Lee mǐ ɖò nǔ kplɔ́n dó jijɔ mɛɖé tɔn wu wɛ sɔ́ é ɔ, mɔ̌ wɛ mǐ nɔ tuùn mɛ ɔ d’eji sɔ, bɔ mɔ̌ mɛ ɔ, xɔ́ntɔn e mǐ zun xá mɛ ɔ é sixu syɛn. Mɔ̌ ɖokpo ɔ, lee mǐ wá tuùn jijɔ Jehovah tɔn lɛ sɔ́ é ɔ, mɔ̌ wɛ mǐ na tuùn mɛ alɔkpa e é nyí é sɔ, bɔ mɔ̌ mɛ ɔ, xɔ́ntɔn e mǐ zun xá ɛ é sixu syɛn d’eji. Ðò jijɔ jiwǔ Mawu tɔn lɛ bǐ mɛ ɔ, ɛnɛ wɛ nyí taji, ye wɛ nyí hlɔnhlɔn tɔn, nǔnywɛ tɔn, hwɛjijɔ tɔn kpo wanyiyi tɔn kpo.

“Aklunɔ Mavɔmavɔ, a sɔ́ hlɔnhlɔn towe ɖaxó ɔ dó bló jinukúnsin kpo ayikúngban kpo.”—JELEMÍI 32:17.

È nɔ mɔ nǔ e xlɛ́ hlɔnhlɔn Mawu tɔn é ɖò nǔɖiɖó lɛ mɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, enyi hwesivɔ hun ganji ɖò aluùn mɛ, bonu a nɔte ɖ’enu ɔ, etɛwu a ka nɔ ɖ’ayi ɖò lanmɛ? Yǒzo hwesivɔ ɔ tɔn. Nǔgbo ɔ, a nɔ mɔ hlɔnhlɔn nǔɖiɖó Jehovah tɔn tɔn ɖò lanmɛ. Nɛ̌ hwesivɔ ka ɖó hlɔnhlɔn sɔ? È ɖɔ ɖɔ myɔhunhun e nɔ ɖò hwesivɔ ɔ ɖesunɔ sín xomɛ é wɛ nyí 15 000 000°C. Ðò segɔndu ɖokpo ɖokpo mɛ ɔ, hlɔnhlɔn e hwesivɔ nɔ ɖetɔ́n é nɔ yì hlɔnhlɔn e bɔnbu livi kanweko mɔkpan sín wuwú nɔ ɖetɔ́n é.

Enyi è sɔ́ hwesivɔ ɔ jlɛ́ dó sunví livi donu maxamaxa e tíìn ɖò wɛkɛ ɔ mɛ lɛ é gegě wu ɔ, é sɔ nǔtí ɖò ye kpá ǎ. È nɔ ylɔ́ sunví e d’agba hugǎn lɛ é ɖokpo ɖɔ UY Scuti, bɔ nǔnywɛ xwitixwitizɔ́watɔ́ lɛ ɖɔ ɖɔ é d’agba hú hwesivɔ azɔn 1 700 mɔ̌. Enyi è sɔ́ UY Scuti ɔ dó hwesivɔ ɔ tɛnmɛ ɔ, é na sɔ́ ayikúngban ɔ ɖu kaka bo na lɛ́ zɛ xwi e jí planɛti e nɔ nyí Jupiter é nɔ gbɔn é wu. Vlafo enɛ na d’alɔ mǐ, bɔ mǐ na mɔ nukúnnú  jɛ xó Jelemíi tɔn e ɖɔ ɖɔ Jehovah bló jinukúnsin kpo ayikúngban kpo é mɛ hugǎn, é wɛ nyí ɖɔ é zán hlɔnhlɔn tɔn ɖaxó ɔ dó bló wɛkɛ ɔ.

Nɛ̌ mǐ ka nɔ ɖu hlɔnhlɔn Mawu tɔn sín lè gbɔn? Nǔɖiɖó Mawu tɔn e nukún nɔ mɔ lɛ é, ɖi hwesivɔ kpo ayǐdɔkun jiwǔ e ɖò ayikúngban jí lɛ é bǐ kpo wɛ zɔ́n bɔ mǐ ɖò gbɛ̀. Gɔ́ na ɔ, Mawu nɔ zán hlɔnhlɔn tɔn dó bló bɔ gbɛtɔ́ lɛ ɖokpo ɖokpo nɔ ɖu lè tɔn. Gbɔn nɛ̌ é? Ðò xwè kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ ɔ, Mawu na hlɔnhlɔn Jezu b’ɛ bló nǔ ɖěɖee nyí nǔjiwǔ nǔgbo nǔgbo lɛ é. Mǐ xà ɖɔ: “Nukúntíntɔ́nnɔ lɛ ɖò nukúnnú mɔ wɛ; sékunɔ lɛ ɖò zɔnlin ɖi wɛ; gudunɔ lɛ sín wǔtu ɖò te jɛ wɛ; tokunɔ lɛ ɖò nǔ sè wɛ; è ɖò mɛkúkú lɛ fɔ́n wá gbɛ̀ wɛ.” (Matie 11:5) Bɔ égbé ka lo? “É nɔ na hlɔnhlɔn ɖevo mɛ e nǔ cikɔ na é,” wɛ Biblu ɖɔ, bo ɖɔ gɔ́ na ɖɔ: “Mɛ e nɔ ganjɛ Mawu Mavɔmavɔ wu lɛ ɔ, hlɔnhlɔn ɖevo nɔ wá nú ye.” (Ezayíi 40:29, 31) Mawu sixu na “hlɔnhlɔn aditi” ɔ mǐ, b’ɛ na zɔ́n bɔ mǐ na ɖí xwi xá wuvɛ̌ lɛ kpo mɛtɛnkpɔn gbɛmɛ tɔn lɛ kpo alǒ dɛ ɖò ye nu. (2 Kɔlɛntinu lɛ 4:7) É ɖò wɛn ɖɔ a na ba na vɛ́ kpo Mawu e nɔ zán hlɔnhlɔn ma ɖó dogbó tɔn dó ta mǐtɔn mɛ kpo wanyiyi kpo é kpo.

“Mawu Mavɔmavɔ, nǔɖiɖó towe lɛ sukpɔ́ lóóo! A bló nǔ enɛ lɛ bǐ kpo nǔnywɛ kpo.”—ÐƐHAN 104:24.

Lee mǐ kplɔ́n nǔ dó nǔ e Mawu bló lɛ é wu sɔ́ é ɔ, mɔ̌ wɛ nǔnywɛ tɔn na jiwǔ nú mǐ sɔ. Nǔgbo ɔ, è nɔ kplɔ́n nǔ ɖò ali ɖé lɛ nu, bɔ è nɔ ylɔ́ ɖɔ bionique, alǒ biomimétisme, bɔ ɖò nǔkplɔnkplɔn enɛ lɛ hwenu ɔ, nǔnywɛ xwitixwitizɔ́watɔ́ lɛ nɔ gbéjé nǔɖiɖó Jehovah tɔn lɛ kpɔ́n, bo nɔ kpɔ́n dó ye wu dó bló bɔ nǔ e ye ko ɖetɔ́n lɛ é nɔ kpɔ́n te d’eji. Kpɔ́ndéwú ɖé lɛ wɛ nyí yɛwlínú kameláa ɖé tɔn biblo alǒ jɔmɛhun biblo.

Mǐ sɔ́ mɔ lee nǔnywɛ Mawu tɔn jiwǔ sɔ́ é ɖò fí ɖevo zɛ agbaza gbɛtɔ́ tɔn mɛ wu ǎ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, mǐ ni kpɔ́n lee vǐ yɛyɛ̌ ɖé nɔ sù gbɔn é. É nɔ bɛ́ kpo azin e mɛ vǐkɛ́n byɔ é ɖé kpo, bɔ nǔvikún gǔɖuɖu tɔn e sín hudo mɛ ɔ na ɖó lɛ é bǐ nɔ ɖò azin enɛ e mɛ vǐkɛ́n byɔ é mɛ. Azin enɛ e mɛ vǐkɛ́n byɔ é nɔ má ɖó nǔvikún e ɖi yeɖée lɛ é gegě jí. Amɔ̌, hwetɔnnu sù ɔ nǔvikún enɛ lɛ nɔ jɛ mimǎ ɖó vovo jí bo nɔ wá huzu nǔvikún vovo donu 200 mɔ̌, ɖi nǔvikún hun tɔn, nǔvikún e nɔ na agbazakan lɛ é, kpo ee nɔ na xú lɛ é kpo. Zaanɖé kpowun ɔ, wǔjɔnú lɛ nɔ tɔ́n bo nɔ jɛ azɔ̌ wà jí. Ðò sun tɛnnɛ vlamɛ kpowun ɔ, nǔvikún dodó enɛ nɔ sù bo nɔ huzu vǐ yɛyɛ̌ ɖé; nǔvikún liva mɔkpan wɛ kplé bo nyí vǐ yɛyɛ̌ enɛ. Nǔnywɛ ee tɔ́n ɖò nǔɖiɖó mɔhun mɛ é sísɛ́ mɛ gegě bɔ ye yí gbè nú nǔ e Biblu wlantɔ́ elɔ ɖɔ é: “Un dókú nú we ɖó a bló mì bɔ un nyɔ́ kpɔ́n ɖesu.”—Ðɛhan 139:14.

Nɛ̌ mǐ ka nɔ ɖu nǔnywɛ Mawu tɔn sín lè gbɔn? Gbɛɖotɔ́ ɔ tuùn ɖɔ é byɔ ɖɔ mǐ ni nɔ awǎjijɛ mɛ. Ðó é tuùn nǔ tawun bo lɛ́ ɖó nukúnnúmɔjɛnǔmɛ wutu ɔ, é ɖè wě ɖagbe lɛ xá mǐ dó Xó tɔn Biblu ɔ mɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, é byɔ mǐ ɖɔ: “Enyi mɛɖé wà nǔ nyi dò nú mɛɖé ɖò mi mɛ hweɖebǔnu hǔn, mi nɔ sɔ́ kɛ miɖée.” (Kolosinu lɛ 3:13) Nǔnywɛ kpé wěɖexámɛ enɛ à cé? Ganji. Dotóogán lɛ mɔ ɖɔ hwɛsɔ́kɛmɛ sixu zɔ́n bɔ mɛɖé na nɔ d’amlɔ ganji, bɔ hun tɔn sɔ́ na sà  kpo wezun kpo ǎ. É sixu lɛ́ zɔ́n bɔ è na bɛ́ linkpɔ́nzɔn alǒ azɔn ɖevo lɛ ǎ. Mawu cí xɔ́ntɔn nǔnywɛtɔ́ e ɖó wanyiyi é ɖé ɖɔhun, bo nɔ gɔn wě ɖagbe lɛ ɖè xá mǐ gbeɖé ǎ. (2 Timɔtée 3:16, 17) A ba na ɖó xɔ́ntɔn mɔhun ɖé à cé?

“Mawu mavɔmavɔ yí wǎn nú nǔ wà ɖó sɛ́nxwi jí [alǒ hwɛjijɔ].”​—ÐƐHAN 37:28.

Mawu nɔ wà nǔ e sɔgbe é hwebǐnu. Nǔgbo ɔ, “Mawu nɔ wà nǔ nyanya gbeɖé ǎ. Nǔbǐwukpétɔ́ ɔ nɔ dóhwɛ agɔ gbeɖé ǎ.” (Jɔbu 34:10) Hwɛɖiɖɔ tɔn lɛ nɔ jlɔ́, lee ɖɛhanwlantɔ́ ɔ ɖɔ gbɔn hwenu e é ɖò xó ɖɔ dó Jehovah wu wɛ é: “A nɔ ɖɔ hwɛ xá togun lɛ ɖó sɛ́nxwi jí.” (Ðɛhan 67:5) Ðó ‘ayixa mɛ wɛ Mawu Mavɔmavɔ nɔ kpɔ́n’ wutu ɔ, yɛmɛnúwiwa mɛɖé tɔn sixu blɛ́ ɛ ǎ, é kpé nǔ wu hwebǐnu bo na mɔ fí e nǔgbo ɔ ɖè é bo nɔ dá hwɛ jlɔjlɔ. (1 Samuwɛli 16:7) Mawu lɛ́ tuùn nǔagɔwiwa kpo mɛxoɖu kpo e ɖò ayikúngban jí lɛ é bǐ, bo d’akpá ɖɔ zaanɖé dìn ɔ, ‘mɛdídá lɛ ɔ, emi na ɖè ye sín ayikúngban ɔ jí.’​—Nǔnywɛxó 2:22.

Amɔ̌, Mawu nyí hwɛɖɔtɔ́ nukúnsyɛntɔ́ e akpakpa nɔ ɖò sísɔ́ wɛ bonu é na dɔn tó nú mɛ é ǎ. É nɔ kú nǔblawu nú mɛ hwenu e é jɛxa dó é. Biblu ɖɔ: “Mawu Mavɔmavɔ ɔ, xomɛfátɔ́ wɛ, nǔblawukúnúmɛtɔ́ wɛ,” bɔ enyi mɛ nyanya ɖé lɛkɔ sín hwɛ tɔn gudo nǔgbo nǔgbo ɔ, é nɔ ɖè jijɔ enɛ lɛ xlɛ́ ɛ. Nǔ wà ɖó sɛ́nxwi jí tawun nɛ à cé?—Ðɛhan 103:8; 2 Piyɛ́ɛ 3:9.

Nɛ̌ mǐ ka nɔ ɖu hwɛjijɔ Mawu tɔn sín lè gbɔn? Mɛsɛ́dó Piyɛ́ɛ ɖɔ: “Mawu kún nɔ ɖè mɛɖé ɖó vo ɖò mɛɖé mɛ ó. Loɔ, ɖò akɔta ɖebǔ mɛ ɔ, mɛ e nɔ ɖó sísí n’i, bo nɔ xwedó hwɛjijɔ ɔ, mɛ enɛ sín nǔ nɔ nyɔ́ nukún tɔn mɛ.” (Mɛsɛ́dó 10:34, 35) Mǐ nɔ ɖu hwɛjijɔ Mawu tɔn sín lè, ɖó é nɔ ɖè mɛɖé ɖó vo ɖò mɛɖé mɛ gbeɖé ǎ wutu. Mǐ na bo ɖó sinmɛ agbaza tɔn ɖebǔ, gosin akɔta ɖebǔ mɛ, sè wema alǒ gbɔ, nyí mɛjɔmɛ alǒ gbɔ ɔ, é sixu yí mǐ bɔ mǐ na nyí mɛsɛntɔ́ tɔn.

Ðó Mawu ba ɖɔ mǐ ni mɔ nǔ jɛ hwɛjijɔ emitɔn wu bo ɖu lè tɔn wutu ɔ, é na ayixa mǐ. Biblu tinmɛ ayixa ɖɔ é nyí sɛ́n ɖé bɔ ‘è wlan dó ayi mɛ nú mǐ’ bɔ é “nɔ ɖekúnnu” nú mǐ ɖɔ mǐ wà nǔ e sɔgbe é alǒ nǔ e  nyla é. (Hlɔmanu lɛ 2:15) Nɛ̌ mǐ ka nɔ ɖu lè tɔn gbɔn? Enyi mǐ kplɔ́n ayixa mǐtɔn ganji ɔ, é sixu sísɛ́ mǐ bɔ mǐ na jó nǔnyanyawiwa alǒ nǔagɔwiwa dó. Enyi mǐ wà nǔ nyi dò ɔ, é sixu sísɛ́ mǐ bɔ hwɛ mǐtɔn vɛ́ nú mǐ bɔ mǐ jla nǔwalɔ mǐtɔn ɖó. Nǔgbo ɔ, nukúnnú mimɔ jɛ hwɛjijɔ Mawu tɔn wu nɔ d’alɔ mǐ bɔ mǐ nɔ sɛkpɔ ɛ.

“Mawu ɔ, wanyiyi wɛ é nyí.”​—1 JAAN 4:8.

Mawu nɔ ɖè hlɔnhlɔn, nǔnywɛ, kpo hwɛjijɔ kpo xlɛ́, amɔ̌, Biblu ɖɔ ɖɔ Mawu nyí hlɔnhlɔn, nǔnywɛ alǒ hwɛjijɔ ǎ. É ɖɔ ɖɔ é nyí wanyiyi. Aniwu? Ðó è sixu ɖɔ ɖɔ hlɔnhlɔn Mawu tɔn nɔ zɔ́n bɔ é nɔ wà nǔ, bɔ hwɛjijɔ tɔn kpo nǔnywɛ tɔn kpo ka nɔ xlɛ́ ali lee é nɔ wà nǔ gbɔn é. Amɔ̌, wanyiyi Jehovah tɔn nɔ sísɛ́ ɛ bɔ é nɔ wà nǔ. Wanyiyi wɛ nɔ nɔ gudo nú nǔ e é nɔ wà lɛ é bǐ.

Nǔ ɖebǔ hwedó Jehovah ǎ có, wanyiyi ka sísɛ́ ɛ b’ɛ ɖó nǔɖiɖó nǔnywɛtɔ́ lɛ ɖò jǐ kpo dò kpo bɔ ye sixu ɖu vivǐ wanyiyi tɔn kpo nukúnkpémɛwu tɔn kpo tɔn. Cejɛnnabi ma ɖó sísɛ́ ɛ b’ɛ sɔnǔ nú ayikúngban ɔ bonu é na nyí xwé ɖagbe ɖé nú mǐ. Bo lɛ́ kpó ɖò wanyiyi tɔn ɖexlɛ́ gbɛtɔ́ lɛ bǐ wɛ bo “nɔ zɔ́n, bɔ hwesivɔ tɔn nɔ hun dó mɛ nyanya kpodo mɛ ɖagbe lɛ kpan jí; é nɔ bló bɔ jǐ nɔ ja nú mɛ e nɔ wà nǔ jlɔjlɔ lɛ kpodo mɛ e nɔ wà nǔ agɔ lɛ kpan.”—Matie 5:45.

Gɔ́ na ɔ, Jehovah “nyɔ́ xomɛ ɖesu; mɛ nú nɔ blawǔ n’i titewungbe.” (Jaki 5:11) É nɔ ɖè wanyiyi xlɛ́ mɛ ɖěɖee ɖè afɔ ɔ kpo ayi yetɔn bǐ kpo bo na tuùn i lobo na sɛkpɔ ɛ lɛ é. Mawu nɔ mɔ mɛ enɛ lɛ ɖokpo ɖokpo. Nǔgbo ɔ, é “lín dó ɖokpo ɖokpo mǐtɔn ǎ.”—Mɛsɛ́dó 17:27.

Nɛ̌ mǐ ka nɔ ɖu wanyiyi Mawu tɔn sín lè gbɔn? Mǐ nɔ ɖu vivǐ hwe gbà amizɛ́n ee nyɔ́ ɖɛkpɛ é ɖé tɔn. Nǔkiko vǐ yɛyɛ̌ ɖé tɔn nɔ nyɔ́ sè nú mǐ. Xwédo mǐtɔn sín hagbɛ̌ e kpo mǐ kpo vɛ́ é sín wanyiyi nɔ xɔ akwɛ nú mǐ. Nǔ enɛ lɛ sixu nɔ ma nyí nǔ taji lɛ, amɔ̌, ye nɔ zɔ́n bɔ gbɛzán mǐtɔn nɔ ɖó awǎjijɛ tawun.

Mǐ nɔ lɛ́ ɖu vivǐ wanyiyi Mawu tɔn sín akpáxwé ɖevo tɔn, é wɛ nyí ɖɛxixo. Biblu dó wusyɛn lanmɛ nú mǐ ɖɔ: “Ado ma hu mi dó nǔ ɖebǔ wu ó; loɔ, mi ɖò ninɔmɛ ɖebǔ mɛ hǔn, mi ni nɔ sɔ́ kúdónúmɛ sín ayixa dó xoɖɛ, bo byɔ nǔ e hudo mi lɛ Mawu.” Tɔ́ wanyiyinɔ ɖé ɖɔhun ɔ, é nɔ ba ɖɔ mǐ ni ba alɔdó emitɔn dó nǔ e ɖu ayi mɛ nú mǐ hugǎn lɛ é tamɛ. Enɛ ɔ, Jehovah gbɔn wanyiyi tɔn e ma ɖó cejɛnnabi ǎ é gblamɛ bo d’akpá nú mǐ ɖɔ emi na na “fífá Mawu tɔn e hugǎn nukúnnúmɔjɛnǔmɛ gbɛtɔ́ tɔn bǐ ɔ” mǐ.​—Filipunu lɛ 4:6, 7.

Xó klewun e mǐ ɖɔ dó jijɔ Mawu tɔn taji ee nyí hlɔnhlɔn, nǔnywɛ, hwɛjijɔ kpo wanyiyi kpo wu é d’alɔ we bɔ a tuùn mɛ alɔkpa e Mawu nyí é hugǎn à cé? Nú mɛ e Mawu nyí é na lɛ́ sù nukún towe mɛ hú mɔ̌ ɔ, mǐ byɔ we ɖɔ a ni kplɔ́n nǔ e é ko wà wá yì lɛ é kpo ee é na wá wà nú lè towe ɖò sɔgudo lɛ é kpo.