1, 2. (1) ¿Kasa wekirajaaitpaka anain sünain ekirajaaya 48? (2) ¿Kasa wekirajaweetka anain sünain ekirajaayakat tüü?

WEKIRAJAAITPA ANAIN sünain ekirajaaya 48 waneirua kasa watüjaka sünainjee Levítico kapiitulo 19. Suluʼu wetsiikulo 3 nüküjain Jeʼwaa namüin na israeliitakana kojutuinjanain namüin na wayuu kachooinkana naya. Wekirajaaitpa anain eein süpüla waaʼinrüin tia maaʼulu namüin na kachooinkana waya müleka waapüle tü kasa choʼujaakat namüin, tü choʼujaakat sümüin nanoula jee waküjale namüin alin naya wapüla. Sajaʼlajaayamüin wetsiikulo 3 nüküjain Maleiwa namüin na israeliitakana kojutuinjatüin namüin tü kaʼi neemeraakalü oʼu. Mayaainjeʼe nnojoluinjatüin waaʼinrüin tia eesü tü watüjakat sünainjee. Anasü wakatarüle kaʼi süpüla waaʼinmaainjatüin tü kasa sünainpünaakat wanoula. Müle shia watuma, jaʼyeerü waaʼu wulein wakuwaʼipa maʼaka süküjain Levítico 19:2 otta 1 Pedro 1:15, TNM.

² Wekirajaa sooʼomüin tü sümakat Levítico kapiitulo 19. ¿Kasa waaʼinrajatka süpüla kamaneeinjanain waya nümüin chi eekai moʼuin, masaʼain jee macheʼein? ¿Kasa waaʼinrajatka süpüla lotuin wakuwaʼipa sünain aʼyatawaa? ¿Kasa waaʼinrajatka süpüla alin wayuu wapüla? Süka wuleein wakuwaʼipa maʼaka naaʼin Maleiwa, anasü wekirajaale sünain tia.

3, 4. Saashin Levítico 19:14, ¿jamüinjatü nakuwaʼipa na israeliitakana nümüin chi wayuu eekai macheʼein jee chi eekai moʼuin?

³ (Paashajeʼera Levítico 19:14). Anasü nümüin Jeʼwaa kamaneeinjanain na israeliitakana nümüin chi eekai macheʼein,  masaʼain jee moʼuin. Nüküjain namüin nnojoluinjachin nuʼulejüin wanee wayuu eekai macheʼein, mojutaʼaleesüjaʼa naaʼinrüle tia wanee israeliita, kacheʼere joo chi wayuu nuʼulejakai.

⁴ «Nnojo piʼitaain kasa nüpüleerua chi wayuu eekai moʼuin», müshi Jeʼwaa namüin na israeliitakana suluʼu Levítico 19:14. Anuu sünüiki wanee karaloʼuta süchiki tü aainjünakat nüka chi eekai macheʼein, masaʼain jee moʼuin: «Sümaiwa paala chaa Oriente Medio, mojulaapuʼushii maʼin na wayuukana nümüin chi eekai macheʼein, masaʼain jee moʼuin jee müliapuʼushii naya natuma». Eeshijaʼa eere chi wayuu eʼitaakai kasa nüpüleerua chi wayuu moʼukai süpüla neewain jee nüsirajüin nüka. Eʼraa maʼin wayumüin tia. Sünainjee tü sümakat Levítico 19:14 nikirajüin Jeʼwaa na israeliitakana süpüla kamaneeinjanain naya nümüin chi eekai macheʼein, masaʼain jee moʼuin.

5. ¿Kasa waaʼinrajatka süpüla wamülialaain naalin chi eekai macheʼein, masaʼain jee moʼuin?

⁵ Amülialaasü naaʼin Jesuu naalin chi eekai macheʼein, masaʼain jee moʼuin. Anuu tü pütchi nuluwataakat Jesuu nümüin Juan chi awoutisaajüikai: «Tü wayuu eekai moʼuin, koʼusü. Tü eekai masaʼain, kasaʼasü. Tü eekai sajaʼttüin süta, ashatüsü tü sütakat. Tü eekai macheʼein, kacheʼesü. Tü eekai ouktüin, osoʼiraasü saaʼin». Neʼrapa na wayuukana tü kasa pülasü naaʼinrakat Jesuu naʼwaajüin Maleiwa (Luc. 7:20-22; 18:43). Anasü wamüin washatüin nukuwaʼipa Jesuu sünain kamaneeinjanain waya nümüin chi eekai macheʼein, masaʼain jee moʼuin. Amülialaainjatü waaʼin naalin jee nnojoliinjana wakulajaain namaa. Nnojotpejeʼe naapüin Jeʼwaa wamüin tü nüpülainkat süpüla weiyajüin wayuu. Tü analeekat sünain anain naapüin wamüin Jeʼwaa shia eein süpüla waküjain namüin na moʼusaliikana jee na nnojoliikana eʼraajüin nukuwaʼipa, aneenain naya jee aleeweenain naya nümaa Maleiwa paʼaraiisüpa tü Mmakat (Luc. 4:18, 19). Wainmainna na wayuu aʼwaajakana Maleiwa sutuma tia pütchikat.

6. ¿Jamüsü wayaawataka saaʼu tü Poloosükat Pütchi sünainjee tü sümakat Levítico kapiitulo 19?

⁶ Sünainjee tü sümakat Levítico kapiitulo 19 wayaawatüin saaʼu tü sünainpünaakat tü Poloosü Pütchi Aapünakat nümüin Moisés.  «Nnojo puʼluwajüin», müsü neʼe tü mekiisatkat pütchi (Éx. 20:15). «Nnojoishi taya aʼluwajüin, nnojotsü taapaain sukorolo wayuu», eeshijaʼa nümüle wanee wayuu. Jülüjainjatpejeʼe waaʼin wainmain sukuwaʼipa tü aʼluwajaakat.

7. Saashin Levítico 19:35, 36, ¿jamüshi süpüla nuʼluwajüin wanee oikaai?

⁷ «¿Joujachikai taya aʼluwajüin?», eeshijaʼa nümüle wanee oikaai. ¿Lotusüche maʼin nukuwaʼipa sünain oikawaa? Nüküjain Jeʼwaa namüin na israeliitakana suluʼu Levítico 19:35, 36 pansaainjatüin natuma shimeriijia wanee kasa, saawain, sajaʼapüin, seeruluin otta anainjatüin tü pesa nepesajakalü aka wanee kasa. Akaʼaya nepirajapa wanee poote süka seita otta waneirua kasa, lotuinjatü natuma. Choʼujaale saawain wanee kasa nutuma wanee oikaai, aʼluwajüshijaʼamata nia. Anashii wekirajaale sooʼomüin süchiki tia suluʼu Levítico kapiitulo 19.

8. (1) ¿Kasa nayaawataka maʼin saaʼu na israeliitakana sünainjee tü sümakat Levítico 19:11-13 süchiki tü aʼluwajaakat? (2) ¿Kasa watüjaka sünainjee tia?

⁸ (Paashajeʼera Levítico 19:11-13). «Nnojo juʼluwajüin», müsü suʼttianainjee Levítico 19:11. Saashin wetsiikulokot 13 nnojorüle lotuin nukuwaʼipa wanee wayuu sünain oikawaa müshi nuʼluwajakai aaʼin. Anuu sünüiki tia wetsiikulokot: «Nnojo pimeejüin wanee wayuu». Makalaka wayaawatüin saaʼu müin nuʼluwajakai aaʼin wanee wayuu nnojorüle lotuin nukuwaʼipa sünain oikawaa. «Nnojo juʼluwajüin», müsü tü mekiisatkat pütchi saʼakajee tü Poloosü Pütchi Aapünakat nümüin Moisés. Sünainjee tü sümakat Levítico nayaawatüin maʼin saaʼu na israeliitakana lotuinjatüin nakuwaʼipa suulia naʼluwajüin. Anasü jülüjale waaʼin tü nümakat Jeʼwaa süchiki tü aʼluwajaakat otta tü lotookalü akuwaʼipaa. Wasakireʼera waaʼin sünain tüü: «Sünainjee tü sümakat Levítico 19:11-13, ¿tanouteʼerüinjatche wanee kasa taaʼinraka sünain oikawaa jee sünain aʼyatawaa?».

9. ¿Jamapuʼusü anaka nakuwaʼipa na israeliitakana sünain aʼyatawaa sünainjee tü sümakat Levítico 19:13?

⁹ Eesü wanee kasa jülüjainjatka naaʼin wanee anoujashi süpüla lotuinjatüin nukuwaʼipa sünain aʼyateʼeraa wayuu. Anuu sünüiki Levítico 19:13: «Paapa nükanain wanee wayuu sajaʼttapa kaʼikat suulia makatüin pia sümaa waneemüinreʼeya kaʼi». Jamüshiijaʼa na israeliitakana shiapuʼu naʼyataaka maʼin anain tü apünajaakat otta awalaajünapuʼusü nakanain soʼukaiwai. Nnojorüle saapünüin nümüin wanee israeliita nükanain sajaʼttapa kaʼikat, eeshi süpüla meküin nia sümaa nüpüshi soʼu tia (Deut. 24:14, 15; Mat. 20:8).

10. ¿Kasa watüjaka sünainjee tü sümakat Levítico 19:13?

¹⁰ Maaʼulu yaa wainma na wayuu nnojoliikana achekajüin nakanain soʼukaiwai. Eeshii na achekajakana nakanain uwatua jee shiale piantua süpüla kashikat. Mayaainjeʼe kakaliairüin tü pütchi sümakat Levítico 19:13 ayatüsia jaloulin shia wamüin maaʼulu yaa. Eeshii noʼutku laama aʼyateʼeraka maʼin wayuu sümaa palitchon nakanain natuma. Natüjaa aaʼu ayateenain naʼyataain namüin jaʼitasü palitchon nakanain natuma jama alin shiiʼiree aʼyatawaa napüla. Sutuma naaʼinrüin tia müshii nemeʼeraakai saaʼin tü nakanainkat na wayuukana. Eere wanee wawala eekai niʼyateʼerüin wayuu, jülüjainjatü naaʼin nukuwaʼipa suulia majüin nia. Wekirajaa sooʼomüin tü watüjakat sünainjee Levítico kapiitulo 19.

11, 12. ¿Kasa aainjünüinjatka maʼin naashin Jesuu suluʼu Levítico 19: 17, 18?

¹¹ Nnojotsü nüküjain neʼe wamüin Jeʼwaa nnojoluinjatüin waainjain kasa mojusü sümüin wayuu. Watüjaa aaʼu tia sünainjee tü sümakat Levítico 19:17, 18 (paashajeʼera).  Müsü tia pütchikat: «Ai püpüla wayuu maʼaka alin pia püpülajiraa». Shia naaʼinrajatka tia wanee anoujashi süpüla talatüinjachin Maleiwa nümaa.

¹² Wekirajaa sünain tü nümakat Jesuu süchiki saainjünüinjatüin maʼin tü sümakat Levítico 19:18. Soʼu wanee kaʼi müshi wanee fariseo nümüin: «¿Jarat alanaʼaleeka sünain anain saʼakajee süpüshua tü nuluwataakat anain waya Moisés?». Nusoutakalaka Jesuu nümüin: «Maleiwa, chi Pümaleiwasekai, anashi aire püpüla waneepia süka süpüshua paaʼin. Anashi jülüjale paaʼin Maleiwa waneepia». Süchikijee tia, nümaka Jesuu nümüin: «Anasü aire püpüla wayuu süpüshua maa aka alin pia püpülajiraa». Shia tü aküjünakat suluʼu Levítico 19:18 (Mat. 22:35-40). Wainma kasa eeka süpüla waaʼinrüin jaʼyeetka aaʼujee alin wapüla wayuu, wekirajaa soʼutku tia suluʼu Levítico kapiitulo 19.

13. ¿Kasa naaʼinraka José süpüla jüüjüüin nia sümüin tü sümakat Levítico 19:18?

¹³ Wanee kasa waaʼinrüinjatka süka alin wapüla wayuu shia tü sümakat Levítico 19:18, tü makat: «Nnojo pasalaaweein pia, nnojo üttakuʼu müin paaʼin nanain na wayuu kottokana pümaa». Eeshijaʼa waapüichire nüchiki wanee wayuu üttakai naaʼin nünain wanee aʼyataajiraakai nümaa, wanee koleejiajiraakai nümaa jee niale wanee nüpüshi. Soto waaʼin saainjünüin kasa mojusü nümüin José natuma na polookana nuwalayuu süka üttüin naaʼin nünain (Gén. 37:1-8, 25-28). Nnojotsü jülüjain naaʼin José pasalaawaa saapünapa laülawaa nümüin, nümüliajüin neʼe naya. Nnojotsü üttüin naaʼin José nanain na nuwalayuukana, shia naaʼinraka tü pütchi ashajünakat mapa suluʼu Levítico 19:18 (Gén. 50:19-21).

14. ¿Jamüsü watüjaaka saaʼu ayatüin jaloulin wamüin tü sümakat Levítico 19:18?

¹⁴ Süpüla talatüinjachin Maleiwa nümaa wanee anoujashi nüshatüinjatü nukuwaʼipa José, motuinjatü naaʼin tü kasa mojusü aainjünakat nümüin otta nnojoishi pasalaainjachin nia. Wanaawasü tia sümaa tü nümakat Jesuu sünain motuinjatüin waaʼin saainjala wayuu (Mat. 6:9, 12). «Nnojo keeʼireein jaaʼin pasalawaa», müshi chi aluwataaushikai Pablo namüin na anoujashiikana (Roma 12:19). Anuu sooʼomüin nünüiki: «Jaaʼinra tü  anasükat shiʼipajee eekai shiʼrülüin wayumüin jümüin, sümaa motüin jaaʼin saainjala» (Col. 3:13). Matüjainsat aʼwanajawaa tü nümakat Jeʼwaa, ayatüsia jaloulin wamüin tü sümakat Levítico 19:18.

15. ¿Kasa wayaawateetka anainjee anain maʼin motule waaʼin tü kasa aainjünakat wamüin?

¹⁵ Jamüsüjaʼa seeshituule pajapü sutuma wanee kasa eesü süpüla alin pümüin motsomüin, süshatamaatüle puulia jee motomaatüle shia paaʼin. Tia müsü aka saaʼin sülanaʼaleere nünüiki wanee paʼaleewain pümüin sümaa nnojoluin naaʼinjeein shia, eepejeʼe süpüla motomaatüin shia paaʼin. Eekajasaʼa eʼikaale maʼin pajapü, oʼunuinjachi pia nümaʼanamüin chi tottootkai süpüla niiyajüin jee niyapüjüin shia, pipennajakuʼu pümüle shia asaaraluujeerü. Shieerü alataka tia nümüin wanee wayuu üttakuʼu sümüle naaʼin, jülüjakuʼu sümüle naaʼin tü kasa mojusü aainjünakat nümüin, mojeerü nukuwaʼipa. Shiakalaka maʼin anain waaʼinrüle tü sümakat Levítico 19:18.

16. (1) Saashin Levítico 19:33, 34, ¿jamüinjatü nakuwaʼipa na israeliitakana namüin na naatakana oumain? (2) ¿Kasa watüjaka sünainjee tia?

¹⁶ Wanaa sümaa nuluwataain Jeʼwaa na israeliitakana alinjatüin wayuu napüla, nnojotsü shiain nüküjeein achiki alinjanain napüla na wayuu wanaawakana eʼirukuu jee oumain namaa. Nüküjain namüin alinjanain napüla na wayuu suluʼujeejanakana wanee mma naatajatü kepiakana namaa, maʼaka süküjain Levítico 19:33, 34 (paashajeʼera). Nüntüle wanee wayuu naatajachi naʼakamüin, müinjachi namüin maʼaka naaʼin na wayuu noumainpaʼakana, alinjachi nia napüla maʼaka alin naya napülajiraa. Jamüshiijaʼa naya nooʼulaainjatü nakotchojüin na wayuu suluʼujeejanakana wanee mma naatajatü jee na maʼletsesaliikana tü süpütaalakat naʼttia (Lev. 19:9, 10). Müinjatü nakuwaʼipa na anoujashiikana maaʼulu, alinjana napüla na suluʼujeejanakana wanee mma naatajatü (Luc. 10:30-37). Watta naalii wayuu sainküinjee mmakat kepiakana suluʼu mma nnojotka noumain, eeshiijaʼa eere na kepiakana püʼütpünaa. Kojutuinjana maʼin wamüin napüshuaʼa na naatakana oumain.

17, 18. (1) ¿Kasa waaʼinrajatka saashin Levítico 19:2 otta 1 Pedro 1:15? (2) ¿Kasa anashaatasü waaʼinrüinjatka naashin chi aluwataaushikai Pedro?

¹⁷ Saashin Levítico 19:2 otta 1 Pedro 1:15, TNM, wuleinjatü nakuwaʼipa na aʼyataakana  nümüin Maleiwa. Eesü sooʼomüin wetsiikulo suluʼu Levítico kapiitulo 19 wayaawateetka anainjee tü waaʼinrajatkat süpüla talatüin naaʼin Jeʼwaa watuma. Wekirajaaitpa anain suluʼu waneirua wetsiikulo soʼutku tü waaʼinrüinjatkat otta tü nnojoluinjatkat waaʼinrüin. * Otta müsia wekirajaaitpa anain jaloulin wamüin tia pütchikat maaʼulu yaa sükajee tü Ashajuushikat süka Griego. Wekirajaa sünain wane pütchi nüküjaka chi aluwataaushikai Pedro nnojotka aküjünüin suluʼu Levítico.

¹⁸ Wainma kasa waaʼinraka süpüla waʼwaajüin Maleiwa otta wainma kasa anasü waaʼinraka sümüin wayuu. Süpülapünaa nüküjain Pedro wuleinjatüin wakuwaʼipa sünain kasa süpüshuaʼa, nüküjain eejüinjatüin waaʼin (1 Ped. 1:13, 15, TNM). ¿Kasa naashajaaka achiki Pedro? Shia naashajaaka achiki tü naaʼinrajatkat na aluwataainjanakana chaa iipünaa sünain naküjainjanain süchiki tü kasa anasü naaʼinrakat Jesuu (1 Ped. 2:9). Maaʼulu yaa eeshii süpüla waküjain tia pütchikat wapüshuaʼa waya anoujashiikana, tü aneetkalü atuma sukuwaʼipa wayuu. Anataʼaleesüjaʼa nakuwaʼipa na suluʼukana nupueulose Jeʼwaa süka eein süpüla naküjain pütchi otta nekirajüin wayuu sümaa yalayalain naaʼin (Mar. 13:10). Wachajaain maʼin sukuwaʼipa süpüla waaʼinrüin tü sümakat Levítico 19. Müle shia watuma, jaʼyeerü waaʼu alin wapüla Maleiwa, alin wapüla wayuu jee keeʼireejeerü waaʼin wulein wakuwaʼipa sünain süpüshuaʼa tü waaʼinrakat.