1-2. Éé ní e beè ló bel boo mm̀ togó bel e ã́àa nòa ẽ, vaá éé ní eé nó mm̀ nakà togó belí é?

MM̀ TOGÓ bel e ã́àa nòa, e beè ló bel boo gbò dùùlà bá deè tṍ ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19 togó ea é nveè bá nèi. Dì belí nu dòòmà bá, mm̀ a 3 gã́bel, è monì kọọ̀ Jìhóvà beè kọ́ nè pá Ízràẹ̀l kọ bàá fã̀ dẽè ba tẹ̀ nè ba kà. E beè ló bel boo bé e beele é láá tuná gé áá kà ã̀àneá siimá tóm naa tení dú ló gè naa kọọ̀ bàá ié gbò nú ea dú va bíi ló, ge naa kọ bàá kilsĩ́ gè ié lé gbaaló kilma ló Jìhóvà, nè ge siè va kpóó ló. Mm̀ áá kà gã́belá, Bàrì beè kọ nágé nè pá a gbò kọ bàá sẹlẹ Deè Bõ̀séi. E beè nó kọọ̀ náa kal ló béè kọọ̀ beele née gé sẹlẹna Deè Bõ̀séi, èé láá tú nòòkúu ea di m siimá tóm tení dú ló gè noo tṍó nyòòmà ge fã̀ Bàrì. Be è náa vó, è zógè kọọ̀ è gbĩ́ gè tõó káí dì belí bé e kpá Lìvítikọ̀s 19:2 nè 1 Pítà 1:15 kọ́ naa.

² Mm̀ nakà togó belí, èé kpáá ló bel boo dõòna kà gbò gã́bel ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19 togó. Éé ní e nakà dọ̀ Kpá Káíí é láá noomài ea kil ló gè ié lé láb kilma ló gbò e bo di ló, ge ló kà kà bel tṍó e gé zọ gbò nen naaá pííla, nè ge zogè kọọ̀ è vulè dõòna gbò e? È gbĩ́ gè tõó káí boo béè kọọ̀ Bàrì di káí. Vóà naa, naanii èé ẹb nú eé láá nò.

3-4. Dẹ̀ẹ̀a boo kpá Lìvítikọ̀s 19:14, móbá ní e Bàrì beè kọ bàá sẹ̀ẹ̀mà gbò káá tṍ nè gbò gímá dẽe ẽ́?

³ Bugi Lìvítikọ̀s 19:14. Jìhóvà gbĩ́ kọọ̀ pá a gbò á ié lé láb kilma ló gbò e bo di ló. Dì belí nu dòòmà bá, a beè kọ́ nè pá Ízràẹ̀l kọọ̀ bàá gá kàl gbéé neǹ káá tṍ. Ge kàl gbéé  nen bãàa mm̀ ge ló bel ea é síìmà pọ̀ nen àbèè ge ló pọ́lọ́ bel nè nen. Níà kà pọ́lọ́ nu gè naa kilma ló neǹ káá tṍ! Náa é láá ló bel boo a bá boo béè kọọ̀ náa é láá dã́ nú e bà kọ́ kìlmàé ló.

⁴ Nagé, Bàrì beè kọ́ nè pá a gbò mm̀ a 14 gã́bel kọọ̀, bàá gá “tú nu sẹlẹ́ èèlè e neǹ gímá dẽe gé téní.” Ene kà kpá kọ́ọ̀: “Deè kéléá ba beè olòó bọọgẹ̀ tú pọ́lọ́ bá sẹ̀ẹ̀mà gbò e bo di ló.” Be à sẹlẹ neǹ bàg beè olòó tú nu sẹlẹ́ boo èèlè e neǹ gímá dẽe gé téní, boo béè ge síe pọ́lọ́ àbèè ge nvèèmàe lẹ́. Níà bèè kà pọ́lọ́ láb! Tení dú ló nakà logí, Jìhóvà beè nvèè bá nè pá a gbò kọ bàá mòn bé ea bọ́ló kọ bàá íe tóè sàn kilma ló gbò e bo di ló naa.

5. Mósĩ́ deè ní eé láá zogè kọ è íèè tóè sàn kilma ló gbò e bo di ló é?

⁵ Jíízọ̀s beè tó sàn gbò e bo di ló. Kẽ̀èa boo kọọ̀ a beè kọ bàá kọ́ nè Jọ́ọ̀n neǹ dììle nen múú kọọ̀: “Gbò gímá dẽe mon nu, gbò kọ̀và à kyãà, gbò e pọ́lọ́ kom beè dọ ló à boá, gbò káá tṍ à dã́ nu, [vaá] gbò e a beè ù à kpáá di dùm.” “Tṍó e dénè gbòa mon naa vó, bà gboó lèèlà Bàrì.” (Lúùk 7:20-22; 18:43) À ólò ẹẹlẹ̀ nyíè gbò e bà gé nyoone nvéè Kràìst ge nó bé e Jíízọ̀s beè ié tóè sàn naa kilma ló gbò e bo di ló. Vóà naa, è ólò ié lé láb nè tóè sàn kilma ló gbò e bo di ló. À dú kà kà kọọ̀ Jìhóvà náa néi kpóó gè siimági tóm dũ̀ùnè. Sõò è íè nèà deè ge vee lé kpẹ̀a nè kọ̀láá nen, lọl ló gbò gímá dẽe tẹlẹ ló gbò e bà náa íe lé gbaaló kilma ló Bàrì, kọọ̀ gbò e bàé dí mm̀ páladaìs é íe gbõ̀òme válá ló vaá ié kà lé gbaaló kilma ló Bàrì. (Lúùk 4:18) Lé kpẹ̀aí a náa kọọ̀ gã́bug nen á lèèlà Bàrì.

6. Mósĩ́ deè ní e nú ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19 togó kpáá kọ́ kà ea di mm̀ Òb Togó Logá ẹ́?

⁶ Sìgà gã́bel ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19 togó kpáá kọ́ kà ea di mm̀ Òb Togó Logá. Dì belí nu dòòmà bá, ní ea égè aatáà kà logá kọ́ọ̀: “Ó gá zìb nu.” (Ẹ́xọ. 20:15) Sìgà nen é láá bugi togó kọọ̀ be náa  túè nú ea kuu bá dõòna nèn, à gbanìè tṍ ló logá. Sõò, àé láá dì ea gé zib nu mm̀ dõòna sĩ́deè.

7. Mósĩ́ deè ní e neǹ ùlà ki é láá lọ̀l togó kèbá ní ea égè aatáà kà logá ea kil ló gè zìb nu ẽ́?

⁷ Neǹ ùlà ki é láá bugi togó kọọ̀ náa zibvìè nu boo béè kọọ̀ náa túè nú ea kuu bá dõòna nèn. Sõò é kọọ̀ à ólò ló kà kà bel kọ̀láá tṍó ea gé zọ gbò nen naaá pííla? Jìhóvà beè kọ́ mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19:35, 36 kọọ̀: “Nóó íè ge gĩimai nen tṍó eo gé doi begè sĩ́ nu, nú ea nyee, àbèè nú ea bọọ́ gã́bug. Tui nú ea lelà doomai nu, tṍó eo gé doi nú ea nyee, nú ea dú kã́á kãa, nè nú ea dú múú-múú.” Neǹ ùlà ki ea tú pọ́lọ́ nu dòòmà nu tṍó ea gé óo nu, zib nu lọl bá gbò e bà gé zálíe nu bá. Dõòna kà gbò gã́bel ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19 togó kpáá palàge ló bel boo gáá.

8. Mósĩ́ deè ní e kpá Lìvítikọ̀s 19:11-13 beè nvèè bá nè pá Júù kọ bàá tú nòòkúu ea di nvéè ní ea égè aatáà kà logá siimá tóm ẽ́, vaá mósĩ́ deè ní ea é láá dọ̀ bélè nè beele é?

⁸ Bugi Lìvítikọ̀s 19:11-13. Dààmà togó kpá Lìvítikọ̀s 19:11 kọ́ọ̀: “Nóó íè ge zibvii nu.” A 13 gã́bel à kọọ̀: “Nóó íè ge kẹlẹ nen tú nu lọ̀líé bá.” Vóà naa, nen e bè náa ló kà kà bel tṍó ea gé zọ dõòna gbò naaá pííla, zib nu. Ní ea égè aatáà kà logá kọ́ọ̀ ge zìb nu dú pọ́lọ́, sõò gbò nú e kpá Lìvítikọ̀s kọ́ beè nvèè bá nè pá Júù kọ bàá nyimá bé e bàé láá tú nòòkúu ea di nvéè logá siimá tóm naa. Àé dú lé kọ é bugi togó boo bá e Jìhóvà ẹbmà ge zìb nu nè ge kpọ́ kyáá bel. Èé láá bĩiná bẹẹ bá kọọ̀: ‘Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19:11-13, é kọọ̀ à íe nú ea dú bíi kọ ḿ sí tóm ló mm̀ nà dùm? É kọọ̀ à dú bíi kọ ḿ nyaaná bá ló sĩ́deè em zọọ̀mà dõòna gbò naaá pííla?’

9. Mósĩ́ deè ní e log ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19:13 beè nvèè bá nè gbò e bà ólò sí tóm dee é?

⁹ À íe dõòna kà gá ea kil ló gè ló kà kà bel ea bọ́ló kọọ̀ neǹ Kráìst ea é tú dõòna nèn ló tóm á bugi togó boo. Dee deè nvée ea di ló kpá Lìvítikọ̀s 19:13 kọ́ọ̀: “Náa bọ́ló kọọ̀ dee á zila ló kom eo síì bá nen eo beè túe ló tóm.” Mm̀ dó Ízràẹ̀l, gã́bug nen ólò sí tóm ól vaá bà ólò kpẽ́ ba kpègè tṍó e bà ni sí tóm deeá lọ̀l. Be bà náa kpẽ́ kpègè neǹ tóm nèé deeá, náa é íe kpègè ea é neemà gyã́á pá a tọ. Jìhóvà beè kọọ̀: “Bíi dìé ló vaá a dùm dẹẹ̀a boo a kpègè tóm dee.”—Dìt. 24:14, 15; Máát. 20:8.

10. Éé ní e kpá Lìvítikọ̀s 19:13 é láá noòmài ẽ́?

¹⁰ Deè nieí, bà ólò kpẽ́ kpègè gã́bug gbò e bà tú ló tóm enè tóm àbèè bàà tóm ló ẽ́, níì buù dee nì. Sõò nòòkúu ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19:13 gé síá nágé tóm deè nieí. Sìgà tẹ̀ tóm náa ólò zìgà ge kpẽ́ kpègè ea bọ́ló nè gbò ea beè tú ló tóm. Bà nyímá kọọ̀ bíi ní ea fáálá va siimá tóm ẽ́, kọbèè bà gĩ́ímá va, bàé kilsĩ́ gè sì. Tṍó e tẹ̀ tóm náa vó, ‘à síi kom bá nen ea beè tú ló tóm.’ À bọ́ló kọọ̀ neǹ Kráìst ea ólò tú nen ló tóm á kpẽ́ kpègè ea bọ́ló nè gbò ea tú siimá tóm. Kátogóí naanii èé bugi togó boo dõòna kà nú eé láá kpáá nó lọl mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19 togó.

11-12. Éé ní e Jíízọ̀s beè kpáá kọ̀ tṍó ea kólí nu ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19:17, 18 é?

¹¹ Bàrì gbĩ́ kọ é naa èlmà áá gè kọọ̀ née síì pọ́lọ́ dõòna gbò. Èé láá mòn níí mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19:17, 18. (Bugi.) Jìhóvà kọ́ọ̀: “Òó íè ge vùlè dõòna gbò belí bé eo vulè o bá naa.” À palàge dú bíi kọọ̀ neǹ  Kráìst ea gbĩ́ gè naa nú ea léémá Bàrì á vùlè dõòna gbò.

¹² Jíízọ̀s beè zogè kọọ̀ log ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19:18 palàge dú bíi. Neǹ Fárèsì beè bĩiná Jíízọ̀s kọọ̀: “Mó kà log ní e a palà ge bọọ e a di gbàà dénè Log e Bàrì beè nè e?” Jíízọ̀s à aalá nèe kọọ̀, ge tú dénè o nyíe nè dénè o dùm nè dénè o bùlà vùlmà Jìhóvà ea dú o Bàrì “ní e a bọọ èl dénè é.” Tṍóá Jíízọ̀s beè gbóó kolí kpá Lìvítikọ̀s 19:18 ea kọ́ọ̀: “Ní e a égè bàà kà log e a palà ge bọọ vaá belíná gé ńtúá kàa kọlà vóí: ʽVulè o nen dì belí bé e o vulè o ló naa.’” (Máát. 22:35-40) È íè gã́bug sĩ́deè eé láá zogè kọ è vulè dõòna gbò, sõò èé láá nó nágé sìgà lọl mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19 togó.

13. Mósĩ́ deè ní e nòòtẽ́ ea kil ló Jósẹ̀f náa kọ é kpáá palàge dã́tẽ́ ló kpá Lìvítikọ̀s 19:18 é?

¹³ Enè sĩ́deè eé láá zogè kọọ̀ è vulèè dõòna gbò dú gè tú dùùlà bá deè tṍ ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19:18 siimá tóm. À kọ́ọ̀: “Nóó íè ge kpẽ́ pọ́lọ́ àbèè ge ká súng gbẹá gbàà.” Gã́bug bẹ̀ì nyímà ló nen ea ni tú gã́bug gbáá bã̀àmà súng nyòòmà nen e bà gé gbá siá tóm, nen e bà gbá dia tọọ̀ kpá, a dúà ló, àbèè nen ea dú ba tọ! Kẽ̀èa boo kọọ̀ nyíè òb kà vígà Jósẹ̀f náa beè ẹẹẹ́ ló, vaá vó beè naa kọ bàá labví láb ea zógè bé e bà ọ́bvíe naa. (Jén. 37:2-8, 25-28) Sõò Jósẹ̀f náa beè tú pọ́lọ́ bá sẹ̀ẹ̀mà va! Tṍó ea beè ié nèà deè ge láá kpẽ́ pọ́lọ́ e pá a vígà beè síeá, a beè ié va sàn nyíe ló. Jósẹ̀f náa beè ká súng gbẹá gbàà. Tãa vó, a beè naa nú e kpá Lìvítikọ̀s 19:18 kọ́ é iè ge naaá.—Jén. 50:19-21.

14. Éé ní ea zógè kọọ̀ gbò nòòkúu ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19:18 gé síá nágé tóm deè nieí é?

¹⁴ À bọ́ló kọọ̀ gbò níí Kráìst e bà gbĩ́ gè naa nú ea léémá Bàrì á nó nu dòòmà bá Jósẹ̀f, e tãa vó ea kpẽ́ pọ́lọ́ a beè ia ló nè pá a vígàa. Níà áá kà nú e Jíízọ̀s beè kọ́ mm̀ tã̀àgã ló bẹẹ tẹ̀ íe é, tṍó ea beè kọọ̀ é ia ló pọ́lọ́ nè gbò e bà síi pọ́lọ́. (Máát. 6:9, 12) Neǹ tóm Pọ́ọ̀l beè ãane nagé gbò níí Kráìst kọọ̀: “Pá ńda kóò, ó gá kpẽi pọ́lọ́ e nen síi.” (Róm̀ 12:19) A beè kọ  nágé nèva kọọ̀: “Ĩimai ene vaá ò iai ló pọ́lọ́ nèi ene kọ̀láá tṍó e ene ié kpẹa ló ene.” (Kọ́l. 3:13) Gbò nòòkúù Jìhóvà náa nyááá. Gbò nòòkúu ea di nvéè log ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19:18 gé síá nágé tóm deè nieí.

15. Mókà nu dòòmà bá ní ea nveè bá nèi kọ é dã́tẽ́ ló nú ea náa vaá à bọ́ló kọ é ia ló pọ́lọ́ vaá lọ̀l nyíé boo é?

¹⁵ Zẹ́ẹ́ bugi togó boo ene kà nu dòòmà bá. Èé láá tú súng doolé ló kom ea bã́ ló nen. Sìgà ólò dú ńkem, boo tṍó e sìgà ólò agabá. Dì belí nu dòòmà bá, gíma é láá kùi tṍó e gé tẽ́gĩ́ sã̀ éb. Àé nyáaí ló, sõò àé láá vàlẹ̀ bá tà. Ene àbèè bàà dee aa ló deeá, be à sẹlẹ née é nyí-máná kiẽ́e e komá beè bã̀. Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, sìgà pọ́lọ́ e bà síi ólò dú pọ́ì ńkem. Dì belí nu dòòmà bá, bẹẹ kóò é láá ló bel àbèè ge naa nú ea kyẽ́i, vaá èé láá vàlẹ̀ bá ia ló nèe. Sõò beè kom ea agabá bã́í ló, neǹ dóm biè é láá gbà vaá tú nu bọbví dẽe. Be è kilsĩ́ gè pẹlí àbèè ge tũugẽ̀ dẽe, àé láá naa kọ á gá vàlẹ̀ bá tà. À dú pọ́lọ́ kọọ̀ nen é láá naa nagé nú ea bélí vó tṍó e bà náa nú ea palàge kyẽ́e. Àé láá kilsĩ́ gè bugi togó boo bé e nu e nen nááeá kyẽ́e naa. Sõò gbò e bà tú súng gbẹá gbàà, gé sí pọ́lọ́ ba bá. Ẹ̀b bé ea é dú lé be è gban tṍ ló dùùlà bá deè tṍ ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19:18 naaà!

16. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19:33, 34, móbá ní e Jìhóvà beè gbĩ́ kọọ̀ pá Ízràẹ̀l á faamá gbò kyáà ẹ, vaá éé ní ea nóòmài ẽ́?

¹⁶ Tṍó e Jìhóvà beè kọ́ nè pá Ízràẹ̀l kọ bàá vùlè dõòna gbò, náa géè kọọ̀ bàá vùlè áá gbò e bà dú tẽ̀ènè kà bon àbèè dó. A beè kọ́ nèva kọ bàá vùlè nàgé gbò kyáà ea dìvá zẹ̀ẹ̀. Níá palàge dọa bàlà kẽ mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19:33, 34. (Bugi.) A beè kọ bàá tú lé bá faamá neǹ kyáà “belí nvín sãa” vaá “vùlèe” belí bé e bà vulè ba lóó naa. Dì belí nu dòòmà bá, Logá beè kọọ̀ pá Ízràẹ̀l á sọ̀tọ́ deè gbò kyáà nè gbò tãa kọ bàá bùùlà nú ea di tã́á deè ól. (Lìv. 19:9, 10) Nòòkúu ea kil ló gè vùlè gbò kyáà dì ea gé síá nágé tóm kilma ló gbò níí Kráìst deè nieí. (Lúùk 10:30-37) Mósĩ́ deè e? À íe gã́bug gãà gbò e bà aa dõòna kà dó vaá be à sẹlẹ sìgà ọ̀và dìní kuló. À palàge dú lé kọ é tú lé bá nè fã̀ dẽe faamá gbò gbálà, gbò bia, nè gbò pá nvín e bà aa dõòna kà dó.

17-18. (a) Éé ní e kpá Lìvítikọ̀s 19:2 nè 1 Pítà 1:15 síèi kpóó ló kọ é naa ẽ́? (b) Mókà tóm ea palàge dú bíi ní e neǹ tóm Pítà síèi kpóó ló kọ é sìe?

¹⁷ Kpá Lìvítikọ̀s 19:2 nè 1 Pítà 1:15 síè kpóó ló gbò níí Bàrì kọ bàá tõó káí. Gã́bug gã́bel ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19 togó é láá nvèè bá nèi kọ é naa gbò nú ea é náa kọọ̀ Jìhóvà á tenmài. E ló bel boo gbò gã́bel ea kọ́ gbò nú ea bọ́ló kọ é naa nè gbò nú ea bọ́ló kọ é gá naa. * Kpá Káí e ba beè emí mm̀ dém bel Gríìk, tẹ́lẹ bàlà kẽ kọọ̀ Jìhóvà gbĩ́ kọ é tú gbò nòòkúuá siimá tóm. Sõò à íe dõòna kà nú e neǹ tóm Pítà beè kpáá kọ̀.

¹⁸ Èé láá dì e gé fã Jìhóvà vaá naa lé nu nè dõòna gbò, sõò à íe nú ea palàge dú bíi e Pítà síè kpóó ló gbò níí Kráìst kọ bàá naa. Besĩ́ à kalá sièi kpóó ló kọ é tõó káí mm̀ kọ̀láá kà nú e gé náa, Pítà beè kọọ̀: “Dií kpènà ló nyoomai gè sii tóm.” (1 Pít. 1:13, 15, NW.) Níà mókà tóm ẽ́? Pítà beè kọọ̀ Bàrì beè sà pá vígà Kráìst ea beè tṍ nóo ból kọ bàá gé vee “gbò lé tóm e a ni síè m ge” kolí va. (1 Pít. 2:9) Vaá dénè gbò níí Kráìst deè nieí, íe nèà deè ge sí nakà tóm ea palàge dì bíií, ea ni nveè bá nè gã́bug nen èlmà kọ̀láá kà tóm e ni sí. À dú kà kele íb nèà deè nèà gbò níí Bàrì e bà di káí gè olòó tú bẹ̀à sã́ bùlà kọọmá kpẹ̀a nè ge noòmà nu! (Máàk 13:10) Tṍó e piìgà ge tú gbò nòòkúu ea di mm̀ kpá Lìvítikọ̀s 19 togó siimá tóm, è zógè kọọ̀ è vulè bẹẹ Bàrì nè dõòna gbò. Vaá è zógè kọọ̀ è gbĩ́ gè ‘tõó káí’ mm̀ kọ̀láá kà nú e gé náa.