KAPÍTULO 29

Añetehápe piko ahayhu chupe?

Embohovái koʼã porandu:

1. Mbaʼéichapa aikuaáta oimépa aporohayhu? ․․․․․

2. Mbaʼéichapa aikuaáta noiméipa cheakãvaínte hína? ․․․․․

3. Mbaʼépepa idiferénte koʼã mokõi mbaʼe? ․․․․․

REMAÑÁRÕ ótrore, oiméne pyaʼe rehechakuaa oporohayhúpa térã iñakãvaínterõ hína.

Péro nde rehasáramo ko situasiónre, hasyvéma repilla hag̃ua. Pór ehémplo ikatúma voi ere retopamaha ne mborayhu jára, ha ni nerehendusevéima ojeʼéva ndéve. Mbaʼéichapa ikatu reikuaa rehayhu añetépa chupe térãpa neakãvaínte hína hese? Ñepyrũrã tekotevẽ reikuaa  mbaʼéichapa rehecha umi mitãrusu térã mitãkuñáme. Upearã embohovaimi koʼã porandu:

● Erekópe 5 áño, rejegustasémapa rakaʼe?

● Ha koʼág̃a?

Rehechakuaámaneraʼe rekakuaavévo rehóvo remañavemaha umi mitãrusu térã mitãkuñáre ha rejegustaséma avei. Rafael, orekóva 12 áño heʼi voi: “Koʼág̃a rupi manterei apensa: ‘Hetaite piko oĩ raʼe la mitãkuña porã’”. Ha Elena orekóva 16 áño avei heʼi: “Che amigakuéra ningo chikoʼírente voi oñeʼẽ, ha upéi chéma avei añepyrũ ajegusta oĩmíva mitãrusúre”.

Mbaʼépa rejapokuaa oimérõ ndegusta peteĩ mitãrusu térã peteĩ mitãkuña? Ani repensa oĩ vaiha, upéva rangue reñehaʼãvaʼerã rehecha mbaʼépa añetehápe reñandu: Ndegustápa iporã haguérente? Neakãvaíntepa hese, térãpa rehayhu chupe?. Rehechakuaárõ mbaʼépa reñandu rejeíta heta akãrasýgui.

NDEGUSTA IPORÃ HAGUÉRENTE

“Aĩ jave che sosiokuérandi, mitãkuñárente voi roñeʼẽ. Upéi roñemongeta guaʼu ótra kósare, péro aníkena ohasa mbaʼe peteĩ mitãkuña porã... oreresaraipaitéma mbaʼéguipa roñeʼẽkuri.” (Alex.)

“Peteĩ mitãrusu ipínta porã, ijuky ha opukavymírõ, apytáma chetavyete hese.” (Laura.)

Remañátante voi ningo peteĩ mitãrusu térã peteĩ mitãkuña iporãvare. Upéicharamo jepe, ndovaléi rejesareko ipíntarente, upéva tuicha nembotavykuaa. Ñandejára Ñeʼẽ heʼi: ‘Oĩ reiháicha kure tĩre peteĩ namichãi ojajaipáva, upeichaite avei peteĩ kuña iporãva péro naiñarandúiva’  (Proverbios 11:22, NM). Ha upéicha avei ikatu ojeʼe umi mitãrusu iporãvare péro naiñakãguapýiva.

NEAKÃVAI HESE

“Arekópe 12 áño aju chetavyete peteĩ mitãrusúre. Péro upéi ojehasa jey chehegui ha apilla mbaʼérepa chegustákuri: entéro che amíga oiko ojegusta, ha upévare che chechikosetéma avei.” (Elena.)

“Ymave ningo aikuaa haguénte peteĩ mitãkuña porãme, ajegusta jeýma hese. Péro upéi, aikuaa porãvévo chupe, ahecha heta mbaʼépe noroñontendeiha.” (Marcos.)

Neakãvai jave repensáma voi rehayhuha chupe, ikatu oime ndetavyete hese. Péicha jave nderehechái voi mbaʼépepa ojavy ha opa ojapóvante iporã ndéve. Péro upe reñandúva pyaʼeterei jey ikatu opa, umi oláda pyaʼe oguerahaháicha pe yvykuʼi. Heʼiháicha Fabiola: “Koestedía ikatu neakãvaiete peteĩ mitãrusúre, péro koʼẽrõ g̃uarã otroitére jeýma rejegusta”.

REHAYHU CHUPE

“Reporohayhúramo hína reikuaa porã mbaʼérepa, ha ndahaʼéi vyroreíre ni okonveníguinte ndéve.” (David.)

“Chéverõ g̃uarã saʼi saʼípente voi japorohayhu jahávo. Primerorã oñoamigovaʼerã,  ha upéi rejokuaavévo, rehayhúma chupe ha reñandúma hese heta mbaʼe nereñandúiva ótro ne amígore.” (Judith.)

La Biblia heʼi: ‘Pe mborayhu ipasiénsia ha imbaʼeporã. [...] Pe mborayhu ogueropuʼaka, oguerovia, ohaʼarõ ha oaguanta opa mbaʼe. Pe mborayhu ndopamoʼãi arakaʼeve’ (1 Corintios 13:4, 7, 8, NM). Neakãvaínteramo hese ningo, nderejapomoʼãi koʼã mbaʼe. Rehayhu añetéramo katu reĩta rejapo hag̃uáicha opa mbaʼe hesehápe, péro ndahaʼéi ndevýrogui. Nde rehechakuaa mbaʼépepa ojavy, avei rehecha umi mbaʼe porã ojapóva ha rehayhu chupe.

Haʼekuéra ojoayhu añete vaʼekue

Jacob ha Raquel rembiasakue ohechauka mbaʼépa heʼise japorohayhu ñande pyʼaite guive. Mbaʼépa heʼi Ñandejára Ñeʼẽ hesekuéra? Omombeʼu ojokuaa hague peteĩ ykua ypýpe, Raquel oguerahárõ guare itúva ovechakuéra hoyʼu hag̃ua. Ohechávo chupe, Jacob oñepyrũ ojegusta hese. Mbaʼérepa? La Biblia ningo heʼi Raquel haʼe hague peteĩ “kuña neporãmba jepéva” (Génesis 29:17).

 Péro ohayhu hag̃ua Raquélpe haʼe ndaikatúi ojesareko ipíntarente, Jacob oikuaa porã vaʼerã chupe. Ha upéicha oiko. La Biblia heʼi upe rire ae Jacob oñepyrũ hague “ohayhu[...] Raquélpe” (Génesis 29:18, ÑÑB).

Omendápa hikuái upepetéma voi ha oiko vyʼápe opa ára g̃uarã? Nahániri. Raquel túva omombaʼapouka Jacóbpe siete áño omenda hag̃ua itajýrare. Oĩ porã térã oĩ vaíramo jepe upe ojejeruréva chugui, Jacob ohechauka mbaʼeichaitépa ohayhu Raquélpe. Iñakãvaínterire hese ni mbaʼevéicharõ nohaʼarõivaʼerãmoʼã siete áño omenda hag̃ua. Péro Jacob ‘ombaʼapo Raquel rehehápe siete áño pukukue, ha chupe g̃uarã saʼieterei umíva, ohayhuetereígui chupe’ (Génesis 29:20, ÑÑB).

Mbaʼépa ikatu reaprende ko ehémplogui? Neakãvaínteramo hína, upéva sapyʼaitépe ikatu ojehasa jey. Rehayhu añetéramo katu ndahaʼeiete upéicha, umi  ojoayhúva ningo ohasáramo jepe heta tiémpo, osegi ojoayhu. Avei neremañái ipíntarente, ikatu voi ñepyrũrã nandegustapaihína. Pór ehémplo Bárbara ndojegustaivaʼekue Esteban rehe omaña haguénte hese. Péro mbaʼépa oiko upe rire? Bárbara omombeʼu: “Aikuaavévo chupe ahecha mbaʼéichapa otrata porã hapichápe ha omotenonde meme haʼekuéra oikotevẽva, opensa rangue ijehénte. Upéicha ahechakuaa haʼe chemoirũ porãtaha, ha mbeguekatúpe añepyrũ ahayhu chupe”. Ojapóma heta áño haʼekuéra omenda hague ha koʼág̃a peve ojogueraha porãiterei.

Ha nde, reimémarõ remenda hag̃uáicha, mbaʼéichapa reikuaáta rehayhu añetépa pe mitãrusu térã pe mitãkuñáme? Rejapuráramo, umi mbaʼe reñandúva ikatu nembotavy. Upévare repensa porã vaʼerã ha eheja Ñandejára Ñeʼẽ tanepytyvõ. Nemanduʼáke ndovaleiha rejesareko ipíntarente, eñehaʼã guei eikuaa porã chupe. Neakãvaínteramo hína, ojehasa jeýta ndehegui, péro rehayhúrõ chupe, upéva okakuaavéta ohóvo ha koʼẽ koʼẽre penemoag̃uivéta ojuehe (Colosenses 3:14).

Nde ikatu avei rejuhu peteĩ mitãkariaʼy térã peteĩ mitãkuña nemoirũ porãtava. Umi páhina oúvape retopáta heta konsého nepytyvõtava reiporavo porã hag̃ua.

RETOPAVÉTA INFORMASIÓN VOLÚMEN 2, KAPÍTULO 1 HA 3-PE

PE KAPÍTULO OÚVAPE

Eréma voi retopa hague ne mborayhu jára. Péro, reĩmapa remenda hag̃uáicha?

TÉYSTO OĨVA LA BÍBLIAPE

‘Y nombogueichéne pe mborayhu, ha umi ysyry jepe ndoguerahaichéne.’ (El Cantar de los Cantares 8:7)

PETEĨ KONSÉHO

Reikuaa porãpa pe mitãrusu térã pe mitãkuña rejegustávare? Rehechakuaa hag̃ua upéva, embohovái umi porandu oĩva Volúmen 2, páhina 39 térã 40-pe.

REIKUAÁPARAʼE?

Umi ombojopyrúva ichíko térã ichíka, omenda rire ojedivorsia jey jepi.

UMI MBAʼE AJAPÓTAVA!

Mbaʼéichapa ikatu aikuaa ahayhúpa chupe térãpa cheakãvaínte hína? ․․․․․

Mbaʼépa aporanduse che ru térã che sýpe ko témare? ․․․․․

NDÉPA MBAʼE ERE?

● Mbaʼérepa Ñandejára ojapo kuimbaʼe ha kuñáme oĩse hag̃uáicha oñondive?

● Mbaʼérepa mitãrusukuéra heʼi jepi ojoayhuha péro sapyʼaitépe ojedeha jey?

[Komentário oĩva páhina 207-pe]

“Neakãvaínteramo hína, neprovlemaʼimi ha rejedehaséma. Reporohayhúramo katu reĩ regueropuʼaka hag̃uáicha opa mbaʼe, péro upearã ohasavaʼerã heta tiémpo”. (Daniela)

 [Rrekuádro oĩva páhina 209-pe]

Rekompleta hag̃ua

Ndépa mbaʼe rejapóne?

Ojapóma tres mése Miguel ha Julia oñemoĩ hague de nóvio. Julia heʼi: “Chetavyete ningo hese”. Miguel oikuaapaite mbaʼépa haʼe ojapo ha oñangarekoiterei hese. Heʼipa voi chupe mbaʼéichapa oñemondevaʼerã ha mávarepa ojeheʼavaʼerã. Rréinaicha oreko chupe, péro... pe semána ohasavaʼekuépe, Miguel “opilla” Júliape oñeʼẽ jave peteĩ mitãrusúndi ha upévare ohovapete chupe.

Miguel: “Legálmente ningo oĩ vai upe ajapovaʼekue. Péro chéngo cherakateʼỹ hese ha ndaipotaiete voi ou ojegusta ótrore mbaʼe. Ha upéi ave, haʼémango chupe cheperdona hag̃ua”.

Julia: “Che tuvakuéra ndoikuaáiti Miguel cherovapete hague. Haʼekuéra heʼi voi haʼe chekontrolaitereiha, péro ndaupéichai ningo. Haʼéko oipotánte che ajapo porã opa mbaʼe. Hiʼarive haʼe arakaʼeve nachemboligáiva añeno hag̃ua hendive ni mbaʼeve. Ha akokuehe che voi la afallavaʼekue. Maʼerã voi piko che aha añeʼẽ pe mitãkariaʼýndi, aikuaahápe Miguel iselosoha! Péro legalméntengo chéve chegusta avei haʼe hakateʼỹ jave cherehe. Amo ipahápe, haʼe heʼíma chéve ombyasyha upe ojapovaʼekue cherehe ha ndoikomoʼãveimaha”.

Mbaʼépa ere? Rehechápa nde mbaʼe provlémapa oĩ? ․․․․․

Mbaʼépa ojapovaʼerã Julia? ․․․․․

Ndépa mbaʼe rejapóne? ․․․․․

 [Rrekuádro oĩva páhina 210-pe]

Rekompleta hag̃ua

Ndépa mbaʼe rejapóne?

Ojapo dos mésente Eduardo ha Amelia oñepyrũ hague ojegusta, ha Eduardo ohechakuaáma haʼe odiskutiha opa mbaʼére. Pór ehémplo, Amelia manterei ojojagarra ituvakuérandi ha heta vése omokirirĩ voi chupekuéra, haʼe heʼívante la ovaléva. Péicha jave ituvakuéra ndeʼivéintema mbaʼeve, pono oiko vaive hikuái. Amelia osovra jepi voi ha heʼi: “Che pópe ningo areko chupekuéra”.

Eduardo: “Amelia ndokyhyjéi avavégui heʼi hag̃ua opensáva, ni ituvakuéragui. Péro itúva ningo sapyʼánte ipesadoitereíma avei, upévare Amelia okapu jepi hese. Ha okonsegi hag̃ua upe oipotáva, ndahaʼéi ku osapukáinteva, sapyʼánte oñemyasẽ, oñembyasyka térã oñemoguenitaite guaʼu”.

Amelia: “Che ndajeremoʼãi haʼe hag̃ua la apensáva, tahaʼe haʼévape, ha mbaʼevetéko chéve ndogustáiramo chupe. Ha Eduardo oikuaáma upéva, haʼe ohechapáma mbaʼéichapa rojogueraha che tuvakuérandi”.

Mbaʼépa ere? Rehechápa nde mbaʼe provlémapa oĩ? ․․․․․

Mbaʼépa ojapovaʼerã Eduardo? ․․․․․

Ndépa mbaʼe rejapóne? ․․․․․

 [Rrekuádro oĩva páhina 211-pe]

Rekompleta hag̃ua

Rehayhúpa chupe térãpa neakãvaínte hína?

Elee koʼã mitãrusu heʼíva ha ehecha mbaʼépa rekompletavaʼerã: Rehayhúpa chupe térãpa Neakãvaínte hese.

 1. “Nderehechái voi mbaʼépepa ojavy. Opa mbaʼe ojapóvante oĩ porã.” (Carlos.) ․․․․․

 2. “Reĩrõ hína hendive, nderehechaukaiete voi mbaʼeichaguápa nde.” (Tomás.) ․․․․․

 3. “Ikatu añete oĩ peteĩ mbaʼe nandegustapáiva hese, péro reñehaʼã rehecha mbaʼépa ikatu rejapo, ha ndahaʼéi ku rejedehátanteva chugui.” (Roberto.) ․․․․․

 4. “Ndaipóri voi pejoavyhápe, haʼete ku opa mbaʼépe peñontendéva.” (Claudia.) ․․․․․

 5. “Oĩrõ hína nde ypýpe reñemoguenitoite guaʼu.” (Eva.) ․․․․․

 6. “Ndejehénte repensa. Nde repureasénte ndechíko haguére.” (Alicia.) ․․․․․

 7. “Reikuaa porã ilája ha rehecha mbaʼépepa ojavy jepi, upéicharamo jepe reñehaʼã reaguantapa umíva.” (Ana.) ․․․․․

 8. “Ni ndereikuaái mbaʼépa la ndegustáva hese, reipotánte chupe nde chikarã.” (David.) ․․․․․

 9. “Ndéve g̃uarã haʼe ndojavýi mbaʼevépe.” (Carol.) ․․․․․

10. “Ndereikovéima remaña umi mitãkuñáre yma rejapo haguéicha. Ndéve g̃uarã iñimportanteterei remombaʼe nde chíkape.” (Daniel.) ․․․․․

Rrespuésta: neakãvaínte hese: 1, 2, 4, 5, 6, 8 ha 9; rehayhu chupe: 3, 7 ha 10.

[Taʼanga oĩva páhina 206 ha 207-pe]

Neakãvaínteramo hína, upéva sapyʼaitépe ikatu ojehasa jey umi oláda oguerahaháicha pe yvykuʼi