1. Tera aroni kakawakin te mwakuri n uarongorongo iroun Iesu? Kabwarabwaraa.

E TATANGIRIA Iesu n taekina Ana Tautaeka n Uea te Atua. N aron ae taekinaki n te Baibara, e mamaroroakina riki te Tautaeka n Uea nakoni bwaai tabeua, ao e taekinna 100 tabun te tai n ana tai n uarongorongo. E mamate nanona n te Tautaeka n Uea.—Wareka Mataio 12:34.

2. Tao mwaitira ake a mena n te tai are e taekinaki iai te mwioko ae ni Mataio 28:19, 20, ao ti kangaa ni kakoauaa anne?

² Teutana te tai imwini kautan Iesu, e a kaitiboo ma te koraki aika a nang riki bwa taan tataekina te Tautaeka n Uea aika e raka i aon 500 mwaitiia. (1Kor. 15:6) Tao bon te tai anne are e a anga iai te tua bwa a na taekina rongorongon te Tautaeka n Uea nakoia “aomata mai buakoia botannaomata nako,” ae te mwakuri ae kangaanga karaoana n taai akanne! * E a kaman taekinna Iesu bwa e na karaoaki te mwakuri ae kakawaki aei ni karokoa “tain tokin te waaki ae ngkai i aon te aba,” ao anne are e a kakororaoaki nanona. Ko bae naba n uataboa kakororaoan te mwioko ao te taetae ni burabeti anne.—Mat. 28:19, 20.

3. Baikara aanga aika tenua ake ti a tia ni kataubobongaaki iai bwa ti na kakororaoa te mwioko ae tataekinan te rongorongo ae raoiroi?

 ³ Ngke e a tia Iesu n anga te mwioko nakoia taan rimwina bwa a na uarongorongo, ao e berita nakoia ni kangai: “N na memena iroumi.” (Mat. 28:20) Ngaia are, e na karaoaki te mwakuri n uarongorongo aei ni kabutaa te aonnaba i aan ana kairiri. Ao e a tia ni kataubobongaira Atuara ni “baika raraoi ni kabane” ibukini buokara ni kakororaoa te mwioko anne. (Ebera 13:20, 21) N te kaongora aei, ti na rinanoi baika raraoi aika tenua aikai: (1) bwaai ni mwakuri ake ti anganaki, (2) aanga ake ti a tia ni kamanenai ao (3) te reirei ni kataneiai ae ti karekea. Iangoi moa bwaai ni mwakuri tabeua ake ti a tia ni kamanenai i nanon 100 te ririki n nako.

4. E aera bwa ti kabonganai bwaai ni mwakuri aika kakaokoro n ara mwakuri n uarongorongo?

⁴ E kabotaua Iesu “taekan te tautaeka n uea” ma te koraa ae unikaki n taano aika kakaokoro. (Mat. 13:18, 19) E bae ni kamanenai bwaai ni mwakuri aika kakaokoro te tia ununiki ni katauraoan ana onnaroka ibukin unikan te koraa. N aron naba anne, i nanon ririki aika nako e a tia ara Uea n anganira bwaai ni mwakuri ake ti na kamanenai ibukini katauraoan nanoia mirion ma mirion aomata bwa a na butimwaea rongorongon te Tautaeka n Uea. A a tia n rangi ni manena bwaai ni mwakuri tabeua i nanon tatabebwi te ririki ke e nako riki, ma iai tabeua aika kakoauaaki bwa a teimatoa ni kabonganaaki ni karokoa ngkai. Ma a tia bwaai ni mwakuri aikai ni kabane ni karikirakei rabakaura bwa taan tataekina te euangkerio n itera tabeua.

5. Tera te testimony card, ao e kangaa ni kabonganaaki?

⁵ Te bwai ni mwakuri teuana ae a buokaki iai aika bati ni waakina aia mwakuri ni minita bon te testimony card ae te beeba ae uarereke ma taeka i aona, are a moana kamanenaana n 1933 taan uarongorongoa te Tautaeka n Uea. Bon 3 te inti raababana ao 5 te inti abwakina ao kanoana bon te rongorongo ae kimototo man te Baibara. E kabonganaaki te beeba ae boou anne ma taekana ae bibitaki man te tai teuana ma teuana. E kimototo te rongorongo iai! Ai tibwa 10 ana ririki C.W. Erlenmeyer ngke e moani karaoa te aeka n uarongorongo aei. E kabwarabwaraa ni kangai: “Te moantaeka ae kakabonganaaki iai bon aei: ‘Ko kukurei ni wareka kanoan te beeba aio?’ Imwini warekana irouni kaain te auti, ti anganna te maekatin ao n reitaanako kawaira.”

6. Tera manenan te beeba ae uarereke aei?

⁶ E rangi n ibuobuoki te beeba ae uarereke aei n aanga aika bati. E ngae ngke e korakora te nano ni kan uataboa te mwakuri n uarongorongo, ma iai taan uarongorongo tabeman aika maamaa ao a aki ataa te bwai ae a na taekinna. Ma iai naba aika ninikoria n taetae. A kona n taekini bwaai ni kabane ake a atai nakoni kaain te auti n tii tabeua te miniti, ma e aki ota raoi aia maroro n angiin te tai! Ni kaitaraan anne, bon te beeba aei ma taekana aika rineaki raoi ao ni kimototo ae “karaoa te taetae” ibukin te tia uarongorongo.

7. Baikara kangaanga tabeua ni kabonganaan te beeba anne?

⁷ Ni koauana, iai naba kangaanga iai. E ururing rikaaki ni kangai Grace A. Estep are e a maan n riki bwa te tia Kakoaua: “N tabetai, ti kona n titirakinaki aei: ‘Anaia, tera ae taekinaki iai? Kai ko a aki naba taekina kanoana?’” Irarikin anne, iai tabeman kaain te auti aika a aki kona ni wareka te baere e koreaki i aona. Ma a iangoia tabeman bwa e nang riki te beeba anne bwa aia bwai, ngaia are a butimwaeia ao ni kaina te mataroa. E kona n raeraea te beeba anne kaain te auti are e aki kukurei n te rongorongo are iai. E ngae n anne, a a tia tarira ni buokaki n reiakina aroia n uarongorongo nakoia aomata ao ni kaotiia bwa taan tei ibukin te Tautaeka n Uea.

8. Kabwarabwaraa aroni kabonganaan te phonograph. (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

⁸ Te bwai ni mwakuri teuana riki ae kamanenaaki n 1930 tabun ao ni moan 1940 tabun, bon  te phonograph ae te bwai n ongora ae uouotaki are a a aranna taari tabeman bwa Aaron, ibukina bwa e karaoa angiin te kabwarabwara te mitiin anne ibukia. (Wareka Te Otinako 4:14-16.) Man ana kariaia kaain te auti, e kona te tia uarongorongo ni katanga te kabwarabwara man te Baibara, ae maanna aua ma te iterana te miniti ao imwina e a anganako booki tabeua. N tabetai, a ikotaki kaain te utu ni kabane n ongoraea te rongorongo man te Baibara are e a tia n raweaki! N 1934, e a moanaki karaoani bwaai n ongora aika uouotaki aikai man te Watch Tower Society, ai moarara riki ibukini kabonganaaia n te mwakuri ni minita. Ibukin anne, a tauraoi 92 reirei aika kakaokoro ake a a tia n raweaki.

9. Tera aron nakoraoin kamanenaan te phonograph?

⁹ Imwin ongoraean te kabwarabwara teuana man te Baibara, e a karekea ana kariaia te tia uarongorongo, kaain te auti ae Hillary Goslin ibukin tangoan te bwai n ongora anne i nanon teuana te wiki bwa e na kaongoraeia iai kaain rarikina rongorongon te Tautaeka n Uea. Ngke e a oki te tia uarongorongo, e a kuneia aomata tabeman aika boou aika kan ongora, ake a tataningaia. Imwina riki, a a katabui maiuia nakon Iehova tabeman mai buakoia ao a kaea te Kuura ni Kireata natin Hillary aika uoman aine ao a mwiokoaki ni beku n te aba teuana ae a ianena iai. A a tia ni buokaki aika bati bwa a na moana te mwakuri n uarongorongo man te bwai n ongora ae te phonograph, n aron te beeba ae uarereke ae te testimony card. Imwina riki, e tangiria te Uea ni karin ana taeka i wia rinanon te Kuura ni Kataneiai Ibukia Taan Uarongorongo.

10, 11. Tera aroni kabonganaan nuutibeeba ao te rerio ibukini kabutan te koaua man te Baibara, ao e aera bwa a uaana aanga aikai?

¹⁰ I aan ana kairiri te Uea, a a tia ana aomata te Atua ni kamanenai aanga aika kakaokoro bwa a aonga ni kawariia aomata aika bati ma te rongorongo ae raoiroi. E rangi ni kakawaki aei ngke “a karako taani mwakuri.” (Wareka Mataio 9:37.) Ni moan te ka-20 n tienture, a kabonganaaki nuutibeeba ibukin te uarongorongo nakoia aomata aika bati n aono ake a karako iai ana aomata Iehova. Ni katoa wiki ao e kanakoa te kabwarabwara teuana Charles Taze Russell rinanon te uaereti nakon te botaki n nuutibeeba. Imwina, e a manga kanakoa te kabwarabwara anne rinanon naba te uaereti te botaki anne, nakon taabo ibukin nuutibeeba n te United States, i Kanata ao i Eurobe. E katautauaki bwa n 1913, a roko ana kabwarabwara Brother Russell irouia taani wareware aika 15,000,000 rinanon nuutibeeba aika 2,000!

¹¹ Imwini maten Brother Russell, e a moanna ni kabonganaaki te anga riki teuana ae uaana ibukini kabutan te rongorongo ae raoiroi. N Eberi 16, 1922, e anga teuana i buakon ana moani kabwarabwara Joseph F. Rutherford i aon te ea n te rerio nakoia aomata aika katautauaki bwa 50,000 mwaitiia. Imwin anne, ni Beberuare 24, 1924, e a karaoaki te moani kanakobwanaa n te rerio n te WBBR man ara botaki. Ni kaineti ma karokoan te rongorongo irouia aomata man te anga ae boou aei, e taekinaki n Te Taua-n-Tantani ae bwain Ritembwa 1, 1924 ni kangai: “Ti kakoauaa bwa te rerio bon te anga ae moan te boraoi ao n uaana ibukini kabutan rongorongon te koaua, are e teimatoa kabonganaana ni karokoa ngkai.” N aron te nuutibeeba, e bongana naba te rerio ibukini karokoan te rongorongo irouia aomata aika bati n aono aika a karako iai taan uarongorongo.

12. (a) Te aeka n uarongorongo raa n ana tabo te botannaomata ae ko tatangiria riki? (b) Tera ae na buokira n tokanikai i aoni maakura n uataboa te uarongorongo n ana tabo te botannaomata?

¹² E a korakora riki ngkai kaatuuan te uarongorongo n ana tabo te botannaomata n aron taabo ni katei bwati, taabo n turein, nneni baao ni mwamwananga, n taabo aika mwaawa ibukia te botannaomata ao mwakete. Ngkana iai ae ko karaoia mai buakon aikai ao ko maaku iai, e aera ko aki tataroakinna ao n iangoi ana taeka  Angelo Manera, Jr., ae e a maan riki bwa te mataniwi ae mwamwananga: “Ti iangoi aanga aika boou ibukin te mwakuri bwa te anga naba ni beku ibukin Iehova, bwa kaotani kakaonimakira nakoina, tuoan etin arora, ao ti ingainga ni kaotiira ae ti kukurei n anga ngaira ni beku ibukina n aanga ake e tangiri.” Ngkana ti uataboa karaoan te mwakuri ae boou, tao n tokanikai i aoni maakura, ti a buokaki iai bwa ti na karikirakea mwiokoan ao onimakinan Iehova ike ti a ikawai riki iai n te onimaki.—Wareka 2 I-Korinto 12:9, 10.

13. Tera ae noraki bonganana ngkai man ara atureti ae jw.org, ao baikara baike ko a tia n rinanoi ni kairakia aomata nako iai?

¹³ A bati taan uarongorongo aika kukurei ni kairiia aomata nakon ara atureti n te intanete ae jw.org., are a kona iai ni wareki ao ni karekei booki aika boto man te Baibara n taetae aika raka i aon 700. A kawara ara atureti aei aomata aika raka i aon 1.6 te mirion ni katoabong. N taai aikai ao man ara atureti aei e a kona n roko te rongorongo ae raoiroi irouia aomata ao n taabo naba aika tionako, n aroni kabonganaan te rerio n taai ake rimoa.

14. Tera te reirei ni kataneiai ae a kainnanoia taan uarongorongoa te Tautaeka n Uea, ao tera te reirei are e a tia ni buokiia n riki bwa taan angareirei aika mwaatai?

¹⁴ Ti a tia n rinanoi tabeua bwaai ni mwakuri ao aanga ake a a tia ni kabonganaaki ibukini kabutan te rongorongo ae raoiroi. Ma tera aron te reirei ni kataneiai ae ti a tia ni karekea? Iangoia bwa e aki boraoi n iango kaain te auti n te baere e ongoraeia man te phonograph, ke e taekina anaakin nanona n te baere e warekia man te testimony card. A riai taan uarongorongo n ataa aroia n taetae ma te akoi ni kaaitarai taian totoko, ao ni mwaatai n reireinia naake a raoiroi nanoia. Akea te nanokokoraki bwa e kairaki Nathan H. Knorr n taamnein te Atua, bwa e na nora kainnanoani kataneiaakia taan uarongorongo, are a na kabongana te bwaintituaraoi ae te konaa n taetae n te mwakuri ni minita. Tera mwina? E moani baireaki te Kuura ni Kataneiai Ibukia Taan Uarongorongo n taian ekaretia n 1943. E a tia te reirei anne ni buokira n riki bwa taan angareirei aika mwaatai.

15. (a) Tera ae a a tia tabeman n rinanona ngke a karaoa aia reirei n te Kuura ni Kataneiai Ibukia Taan Uarongorongo? (b) E kangaa n oti iroum koauan ana berita Iehova are n Taian Areru 32:8?

¹⁵ A bati ake e kangaanga irouia bwa a na taetae i mataia aomata. E uringa ana moani kabwarabwara Julio S. Ramu n te kuura anne n 1944. Tera ana reirei? Bon taekan te mwaane ae Toeka are mwaneweaki ni kibun te Baibara aika tii nimaua! “A ruru bubuaniwaeu, baiu ao mwangaiu,” e taku Julio are e reitia n taekinna bwa e riai ni karaoa ana kabwarabwara ma kiibu  akana tii nimaua akanne. “I karaoa au kabwarabwara i nanon tenua te miniti. Anne au moantai ae I taetae iai mai moa, ma I aki kabwaraa nanou.” A ira naba te kuura ataei, e ngae ngke e aki rangi ni bebete irouia tabeman bwa a na anga te kabwarabwara n te ekaretia. E ururing Angelo Manera, are taekinaki mai mwaina riki, n ana moani kabwarabwara temanna te teei are e a tibwa rin n te kuura. “E rangi n nako nanona ngke e a tibwa waakina ana kabwarabwara, ao ni moanna ni maikeike n tang. Ma e kekeiaki ni karaoia, e ngae ngke e boni maikeike n tang ni karokoa banen ana kabwarabwara.” Ko aki anganga am kaeka ke am ibuobuoki ni bobotaki n aanga tabeua ibukin te maamaa ke baika ko aki kona ni karaoi? Butiia Iehova ana ibuobuoki bwa ko na tokanikai i aon te maaku. Ko na bae ni kunea bwa e na buokiko n aron naba are e a tia ni buokiia taan reirei rimoa n te Kuura ni Kataneiai Ibukia Taan Uarongorongo.—Wareka Taian Areru 32:8.

16. Tera oin te kantaninga n te Kuura ni Kireata (a) n taai ake rimoa ao (b) man 2011 ni karokoa ngkai?

¹⁶ Iai riki te reirei ni kataneiai ibukia ana aomata Iehova irarikin te Kuura ni Kataneiai Ibukia Taan Uarongorongo. A rangi ni kakabwaiaaki mitinare ao tabeman riki man irakin te Kuura ni Kireata. Ni kaineti ma ana taeka temanna te tia reirei iai, oin te kantaninga n te reirei aei bwa e na “karina riki tangiran uataboan te mwakuri n uarongorongo irouia naake a reirei.” E moani kateaki n 1943 ao mangkekei ni karokoa ngkai, a a tia n reireinaki ni kataneiaaki te mwaiti ae raka i aon 8,500. A a tia ni beku bwa mitinare n aaba aika 170 tabun naake a kataneiaaki n te Kireata. Ni moa man 2011 ni karokoa ngkai, e tii katauaki kaean te kuura aei nakoia naake a kabwanina aia tai ni beku n te aro ae okoro, aika tibeetio bwaiania, mataniwi aika mwamwananga, kaain te Betaera ke mitinare aika a tuai n rin n te Kireata.

17. E kangaa ni kakoauaaki te reirei ni kataneiai n te Kireata bwa e uaana?

¹⁷ E kangaa n uaana riki te reirei ni kataneiai aei? Iangoa te katoto aio. N Aokati 1949, e aki raka i aon tengauni mwaitiia taan uarongorongo i aon Tiaban. A katabetabeia 13 mitinare ake a a tia n rin n te Kireata n uarongorongo iai n tokin te ririki anne. N taai aikai, ai 216,000 tabun mwaitiia taan uarongorongo i Tiaban ao e kaania 42 te katebubua mai buakoia aika a bwaiania!

18. Taekin reirei tabeua ake a a tia ni buokaki iai taani Kakoaua aika tau, bwa a na rikirake n te onimaki.

¹⁸ E korakora te boutoka ibukin rikiraken aia onimaki ao kataneiaakia ana aomata Iehova man reirei riki tabeua n aron te Kuura ni Minita Ibukin te Tautaeka n Uea, te Kuura Ibukin te Mwakuri ni Bwaiania, te Kuura Ibukia Taan Uarongorongoa te Tautaeka n Uea, te Kuura Ibukia Mataniwi n te Aono ae Uarereke ma Buuia, ao ai te Kuura Ibukia Kaain te Komete n Tararua n Aia Aobiti Ana Tia Kakoaua Iehova ma Buuia. Akea te nanokokoraki bwa e teimatoa te Uea n reireinia ana aomata ni kataneiaia!

19. Tera ana taeka ae anainano Charles Taze Russell ibukin te mwakuri n uarongorongo, ao e kangaa n noraki koauana?

¹⁹ E a tia ni waaki ni kairiri Ana Tautaeka n Uea te Atua n te maan ae raka i aon 100 te ririki, man te tai are moan tei iai ni karokoa ngkai. E teimatoa Ara Uea ae Iesu Kristo n reireinira ni kataneiaira. Tabeua te tai imwaini maten Charles Taze Russell n 1916, e kaotia bwa e a kaman nora aroni butanakon te mwakuri n uarongorongo are e na kakororaoaki. E taku nakon raoraona ni kaan temanna: “E waekoa rikiraken te mwakuri ao e na teimatoa n ririkirake, ibukina bwa e riai ni katiaaki te mwakuri ni katobibia te aonnaba ae uarongorongoan ‘euangkerion te tautaeka n uea.’” (Faith on the March, iroun A. H. Macmillan, i. 69) Ai boni koauara ana taeka! Ao ai kakaitaura ngaira ngkai e teimatoa te Atua, are reke mairouna te rau ni kataubobongaira ibukin te mwakuri ae moan te kakukurei aei! Ni koauana, e anganira “baika raraoi ni kabane” ake ti kainnanoi ibukini karaoan nanona!