1, 2. (a) Tera ana iango Iesu ibukin Ana Tua te Atua? (b) A kangaa ni karakarakaa te Tua taani koroboki ao Baritaio?

E TANGIRA te Tua Rinanoni Mote Iesu. Ao ti aki mimi iai ibukina bwa e roko te Tua anne mairoun te Aomata ae rangi ni kakawaki ni maiun Iesu, ae Tamana ae Iehova. E taetae ni burabetinaki ae e korakora tangiran ana tua te Atua i nanon Iesu n Taian Areru 40:8 ni kangai: “Boni kimwareireiu karaoan nanom ngkoe ae Atuau, ao e mena am tua i nanou.” E kakoauaaki n ana taeka ao ana mwakuri Iesu, bwa e kororaoi Ana Tua te Atua, e manena, ao e na kakoroaki bukina.​—Mat. 5:​17-19.

² Ai korakorara nanokawakin Iesu ngke e noria bwa a karakarakaa Ana Tua Tamana taani koroboki ao Baritaio! E riao aroia n ongeaba ni baika aki rangi ni kakawaki n te tua, bwa e taku Iesu: “Kam anganga kabwian te minte ao te aneto ao te kumin.” Ngaia are tera te kangaanga iai? E reitia ni kangai: “Ma kam kaaki taekani baike a kakawaki riki n te Tua, n aron te motikitaeka ae riai, te nanoanga, ao te onimaki.” (Mat. 23:23) A aki ota raoi Baritaio n te bwai ae nanonaki n te Tua, ao a iangoia bwa a raoiroi riki nakoia aomata. Ma Iesu e ota raoi n te bae e nanonaki n te Tua, ao n te bae kaotaki ibukin Iehova n tuua akanne.

3. Tera ae e na rinanoaki n te kaongora aei?

 ³ Ngkai Kristian ngaira, ti a aikoa mena i aan te berita n Tua. (IRom 7:6) Ma e ngae n anne, e kawakina te Tua Iehova ibukira n ana Taeka ae te Baibara. E tangirira bwa ti na ota raoi ao ni maiuakini “baike a kakawaki riki” aika booto n reirei ake e aanaki iai te Tua. N te katoto, baikara booto n reirei aika ti reiakin n te babaire ibukini kaawa ni kamanomano? N te kaongora are imwain aei, ti karekei reireiara ni mwaneka ake e karaoi te tia birinako ni karabaa. Ti karekei naba reireiara ibukin Iehova mani kaawa ni kamanomano aikai ao arora ni kakairi n aroarona. N te kaongora aei, a na kaekaaki titiraki aika tenua aikai: E kangaa ni kaotaki ana nanoanga Iehova mani kaawa ni kamanomano aikai? Tera reireiara iai ibukin ana iango te Atua ni kaineti ma te maiu? E kangaa ni kaotaki iai ana kaetitaeka ae kororaoi? Nori aanga ake ko kona iai ni kakairi iroun Tamam are i karawa man rinanoan titiraki aikai.​—Wareka I-Ebeto 5:1.

4, 5. (a) A kangaa ni katauraoaki kaawa ni kamanomano bwa a na kai roko iai aomata, ao bukin tera? (b) Tera reireiara n aei ibukin Iehova?

⁴ E kai roko te aba ni kaawa ni kamanomano ake onoua. E tua nakoia tibun Iteraera Iehova bwa a na rinei kaawa aika tenua n iteran te Karaanga ae Ioretan ni kauaitera. Bukin tera? Bwa e aonga ni waekoa n roko ao n angaraoi nakon te tia birinako ni karabaa. (WarIte. 35:​11-14) A kateimatoaaki raoiroini kawai nakoni kaawa ni kamanomano. (TuaKau. 19:3) Ni kaineti ma aia katei I-Iutaia, a kateaki kanikina ibukini kairan te tia birinako nakoni kaawa aikai. Kioina ngkai a tauraoi kaawa ni kamanomano, e aki riai ni birinako te tia tiritiri n tiaki nanona nakon te aba ae e ianena iai, bwa e kona ni kaririaki iai nakon te taromauri ae kewe.

⁵ Iangoa aei: Iehova bon Teuare e anga ana tua bwa a na kamateaki taan tiritiri n oin nanoia. Ma e angania naake a tiritiri n tiaki nanoia aia tai are e a na kona n nanoangaaki iai ao ni kamanoaki! E korea ae kangai te tia kanakorongorongo temanna i aon te Baibara: “A karaoaki bwaai ni kabane n te aro ae mataata ao ni bebete ao ni kai ota. Bon anne ana anga n nanoanga te Atua.” Iehova bon tiaki te tia moti ae e kani katuuaaeia ana toro, ma “moan te nanoanga.”​—IEbe. 2:4.

6. E kangaa ni kaokoro aroaroia Baritaio ma ana nanoanga te Atua?

⁶ Ni kaitaraan aei, a rawa Baritaio ni kaotiota te nanoanga. N te katoto, ni kaineti ma aia katei I-Iutaia, a rawa ni kabwaraa ana bure temanna ae e a raka i aon tenua te tai ana bure. E kamataataa Iesu kairuan aroaroia anne n te kaikonaki ae taekan te Baritaio are tataro ni kangai: “Te Atua, I kaitauko ngkai tiaki aroia aomata nako ngai, aika babakanikawai, a buakaka, ao a wene ni kimoa, ke tiaki naba aron te tia rikoa te taekiti aei.” Bon taekan te tia rikoa  te taekiti ae kananorinanoa n tataro ni bubutii ana nanoanga te Atua. E aera ngkai a rawa Baritaio ni kaotiota te nanoanga? E taekinaki n te Baibara bwa a “iangoiia aomata ake tabemwaang bwa akea uaaia.”​—Ruka 18:​9-14.

7, 8. (a) Ko na kangaa ni kakairi n ana nanoanga Iehova ngkana iai ae e bure nakoim? (b) E aera ngkai boni kataakin te nanorinano kabwaraakin te bure?

⁷ Kakairi iroun Iehova ma tiaki Baritaio. Kaotiota te nanoanga. (Wareka I-Korote 3:13.) Te anga teuana iai, ko riai ni kaotia nakoia aomata bwa ko kai kabwarai aia bure. (Ruka 17:​3, 4) Titirakiniko ni kangai: ‘I kai kabwarai aia bure aomata e ngae naba ngkana a okioki? I ingainga ni karekea te rau ma ane e kaunai ke ane e kammarakai?’

⁸ Boni kataakin raoi am nanorinano kabwaraakin te bure. A bwaka Baritaio ni kataakia aei ibukina bwa a iangoiia aomata bwa a mangori. Ma ngkai Kristian ngaira, ti riai n nanorinano n “iangoia bwa a kakawaki riki tabemwaang” nakoira, ao ti kai kabwarai aia bure. (IBir. 2:3) Ko na kakairi n aroaron Iehova ao n tokanikai ngkana e kataaki nanorinanom? Ngkana ti nanorinano, e na bebete riki irouia tabemwaang bwa a na butiira kabwaraan aia bure, ao ti na kai kabwarai naba aia bure. Waekoa ni kaota te nanoanga ao iremwe n un.​—TeMin. 7:​8, 9.

9. E kangaa Iehova ni katereterea tabun te maiu nakoia tibun Iteraera?

⁹ Teuana bukini kakawakini kateani kaawa ni kamanomano, bwa a kamanoaki iai tibun Iteraera man te katuturaraa. (TuaKau. 19:10) E kakawaki iroun Iehova te maiu ao e ribai “baai aika katutua raraan te aomata ae akea ana bure.” (TaeRab. 6:​16, 17) Kioina ngkai e bwabwaina te eti te Atua ao e tabu, e na boni motika naba taekan ane e katuturaraa n tiaki nanona. Ni koauana, e kona n nanoangaaki te aomata ae tiritiri n tiaki nanona. Ma e ngae n anne, e riai moa teuaei n taekina te bwai ae riki nakoia unimwaane, ao ngkana e kakoauaaki bwa tiaki nanona, e riai n teimatoa n tiku n te kaawa ni kamanomano ni karokoa maten te ibonga ae rietata. E kona n nanonaki n anne bwa e na tiku iai ni kabane maiuna. E kateretereaki tabun te maiu nakoia tibun Iteraera ni kabane, ni katuuaaeana aikai. Ngkana a na karinea te tia Anga te Maiu, a riai n rarawa ni karaoi bwaai nako ake a na karuanikaia iai maiuia tabemwaang.

10. Ni kaineti ma ana taeka Iesu, a kangaa taani koroboki ma Baritaio ni kaotia ae e aki kakawaki irouia te maiu?

¹⁰ E kaokoro Iehova ma taani koroboki ao Baritaio. A kaotiia Baritaio bwa e aki kakawaki irouia te maiu. N te aro raa? E taku Iesu nakoia: “Kam uotaanako kiingin te atatai, bwa kam aki kan rin ao kam tukiia ake a kan rin!” (Ruka 11:52) A kantaningaaki bwa a na kabwarabwaraa nanon Ana Taeka te Atua nakoia aomata ao ni buokiia bwa a na nakonako n te kawai nakon te maiu ae aki toki. Ma a aki, bwa a tukiia bwa a na aki rimwin “te Mataniwi ae Rietata i aon te maiu” ae Iesu, ao a kairiia nakon te kamaunanakoaki. (Mwa. 3:15) A kainikatonga ao ni bangaomata taani koroboki ao  Baritaio ao a aki karinea maiuia aomata. A bon iowawa ao a aki nanoanga!

11. (a) E kangaa ni kaotia Bauro bwa e iangoa te maiu n aron iangoana iroun te Atua? (b) Tera ae kona ni buokira bwa ti na kakairi n aroaroni Bauro n te mwakuri ni minita?

¹¹ Ti na kangaa ni kakairi iroun Iehova ao n rarawa ni katotongia taani koroboki ao Baritaio? Ti riai ni karinea te maiu ao kawakinna bwa bon te bwaintangira ae kakawaki. E karaoa nanon anne te abotoro Bauro n arona ni kakororaoa ana uarongorongo. Ao n tokina e a kona ni kangai: “I a itiaki man raraaia aomata ni kabane.” (Wareka Mwakuri 20:​26, 27.) Tiaki nanona bwa e uarongorongo Bauro ibukina bwa e aki kan atongaki bwa e bure ao ibukina naba bwa e tuangnga Iehova bwa e riai ni karaoia. Ma ibukina bwa e tangiriia aomata ao e rangi ni kakawaki maiuia irouna. (1Kor. 9:​19-23) Ti riai ni karikirakea iaiangoan te maiu n aron iangoana iroun Iehova. Bwa Iehova e “tangiriia aomata nako bwa a na rairi nanoia.” (2Bet. 3:9) Ao ngkoe naba? Ko kona n noria bwa ngkana e a rikirake i nanom te nanoanga, e na korakora riki ingaingam n te mwakuri ni minita ao n anganiko te kimwareirei ae bati riki.

12. E aera bwa a riai ni kawakina te maiu ana aomata te Atua?

¹² Ti iangoa naba te maiu n aron iangoana iroun Iehova ngkana ti karikirakei aroarora aika riai ibukini kawakinani maiura. Ti riai ni kawakina te maiu n ara tai ni kabutikaa ke n rebwerebwe ngkana ti mwananga nakon ara tabo n taromauri, ti kateitei ke ti onobwai. E kakawaki riki te aomata, te maiu ao te marurung nakon te bwai, tikonakin te mwane, ao te tai. E karaoa ae eti ao ae riai n taai nako Atuara, ao ti kani katotongnga. A kakorakoraia naba unimwaane ni kawakini maiuia ao aomata naba. (TaeRab. 22:3) Ngkana e kauringko te unimwaane tuua ao kaetieti ibukini kamanoani maium, butimwaea ana reirei ni kairiri. (IKar. 6:1) Iangoa te maiu n aron iangoana iroun Iehova, ao ane ko “na aki reke n te bure ni katuturaraa.”

13, 14. A na kangaa unimwaane ake tibun Iteraera ni kakairi n ana kaetitaeka ae riai Iehova?

¹³ E tua Iehova nakoia unimwaane aika tibun Iteraera bwa a na kakairi n ana kaetieti ae kakawaki ibukin te kaetitaeka ae riai. Te moan, a riai ni kabwanina raoi te rongorongo. Imwina, a riai n rinanon raoi aroaron, ana iango ao ana kabwarabwara teuane kamatea te aomata n tiaki nanona, ibukini bairean ae a na nanoangaa te tia bure anne ke a na aki. Ngkana a na kaota ana kaetitaeka ae riai te Atua, a riai n ataia bwa e riki aei “ibukin ana riribai” teuanne ao “nanona n iowawa ae korakora” ke e aki. (Wareka Warekaia Iteraera 35:​20-24.) Ngkana iai aia kaotioti taani kakoaua, a kainnanoaki uoman imwaini bukinakin teuanne bwa te tia tiritiri n oin nanona.​—WarIte. 35:30.

¹⁴ Imwini bwaninin te rongorongo, a riai unimwaane n iaiangoa raoi te aomata anne ma tiaki tii te bwai are e karaoia. A riai ni bwaina te wanawana bwa a aonga ni kona ni karababaa riki aia taratara ao n ota naba ni bukin rikin anne. Ma ae moan te kakawaki riki, a kainnanoa taamnein Iehova are a na kona iai ni kakairi ni wanawanana, ana nanoanga, ao ana kaetitaeka ae riai.​—TeOti. 34:​6, 7.

15. Taekina kaokoron aia iango Baritaio ma ana iango Iesu ibukia taani bure.

¹⁵ A kaatuua aia iango Baritaio tii i aon te bwai ae e karaoia te tia bure n oneani mwin are a na iangoa te bwai ae mena i nanona. Ngke a nora Iesu Baritaio bwa e amwarake n ana auti Mataio, ao a a titirakinia taan rimwina ni kangai: “E aera ngkai e amwarake ami tia reirei ma taan rikoa te taekiti ao taani bure?” E kaekaia Iesu ni kangai: “A aki kainnanoa te taokita aomata aika marurung, ma a kainnanoia akana aoraki. Naako moa reiakina ae nanonaki n ae kangai: ‘I tangira te nanoanga ao tiaki te angakarea,’ bwa I roko bwa N na weteiia taani bure ao tiaki akana raoiroi.” (Mat. 9:​9-13) E koaua bwa Iesu e karekea aonaia taani bure? Tiaki ngaia anne. Ni koauana, te reirei ae kakawaki  n aei bwa e tangiriia Iesu bwa a na rairi nanoia. (Mat. 4:17) E noria Iesu bwa a kani bitii maiuia tabeman mai buakoia “taan rikoa te taekiti ao taani bure.” A aki mena n ana auti Mataio tii ibukin te amwarake. Ma “a mwaiti mai buakoia ake a a riki bwa taan [rimwin Iesu].” (Mareko 2:15) E kananokawaki bwa angia Baritaio a aki iangoiia aomata akanne n aron iangoaia iroun Iesu. A kaokoro aroia Baritaio ma te Atua ae bwabwaina te eti ao n nanoanga, are a taku bwa a taromauria. Ao a iangoiia raoia n aomata bwa taani bure aika akea te kantaninga ibukia.

16. Tera ae e riai n ataia raoi te komete ni kaboowi?

¹⁶ A riai n taraia raoi unimwaane ni boong aikai bwa a na kakairi iroun Iehova, ae e “tangira te kaetitaeka ae riai.” (TaiAre. 37:28) Te moan, a riai ni karaoa “te kakaae raoi i aona ao n titiraki” bwa a aonga n ataia raoi bwa e a tia ni karaoaki ae bure. Ngkana e a tia ni karaoaki anne, a na karaoa aia moti ae boraoi ma te Baibara. (TuaKau. 13:​12-14) Ngkana ngaiia kaain te komete ni kaboowi, a riai n taraia raoi bwa e raira nanona ke e aki te Kristian ane bukinaki n te bure ane kakaiaki anne. E aki kai noraki n taai nako bwa e raira nanona te aomata ke e aki. E irekereke iai ana iango te aomata, anuana, ao te bwai ae mena i nanona. (TeKao. 3:3) E riai n raira nanona te tia bure ngkana e kan nanoangaaki. *

17, 18. A na kangaa unimwaane n ataia bwa e raira nanona ni koaua temanna? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

¹⁷ A kaokoro Iehova ao Iesu ma unimwaane bwa a aki kona unimwaane n nora te nano. Mangaia are ngkana te unimwaane ngkoe, ko na kangaa n ataia bwa e rairannano ni koaua temanna? Te moan, tataro ni bubutii te wanawana ao te ataibwai. (1Uea 3:9) Te kauoua, ukera buokam n Ana Taeka te Atua ao booki mairoun te toro ae kakaonimaki, bwa ko aonga n ataa te kaokoro i marenan te “nanokawaki ae bwain aon te aba” ao te “nanokawaki ae boraoi ma ana kantaninga te Atua,” ae te rairannano ni koaua. (2Kor. 7:​10, 11) Nora ana kabwarabwara te Baibara ibukia naake a rairi nanoia ao ake a aki. E kangaa ni kabwarabwaraaki n te Baibara aia namakin, anuaia, ao aroaroia?

¹⁸ Te kabanea, iangoa raoi aron te aomata ma tiaki tii te bwai ae e a tia ni karaoia. E aera ngkai e riki anne nakoina? E aera ngkai e motikia bwa e na karaoa anne? Baikara ana kangaanga ao kabwakana? E taetae ni burabetinaki n te Baibara atun te ekaretia ni Kristian ae Iesu, ni kangai: “E na aki motikitaeka n te baere noria ni matana, ao e na aki naba boaa te aba tii ni kaineti ma te baere a ongo taningana. E na motiki taekaia akana mangori n te aro ae riai, ao e na boaa te aba n te raoiroi ibukia akana nimamannei n te aonnaba.” (Ita. 11:​3, 4) Unimwaane, e a tia ni mwiokoingkami Iesu bwa taani kawakintiibu i aan ana kairiri, ao e na buokingkami bwa kam na motikitaeka n ai arona. (Mat. 18:​18-20) Ti aki ngkanne kakaitau ngkai iai ara unimwaane aika kakorakoraia ni karaoa anne? Ai kakaitaura ngaira ngkai a teimatoa ni mwakuri korakora ni karikirakea te nanoanga ao te kaetitaeka ae riai n te ekaretia!

19. Tera reireiam ae ko iangoia bwa ko na maiuakinna mani kaawa ni kamanomano?

¹⁹ Iai n te Tua Rinanoni Mote “baika kakawaki, ae aanaki iai te atatai ao te koaua” ibukin Iehova ma ana boto n reirei aika raoiroi. (IRom 2:20) N te katoto, a reireinaki unimwaane aroia ni “motikitaeka n te kaetitaeka ae riai ni koaua” ni kaawa ni kamanomano, ao ti reireinaki naba ngaira ni kabane arora ni “bwaina te tangira ae koaua ao te nanoanga” i marenara. (Tek. 7:9) Ti a aikoa mena i aan te Tua. Ma e ngae n anne, e aki bibitaki Iehova, ao a bon teimatoa naba ni kakawaki irouna aroaro aika te kaetitaeka ae riai ao te nanoanga. Ai kakabwaiaakira ngaira ngkai ti taromauria te Atua ae karikira ni katotongana, ae ti kona ni kakairi n aroarona, ao ni kamanoira irouna!