1-2. Tera reireian te tari te mwaane temanna ni kaineti ma arona n anga te reirei ni kairiri?

 N RIRIKI aika nako, iai uoman unimwaane n te ekaretia aika kawara te tari te aine ae e a maan n aki iririi bobotaki. E kaotii kiibu aika bati ibukini kaean te bobotaki te unimwaane are kaira te maroro. E iangoia bwa e nakoraoi aia kaungaunga, ma ngke a nang nako ao e a taku naba te tari te aine aei: “Kam aki ota n te bwai ae I rinanona.” A anga aia reirei ni kariri unimwaane aikai, ao a aki moa titirakina neiei ana kangaanga ke te bwai ae e rinanona. Ibukin anne, e a iangoia neiei bwa e aki ibuobuoki aia reirei ni kairiri.

² E ururing rikaaki te unimwaane are kaira te maroro ao e taku: “N te tai anne, I iangoia bwa e aki karinerine te tari te aine anne. Ma ngke I a iangoia raoi, I a ataia ae I a bon roko naba ni kaotii kiibu n oneani mwin are N na tabeki titiraki n aron aikai, ‘Iai am kangaanga?’ ‘Iai te bwai ae I kona ni buokiko iai?’” E reke reireian te unimwaane anne ae rangi ni kakawaki n te tai anne. E a riki ngkai teuanne bwa te tia kawakintiibu ae atataiaomata ao n ibuobuoki.

3. Antai ae kona n anga te reirei ni kairiri n te ekaretia?

 ³ Ngkai taani kawakintiibu unimwaane, a mwiokoaki bwa a na anga te reirei ni kairiri ngkana e kainnanoaki. Ma n tabetai, a kona n anga te reirei ni kairiri kaain te ekaretia ake tabeman. N te katoto, e kona te tari temanna n anga taeka n reirei man te Baibara nakon raoraona. (TaiAre. 141:5; TaeRab. 25:12) Ke e kona te tari te aine ae e a kara n “reireinia ateiaine” baike a taekinaki n Tito 2:3-5. A kainnanoaki naba kaaro bwa a na katoatai n anga te reirei ni kairiri nakoia natiia ao ni kaetiia. Ngaia are e ngae ngke e kaineti riki  te kaongora aei nakoia unimwaane n te ekaretia, ma ti kona ni kakabwaiaaki n rinanoan aanga ake ti kona iai n anga te reirei ni kairiri ae ibuobuoki, e kaungaunga, ao e “kakimwareireia te nano.”—TaeRab. 27:9.

4. Tera ae e na maroroakinaki n te kaongora aei?

⁴ N te kaongora aei, ti na maroroakin titiraki aika aua ni kaineti ma arora n anga te reirei ni kairiri: (1) E aera ngkai ko riai n anga te reirei ni kairiri? (2) E boni kainnanoaki te reirei ni kairiri? (3) Antai ae riai n anga te reirei ni kairiri? (4) Ko na kangaa n anga te reirei ni kairiri ae uaana?

5. E aera bwa e kakukurei riki butimwaean ana reirei ni kairiri te unimwaane ngkana e anga ma te tangira? (1 I-Korinto 13:4, 7)

⁵ A tangiriia taari, unimwaane. N tabetai, a kaota anne n aroia n anga te reirei ni kairiri nakon temanna ae e nang toua te mwaneka ae kairua. (IKar. 6:1) Ma imwain ae e taetae nakon temanna, e riai moa te unimwaane n iangoi baike e taekini Bauro ibukin te tangira. “E taotaonakinnano te tangira. . . . E taona nanona nakoni bwaai ni kabane, e onimakini bwaai ni kabane, e kantaningai bwaai ni kabane, ao e nanomwaaka nakoni bwaai ni kabane.” (Wareka 1 I-Korinto 13:4, 7.) Ngkana e kananoa ana iango te unimwaane i aoni kiibu akanne, e na buokaki iai n taraia raoi bwa e na anga te reirei ni kairiri ibukin te tangira. Ngkana e namakinna te aomata are anganaki te reirei ni kairiri bwa e tabeakinna te unimwaane, e na kukurei riki ni butimwaea te reirei ni kairiri.—IRom 12:10.

6. Tera te katoto ae raoiroi are e kateia Bauro?

⁶ E katea te katoto ae raoiroi te abotoro Bauro ngkai te unimwaane ngaia. N te katoto, ngke a kainnanoa te reirei ni kairiri taari ake i Tetaronike, e waekoa n angania. N ana reta nakoia, e kamoamoaia moa n ‘aia mwakuri ae nako man aia onimaki, aia bekutata ae kairaki n te tangira, ao nanomwaakaia’. E iaiangoi naba baike a rinanoi ao e tuangia ae e ataia bwa e aki bebete maiuia, ao a nanomwaaka i aan te bwainikirinaki. (1Tet. 1:3; 2Tet. 1:4) E tuangia naba taari aikai bwa a riki bwa banna ni katoto nakoia Kristian ake tabeman. (1Tet. 1:8, 9) A boni bae ni kukurei ngkai e kamoamoaia Bauro! E bon rangi n tangiriia tarina n te onimaki Bauro. Anne bukina ae e a kona iai n anga te reirei ni kairiri ae uaana n ana reta aika uoua nakoia I-Tetaronike.—1Tet. 4:1, 3-5, 11; 2Tet. 3:11, 12.

7. E aera ngkai e kona temanna n aki butimwaea te reirei ni kairiri?

⁷ Tera ae kona n riki ngkana ti aki anga te reirei ni kairiri n te aro ae riai? E taekina aei temanna ae e a maan ni beku bwa te unimwaane: “A aki butimwaea te reirei ni kairiri tabeman tiaki ibukina bwa e aki raoiroi te taeka n reirei, ma ibukina bwa e aki karaoaki ma te tangira.” Tera reireiara iai? E kai butimwaeaki te reirei ni kairiri ngkana e anga te aomata ma te tangira, ao tiaki ibukini bonon nanona.

8. Tera ae e riai n titirakinna iai i bon irouna te unimwaane imwain ae e anga te reirei ni kairiri?

⁸ A aki riai n ienikuri unimwaane n anga te reirei ni kairiri. Imwaini karaoan anne, e riai te unimwaane n titirakinna i boni irouna ni kangai: ‘I bon riai n taekina te bwai teuana? E boni karaoa ae kairua te aomata anne? E a uruakaki ana tua te Baibara? Ke tao bon tii te bwai ae kakaokoro te iango  iai?’ A taraia raoi unimwaane bwa a na aki “ienikuri n taetae.” (TaeRab. 29:20) Ngkana e nanououa te unimwaane bwa e riai n anga te reirei ni kairiri ke e aki, e kona ni kawara te unimwaane riki temanna ao n ongora irouna bwa e uruakaki ana tua te Baibara ao e kainnanoaki te reirei ni kairiri ke e aki.—2Tim. 3:16, 17.

9. Tera reireiara mairouni Bauro ibukin arora n anga te reirei ni kairiri i aon te kunnikai ao te katamaroa ae riai? (1 Timoteo 2:9, 10)

⁹ N te katoto, iangoia bwa iai te unimwaane ae tabeaianga n aroni kunnikain ao katamaroaan te tari temanna. E kona n titirakinna i bon irouna ni kangai, ‘Iai bukina ae riai man te Baibara bwa N na kataetaea?’ Ibukina bwa e aki kan taekina oin ana iango, e kona ni maroroakina anne ma te unimwaane temanna ke te tari ae ikawai n te onimaki. A kona ni kaai n nenera ana reirei ni kairiri Bauro ibukin aron te kunnikai ao te katamaroa ae riai. (Wareka 1 Timoteo 2:9, 10.) E korei booto n reirei Bauro aika kona ni maiuakinaki n itera aika bati. E riai te Kristian ni kunnikainna n te aro ae tau, e taraaraoi, ao n aki kabwakabwaka. Ma e aki karinani tuua Bauro bwa aekakira kunnikain te Kristian ae riai ni bwainna. E ataia ae a kona taari ni bwaini baike a tangiri ngkana e aki ekaanako ana tua te Baibara. Ngaia are ngkana a na baireia unimwaane bwa e kainnanoaki te reirei ni kairiri ke e aki, a riai n taraia moa bwa e kunnikaina te aomata n te aro ae riai ke e aki.

10. Tera ae ti riai n ururingnga ni kaineti ma aia rinerine tabeman?

¹⁰ Ti riai n ataia ae a kona ni kaokoro aia rinerine Kristian aika uoman aika ikawai n te onimaki, ao a uaia n aki bure. Ti aki riai ni kairoroiia taari bwa a na ira are iroura ni kaineti ma ae eti ke ae kairua.—IRom 14:10.

11-12. Ngkana e a kainnanoaki te reirei ni kairiri, baikara titiraki ake e riai n titirakinna iai te unimwaane, ao bukin tera?

¹¹ Ngkana e a kainnanoaki te reirei ni kairiri, te titiraki ngkanne bwa antai ae riai n anga? Imwain ae e anga te reirei ni kairiri nakon te tari te aine ae iai buuna ke ae ataei riki, e riai moa te unimwaane n reitaki ma atun te utu. Tao e na bae ni kani kaeta te kangaanga anne i bon irouna atun te utu. * Ke e kona atun te utu ni bubutii bwa e na mena i rarikin te unimwaane ngkana e anga te reirei ni kairiri. N aron ae taekinaki ni  barakirabe 3, e bae naba n iai taai ake e angaraoi riki iai bwa e na anga te reirei ni  kairiri te tari te aine ae e a kara nakon te tari te aine ae ataei riki.

¹² Iai riki te bwai ae riai n iangoaki. E kona n titirakinna te unimwaane i bon irouna ni kangai, ‘I bon riai n anga te reirei ni kairiri, ke e na kai butimwaeaki riki ngkana e anga temanna?’ N te katoto, te aomata ae kabokorakora ma namakinan ae akea bongana, e kona ni butimwaea riki te reirei ni kairiri mairoun te unimwaane ae e a tia n rinanon anne. E bae te unimwaane anne n ota riki n ana namakin te tari anne ao e na kai butimwaeaki riki ana taeka. Ma bon tabeia unimwaane ni kabane kaungaaia taari bwa a na karaoi bitaki n aron ae boraoi ma te Baibara. Ngaia are e kakawaki riki bwa e na anga te reirei ni kairiri te unimwaane, e ngae naba ngke e tuai n rinanon anne.

13-14. E aera ngkai e riai ni kakauongo raoi te unimwaane?

¹³ Tatauraoi ni kakauongo. Ngkana e a katauraoia te unimwaane bwa e na anga te reirei ni kairiri, e riai n titirakinna i bon irouna ni kangai: ‘Tera ae I ataia n te baere e rinanona tariu? Tera ngkai ae riki ni maiuna? Iai ana kangaanga ae I aki ataia? Tera ae e a kainnanoia riki ngkai?’

¹⁴ E kaineti raoi nakoia naake a na anga te reirei ni kairiri te boto n reirei are n Iakobo 1:19. E korea aei Iakobo: “A riai aomata nako ni waekoa n ongora, a na iremwe n taetae, ao a na iremwe n un.” E kona n iangoia te unimwaane bwa e atai bwaai ni kabane, ma e boni koaua anne? E kauringira Taeka N Rabakau 18:13 ni kangai: “Ngkana iai ae e kaeka nakon te bwai teuana imwain ae e ongo raoi te koaua, ao bon te aro n nanobaba anne ma ni kabwainrang.” E nakoraoi riki karekean te rongorongo ae bwanin mairoun te aomata anne. E irekereke anne ma te kakauongo moa imwain te taetae. Uringa reireian te unimwaane are taekinaki ni moan te kaongora aei. E a ataia ae n onean mwin ae e nang bon taekini naba baike e a tia ni katauraoi, e riai moa n titirakina te tari te aine arei, titiraki n aron aikai: “Iai am kangaanga?” “Iai te bwai ae I kona ni buokiko iai?” Ngkana a karekea aia tai unimwaane n ataa raoi te bwai ae riki, a na kona riki ni buokiia ao ni kaungaia taari.

15. A na kangaa unimwaane ni maiuakina te boto n reirei are n Taeka N Rabakau 27:23?

¹⁵ Kinaa raoi te nanai. N aron are taekinaki mai mwaina, e bati riki ae nanonaki n te anga te reirei ni kairiri nakon ae tii warekani kiibu ao taekinan teuana te reirei n ibuobuoki ke uoua. A riai n namakinna taari bwa ti tabeakinia, ti ota irouia, ao ti kani buokiia. (Wareka Taeka N Rabakau 27:23.) A riai ni karaoa aia kabanea ni konaa unimwaane ni karekea aia iraorao ae kaan ma taari.

16. Tera ae e na buokia unimwaane n anga te reirei ni kairiri ae uaana?

 ¹⁶ A aki tangiria unimwaane bwa a na namakinna taari ae a tii kona ni kataetaeaki irouia unimwaane ngkana a karaoa ae kairua. Ma a katoatai ni mamaroro ma taari ni kaota tabeakinaia ngkai a kaaitara ma kangaanga. E taku temanna ae e a maan ni beku bwa te unimwaane: “Ngkana ko karaoa anne, ko na boni karekea am iraorao ae kaan ma ngaiia. Ao ngkana ko a riai n anga te reirei ni kairiri, e na boni bebete iroum karaoana.” Ao e na kai butimwaeia riki te tari are anganaki te reirei ni kairiri.

17. N ningai are e a riai riki iai ni bwaina te taotaonakinnano ao te akoi te unimwaane?

¹⁷ Bwaina te taotaonakinnano ao te akoi. E kainnanoaki riki te taotaonakinnano ao te akoi ngkana iai ae e rawa n te moantai ni butimwaea te reirei ni kairiri man te Baibara. E riai n taraia raoi te unimwaane bwa e na aki un ngkana e aki waekoa ni butimwaeaki ke ni mwakuriaki ana reirei ni kairiri. E taetae ni burabetinaki aei ibukin Iesu: “Akea te maunei ae einako ae e na kamanatuaa, ke ni kamatea te taura ae bubu wikina.” (Mat. 12:20) Ngaia are e kona te unimwaane n tataro ni butiia Iehova bwa e na kakabwaiaa te aomata are kainnanoa te reirei ni kairiri, ao ni buokia bwa e na ota bwa e aera ngkai e anganaki, ao e na maiuakinna. E bae te tari anne ni kainnanoa ana tai n iaiangoa te reirei are anganaki. Ngkana e taotaona nanona te unimwaane ao n akoi, e na bebete riki butimwaean ana reirei ni kairiri iroun te tari are e kataia ni buokia. Ma e riai ni boto i aon Ana Taeka te Atua n taai nako te reirei ni kairiri.

18. (a) Tera ae ti riai n uringnga ngkana ti anga te reirei ni kairiri? (b) N aron ae kaotaki n te taamnei ane n te bwaoki, tera ae a maroroakinna kaaro aikai?

¹⁸ Karekea reireiam man am kairua. Ibukina bwa ti aki kororaoi, ti aki kona ni maiuakini baike a taekinaki n te kaongora aei n te aro ae kororaoi. (Iak. 3:2) Ti na boni karaoi kairua. Ma ngkana e riki anne,  ti riai ni karekea reireiara mai iai. Ngkana a namakinna taari bwa ti tangiriia, a na boni kai kabwarai ara bure ngkana ti kaunia n ara taeka ke n ara mwakuri.—Nora naba te bwaoki ae “ Te Taeka Nakoia Kaaro.”

19. Ti na kangaa ni kakimwareireia nanoia taari?

¹⁹ N aron ae ti a tia n noria, e aki bebete bwa ti na anga te reirei ni kairiri ae uaana. Ti aki kororaoi ao ai uana naba ma naake ti angania te reirei ni kairiri. Ururingi booto n reirei ake a rinanoaki n te kaongora aei. Taraia raoi bwa ko na anga te reirei ni kairiri ibukin te tangira. Ao taraia naba bwa e boni kainnanoaki te reirei ni kairiri ke e aki, ao ko bon tau n anga ke ko aki. Imwain ae ko anga te reirei ni kairiri, tabeki titiraki ao kakauongo raoi bwa ko aonga n ota n te baere e rinanona te aomata anne. Kataia n tarai bwaai man ana itera. Bwaina te atataiaomata ao karikirakea am iraorao ae kaan ma taari. Ururinga te tia aei: Ti kan anga te reirei ni kairiri ae aki tii uaana ma e ‘kakimwareireia naba te nano.’—TaeRab. 27:9.