1. Tera ana taetae ni burabeti Itaia ibukin Iesu, ao e aera bwa e kaunganano aei?

E ANGANIRA te kauring ao te karaunano Itaia rinanon ana taetae ni burabeti ibukin ara Uea ae Iesu Kristo. E a kaman taekinna Itaia bwa Iesu e na “aki motikitaeka n te baere noria ni matana, ao e na aki naba boaa te aba tii ni kaineti ma te baere a ongo taningana.” E na “motiki taekaia akana mangori n te aro ae riai.” (Ita. 11:3, 4) E aera bwa e kaunganano aei? Ibukina bwa ti maeka n te aonnaba ae onrake n te inanonano ao te kairiribai. Ti bane n ingainga ni kariariaa te tia Moti ae kororaoi are e na aki motiki taekara n taraakin tinanikura!

2. Tera ae e tuangira Iesu bwa ti na karaoia, ao tera ae ti na maroroakinna n te kaongora aei?

² Ti motiki taekaia aomata ni katoabong. Ma ibukin aki kororaoira, a aki kororaoi naba ara iango ni kabotauaki ma Iesu. Ti kai kairaraangaki n te bae ti noria. Ma ngke e mena Iesu i aon te aba, e tua ae kangai: “Katoka te motikitaeka man taraakin tinanikun te bwai, ma motikitaeka n te eti.” (Ioa. 7:24) E teretere iai bwa Iesu e tangirira bwa ti na kakairi irouna ao ti na aki motiki taekaia aomata man taraakin tinanikuia. N te kaongora aei, ti na maroroakin itera aika tenua ake a kairaraangaki iai aomata n  angiin te tai n te bwai ae a noria, n aron te reeti, te kaubwai, ao te ririki ni maiu. Ti na maroroakin aanga aika manena ake ti kona n ongeaba iai n ana tua Iesu n itera aikai.

3, 4. (a) Baikara baike a riki ake a kaira Betero bwa e na manga nenera ana iango ibukia Tientaire? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.) (b) Tera te koaua ae boou are e buokaki Betero bwa e na ota iai iroun Iehova?

³ Iangoi baike e iaiangoi te abotoro Betero ngke e weteaki bwa e na nako Kaitareia nakoni mwengan te Tientaire ae Korenerio. (Mwa. 10:17-29) N aroia I-Iutaia ake n ana tai, e ikawairake Betero ma kakoauaan ae a aki itiaki Tientaire. Ma iai baika riki are e a kairaki iai Betero bwa e na manga nenera ana iango anne. N te katoto, e a tibwa tia n anganaki te miitara ae kamimi. (Mwa. 10:9-16) Tera are e noria? Bon te kunnikai ae onrake irouia maan aika aki itiaki ae nnaaki rikaaki i matana ao te bwanaa mai karawa ae kangai: “Teirake Betero, ao tiringi ma ni kang!” E kamatoaa n rawa Betero. Ma e tuangaki n te bwanaa mai karawa anne bwa e na “katoka atongani baike e a tia ni kaitiakii te Atua bwa a kamwara.” Ngke e a uti man te miitara Betero, e aki ota n te bwai ae e kataia n tuangnga te bwanaa anne. N te tai naba anne, a a roko taan uataeka mairouni Korenerio. Imwin reken te kairiri rinanon te taamnei ae raoiroi irouni Betero, e a iriia naake a roko nakon ana auti Korenerio.

⁴ Ngke arona bwa e motika taekan te aomata Betero man taraakin tinanikuna, e na bon aki rin n ana auti Korenerio. A aki riirin I-Iutaia n aia auti Tientaire. E aera Betero ngke e irinako n aki ongea riribaakia Tientaire i nanona? E rotaki nanona n te miitara ao n te karaunano rinanon te taamnei ae raoiroi. E taku i aani kairana n te taamnei imwin ongoraana n te baere e taekinna Korenerio: “I a bon ota ngkai bwa e bon aki inanonano te Atua, ma a butimwaeaki irouna aomata nako aika maakua ma ni kakaraoa ae raoiroi, mai buakoia natannaomata nako.” (Mwa. 10:34, 35) E kukurei Betero n te koaua ae boou aei ao a na rotaki naba iai Kristian ni kabane. N te aro raa?

5. (a) Tera ae e tangiria Iehova bwa a na ataia Kristian ni kabane? (b) Tera ae kona n teimatoa n tiku i nanora e ngae ngke ti a ataa te koaua?

⁵ E buokiia Kristian ni kabane Iehova rinanoni Betero bwa a na ataia ae E aki inanonano. Akea iroun Iehova te kakaokoroaki n te reeti, te aba, te baronga, ke te taetae. Ma e butimwaea ane e maakua ma ni kakaraoa ae raoiroi. (IKar. 3:26-28; TeKao. 7:9, 10) Ko boni bae ni kakoauaa aei. Ma tera arom ngkana ko kaikawaaki n te aba ke te utu ae korakora iai te kairiribai n te reeti? E ngae ngke ko iangoia bwa ko aki inanonano, ma e kona n teimatoa n tiku i nanom te kairiribai teutana. E ngae ngke e a tia n anganaki Betero ana tai bwa e na kaotia ae e aki inanonano Iehova, ma e a manga kaota ribaakia tabemwaang imwina riki. (IKar. 2:11-14) Ti na kangaa n ongeaba iroun Iesu ao ni katoka motikan taekan temanna man taraan tinanikuna?

6. (a) Tera ae kona ni buokira n taeka wakaan te kairiribai mai nanora? (b) Tera ae kaotaraeaki man ana ribooti te tari te mwaane ae iai mwiokoana?

⁶ Ngkana ti kan ataia bwa iai i nanora te kairiribai, ti riai n nenera raoi aroarora ni kaineti ma Ana Taeka te Atua. (TaiAre. 119:105) Ti bae ni kainnanoa naba te ibuobuoki mairouia tabemwaang ake a kona n ataia n aroarora bwa iai iroura te kairiribai, ma ti aki namakinna. (IKar. 2:11, 14) E kona n ae ti a taneiai ma arora aikai ngaia are ti a aki ataia ae a bure. N te katoto, iai te tari te mwaane ae korea te ribooti ibukin aia mwakuri ni minita te taanga teuana aika beku ni kabwanina aia tai. Teuare te buu te mwaane boni kaain te reeti ae iangoaki bwa e  mangori. E aki ataia te tari te mwaane aei ae iai naba i nanona ribaan te reeti ae mangori aei. N ana ribooti, e taekini baika raraoi aika bati ibukin te buu te mwaane aei, ma e motikia ni kangai: “E ngae ngke teuaei kaain [te reeti aei], ma kateina ao anuani maiuna e buokiia tabemwaang bwa a na ataia ae ngkana [kaain te reeti aei] ngkoe, tiaki nanona bwa ko baareka ao ni mangori riki, n aroia kaain te reeti [aei].” Tera reireiara n aei? N aki ongeia bwa tera mwiokoara, ma ti riai n neneri raoi arora ao n tauraoi ni butimwaea te ibuobuoki bwa ti aonga ni kona n ataia ae iai tamrurun nako te kairiribai i nanora. Tera riki ae ti kona ni karaoia?

7. Ti na kangaa ni kaotia bwa ti kamwaawawai nanora?

⁷ Ngkana ti kamwaawawai nanora, ti a onea iai mwin te kairiribai n te tangira. (2Kor. 6:11-13) Ko kani bobotaki ma tii naake kaain am reeti, abam, am baronga, ke titeboo am taetae ma ngaiia? Ngkana ngaia anne, kamwawawaa nanom. E aera bwa ko aki kaoia naake tiaki kaain am reeti bwa ko na uarongorongo ma ngaiia ke ni kaoia nakon am auti n amwarake ao n ikaungaunga ma ngaiia? (Mwa. 16:14, 15) Ngkana ko karaoa anne, ko a kaona iai nanom n te tangira ae bati ao ai akea nnen te kairiribai. Ma bon iai naba itera tabeua ake ti kani motiki taekaia iai tabemwaang man taraakin tinanikuia. Ti na rinanon te kaubwai ngkai.

8. Ni kaineti ma Nakoaia Ibonga 19:15, e na kangaa te kaubwai ao te maiu ni kainnano n rotii arora ni motikitaeka?

⁸ E kona n rotakibuaka naba ara iango ibukia aomata mani kaubwaia. E taku Nakoaia Ibonga 19:15: “Ko na tai inanonano nakoia akana maiu ni kainnano ke n tangiriia riki aomata aika kaubwai. Ko riai ni motika taekan raom n aomata n te kaetitaeka ae riai.” Ma e na kangaa n rotakibuaka arora n iangoa temanna ae kaubwai ke ae maiu ni kainnano?

9. Tera te koaua ae kananokawaki are e koreia Toromon, ao tera reireiara iai?

⁹ E kairaki Toromon n te taamnei ae raoiroi bwa e na korea te koaua ae kananokawaki ibukia aomata aika aki kororaoi. E taku n Taeka N Rabakau 14:20: “E ribaaki te aomata ae maiu ni kainnano irouia raona n aomata, ma a bati raoraon te aomata ae kaubwai.” Tera reireiara n aei? Ngkana ti aki taratara raoi, ti kona ni kan iraorao ma taari aika kaubwai ao tiaki aika maiu ni kainnano. E aera bwa e karuanikai te motikitaeka ae boto i aoni kaubwaia aomata?

10. Tera te kangaanga are e anga te kauring iai Iakobo?

¹⁰ Ngkana ti motiki taekaia aomata mani kaubwaia, ti a kona ni karekea te kakaokoroaki n te ekaretia. E anga te kauring te tia rimwini Kristo ae Iakobo bwa e karekea te iraraure n ekaretia tabeua te kangaanga aei n te moan tienture. (Wareka Iakobo 2:1-4.) Ti riai n taratara raoi bwa ti na aki kariaia te iango aei bwa e na rotaki iai ara ekaretia ni boong aikai. Ti na kangaa ni buakan aeka n iango aika boto i aon taraan tinanikun te aomata?

11. Iai rotakin ana iraorao temanna ma Iehova ni mwaitin ana bwai? Kabwarabwaraa.

¹¹ Ti riai n taraiia tarira n aron taraakia iroun Iehova. E aki kakawaki te aomata iroun Iehova ibukina bwa e kaubwai ke e maiu ni kainnano. E aki irekereke ara iraorao ma Iehova ma rawatan ke karakon ara bwai. E ngae ngke e taekinna Iesu ae “e na boni kangaanga rinin te aomata ae kaubwai n te Tautaeka n Uea ae bwaini karawa,” ma e aki taekinna bwa e na aki kona n riki anne. (Mat. 19:23) N te itera are teuana e taku Iesu: “Kam a kukurei ngkami akana kam aki kaubwai, bwa bon ami bwai ana Tautaeka n  Uea te Atua.” (Ruka 6:20) Ma e aki nanonaki n aei bwa a na butimwaea ana reirei Iesu aomata nako aika maiu ni kainnano ao ni karekei kakabwaia aika okoro. A bati aika maiu ni kainnano ake a aki butimwaea ana reirei Iesu. Te reirei n aei bwa ti aki kona n iangoia bwa e na reke ana iraorao temanna ma Iehova ni kaineti ma mwaitin ana bwai.

12. Tera te kaetieti n te Baibara ibukia aika kaubwai ao aika maiu ni kainnano?

¹² Ti kakabwaiaaki bwa a bati mwaanera ma tarira aika kaubwai ao aika maiu ni kainnano, ake a tangira Iehova ao ni beku ibukina ma nanoia ni kabane. E anga ana kaetieti te Baibara nakoia naake a kaubwai bwa “a na aki kabotoi aia kantaninga i aon te kaubwai ae kai mauna ma a na kabotoi i aon te Atua.” (Wareka 1 Timoteo 6:17-19.) E anga naba te kauring Ana Taeka te Atua nakoia ana aomata ni kabane aika kaubwai ma aika maiu ni kainnano bwa e karuanikai tangiran te mwane. (1Tim. 6:9, 10) Ni koauana, ngkana ti taraiia taari n aron taraakia iroun Iehova, ti na bon aki kaririaki bwa ti na motiki taekaia ni kaineti ma baika iai irouia ke baika akea irouia. Ma tera aron ana ririki ni maiu te aomata? E raoiroi naba ibukini motikan taekana? Ti na noria.

13. Tera reireiara n te Baibara ibukini karineaia aika kara?

¹³ N angiin te tai, e anga ana kaetieti te Baibara bwa ti na kaota karineaia kaara n te aro ae riai. E taku Nakoaia Ibonga 19:32: “Ko riai n teirake imwain ane e iaia irana, ao ko riai ni kaota karinean ae e a kara, ao ko na maaka Atuam.” E tuangira ae titeboo ma anne Taeka N Rabakau 16:31 bwa “te ira ae iaia bon te baunuea ae tamaroa ngkana e reke n te kawai ae raoiroi.” Ao Bauro e kaungaa naba Timoteo bwa e na aki kabatiaa tiriburean te mwaane ae e a kara ma e na iangoia bwa kaanga tamana. (1Tim. 5:1, 2) E ngae ngke iai mwaakan Timoteo teutana i aoia taari mwaane aika kara, ma e riai n nanoangaiia ao ni karineia.

14. N ningai ae tao ti riai n anga iai te reirei ni kairiri ae kainnanoaki ke te reirei ni kaetieti nakon ae e a ikawai riki nakoira?

¹⁴ Ma iai tiani maiuakinan te boto n reirei anne? N te katoto, te koaua bwa ti riai ni karinea temanna ae e a kara ngkana e teimatoa ni karaoa ae bure ke e boutokai mwakuri ake e aki kukurei iai Iehova? E na bon aki motikitaeka Iehova n taraakin tinanikuna ao e na aki butimwaea ane e teimatoa ni karaoa ae bure tii ibukina bwa e a kara. Nora te boto n reirei n Itaia 65:20: “E na kamaraiaaki te tia bure, e ngae ngke ai tebubua ana ririki.” Titeboo anne ma te boto n reirei n ana miitara Etekiera. (Etek. 9:5-7) Ngaia are te bwai ae rangi ni kakawaki, ti riai ni karinea n taai nako Teuare iai Mangkoangkoa ae Iehova ae te Atua. (Tan. 7:9, 10, 13, 14) Ni karaoan anne, ti na aki maaku ni kaeta te aomata ae kainnanoa te reirei ni kairiri, n aki ongea ana ririki ni maiu.—IKar. 6:1.

15. Taekina reireiara mairoun te abotoro Bauro ibukini kaotiotani karineaia taari mwaane aika ataei riki.

¹⁵ Ma tera arora nakoia taari mwaane aika ataei riki n te ekaretia? Tera arom n iangoiia? E korea ae kangai te abotoro Bauro nakon te roro n rikirake ae Timoteo: “Tai kariaia temanna bwa e na kakeaa bongam ngkai te roro n rikirake ngkoe. Ma riiki bwa te banna ni katoto nakoia aika kakaonimaki, n te taetaenikawai, n anuani maium, n te tangira, n te onimaki, ao n te aroaro ni maiu ae itiaki.” (1Tim. 4:12) N te tai are e korei iai taeka aikai Bauro, tao ai tibwa 30 tabun ana ririki Timoteo. Ma e mwiokoia Bauro bwa e na tabeakini mwakuri aika kakawaki.  Tera te reirei n aei? Ti aki riai ni motiki taekaia taari mwaane aika ataei riki tii ibukin aia ririki ni maiu. Ti wanawana ngkana ti ururinga ae ara Uea ae Iesu, e karaoa naba ana mwakuri ni minita n te aonnaba ngke ai tibwa 30 tabun ana ririki.

16, 17. (a) A kangaa ni baireia unimwaane bwa e a tau te tari te mwaane ni mwiokoaki bwa te tabonibai n te ekaretia ke te unimwaane? (b) E na kangaa ana iango temanna ke katein te aba ni kauntaba ma ana taeka te Baibara?

¹⁶ N aaba tabeua, a aki iangoaki mwaane aika ataei riki bwa a riai ni karineaki. Ibukin anne, a kona n tabwarabwara unimwaane n te ekaretia ni kaotii nanoia ibukia taari mwaane aika tau ake a ataei riki bwa a na riki bwa tabonibai n te ekaretia ke unimwaane. A wanawana unimwaane ngkana a ururinga ae e aki kaotaki n te Baibara te ririki ni maiu ae e tau iai te mwaane ni mwiokoaki bwa te tabonibai ke te unimwaane. (1Tim. 3:1-10, 12, 13; Tit. 1:5-9) Ngkana iai te unimwaane ae kabotoa ana tua i aon te katei, e a bon aki kakairi ngkanne n Ana Taeka te Atua. A riai n rinanoaki raoi aroaroia mwaane aika ataei riki, tiaki man ana iango temanna ke te katei, ma boni man Ana Taeka te Atua.—2Tim. 3:16, 17.

¹⁷ A kona ni kabaenikaia rineakia taari aika tau nakon te mwioko aeka n iango akanne aika aki boto i aon te Baibara ma a boto i aon te katei. N te aba teuana, e tabeakini mwioko aika kakawaki te tabonibai n te ekaretia temanna ae raoiroi arona. E ngae ngke unimwaane n ana ekaretia teuaei a iangoia bwa e boraoi maiuna ma baika katauaki n te Baibara ibukin te unimwaane, ma e aki mwiokoaki iai. Tabeman unimwaane ake a a kara riki a kamatoaa n taekinna bwa e taraa n rangi n ataei ibukin te unimwaane. E kananokawaki bwa e baenikai anganakin te tari te mwaane aei te mwioko tii ibukin taraakina. E taraa n ae e bwabwainaki te iango aei n aaba aika bati. Ai kakawakira onimakinan te Baibara nakon oin ara iango ke katein abara! Tii anne te anga ae ti ongeaba iai iroun Iesu ao ni katoka motikan taekan temanna man taraan tinanikuna.

18, 19. Tera ae kona ni buokira bwa ti na taraiia tabemwaang n aron taraakia iroun Iehova?

¹⁸ E ngae ngkai ti aki kororaoi ma ti kona n reireinira n taraiia tabemwaang n aki inanonano n aron Iehova. (Mwa. 10:34, 35) Ma e kainnanoaki iai te kakorakora ae teimatoa ao mutiakinani kauring man Ana Taeka te Atua. Ngkana ti maiuakini baikanne, ti na rikirake n ongeaba n ana tua Iesu are ti na katoka te motikitaeka man taraakin tinanikun te aomata.—Ioa. 7:24.

¹⁹ E na waekoa n roko ara Uea ae Iesu Kristo ni motiki taekaia aomata nako, tiaki n te bwai ae e noria ni matana ke n te bwai ae e ongo n taningana, ma n te motikitaeka ae raoiroi. (Ita. 11:3, 4) Ai tamaroara anne!