Ye kpɔ́n ɛ dó mɔ mɛ e nɔ hwlɛn agba xá mɛ ɖò toxóɖiɖɔ kpo sinsɛn kpo linu, bo nyí awovinú nú tɛn e mɛ ye ɖè é é. Ye ɖɔ: “Enyi mǐ jó è dó, bɔ é ɖò nǔ wà gbɔn mɔ̌ wɛ ɔ, mɛ bǐ na ɖi nǔ n’i, bɔ Hlɔmanu lɛ na wá gbà sinsɛnxɔ mǐtɔn, bo na gbà tò ɔ dó ta nú mǐ.” (Jaan 11:48) Enɛ wu ɔ, Vɔsanúxwlémawutɔ́ Ðaxó Kayifu nɔ nukɔn ɖò sé e è bla bo na hu Jezu é mɛ.​—Jaan 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Kayifu sɛ́ sɔja lɛ dó ɖɔ ye ni yì wlí Jezu ɖò zǎnmɛ. Jezu tuùn ayixa baɖabaɖa enɛ e ye hɛn é, enɛ wu ɔ, ɖò nùɖuɖu gudo tɔn e é ɖu xá mɛsɛ́dó tɔn lɛ é hwenu ɔ, é byɔ ye ɖɔ ye ni fɔ hwǐ ɖé lɛ hɛn. Wè ko kpé bo na kplɔ́n nǔ taji ɖé ye. (Luk. 22:36-38) Ðò zǎn gudo tɔn enɛ mɛ ɔ, Piyɛ́ɛ zán hwǐ lɛ ɖokpo, bo tlɔ́ kpé nú ahwan ɔ. É ɖò wɛn ɖɔ xomɛ wɛ sìn i ɖó nǔ agɔ e è wà xá Jezu ɖò zǎn e mɛ è wlí i é wutu. (Jaan 18:10) Amɔ̌, Jezu ɖɔ nú Piyɛ́ɛ ɖɔ: “Sɔ́ hwǐ towe ɖó tɛn tɔn mɛ. Ðó mɛ e nɔ sɔ́ hwǐ dó fun ahwan na ɔ, hwǐ kú wɛ é na kú.” (Mat. 26:52, 53) Nùkplɔnmɛ agbɔ̌nnɔ enɛ sɔgbe xá nǔ e wu Jezu xoɖɛ dó ɖò táan kpɛɖé jɛ nukɔn nú zǎn enɛ mɛ é, é wɛ nyí ɖɔ ye ɖó na nyí gbɛ̀ ɔ tɔn ǎ. (Xà Jaan 17:16.) Hunxixo dó nǔagɔwaxámɛ tamɛ nyí nùɖé bɔ è na jó dó nyì alɔ mɛ nú Mawu.

15, 16. (a) Nɛ̌ Xó Mawu tɔn ka ko d’alɔ Klisanwun lɛ bɔ ye nyì alɔ nú gbemanɔkpɔ́ lɛ gbɔn? (b) Enyi Jehovah kpɔ́n gbɛ̀ égbé tɔn ɔ, vogbingbɔn tɛ é ka nɔ mɔ?

¹⁵ Nɔví nyɔnu e nɔ nɔ tofɔligbé Elɔpu tɔn bɔ mǐ ɖɔ xó tɔn ɖò bǐbɛ̌mɛ é lɔ kplɔ́n nǔ enɛ. É ɖ’ayi wu ɖɔ: “Dakaxixo nɔ dɔn nǔjlɔjlɔwiwa wá ǎ. Un mɔ ɖɔ mɛ ɖěɖee nɔ jló na sɔ́ dakaxixo dó ɖeɖɛ ninɔmɛ lɛ é ɔ, kú mɛ wɛ é nɔ tɔ́n kɔ dó nú ye hwɛhwɛ. Bo nɔ dɔn akpɔɖómɛ wá nú mɛ gègě ɖevo lɛ. Xomɛ hun mì tawun ɖɔ un kplɔ́n ɖò Biblu mɛ ɖɔ Mawu ɖokponɔ jɛn sixu bló bɔ nǔjlɔjlɔwiwa tíìn nugbǒ nugbǒ ɖò ayikúngban ɔ jí. Ðò xwè 25 gudo tɔn e wá yì lɛ é mɛ ɔ, wɛn e un ko ɖò jijla wɛ é nɛ.” Nɔví sunnu e nɔ nɔ tofɔligbé Aflika tɔn é sɔ́ Xó Mawu tɔn e nyí “hwǐ e [gbigbɔ mímɛ́] sɔ́ dó alɔ mɛ nú [mǐ] é” ɖó hwǎn tɔn sín domɛ, bo nɔ jla wɛn fífá tɔn ɖé nú nɔzo tɔn lɛ, ye na bo gosin akɔ ɖebǔ mɛ ɔ nɛ. (Efɛ. 6:17) Ee nɔví nyɔnu e nɔ nɔ tɛntin Elɔpu tɔn é huzu Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn ɖé gudo é ɔ, é wlí alɔ xá nɔví sunnu ee nyí akɔ e mɛ nu é gbɛ́ wǎn na ɖ’ayǐ é ɖé. Ye mɛ atɔn enɛ lɛ bǐ bló huzuhuzu enɛ lɛ ɖó ye jló na cí Klisu ɖɔhun wutu.

¹⁶ Kpɔ́n lee huzuhuzu enɛ lɛ nyí nǔ taji sɔ́ é! Biblu jlɛ́ gbɛtɔ́ lɛ dó xù e ɖò xixo yì gudo nukɔn wɛ é, xù e ma ɖó fífá ɖě ǎ é wu. (Eza. 17:12; 57:20, 21; Nǔɖe. 13:1) Hwenu e toxóɖiɖɔ sín xó lɛ nɔ fɔ́n hun dó jǐ nú gbɛtɔ́ lɛ, nɔ klán ye, lobo nɔ hɛn dakaxixo e ma ɖó ta ɖé ǎ lɛ é wá é ɔ, mǐdɛɛ lɛ ka nɔ hɛn fífá kpo bǔninɔ mǐtɔn kpo wu. Enyi Jehovah kpɔ́n gbɛ̀ elɔ e klán é ɔ, é ɖó na nɔ víví n’i tawun ɖɔ bǔninɔ tíìn ɖò togun tɔn tɛntin.​—Xà Sofoníi 3:17.

17. (a) Ali atɔn tɛ lɛ nu mǐ ka sixu xò bǔninɔ kàn ɖè? (b) Etɛ mǐ ka na gbéjé kpɔ́n ɖò xota e bɔ d’ewu é mɛ?

¹⁷ Mǐ ko mɔ ɖɔ mǐ sixu xò bǔninɔ Klisanwun tɔn sín kàn ɖò ali atɔn nu: (1) Mǐ nɔ ɖeji dó Axɔsuɖuto Mawu tɔn jixwé tɔn ɔ wu ɖɔ é na wá jla nǔagɔwiwa lɛ ɖó, (2) mǐ nɔ gbɛ́ ɖɔ mǐ kún na nɔ mɛɖé jí ɖò toxóɖiɖɔ linu ó, (3) mǐ nɔ nyì alɔ nú dakaxixo. É ɖò mɔ̌ có, hweɖelɛnu ɔ, linlin agɔ ɖiɖó sixu nyí awovinú nú bǔninɔ mǐtɔn. Ðò xota e bɔ d’ewu é mɛ ɔ, mǐ na kpɔ́n lee mǐ sixu ɖí xwi xá tagba enɛ gbɔn bɔ é na kpa mǐ Klisanwun xwè kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn lɛ ɖɔhun é.