1. Tera te bwai teuana ae a rianako riki iai aomata nakoia maan?

TE BWAI teuana ae ti rianako riki iai nakoia maan bwa ti anganaki mataniwin nanora. E noraki koauan anne man te tai are e karikaki iai te aomata i aon te aba. Imwin uruakan ana tua Iehova iroun Atam ma Ewa ao a a karabaia. E oti n aei bwa e tabeaianga mataniwin nanoia.

2. E na kangaa n riki mataniwin nanora bwa kaanga te kambwati? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

² A kona ni kabotauaki te koraki ake a aki kataneiaaki raoi mataniwin nanoia ma te kaibuke ae mwananga ma te kambwati ae aki mwakuri raoi. Ko kona n ruanikai ngkana ko mwananga ma te kambwati ae aki mwakuri raoi. E kona ni kabureaki kawain te kaibuke n te ang ao te aira. Ma te kambwati ae mwakuri raoi e kona ni buoka te kaaben ni kaeta kawain ana kaibuke. E kona ni kabotauaki mataniwin nanora ma te kambwati ibukin te aroaro ni maiu ae riai. Bon te namakin i nanora ibukin ataakin ae eti ao ae bure are kona ni kairira n te kawai ae eti. Ma ngkana e na mwakuri raoi mataniwin nanora, e riai ni kataneiaaki ke ni kaetaki.

3. Tera ae kona n riki ngkana e aki kataneiaaki raoi te mataniwinnano?

 ³ Ngkana e aki kataneiaaki raoi te mataniwinnano, e aki kona n tukira mani karaoan te bure. (1Tim. 4:1, 2) E kona te mataniwinnano anne ni kairira bwa ti na taekina “te buakaka bwa te raoiroi.” (Ita. 5:20) E anga te kauring Iesu nakoia taan rimwina ae kangai: “E a kaan te tai are a nang iangoia iai te koraki ake a kamateingkami bwa a karaoa iai te beku ibukin te Atua.” (Ioa. 16:2) Anne aia iango naake a tiringa te tia rimwini Kristo ae Tetebano, ao ai uana naba ma aomata riki tabeman. (Mwa. 6:8, 12; 7:54-60) A bati kaain Aaro mangkekei ni karokoa ngkai aika karaoi mwakuri n iowawa n aron te tiritiri, ao a taku bwa a karaoia ibukin te Atua! (TeOti. 20:13) E teretere n anne bwa e riki mataniwin nanoia bwa bwaai ni kairiri aika kamwamwane!

4. Ti na kangaa n totokoa rikin ae e na aki mwakuri raoi mataniwin nanora?

⁴ Ti na kangaa n totokoa rikin ae e na aki mwakuri raoi mataniwin nanora? Tuua ao booto n reirei aika n te Baibara a “manena ibukin te angareirei, ao ibukini boaan te aomata, ibukini kaetani bwaai, ao ibukin te reirei ni kaetieti ae boraoi ma ana kaetieti te Atua.” (2Tim. 3:16) Ngkana ti taningamarau n ukeuke n reirei iai, n iaiangoi baika taekinaki iai, ao ni maiuakini, ti a kona iai ni kataneia mataniwin nanora bwa e na kai butimwaea riki ana iango te Atua ao e kona n riki bwa te bwai ni kairiri ae kona n onimakinaki. Ti na rinanon arora ni kamanenai ana tua Iehova ao ana boto n reirei ibukini kataneiaan raoi mataniwin nanora.

5, 6. Tera kakabwaiaara ngkana ti ongeaba n ana tua te Atua?

⁵ Ngkana ti kani kakabwaiaaki n ana tua te Atua, ti riai ni karaoa ae bati riki nakon tii warekana ao ataakina. Ti riai ni karikirakea tangirana ao karineana. E taku Ana Taeka te Atua: “Ribaa te bwai ae buakaka ao tangira te bwai ae raoiroi.” (Amota 5:15) Ma ti na kangaa ni karaoa anne? Te bwai ae kakawaki iai bon reiakinan aron Iehova n iaiangoi bwaai. Ibukini kamatataana: Iangoia bwa ko aki mamatu raoi, ao am taokita e tuangko bwa ko na kang amwarake aika kamarurung, ko na kabatiaa te kamarurung, ao ko na karaoi bitaki ni maium. Imwin touani mwin ana taeka n reirei, ko noria bwa e buokiko! Ko na boni bae ni karabwaa am taokita ibukini buokam ni kanakoraoa riki maium.

⁶ N aron naba anne, e a tia ara tia Karikiriki n anganira tuua aika kona ni kamanoira mani mwin ana urubwai te bure ao aika a na kanakoraoi riki maiura. Iangoi kakabwaiaara ngkana ti ongeaba n ana tua te Baibara ibukin te kewe, te babakanikawai, te iraa, te wene ni bure, te iowawa ao te tabunea. (Wareka Taeka N Rabakau 6:16-19; TeKao. 21:8) Ngkana ti karekei kakabwaia aika bati man ongeabara iroun Iehova, e na rikirake iai ara tangira ao ara kakaitau nakoina ma ana tua.

7. Ti na kangaa ni buokaki ni warekan ao kananoan ara iango n rongorongo aika n te Baibara?

⁷ Ti kakaitau bwa ti aki riai n rotakibuaka moa imwin uruakan ana tua te Atua ao a a tibwa reke reireiara aika kakawaki. Ti kona ni karekei reireiara man aia kairua tabemwaang aika taekinaki n Ana Taeka te Atua. E taku Taeka N Rabakau 1:5: “E kakauongo te aomata ae wanawana ao e butimwaea te reirei ae bati riki.” Eng, ti karekea te reirei ae te kabanea n tamaroa mairoun te Atua ngkana ti wareki ao n iaiangoi rongorongoni maiuia aomata aika n te Baibara. N te katoto, iangoa te maraki are e rinanona te Uea ae Tawita ngke e aki ongeaba n ana tua Iehova ao e wene ni bure ma Batateba. (2Tam. 12:7-14) Ngkana ti wareka te rongorongo aei  ao ni kananoa ara iango iai, ti kona n titirakinira ni kangai: ‘E na kangaa te Uea ae Tawita n totokoa rikin te rawawata ibukin ana mwakuri ni wene ni kimoa ma Batateba? Tera ae N na karaoia ngkana I aitara ma te kariri ae aron anne? N na wene ni bure n aron Tawita ke N na birinako n aron Ioteba?’ (KBwaai 39:11-15) Ngkana ti iaiangoi mwin te bure aika karawawata, ti a kona ni kakorakoraaki bwa ti na “ribaa te bwai ae buakaka.”

8, 9. (a) Tera ae ti buokaki bwa ti na karaoia ni mataniwin nanora? (b) E kangaa ni kaai ni mwakuri mataniwin nanora ma ana boto n reirei Iehova?

⁸ Ti boni kona ni kararoaira mani mwakuri ake e ribai te Atua. Ma e ngae n anne, iai riki mwakuri ke iteran maiura tabeua ae akea te tua ae teretere iai n te Baibara. Ti na kangaa ngkanne n ataa te bwai ae raoiroi ao ae kakukureia te Atua n itera akanne? Ngkana ti kariaia kataneiaakini mataniwin nanora n te Baibara, ti na boni karaoa ara motinnano ma te wanawana.

⁹ E tatangira Iehova n anganira booto n reirei aika kona ni kairi mataniwin nanora. E taku: “Bon Iehova ngai ae Atuam, are Teuare reireiniko bwa ko aonga ni kabwaia, are Teuare kaiririko n te kawai ae ko riai n nakonako iai.” (Ita. 48:17, 18) Ngkana ti kananoi ara iango i aon ana boto n reirei te Baibara ao ni kariaia bwa a na rotii nanora, ti a kaeta iai mataniwin nanora, ti kairia, ao ti bitia. Ao ti a buokaki iai ni karaoi ara motinnano ma te wanawana.

10. Tera te boto n reirei, ao e kangaa Iesu ni kamanena n te aro ae uaana?

¹⁰ Te boto n reirei bon te oi ni koaua teuana ke te reirei teuana, ke te koaua teuana are e aanaki iai te iango ke te mwakuri teuana. E irekereke te ota raoi n te boto n reirei ma te ota raoi n ana iango te tia Karaotua ao e aera ngkai e anga tuua tabeua. N ana mwakuri ni minita Iesu, e reireinia taan rimwina koaua aika kakawaki ibukini buokaia bwa a na atai baika a na riki imwin aroaro ke mwakuri tabeua. N te katoto, e angareirei bwa e kona ni kairiri te un nakon te iowawa, ao te kaibwabwaru e kairiri nakon te wene ni kimoa. (Mat. 5:21, 22, 27, 28) Ibukini buokara bwa e na kataneiaaki raoi mataniwin nanora, ti riai ni kariaia ana boto n reirei te Atua bwa e na kairirira ao ni karekea neboan te Atua.—1Kor. 10:31.

11. A kangaa ni kaokoro mataniwin nanoia aomata?

¹¹ Ngkana a kataneia mataniwin nanoia n te Baibara Kristian aika uoman, a boni kona naba ni kaokoro aia iango i aoni bwaai tabeua. Iangoa kamanenaan te kamanging. E aki kabuakakaaki n te Baibara kamanenaan te kamanging ae bon tau. Ma e anga te kauring ibukini kamanenaakina n te aro ae riao ao te koro ni manging. (TaeRab. 20:1; 1Tim. 3:8) Nanon aei bwa ngkana e moi n ae bon tau te Kristian, e a aki riai n iangoa riki te bwai teuana ngkana e karaoa ana motinnano? Tiaki ngaia anne. E ngae ngkana e kariaia mataniwin nanona bwa e na nima te kamanging, ma e riai n tabeakin naba mataniwin nanoia tabemwaang.

12. Ti na kangaa ni buokaki n I-Rom 14:21 bwa ti na karinei mataniwin nanoia tabemwaang?

¹² E kaotia Bauro bwa ti riai ni karinei mataniwin nanoia tabemwaang ngke e korea aei: “E rangi n raoiroi te aki kang iriko ke te aki moi wain ke te aki karaoa te bwai ae e na bwaka iai tarim.” (IRom 14:21) Ko kukurei n aki karaoa te bwai teuana ae iai riaim ni karaoia bwa ko aonga n aki kabwakaa tarim ae kaokoro mataniwin nanona ma ngkoe? Ko na boni bae ni karaoia. Imwain ataakin te koaua irouia tarira tabeman, a a tia ni kamanena te kamanging n te aro ae riao, ma a a motinnanoia ngkai bwa a na kaaki. Ti na  bon aki karaoa te bwai teuana ae e na manga okira iai arona rimoa tarira temanna! (1Kor. 6:9, 10) Ngaia are boni kaotan te aki tatangira iroun te aomata ae kakao ngkana e kairoroa te tari temanna bwa e na moi n te kamanging ngkana e a tia ni karautaeka.

13. E kangaa Timoteo ni katea te katoto ae raoiroi ibukini boutokaan te Tautaeka n Uea?

¹³ Tao ngke te roro n rikirake Timoteo, e kariaia bwa e na aitara ma kammarakin te korotobibi bwa e aonga n aki kamamaaraia I-Iutaia ake e na uarongorongo nakoia. Titeboo arona ma te abotoro Bauro. (Mwa. 16:3; 1Kor. 9:19-23) Ko tauraoi naba ni kakeai baika kakawaki iroum ibukin aia onimaki tabemwaang n aron Timoteo?

14, 15. (a) Tera ae irekereke ma te ikawai n te onimaki? (b) E kangaa n irekereke kaotiotan tangiraia tabemwaang ma te ikawai n te onimaki?

¹⁴ Ti riai ni kani “kitani moan reirei ake taekani Kristo” ao ni “kakorakoraira n eweka te mwaneka n ikawai.” (Ebera 6:1) E aki kona n riki aei ngkana akea te mwakuri. Ti riai ni ‘kakorakoraira n ewekia,’ ke n teimatoa ni mwakuria. E irekereke te ikawai n te onimaki ma karikirakean te atatai ao te ataibwai. Anne bukina ngkai ti aki toki ni kaungaaki bwa ti na wareka mwakoron te Baibara ni katoabong. (TaiAre. 1:1-3) Ko a tia n iangoa anne bwa tiam? Ngkana ko wawarekia, e na raka riki iai am ataibwai n ana tua ao ana boto n reirei Iehova ao e na nano riki am atatai n Ana Taeka te Atua.

¹⁵ Te tua ae moan te kakawaki ibukia Kristian bon te tua ibukin te tangira. E taku Iesu nakoia taan rimwina: “Ao ane a na ataingkami aomata ni kabane bwa bon taan rimwiu ngkami, n aei: ngkana kam itangitangiri.” (Ioa. 13:35) E arana te tangira tarin Iesu ae Iakobo bwa “te tua n uea.” (Iak. 2:8) E taku Bauro: “Te tangira boni kakororaoan te tua.” (IRom 13:10) Ti aki mimi ngkai e rangi ni kakawaki te tangira ibukina bwa e kangai te Baibara: “Te Atua bon te tangira.” (1Ioa. 4:8) E aki tii kaotaki ana tangira te Atua n te taetaenikawai. E korea aei Ioane: “E kaotaki ana tangira te Atua ibukira, n aei: ngkai e kanakomaia Natina ae te rikitemanna te Atua nako buakoia kaain te aonnaba bwa ti aonga ni karekea te maiu rinanona.” (1Ioa. 4:9) Eng, e kairaki te Atua n ana tangira bwa e na karaoa te mwakuri. Ngkana ti kaota tangiran Iehova, Iesu, tarira n te onimaki, ao  aomata riki tabeman, ti a kaota iai ikawaira n te onimaki.—Mat. 22:37-39.

16. E aera bwa a kakawaki riki booto n reirei iroura ngkana ti a ikawai n te onimaki?

¹⁶ Ngkana ko a ikawai n te onimaki, ane a nang kakawaki riki iroum booto n reirei. E riki anne ibukina bwa tuua a kona ni kaineti ma te bwai teuana, ma booto n reirei a kona ni kaineti ma itera aika bati. N te katoto, e aki ataia te ataei ae uarereke ae e karuanikai te iraorao ae buakaka, ngaia are te karo ae ataibwai e na katei ana tua ibukini kamanoana. (1Kor. 15:33) Ma ngkana e a ikawai te ataei anne, e a rikirake ana konabwai n iango ao e a kona ni karaoi ana babaire ni kaineti ma ana boto n reirei te Baibara. E kona ni buokaki ni booto n reirei aikai bwa e na rineiia raoraona aika raoiroi. (Wareka 1 I-Korinto 13:11; 14:20.) Ngkana ti iaiangoi ana boto n reirei te Baibara, ti na onimakina riki mataniwin nanora bwa te tia kairira nakon ae boraoi ma ana iango te Atua.

17. E aera bwa ti kona n taekinna ae a tauraoi baika ti kainnanoi ibukini karaoan ara motinnano ma te wanawana?

¹⁷ A tauraoi bwaai ni kabane aika ti kainnanoi ibukini karaoan ara motinnano aika kakukureia Iehova? Eng. Ngkana ti mwaatai ni kamanenai tuua ao booto n reirei n Ana Taeka te Atua, ti a ‘taubobonga iai ma n tauraoi raoi nakoni mwakuri aika raraoi ni kabane.’ (2Tim. 3:16, 17) Ngaia are ukeri ana boto n reirei te Baibara bwa ko aonga n ‘ataa nanon Iehova.’ (IEbe. 5:17) Kamanenai raoi bwaai n ibuobuoki ibukin te ukeuke n reirei aika katauraoaki n te ekaretia ni Kristian, n aron te Watch Tower Publications Index, te Research Guide for Jehovah’s Witnesses, te Watchtower Library, te Watchtower ONLINE LIBRARY, ao te JW Library app. A karaoaki bwaai ni mwakuri aikai ibukini buokara ni karekei kakabwaiaara n ara ukeuke n reirei ao ara taromauri n utu.

18. Baikara kakabwaia ngkana ti maiuakin ana tua Iehova ao ana boto n reirei?

¹⁸ A na rangi n nakoraoi maiura ngkana ti maiuakin ana tua ao ana boto n reirei Iehova, n aron ae ti warekia n Taian Areru 119:97-100 ae kangai: “Ai batira tangiran am tua irou! I iaiangoia raoi ni kabongnga. E kawanawanaai riki nakoia akana kairiribai nakoiu am kaetieti, ibukina bwa e mena irou n aki toki. E bati riki au ataibwai nakoia au tia reirei ni kabane, ibukina bwa I iaiangoi raoi am kauring. I mwakuri ma te ataibwai ae bati riki nakoia unimwaane, ibukina bwa I kakairi ni baike ko tua.” Ti kona ni karaoi mwakuri ma te wanawana ao te ataibwai ngkana ti karekei ara tai n “iaiangoi” ana tua ao ana boto n reirei te Atua. Ao ngkana ti kamanenai ana tua ao ana boto n reirei ni kataneia iai mataniwin nanora, ti na bon “ikawai raoi ao n rota kororaoin ikawain te Kristo.”—IEbe. 4:13.