1, 2. (a) Tera te bwai ni kakoaua ae kaotia bwa boni ngkoe kaain ana Tautaeka n Uea te Atua? (b) Bukin tera bwa n tabetai ao a bon riai Ana tia Kakoaua Iehova ni kakorakoraia ni karekea inaomatan aia Aro?

KO KAAINA ana Tautaeka n Uea te Atua? Ngkana ngkoe temanna Ana tia Kakoaua Iehova, ao boni ngkoe kaaina! Ao tera te bwai ni kakoaua ae kaotia bwa boni ngkoe kaain te Tautaeka anne? Bon tiaki te bwatiboti ke beeba riki tabeua man te tautaeka, ma e irekereke te bwai ni kakoaua anne ma arom n taromauria Iehova ae te Atua. E bati riki ae nanonaki n te taromauri ae koaua, nakon ae tii te bwai ae ko kakoauaa. E irekereke ma te bwai ae ko karaoia, ae taekan ongeabam n ana tua ana Tautaeka n Uea te Atua. E rotaki naba aroni maiura ni kabane n ara taromauri, ae irekereke naba iai arora ni kaira ara utu, ao arora naba ni kaaitarai kangaanga tabeua nakoni marurungira.

² Ma n te aonnaba ae ti maeka iai ngkai, e aki kaotiotaki iai karinean te bwai ae moan te kakawaki iroura ae rikira bwa kaain te Tautaeka anne ke ana kaetieti. A kataia tautaeka tabeua n tiatiana ara taromauri ke ni boni katokia. N tabetai a a bon riai ana aomata Kristo ni kakorakoraia ni karekea inaomataia ni maiuakin ana tua te Uea ae te Mesia. E kamimi anne? E aki. A aki toki ana aomata Iehova ake a karakinaki n te Baibara ni buaka ibukin inaomataia n taromauria Iehova.

3. A buaka ibukin tera ana aomata te Atua ake n ana bong te Ueannaine are Etita?

³ N te katoto, n ana bong te Ueannaine are Etita ao a buaka ana aomata te Atua ibukini kamanoani maiuia. Bukin tera? E tuatua te Buraim Minitita ae buakaka ae Aman nakon Aatueruti ae Ueani Botia, bwa a riai n tiringaki I-Iutaia ni kabane ake a maeka n aono ake e tautaekan te uea, ibukina bwa “a kaokoro aia tua ma aia tua botannaomata nako.” (Etita 3:8, 9, 13) E kaaki taekaia ana toro Iehova? E aki ma e kakabwaiaa aia kakorakora Etita ao Moretekai, ngke a bubutii nakon ueani Botia ibukini kamanoaia ana aomata te Atua.—Etita 9:20-22.

4. Tera ae ti na maroroakinna n te mwakoro aei?

⁴ Tera aroni boong aikai? N aron ae ti noria n te mwakoro are mai mwaina, ao n tabetai tautaeka tabeua a a manga kaaitaraia Ana tia Kakoaua Iehova. N te mwakoro aei ao ti na maroroakin iai aanga tabeua ake a kataia tautaeka n tiatiana iai ara waaki n taromauri. Ti na kaatuui riki iangoan itera aika tenua aikai: (1) riaira n tei bwa te botaki teuana ao n taromauri n aron ae ti tangiria, (2) inaomatara n rinea te bwainnaoraki ae boraoi ma  booto n reirei n te Baibara, ao (3) riaia kaaro ni kaikawaia natiia ni kaineti ma ana kaetieti Iehova. N itera aikai ao ti na nora iai aroia kaain te Tautaeka n Uea iroun te Mesia aika kakaonimaki ni koaua, ni kakorakoraia ma te ninikoria ni kamanoa te bwai ae kakawaki irouia ae kaainakin te Tautaeka n Uea, ao aroni kakabwaiaan aia kakorakora.

5. Baikara kakabwaiaaia Kristian ni koaua mani kinaakia i aan te tua?

⁵ Ti kainnanoa kinaakira i aan te tua mairouia tautaeka n aomata bwa ti aonga n taromauria Iehova? Ti aki, ma kinaakira i aan te tua e kabebetea riki arora n taromauri. N te katoto, ti a kona iai n inaomata ni bobotaki n oin ara Tabo n Taromauri ao ara Tabo ni botaki ibukin ara Runga, ti a kona ni boreeti ao ni kaoi ara boki aika aanaki n te Baibara, ao n tibwaa te rongorongo ae raoiroi nakoia aomata nako, n akea te tutuki. A kinaaki i aan te tua Ana tia Kakoaua Iehova n aaba aika bati, ao a inaomata naba n taromauri n aroia kaain Aaro ake a kinaaki i aan te tua. Ma tera ae riki ngke a aki kariaia kinaakira i aan te tua taian tautaeka, ke ngke a kataia n tiatiana inaomatara?

6. Tera aia kangaanga Ana tia Kakoaua Iehova ake i Aotiteria n 1940 tabun?

⁶ Aotiteria. N 1940 tabun ao e iangoia te kowana mai Aotiteria bwa aongkoa e kamemeerea te kakorakora ibukin te buaka, ara koaua. E a katokaki ara mwakuri. Ai akea inaomataia taani Kakoaua ni botaki ke n uarongorongo, e a katokaki te mwakuri n te Betaera, ao a tauaki Taabo n Taromauri. E a tabuaki naba ae e na iai iroum booki aika aanaki n te Baibara. Imwin te mwakuri ni karaba i nanon tabeua te ririki, ao a a kainaomataaki taani Kakoaua ake i Aotiteria. N Tun 14 n 1943, ao e a manga kaukaki ara mwakuri iroun te Boowi ae Rietata i Aotiteria.

7, 8. Kabwarabwaraa te kakorakora are a karaoia tarira ake i Rutia ibukini karekean inaomataia n taromauri, ni waakinakon taian ririki.

⁷ Rutia. E katokaki aia mwakuri Ana tia Kakoaua Iehova iroun te Tautaeka ni Komuniti i nanon tatabebwi te ririki, ma n tokina a a karekea kinaakia i aan te tua n 1991. Imwini bwakan te tautaeka are te Soviet Union ngkoa, ao ti a karekea kinaakira i aan te Tua n Rutia n 1992. Ma e aki maan imwina, ao a tabeaianga tabeman taani kakaaitara, ai moarara riki naake a irekereke ma te Aro n Orthodox i Rutia, ibukini baitiin rikirakeni mwaitira. A kabaea tangia aika nimaua taani kakaaitara aikai teuana imwin teuana, ni kaineti ma te mwakuri n iowawa ni kaaitaraia Ana tia Kakoaua Iehova i marenan 1995 ao 1998. Ma ni katoai taai akanne ao bon akea te bwai ni kakoaua ibukini karaoan ae bure ae e kunea te rooia are tabeka te bukibuki. A a manga kabaea riki tangia taani kakaaitara aika aki bwarannano aikai n 1998. A tokanikai taani Kakoaua n te moantai, ma a kaitaraa te moti anne taani kakaaitara, ao a konaaki taani Kakoaua n te mangatang are ni Mei 2001. E a manga ongoraeaki riki te keiti anne n Okitobwa n te ririki naba anne, ao e a otinako te moti n 2004 bwa e nang kamaunaaki kinaakia i aan te tua taani Kakoaua i Moscow, ao ni katokaki aia mwakuri.

 ⁸ Imwin anne ao e a inenei te bwainikirinaki. (Wareka 2 Timoteo 3:12.) A karawawataaki ao a ekakinako taani Kakoaua. A tauaki bokin aia Aro ao a kainaki taabo ake a tatangoi ke auti ake a kakabonganai ibukin aia taromauri. Iangoi aia namakin tarira ma mwaanera ngke a karawawataaki! A uota tangia taani Kakoaua nakon te European Court of Human Rights (ECHR) n 2001, ao a a manga anga riki rongorongo aika kainnanoaki nakon te Boowi n 2004. N 2010 ao e a tia ana moti te ECHR. E noria raoi te Boowi bwa ana babaire te tautaeka n Rutia ni katoka aia mwakuri taani Kakoaua e boboto i aon ribaakin te Aro, ngaia are e a motikia te Boowi bwa akea riaina bwa a na iraki nanoni mooti ake mani boowi ake i nano, kioina ngkai akea te bwai ni kakoaua ae kaota te bwai ae bure ae a karaoia taani Kakoaua. E noria naba te Boowi bwa katokan aia mwakuri taani Kakoaua, e bon nanonaki iai kamaunaani kinaakia i aan te tua. Ana moti te Boowi aei are e a kainaomataia taani Kakoaua ni waakina aia Aro. E ngae ngke iai botaki n tautaeka tabeua i Rutia aika aki butimwaea ana moti te ECHR, ma a a tia ana aomata te Atua n te aba aei n rangi ni kaninikoriaaki man aeka n tokanikai akanne.

9-11. Tera aroia ana aomata Iehova ake i Kuriiti ni kabokorakora ibukini karekean inaomataia ni botaki n taromauri, ao baikara mwina?

⁹ Kuriiti. N 1983 ao e a kabooa tangoan te ruu teuana Titos Manoussakis i Heraklion i Kirete, bwa a aonga n tataromauri iai te kurubu teuana ae uarereke ae kaainaki irouia Ana tia Kakoaua Iehova. (Ebera 10:24, 25) Ma e waekoa mitinaren te Orthodox n tangitang nakoia bureitiman, ibukin ribaakia taani Kakoaua ni kabongana te ruu arei ibukin aia taromauri. Bukin tera? Tii ibukina bwa a kaokoro aia koaua taani Kakoaua ma kaain te Aro n Orthodox! A a bukinaki Titos Manoussakis ao taani Kakoaua ake teniman irouia bureitiman bwa a urutua. A katuuaaeaki ao ni motikaki taekaia ae te kabureaki uoua namwakaina. Ngkai kaain ana Tautaeka n Uea te Atua ngaiia aika kakaonimaki ni koaua, a iangoa ana moti te boowi arei bwa uruakakin inaomataia ni waakina aia taromauri, ngaia are a uota tangia nakon taiani boowi ake i nano, ao n tokina a boni karoko n te ECHR.

¹⁰ N 1996 ao e a kaotinakoa ana moti te ECHR, ae a a rangi ni konaaki iai taani kakaitaraa te taromauri ae itiaki. E noria te Boowi bwa “Ana tia Kakoaua Iehova a boni mena naba i aan te taeka ae ‘te Aro ae kinaaki,’ ni kaineti ma te Tua ni Kuriiti,” ao aia moti boowi ake i nano “a uruana inaomataia naakai ni waakina aia Aro.” E noria naba te Boowi bwa akea ana bwai te tautaeka ni Kuriiti ni “bairea ana koaua te Aro ke ana anga ake e kabonganai ni kaotiota iai ana koaua, bwa a riai i aan te tua ke a aki.” E kakeaaki tuuaaia taani Kakoaua, ao a a manga kainaomataaki ni waakina aia taromauri!

¹¹ E toki te kangaanga i aoni Kuriiti imwin te tokanikai anne? E kananokawaki bwa e aki. N 2012 ao e a tibwa katiaaki te keiti ae aekakin naba anne, i Kassandreia i Kuriiti, imwin te kakaboowi n te maan ae kaania 12 te ririki. N te keiti aei ao e a  kauekeaki te kakaaitara mairouni mataniwin te Orthodox. Ma e katoka te kangaanga aei te Council of State, ae te boowi ae moan te rietata i Kuriiti, n irania ana aomata te Atua. N te moti aei ao e mwaneweaki iai kanoan ana tua Kuriiti are a kainaomataaki iai Aaro ni waakina aia waaki, ao e kaotaki naba iai kairuan te bukibuki ae e a okioki, are Ana tia Kakoaua Iehova bon te Aro ae aki kinaaki. E taku te Boowi: “A aki karabaaki aia reirei Ana tia Kakoaua Iehova, ao a atongaki bwa te Aro ae kinaaki.” A kimwareirei kaain te ekaretia ae uarereke i Kassandreia bwa a a kona ngkai ni bobotaki n oin aia Tabo n Taromauri.

12, 13. A kangaa taani kakaaitara i Buranti ni kauekea “te kangaanga n aran te tua,” ao tera mwina?

¹² Buranti. A a tia tabeman taani kakaaitaraia ana aomata te Atua ni kabongana te anga ni “kauekea te kangaanga n aran te tua.” (Wareka Taian Areru 94:20.) N te katoto, n nukan 1990 tabun ao e a tuoaki iroun te botaki ae tabe ma te taekiti, mwin ana mwane te Association Les Témoins de Jéhovah (ATJ), ae te botaki teuana ae kinaaki i aan tuan te aba, are a kammwakuria naba Ana tia Kakoaua Iehova i Buranti. E kaota oini karaoan te tutuo anne te minita ibukini kataumwane ni kangai: “E kona te tutuo anne ni karekea angan te tautaeka ni kaboonakoi ana bwai te botaki aei ke ni bukinna n urutua . . . , ae te waaki ae bae ni kamemeerea ke ni kairoroa katokan ana mwakuri te Aro aei i abara.” E ngae ngke akea te kairua ae reke imwin te tutuo aei, ma te botaki are tabe ma te taekiti, a a manga karakaa riki ana taekiti te ATJ n te aro ae rangi n riao. Ngkana e nakoraoi aia anga aei, ao e na kona n akea iai aia anga tarira, ma a nang kaina te aobiti n tararua ao ni kaboonakoi taiani kateitei ibukini kabwakaan aia taekiti are e a rangi ni bubura. Bon te karawawata ae korakora, ma a aki bwara nanoia ana aomata te Atua. A ninikoria taani Kakoaua n uotaarake taekan te mwakuri n ribuaka aei, ao n tokina a bon uotia nakon te ECHR n 2005.

¹³ E kaotinakoa ana moti te Boowi n Tun 30 n 2011. E kaotia bwa inaomatan te Aro e riai n totokoa ana waaki te Tautaeka ni kataia ni baireia bwa a eti ana koaua te Aro ke n tiatiana aroia kaain te Aro ni kaotiota aia koaua. E taku riki te Boowi: “Rikoan te taekiti aei . . . e a tuka kabonganaani bwaai aika kainnanoaki n te Aro aei, ao a tukaki naba iai kaaina mani waakinan aia taromauri.” E irania Ana tia Kakoaua Iehova te Boowi aei! A a kimwareirei ana aomata Iehova bwa e a kaoka te taekiti te tautaeka ni Buranti, are e anaia man te ATJ ma bakaona, ao ni kaineti ma ana moti te Boowi a aikoa tauaki ana bwai nako te aobiti n tararua bwa kabooani mwin te taarau.

14. Tera te ibuobuoki ae ko kona ni karaoia ni kaineti ma te kakorakora ibukini karekean te inaomata n taromauri?

¹⁴ N aron Etita ao Moretekai rimoa, a kakorakoraia naba ana aomata Iehova ni boong aikai ni karekea inaomataia n taromauria Iehova n aron are e tua. (Etita 4:13-16) Iai te ibuobuoki ae ko kona ni karaoia? Iai. Ko kona n tatataro ibukia tarim ao mwaanem n te onimaki aika babakanikawaiaki ngkai i aan te tua. A kona n riki aeka n tataro akanne bwa bwaai n ibuobuoki aika rangi ni mwaaka nakoia tarira ao mwaanera ake a rinanon te kangaanga  ma te bwainikirinaki. (Wareka Iakobo 5:16.) E kaekai aeka n tataro aikai Iehova? E kaotaki man totokanikaira n taiani boowi bwa e boni kaekai!—Ebera 13:18, 19.

15. Baikara bwaai aika a iangoi ana aomata te Atua ni kaineti ma kabonganaan te raraa?

¹⁵ N aron ae ti noria ni Mwakoro 11, a a tia kaain ana Tautaeka n Uea te Atua n anganaki te kairiri ae mataata man te Baibara, bwa a na rawa nakoni kabonganaan te raraa n te aro ae aki riai, n aron ae e taabangaki ni boong aikai. (KBwaai 9:5, 6; NakIbo. 17:11; wareka Mwakuri 15:28, 29.) E ngae ngke ti aki butimwaea te karinraraa, ma ti tangira te bwainnaoraki ae te kabanea n raoiroi ae e kona n reke nakoira ke nakoia aika a tangiraki iroura, ao e na aki kauntaba ma ana tua te Atua. A noria boowi aika moan te rietata n aaba aika bati, bwa iai inaomataia aomata n rinea ke n rawa nakon te bwainnaoraki, ni kaineti ma mataniwin nanoia ke aia koaua n aia Aro. Ma n aaba tabeua ao a kaaitara ana aomata te Atua ma kangaanga aika korakora n te itera aei. Iangoi katoto tabeua.

16, 17. Tera te bwainnaoraki are e anganaki te tari te aine i Tiaban are e a tounako iai, ao a kangaa ni kaekaaki ana tataro neiei?

¹⁶ Tiaban. E kainnanoa te korokoro ae bubura Misae Takeda, ae te buu te aine i Tiaban ae 63 ana ririki. Ngkai temanna ngaia kaain ana Tautaeka n Uea te Atua, ae kakaonimaki ni koaua, e a kamataataa nakon ana taokita bwa e kani bwainnaorakiaki n akea te karinraraa. Ma tabeua te namwakaina imwina, ao e a tounako neiei n ataakin ae e karinaki te raraa irouna n ana tai ni korokoro. Ibukin namakinan ae e a tia ni kamwaraeaki ao ni mwamwanaaki, e a kabaea tangina Sister Takeda n Tun 1993, ni kaaitaraia taokita ao te onnaoraki arei. E bon aki kaingingaki ana onimaki te aine ae nanorinano ma n nimamannei aei. E anga ana kaotioti ma te ninikoria n te boowi ae onrake kaaina, ao e teimatoa n tei n ana tabo te tia anga ana kaotioti n te maan ae e riaon teuana te aoa, n aki ongea mamaarana. Ana kabanea n tai neiei n tei i matan te boowi bon teuana te namwakaina imwaini matena. Tiaki a anaaki nanora n ninikoriana ao n ana onimaki? E taku Sister Takeda bwa e tatataro nakon Iehova ni bubutiia bwa e na kakabwaiaa ana boowi. E kakoauaa neiei bwa a na boni kaekaaki ana tataro. Ma a kaekaaki?

¹⁷ Tenua te ririki imwini maten Sister Takeda, ao e a kaotinakoa ana moti te Boowi ae Moan te Rietata i Tiaban n irana neiei, ao e kakoauaa bwa e bure karinan te raraa irouna n akea ana kariaia. Ni Beberuare 29 n 2000 ao e a kaotaki n te moti anne bwa “te inaomata ni babaire” n aeka ni keiti aikai “e riai ni karineaki bwa inaomatan te aomata.” Ti kaitaua Sister Takeda n ana kakorakora ibukini karekean inaomatana n rinea te bwainnaoraki ae boraoi ma mataniwin nanona ae kataneiaaki n te Baibara, bwa a a kona ngkai taani Kakoaua i Tiaban ni bwainnaorakiaki, ao a aikoa maaka ae e na karinaki te raraa irouia n akea aia kariaia.

18-20. (a) E kangaa te boowi ibukini mangatang i Argentina n taua inaomatan te aomata n rawa ni karinraraa, ni kaineti ma kabonganaan te beeba ae kaota ana iango ibukini bwainnaorakiana [medical directive]? (b) Ti na kangaa ni kaotia bwa ti aantaeka nakon ana kairiri Kristo, ni kaineti ma kabonganaan te raraa n te aro ae aki riai?

 ¹⁸ Argentina. A na kangaa kaain te Tautaeka n Uea n tauraoi ngkana e a kainnanoaki rinean te bwainnaoraki n te tai are a aikoa namakinaaba iai? Ti kona n uouota n taai nako ara booma ae te medical directive ae kinaaki i aan te tua, bwa e a taetae naba ibukira, n aron are e karaoia Pablo Albarracini. Ni Mei 2012 ao e a kamwaruaaki irouia taani kimoa ao ni katiiaki iraai kaina. E karinaki n te onnaoraki n aki namakinaaba, ao e a aki kona ni kabwarabwaraa ana koaua ni kaineti ma te karinraraa. Ma iai irouna te booma ae te medical directive, are e tiainaia aua tabun te ririki n nako. E ngae ngke e a rangi ni kakaiaki ikoakina ao iai tabeman taokita ake a iangoia bwa e kainnanoaki te karinraraa bwa e aonga ni maiu, ma iai temanna te tia mwakuri are karinea ana motinnano teuaei. Ma tamani Pablo ae tiaki Ana tia Kakoaua Iehova, e a karekea te kariaia man te boowi bwa e na aki iraki ana motinnano natina aei.

¹⁹ E waekoa te rooia are e tei ibukini buuni Pablo ni karina ana mangatang. Tii i nanon tabeua te aoa ao e a tua naba te boowi ibukini mangatang bwa e na aki iraki ana moti te boowi are i nano, ao e tua bwa e na karineaki ana motinnano te aoraki, n aron are e oti n ana medical directive. E uotaarake ana mangatang tamani Pablo nakon te Boowi ae Moan te Rietata i Argentina. Ma te Boowi ae Moan te Rietata e aki nora “riain ae e na raraoma te aba [n ana medical directive Pablo are kaota iai rawana ni karinraraa] bwa e kanoaaki te beeba aei ma te ataibwai, ao kukurein nanon teuaei, ma inaomatana.” E taku te Boowi: “A kona aomata nako aika konabwai ao n ataibwai, ni moantaai ni karaoi aia babaire ni kaineti ma aroni bwainnaorakiaia, bwa a na butimwaea ke a na rawa nakoni bwainnaoraki tabeua . . . A riai ni karineaki kaetieti aikai iroun te taokita are tei n te tai anne.”

²⁰ E a rangi ni marurung ngkai Brother Albarracin. Ao e kakaitau ma buuna ngke e kanoaa te medical directive. Ni karaoan te bwai ae bebete ma e kakawaki aei, e a kaota iai ana aantaeka teuaei nakon ana kairiri Kristo rinanon ana Tautaeka n Uea te Atua. Ko a tia ni kanoaa naba te booma aei ngkoe ma am utu?

21-24. (a) E kangaa te Boowi ae Moan te Rietata i Kanata, ni kaotinakoa ana moti ae kamimi ibukia ataei ake a tuai ni koro 16 aia ririki ao kabonganaan te raraa? (b) E kangaa te keiti aei ni kaungaia ana toro Iehova aika ataei?

²¹ Kanata. N angiin te tai iai riaia kaaro n te boowi ni bairea te bwainnaoraki ae te kabanea n raoiroi ibukia natiia. N tabetai a kona naba boowi tabeua ni motikia bwa e riai ni karineaki inaomatan te ataei ae tuai ni koro 16 ana ririki ni kaineti ma rinean ana bwainnaoraki. Anne te bwai ae riki nakon April Cadoreth. Ngke ai 14 ana ririki April ao e a karinaki n te onnaoraki ibukini kakaiakin tiinakon te raraa i nanon rabwatana. E a tia ni kanoaa te booma ae te Advance Medical Directive tabeua te namwakaina n nako, n ikotaki ma te kaetieti iai ae kaotia bwa e na aki karinaki te raraa irouna e ngae naba ngkana e reke n te kabuanibwai. E aki ira nanon ana motinnano April te taokita are tuoa n te tai anne, ao e karekea ana kariaia te boowi bwa e na karinaki te raraa iroun neiei. E karinaki tenua te bakete n raraa iroun neiei  n akea ana kariaia. Imwina riki ao e a kabotaua te bwai ae karaoaki nakoina aei April ma te mwakuri n tautau.

²² A uota tangia April ma ana karo nakon te boowi. Imwin uoua te ririki ao e a roko te keiti aei i matan te Boowi ae Moan te Rietata i Kanata. E ngae ngke e a tia ni karinaki te raraa iroun April ma e bon tangitang naba, ao te Boowi ae Rietata e irana neiei ao ataei ake a kani karekea naba inaomataia ni karaoa oin aia motinnano ni kaineti ma bwainnaorakiaia, ao e tua naba te boowi anne bwa e na kaokaki te mwane nakon neiei are e kabanea ibukin teina n te boowi. E taku te Boowi: “Ni kaineti ma te waaki ni bwainnaoraki, a riai ataei ake a tuai ni koro 16 aia ririki ni kariaiakaki bwa a na kaota aia iango i aon te bwainnaoraki teuana, n te aro ae e na oti iai bwa a boni karaoa aia moti n oin aia iango, a wanawana, ao a rabakau.”

²³ E uaana mwin te keiti aei bwa te Boowi ae Moan te Rietata e a angania ataei ake a tuai ni koro 16 aia ririki inaomataia. Imwain otinakon te moti aei ao e kona ngkoa te boowi i Kanata ni kariaia te bwainnaoraki ibukin te ataei ae tuai ni koro 16 ana ririki, ngkana e noria te boowi bwa e riai te bwainnaoraki anne  ibukina. Ma imwin otinakon te moti aei, e a aki kona te boowi ni kariaia te bwainnaoraki ae ekaanako aia motinnano ataei ake a tuai ni koro 16 aia ririki, ngkana e aki angania moa ataei akanne aia tai ni kaotia ae a a bon tau ni karaoa oin aia motinnano.

²⁴ E uaana te kakorakora ni boboowi ae tenua te ririki maanna aei? Iroun April “e bon uaana!” E taku neiei, ae ai te urekura bwaiania ngkai ae marurung: “I kukurei n ataakin ae I a tia ni karaoa tabeu ae uarereke n neboa aran te Atua, ao ni kaotia ae bon te tia kewe Tatan.” E oti man te bwai ae riki nakon April bwa a kona ara ataei n ninikoria n tei i bon ibukia, ni kaotiia bwa boni ngaiia raoi kaain ana Tautaeka n Uea te Atua.—Mat. 21:16.

25, 26. Tera te kangaanga ae riki n tabetai ni kaineti ma te buuraure?

²⁵ E mwiokoiia kaaro Iehova bwa a na kaikawaiia natiia i nanon ana kaetieti. (TuaKau. 6:6-8; IEbe. 6:4) E kangaanga te mwioko aei, ma e a rangi ni kangaanga riki ngkana a a manga buuraure kaaro. E na bae ni kakaokoro aia iango kaaro ibukini kaikawaaia natiia imwin aia buuraure. N te katoto, e iangoia te karo ae te tia Kakoaua bwa e riai te ataei ni kaikawaaki i nanoni kaetieti nako ni Kristian, ma e bae ni bobuaka ma ana iango te karo ae tiaki te tia Kakoaua. E bon riai n ataia te karo ae te tia Kakoaua bwa e riai n teimatoa reitakia ngkai kaaro ngaiia, e ngae naba ngkai a a buuraure ao ai akea reitakia n taanga.

²⁶ Tao e kona te karo ae tiaki te tia Kakoaua ni butiia te boowi bwa a na tiku natina irouna bwa e aonga n tabena aroni kaikawaaia n te Aro. A taku tabeman bwa e karuanikai kaikawaan te ataei bwa Ana tia Kakoaua Iehova. A bae n ribaa are a na aki karaoaki aia rekenibong natiia, a nang aki bukamarui boong ni motirawa, ao ngkana a reke n te kabuanibwai, a nang aki anganaki te bwai teuana ae aongkoa te bwai ni kakamaiu ae te karinraraa. Ti kakaitau bwa a karaoa aia moti angiini boowi ni kaineti ma te bwai ae te kabanea n raoiroi ibukin te ataei, ao a aki kaatuua iangoan ae e karuanikai ana Aro te karo temanna ke e aki. Ti na nori katoto tabeua.

27, 28. Tera ana moti te Boowi ae Moan te Rietata i Ohio ni kaineti ma te bukibuki ae e karuanikai kaikawaan te ataei bwa Ana tia Kakoaua Iehova?

²⁷ Te United States. N 1992 ao e a rinanoa te keiti teuana te Boowi ae Moan te Rietata i Ohio, are e bukibuki iai te karo ae tiaki te tia Kakoaua, bwa e na ruanikai natina te mwaane ae uarereke ngkana e kaikawaaki bwa Ana tia Kakoaua Iehova. E iranaki teuaei n te boowi are i nano, ao e a tiku natina irouna. E kariaiakaki neiere te tina ae Jennifer Pater ni kakawara natina, ma e anganaki te tua bwa e na aki “reireina ke ni kaokaota aia koaua Ana tia Kakoaua Iehova nakon te ataei aei, n te anga teuana ma teuana.” E bati ae kona n nanonaki n ana tua te boowi ae i nano aei, ao e kona naba n iangoaki bwa e aki riai Sister Pater ni maroroakina taekan te Baibara ma natina ae Bobby ke kaetieti ibukin te aroaro ni maiu ae riai ake iai! Ko kona n iangoa ana namakin neiei? E uruaki nanon Jennifer, ma e taku bwa e reiakinaki  iai te taotaonakinnano ao kantaningaan ana ibuobuoki Iehova. E ururing ni kangai: “E tatauraoi Iehova ibukiu.” E uotaarake ana mangatang ana rooia neiei nakon te Boowi ae Moan te Rietata i Ohio, rinanon ana ibuobuoki ana botaki Iehova.

²⁸ E kaitaraa ana moti te boowi are i nano te Boowi ae Moan te Rietata, ao e taekinna bwa “iai riaia kaaro n reireinia natiia, ao riaia naba ni maroroakini baika kakawaki ibukin te aroaro ni maiu ae riai ao baika kakawaki n aia Aro.” E taekinna te boowi aei bwa akea riain te boowi are i nano n taua te ataei mairoun ana karo temanna tii ibukin te Aro, ma tii ngkana e noraki bwa e na rotakibuaka rabwatan te ataei ke ana iango n aia reirei Ana tia Kakoaua Iehova. Akea te bwai ni kakoaua ae e noria te boowi ae kaotia bwa e rangi n rotakibuaka marurungin ana iango te ataei ke rabwatana, man aia koaua taani Kakoaua.

29-31. Bukin tera ngke e a manga anaaki natin te tari te aine i Denmark mairouna, ao tera ana moti te Boowi ae Moan te Rietata i Denmark?

²⁹ Denmark. E rinanon naba te aeka ni kangaanga aei Anita Hansen, ngke e tangitang buuna ngkoa bwa e na tiku irouna natina te aine ae itiua ana ririki ae Amanda. E ngae ngke e a tia te boowi n te aono anne n 2000 ni kariaia Sister Hansen bwa e na tiku natina irouna, ma e uotaarake ana mangatang taman Amanda nakon te boowi ae rietata, ike e a aki iraki iai ana moti te boowi n te aono anne, ao ni kariaiakaki teuaei bwa e na tiku natina irouna. E kabwarabwaraa ana moti te boowi ae rietata bwa ngkai a kauntaba aia iango kaaro aikai ibukin te maiu ni kaineti ma aia koaua n aia Aro, ao e na angaraoi riki iroun teuare te karo bwa e na babaire n te itera aei. Oini konaakin Sister Hansen n te  tai anne ni kaineti ma tikun Amanda irouna, ibukina bwa ngaia Ana tia Kakoaua Iehova!

³⁰ I nanon tain te kangaanga ae korakora aei ao iai taai ake e a rangi n tabeaianga iai Sister Hansen ao e a aki ataa te bwai ae e na tataroakinna. E kangai neiei: “Ma a rangi ni kabebetea nanou taeka ake n I-Rom 8:26 ao 27. I nanamakinna bwa e ota Iehova n te bwai ae I nanonna. E memena matana i aou ao n tatauraoi ibukiu.”—Wareka Taian Areru 32:8; Itaia 41:10.

³¹ E uotaarake ana mangatang Sister Hansen nakon te Boowi ae Moan te Rietata i Denmark. E taekina ae kangai te Boowi n ana moti are e kanakoa: “E riai te babaire ni kaineti ma tararuaan te ataei ni boboto i aon te bwai ae rangi ni kakawaki ae te kabanea n tamaroa ibukina.” E kaotia naba te Boowi bwa e riai n aanaki te babaire ibukin tararuaan te ataei, i aon aron te karo temanna ma temanna ni kanakoraoa te kangaanga, ma tiaki i aon aia “reirei ao aia koaua” Ana tia Kakoaua Iehova. E rangi ni kabebeteaki Sister Hansen ngke e a noraki iroun te Boowi bwa e bon tau n riki bwa te karo, ao e a manga tiku Amanda irouna.

32. E kangaa te European Court of Human Rights ni kamanoa inaomatan te karo ae te tia Kakoaua, man te waaki n inanonano?

³² Aaba aika kakaokoro i Eurobe. Iai keiti tabeua aika irekereke ma uneakinaia naati, ake a roko naba ni boowi ake i aon riki te boowi ae moan te rietata n te aba. E a tia naba te European Court of Human Rights (ECHR) n rinanoa te kangaanga aei. Iai keiti aika uoua ake e kakoauaa iai te ECHR bwa a a tia boowi ake i nano n te aba, ni karaoa aia moti ae kakaokoro nakon te karo ae te tia Kakoaua ao ae tiaki te tia Kakoaua, tii ibukin te Aro. E arana te waaki aei te ECHR bwa te inanonano, ao e motikia bwa “e bon aki butimwaeaki te moti ae boboto i aoni kakaokoron te Aro.” E kaota raun nanona temanna te tina ae te tia Kakoaua, are e kakabwaiaaki naba n ana moti te ECHR anne, ao e taku, “I rangi ni maraki ngke I bukinaki bwa a ruanikai irou natiu, ao te bwai ae I karaoia I bon tii reireinia te bwai ae I taku bwa te kabanea n raoiroi ibukia, ae kaikawaaia n te aroaro ni Kristian.”

33. E kangaa te karo ae te tia Kakoaua ni maiuakina te boto n reirei are n I-Biribi 4:5?

³³ Eng, e kakorakoraa ni kaotiota te wanawana te karo ae te tia Kakoaua, are e kaboowiaki ibukin tauan inaomatana ni karin ana kaetieti te Baibara i nanoia natina. (Wareka I-Biribi 4:5.) Ngkai e kakaitau n anganakina riaina ni kataneiaia natina n te aro ae boraoi ma nanon te Atua, e kukurei naba ngkana e ibuobuoki te karo are tiaki te tia kakoaua ni mwiokoana ni karo. Tera aroni kakawakin te mwioko ae kataneiaan te ataei iroun te karo ae te tia Kakoaua?

34. A na kangaa ni kakabwaiaaki kaaro aika Kristian ni boong aikai, man aia katoto I-Iutaia ake n ana bong Neemia?

³⁴ E rangi n ibuobuoki te katoto are n ana bong Neemia. A mwakuri korakora I-Iutaia n onobwaia oon Ierutarem ao ni manga katei. A ataia bwa karaoan anne, e na boni kamanoia ao aia utu mairouia natannaomata ake i rarikia ake aiaia. Ngaia are e kaumakiia Neemia ni kangai: “Buaka ibukia tarimi, natimi mwaane ao natimi aine, buumi, ao mwengami.” (Neem. 4:14) E  rangi ni kakawaki irouia I-Iutaia akekei aia kakorakora ni buaka. N aron anne, a mwakuri korakora naba ni boong aikai kaaro aika Ana tia Kakoaua Iehova ni kaikawaiia natiia ni kawain te koaua. A ataia ae a kaitaraaki natiia ni kariri aika bubuaka aika bati n aia reirei ao mairouia kaain rarikia. A kona naba aeka ni kariri akanne n rinnako n te mwenga rinanoni waaki ni kanakorongorongo. Kaaro, tai mwaninga ae e rangi ni manena ami kakorakora ni boboowi ibukia natimi, bwa kam aonga ni kona ni katauraoa te tabo ae mano raoi ibukia, are a na maiureirei iai n te onimaki.

35, 36. Baikara kakabwaiaaia Ana tia Kakoaua Iehova imwin aia kakorakora ibukini karekean inaomataia, ao tera ae ko motinnanoia?

³⁵ E boni kakabwaiaa te kakorakora Iehova ae karaoaki n ana botaki ni boong aikai, ibukini karekean inaomatara n taromauri. Man aeka ni boboowi aikai, a a tia iai ana aomata te Atua n anga te kakoaua ae aki kona ni kakeweaki n te boowi ao i mataia aomata aika mwaitikurikuri. (IRom 1:8) Te kakabwaia riki teuana irarikin totokanikaia ae bati n te boowi, bwa a a tia naba ni karekea te inaomata nakoia aomata aika bati aika tiaki taani Kakoaua. Ma ngkai bon ana aomata ngaira te Atua, bon tiaki taani bita ana waaki te botannaomata ngaira, ao ti aki naba kani karekea atongara. Ma ae kakawaki riki, a kakorakoraia Ana tia Kakoaua Iehova ni boboowi ibukin reken inaomataia i aan te tua, bwa e aonga n rikirake ao ni butanako te taromauri ae itiaki.—Wareka I-Biribi 1:7.

³⁶ Ti bia aki kakeaa bongan reireiara ibukin te onimaki, aika ti kona ni karekei mairouia naake a a tia ni boboowi ibukini karekean inaomataia n taromauria Iehova! Ti bia teimatoa ni kakaonimaki naba ao n onimakinna ae Iehova e boni boutokaa ara mwakuri, ao e teimatoa ni kakorakoraira ibukini karaoan nanona.—Ita. 54:17.