1-2. Tera ae ti riai n teimatoa ni karaoia imwini bwabetitoara? Kabwarabwaraa.

 MWAMWAITIRA am tai ni kaitiaka am auti? Tao imwain ae ko maekanna ko boni karaua ni kaitiakia raoi. Ma tera ae e na riki ngkana ko a manga aki kakaitiakia? E kona ni waekoa n ibetaotao te bubu ma te baareka. Ko riai ni kaitiaka am auti n taai nako bwa e aonga n teimatoa taraaraoina.

² Ni kaineti ngkanne ma arora n iaiango ao aroarora, e kainnanoaki naba te teimatoa ni kakorakora ae aron anne. Imwaini bwabetitoara ao ti boni kakorakoraira ni karaoi bitaki aika riai ni maiura bwa ti aonga ni “kaitiakira mani kamwaraan nako te rabwata ma te nano.” (2Kor. 7:1) Ma ti bon riai naba n ongeaba ngkai n ana reirei ni kairiri te abotoro Bauro ae ‘ti na teimatoa ni kabooui nanora.’ (IEbe. 4:23) Bukin tera bwa ti riai n teimatoa ni kaetietira? Bwa ngkana ti aki ao e na waekoa bubun ao baarekan te aonnaba aei n ibetaotao i nanora. Ngkana ti aki tangiria bwa e na riki anne ao ti kan teimatoa n taraaraoi i matan Iehova, ti riai ni katoatai n tutuoi ara iango, aroarora, ao baika ti tangiri.

3. Tera ae nanonaki ni ‘kaboouan ami iango’? (I-Rom 12:2)

³ Tera ae ti riai ni karaoia bwa ti aonga ni kabooui ara iango, ae kaineti ma bitakin arora n iaiango? (Wareka I-Rom 12:2.) Te taeka ni Kuriiti ae rairaki bwa “kabooui ami iango” e kona naba n rairaki bwa “onobwaia am iango.” Ngaia are ti aki kona  ni katamaroaa maiura n te mwakuri ae raoiroi ae tii teutana. Ti riai n tuoa nanora ae raba ao ni karaoi bitaki aika kainnanoaki, bwa ti aonga ni kona ni kaboraoi maiura ma ana kaetieti Iehova n aron ara konaa. Ti riai ni karaoa aei tiaki n tii te taina, ma ni katoatai.

4. Ti na kangaa n rarawa n iaiango n aroia kaain te aonnaba aei?

⁴ Ngkana ti a kororaoi, ti nang kona ni kakukureia Iehova n taai nako ni bwaai ni kabane aika ti karaoi. Ma ngkai moa ti riai ni kakorakoraira ni kakukureia Iehova. Nora te bae e mwaneweia Bauro n I-Rom 12:2, ae e oti iai irekerekeni kaboouan te iango ao ataan nanon te Atua. N oneani mwin ae ti na katotongia kaain te aonnaba aei, ti riai moa n tuoira bwa tera ae kairirira ni katean tiara ao ni karaoan ara motinnano, ana iango te Atua ke aia iango kaain te aonnaba aei.

5. Ti na kangaa n tuoa arora n iaiango ni kaineti ma kaanin rokon ana bong Iehova? (Nora te taamnei.)

⁵ Iangoa te katoto. E tangirira Iehova bwa ti na ‘ururinga rokon ana bong.’ (2Bet. 3:12) Titirakiniko aei: ‘E oti n aroaroni maiuu bwa I ataa kaanin rokon tokin te waaki ae ngkai? E oti n au motinnano ni kaineti ma te reirei ao te mwakuri, ae te beku ibukin Iehova bon te kabanea ni kakawaki ni maiuu? I onimakinna bwa e na boni katauraoi bwaai ibukiu ma au utu Iehova, ke I raraoma n taai nako ibukini bwaikoraki? Iangoa aroni kukurein Iehova ngkana e norira bwa ti kaboraoi maiura ma nanona.—Mat. 6:25-27, 33; IBir. 4:12, 13.

6. Tera ae ti riai n teimatoa ni karaoia?

⁶ Ti riai ni katoatai n tuoa ara iango, ao ni karaoi bitaki aika riai. E kangai Bauro nakoia I-Korinto: “Teimatoa n tuoingkami bwa kam mena n te onimaki ke kam aki ao teimatoa n tuoingkami bwa tera aromi.” (2Kor.  13:5) E bati riki ae nanonaki n te “mena n te onimaki,” nakon tii te roroko n taromauri ao te uarongorongo n te tai teuana ma teuana. E irekereke naba ma ara iango, nanora, ao bukini karaoani bwaai iroura. Ngaia are ti riai n teimatoa ni kabooui ara iango, n arora ni wawareka Ana Taeka te Atua, n kataneiaira n iaiango n arona n iaiango, ao ni karaoi baika e na kukurei iai Iehova.—1Kor. 2:14-16.

7. Ni kaineti ma I-Ebeto 4:31, 32, tera riki ae ti riai ni karaoia, ao bukin tera bwa e kangaanga?

⁷ Wareka I-Ebeto 4:31, 32. Ti aki riai n tii bitii arora n iaiango ma ti riai naba ni “karina te aroaro ae boou.” (IEbe. 4:24) E kainnanoaki n anne te kakorakora ae bati. Ti riai naba ni kakorakoraira n tokanikai i aon aroaro aika te riribai ae korakora, te marakinnano, ao te un. Bukin tera bwa e kangaanga anne? Ibukina bwa tabeua aroarora aika bubuaka a boni wakaa i nanora. N te katoto, e taekinaki n te Baibara bwa tabeman aomata a “kakaiun” ao e “kai reke unia.” (TaeRab. 29:22) Te aomata ae iai aeka n aroaro aika bubuaka aikai irouna, e kainnanoa te teimatoa ni kakorakora imwin naba bwabetitoana, n aron ae ti na noria n te rongorongo ae imwina.

8-9. E kangaa n oti man rongorongon Stephen ae ti riai n teimatoa ni mwakuria katokan aroarora nikawai?

⁸ Ana kangaanga te tari te mwaane temanna ae arana Stephen bon te kakaiun. E taku teuaei: “E ngae ngke I a tia ni bwabetitoaki ma I teimatoa naba ni mwakuria aroarou ae te kakaiun. N te katoto, n te tai teuana ni karaoan te uarongorongo man te auti teuana ma teuana, ao I a kaea naba te tia iraa are e anaa te rerio man au kaa. Ngke I a uakaan ma ngaia ao e a karenako naba te rerio ao ni birinako. Ngke I karakinna nakoia raou n uarongorongo, ao e a titirakinai naba temanna kaain te kurubu ae te unimwaane n te ekaretia ni kangai, ‘Tera ae ko na karaoia Stephen ngke arona bwa e reke iroum teuarei?’ E kammwakura au iango te titiraki anne ao e a kairai bwa N na teimatoa ni mwakuria maiuakinan te rau.” b

⁹ N aron ae oti n rongorongon Stephen, e kona te aroaro ae buakaka n okioki n te tai ae ti aki kantaningaia, e ngae naba ngkana ti keiaki ni katokia. Ngkana e riki anne nakoim, tai kabwaraa nanom, ao tai iangoia bwa te Kristian ngkoe ae ko buakaka. E kangai naba te abotoro Bauro: “Ngkana I kani karaoa ae raoiroi, ao e memena irou te buakaka.” (IRom 7:21-23) A bane Kristian aika aki kororaoi ni kabokorakora ma aroaro aika bubuaka aika okiokiriia, aika ai aron te bubu ma te bareka ae tabe n ibetaotao ni mwengara. Ti riai ni kakorakoraira n taai nako bwa ti na teimatoa n itiaki. Ti na kangaa ni karaoa anne?

10. Ko na kangaa ni buakan aroaro aika aki raraoi? (1 Ioane 5:14, 15)

¹⁰ Tataro nakon Iehova ibukin te aroaro ae ko kabokorakora ma ngaia, ao onimakinna bwa e na bon ongo iroum ao ni buokiko. (Wareka 1 Ioane 5:14, 15.) E ngae ngke e na aki kanakoa te aroaro anne Iehova n te aro ni kakai, ma e kona ni kakorakorako bwa ko na aki kabwaraa nanom. (1Bet. 5:10) Ma ngkai moa maiuakina am tataro n arom n aki kakaraoi baika a na kona ni kaokioka aroarom nikawai. N te katoto, taratara raoi n taamnei aika ko matakuakini, taamnei aika rereitaki, ao ni karaki aika ko wawareki, bwa a na aki kaungai aroarom aika ko kataia ni katoki. Ao tai iaiangoa tangirani baika bure.—IBir. 4:8; IKoro. 3:2.

11. Tera ae ti kona ni karaoia bwa ti aonga n teimatoa ni karina te aroaro ae boou?

 ¹¹ E ngae ngke ko a tia ni katoki aroarom nikawai, ma e kakawaki karikirakean aroaro aika boou. Ko na kangaa ni karaoa anne? Kateia bwa tiam ae ko na kakairi iroun Iehova ngkai ko reiakin aroarona. (IEbe. 5:1, 2) N te katoto, ngkana ko wareka te rongorongo teuana man te Baibara ae katuruturua aroaron Iehova ni kabwarai buure, titirakiniko aei, ‘I kakabwarai aia bure tabemwaang?’ Ngkana ko wareka taekan ana nanoanga Iehova ibukia naake a maiu ni kainnano, titirakiniko aei, ‘Anne naba au namakin ibukia taari aika maiu ni kainnano, ao I mwakuria au namakin anne?’ Teimatoa kabooua am iango n arom ni karina te aroaro ae boou, ao bwaina te taotaonakinnano.

12. E kangaa ni bitaki maiun Stephen mani mwaakan te Baibara?

¹² E noria Stephen are e mwaneweaki mai mwaina bwa teutana imwin teutana ao e a kona ni karina te aroaro ae boou. E taku: “I kaaitara ma waaki aika bati ake a kona ni kairai nakon te mwakuri n iowawa man te tai are I bwabetitoaki iai. I ataia bwa I riai n nako mairouia aomata aika kataia ni kaunai ke I kataia ni karaua nanou. A a bati aomata n ikotaki naba ma buu aika kamoamoaai ibukin arou n tokanikai i aoni waaki akanne. I a manga boni mimi n arou aei! I aki riai ni kamoamoa ni bitaki aikai. Ma I ataia raoi bwa boni bwaai ni kakoaua bwa e kona ni bita maiun te aomata mwaakan te Baibara.”

13. Tera ae e na buokira ni karikirakea tangirani baika raraoi? (I-Karatia 5:16)

¹³ Wareka I-Karatia 5:16. Ibukini buokara ni buaka ibukini karaoan te bae riai, e tituaraoi Iehova ni katauraoa taamneina ae raoiroi. Ngkana ti ukeuke n reirei n Ana Taeka te Atua, ti a kariaia kairakira iai n te taamnei anne. Ti karekea naba te taamnei ae raoiroi n iriran te taromauri. Ni botaki ni Kristian akanne, e a kona iai n reke ara tai ma taari aika a kakorakoraia naba ni karaoa ae riai n ai arora, ao e rangi ni kaungaunga anne. (Ebera 10:24, 25; 13:7) Ao ngkana ti kakorakoraira n tataro nakon Iehova bwa e na buokira ni mamaarara tabeua, e na boni kakorakoraira n taamneina ae raoiroi. E ngae ngke karaoani baikai a na aki kamaunai mai nanora tangirani baika bure, ma a na buokira bwa ti na aki konaaki n ara namakin akanne. N aron ae taekinaki n I-Karatia 5:16, naake a nakonako n te taamnei a “na aki ira. . .nanoni kaibwabwarun te rabwata.”

14. Bukin tera bwa e kakawaki te teimatoa ni karikirakea tangirani baika raraoi?

¹⁴ Ngkana ti a moana kakaraoani baika a na buokira ni karekea ara iraorao ma Iehova, e kakawaki bwa ti na kateimatoa ara babaire anne ao n teimatoa ni karikirakea tangirani baika raraoi. Bukin tera? Ibukina bwa iai teuana te bwai ae teimatoa ni buakanira. Te bwai anne bon te kariri nakoni karaoan ae kairua. E ngae naba ngkana ti a tia ni bwabetitoaki, ti kona naba ni katikaki nakoni baika ti riai n rarawa nako iai, n aron te takaakaro ma te mwane, te nim kamanging n te aro ae riao, ke taamnei aika bwaitingako. (IEbe. 5:3, 4) E taekina ae kangai te tari temanna ae ataei: “Teuana mai buakoni bwaai aika I kabokorakora ma ngaai, bon taanakia raou ni mwaane. I taku bwa bon tii te namakin ae e na manga bua, ma e bon aki.” Tera ae e kona ni buokiko ngkana e a rangi ni korakora iroum tangiran te bwai ae bure?

15. Bukin tera bwa e kaungaunga ataakin ae tangirani baika a bure a bon “rinanona aomata tabemwaang”? (Nora te taamnei.)

 ¹⁵ Ngkai ko kabokorakora ma tangirani baika bure, ae te bwai ae kangaanga totokoana, uringnga are bon tiaki tii ngkoe. E kangai te Baibara: “Akea te kaririaki ae e a tia n roko iroumi ae a tuai n rinanona aomata tabemwaang.” (1Kor. 10:13a) E raira te kibuntaeka anne te rairai teuana ni kangai: “Akea te kaririaki ae ko a tia n rinanona ae a aki bobo ma ngaia aomata.” E koreaki te kibuntaeka anne nakoia Kristian aika mwaane ao aine ake i Korinto. Iai tabeman i buakoia ae aroia ngkoa a wewene ni kimoa, a taatania raoia n aine ke ni mwaane, ao taani kokoro ni manging. (1Kor. 6:9-11) N am iango, a aikoa manga kabokorakora ma tangirani baika bure imwini bwabetitoaia? Tiaki ngaia anne. E ngae ngke Kristian aika kabiraki ngaiia, ma bon aomata aika aki kororaoi. A boni bae ni kabokorakora ma tangirani baika bure n te tai teuana ma teuana. Ao ti riai ni kaungaaki n anne. Bukin tera? Bwa e oti iai ae n aki ongeia bwa tera te bwai ae bure ae ko kabokorakora ma ngaia, e a tia temanna n rarawa nako iai. Ngaia are teimatoa “kaneneingkami n te onimaki, ngkai kam ataia bwa a a tabe n rinanoni maraki aika tii te arona, tarimi nako.”—1Bet. 5:9.

16. Tera te bwai ni kamwane ae ti riai n rarawa nako iai, ao bukin tera?

¹⁶ Tai mwaamwane n iangoan ae bon akea ae ota n te kangaanga ae ko a rinanona. Ngkana ko iango n aron anne, ko na kona ni kakoauaa bwa ai akea uaam ao akea korakoram n rarawa nakon tangirani baika bure. Ma e taekinaki ae kangai n te Baibara: “E kakaonimaki te Atua ao e na aki kariaia bwa kam na kaririaki n ae riaon ami konaa, ma e na karekea naba te anga ae kam na buutakinako iai bwa kam aonga n nanomwaaka ngkana kam kaririaki.” (1Kor. 10:13b) Ngaia are e ngae naba ngkana  e a rangi ni korakora tangirani baika bure iroura, ti kona n tokanikai i aoia. Man ana ibuobuoki Iehova, ti kona n teimatoa n aki konaaki iai.

17. E ngae ngke e kona ni manga roko tangirani baika bure, ma tera ae ti kona ni karaoia?

¹⁷ Ururinga aei: Ngkai ti aki kororaoi, e kona ni manga roko tangirani baika bure. Ma ngkana e riki anne, ko kona ni waekoa n rawa nako iai n aron Ioteba ngke e waekoa ni birinako mairouni buuni Botiba. (KBwaai 39:12) Ko aki riai ni konaaki n tangirani baika bure!

18-19. Baikara titiraki aika ti kona n titirakinira iai ngkai ti kakorakoraira ni kabooui ara iango?

¹⁸ E irekereke kaboouan ara iango ma te teimatoa ni kakorakora ni kaboraoa ara iango ao ara mwakuri ma nanon Iehova. Ti karaoa anne ngkana ti tuoira n taai nako ao n titirakinira aei: ‘E oti n aroarou bwa I ataa kakawakin te tai ae ti a maiu ngkai iai? I kekeiaki ni karina te aroaro ae boou? I kariaia taamnein Iehova bwa e na kairira maiuu bwa I aonga n aki mwanetaati ni kaibwabwarun te rabwata?’

¹⁹ Ngkana ko tuoko i bon iroum, taraa am kekeiaki ao tai kantaningaia bwa ko na kororaoi. Tarai itera aika ko kona ni kanakoraoi riki, ao tai kabwaraa nanom. Ma kakairi n te kaungaunga are n I-Biribiri 3:16 ae kangai: “Ti na nakonako n te aro ae riai n aron ae ti a tia n rikirake iai, ma n teimatoa n te waaki aei.” Ngkana ko karaoa anne, ao ko bia kabebeteaki n ataakin ae e na boni kakabwaiako Iehova ngkai ko kakorakorako n teimatoa ni kabooua am iango.