Mbaʼe mbaʼépa ñanemboʼe Lamentaciones
Jehová Ñeʼẽ ningo oikove
Mbaʼe mbaʼépa ñanemboʼe Lamentaciones
PROFÉTA Jeremías ohecha mbaʼéicha oñekumpli umi mbaʼe vai 40 áñore haʼe heʼíva oikotaha. Mbaʼéichapa oñeñandu ohechávo oñehundi pe táva ohayhuetéva? “Jeremías oguapy hasẽ ha ojapo ko purahéi oñembyasy hag̃ua Jerusalén rehe”, heʼi Septuaginta griéga oñepyrũvo lívro hérava Lamentaciones. Ko lívro ojehai áño 607-pe Jesús ou mboyve. Upérõ Jerusalén ojehapyparamoite, oñemongora rire 18 mése aja. Jeremías imanduʼa porã gueteri umi mbaʼe oikovaʼekue rehe. Upévare Lamentaciones omombeʼu porãiterei mbaʼeichaitépa haʼe oñembyasy Jerusalén rehe (Jeremías 52:3-5, 12-14). Ndaipóri peteĩ táva peichaite peve oñembyasýva oñehundihaguére.
Lamentaciones ningo héra cinco purahéi. Umi cuatro tenondegua ojejapo oñembyasy hag̃ua, ha pe cincoha katu peteĩ ñemboʼe Ñandejárape. Umi cuatro purahéi tenondeguápe káda versíkulo oñepyrũ peteĩ létra hebrea-pe. Ojehai hag̃ua hebreo ojeporu 22 létra. Pe purahéi cincohápe ojeporu avei umi 22 létra péro noñemohendái alfabeto hebreo-pe oñemohendaháicha (Lamentaciones 5:1, nóta).
“UMI CHE RESA TASẼGUI IKANEʼÕ”
“Ajépa haʼeño ojejuhu upe táva guasuete, ojogua ku kuña iména manóvape. Tuichaite vaʼekue niko haʼe tetãnguéra apytépe. Kuñakarai guasuete vaʼekue niko haʼe, koʼág̃a katu oĩ ambue tetã poguýpe.” Péicha Jeremías oñepyrũ oñembyasy Jerusalén rehe. Pe proféta omombeʼu mbaʼérepa oñehundi upe táva: “Ñandejára niko omyenyhẽ chupe pyʼarógui, hembiapo vai heta rehe haʼe” (Lamentaciones 1:1, 5).
Jerusalén oñembojoja peteĩ viúdare opytáva imembyʼỹre, heʼíva kóicha: “Pemaʼẽ jahecha oĩpa oñembyasýva ko che añembyasyháicha”. Jerusalén ojerure Ñandejárape tokastiga umi hese oñemoĩvape: “Nde resa renondépe tog̃uahẽ hembiapo vaikue, ha ejapo hesekuéra cherehe rejapohaguéicha umi che rembiapo vaikue rehe. Hetámako chepyahẽ, ha che pyʼa kangypáma” (Lamentaciones 1:12, 22).
Tuicha ñembyasy rehe Jeremías heʼi: “[Jehová] ohundiete Israel mbaretekue ipochy rendýpe. Ha haʼekuéra oñemoĩvo hesekuéra ijaʼeʼỹva rehe, haʼe nosẽi oipytyvõvo chupekuéra. Tata ombojepota Israélpe, ha ombokusugue opa ijerekuévo”. Omombeʼúvo mbaʼeichaitépa oñeñandu vai, Jeremías oñembyasy kóicha: “Umi che resa tasẽgui ikaneʼõ, che pyʼa ryepy hakuvopa, ha che pyʼa yvýre hoʼa”. Umi hénte ohasáva ohóvo jepe heʼi oñembohoryhápe: “Hese ojeʼemivaʼekue: ‘Mbaʼe neporãmba jepéva, ha opavave oguerohorýva’” (Lamentaciones 2:3, 11, 15).
Porandukuéra:
1:15. Mbaʼéichapa Jehová opyrũ “kuñataĩ pyahu” Jerusalén rehe, “parralʼa rehe oñepyrũháicha víno ojejapo hag̃ua”? Ohundívo Jerusalén, oñembojojáva peteĩ kuñataĩ pyahu rehe, umi Babiloniaygua oñohẽ heta tuguy. Haʼete ku parrál rykuere ojeporúva ojejapo hag̃ua víno. Jehová heʼi oikotaha upéva ha oheja oiko. Upévare haʼete ku Haʼe voi opyrũva Jerusalén rehe “parralʼa rehe oñepyrũháicha”.
2:1. Mbaʼéichapa Israel yvága guive ‘yvýre ojepete’? ‘Yvága ningo oĩ yvateve yvýgui’. Upévare ojeʼévo Israel ‘yvýre ojepeteha’, ohechauka mbaʼéicha oñemboguejy yvatete oĩhágui. Israel niko tuicha ipuʼaka ha imbarete Jehová ovendesi aja chupekuéra. Péro upéva ojepete yvýre oñehundívo Jerusalén, ha Judá opytávo tapere (Isaías 55:9).
2:1, 6. Mbaʼépa hína Jehová ‘pyenda’ ha hogaʼi? Pe salmísta opurahéi: ‘Jaha Ñandejára rógape, jaha ñañesũ Ñandejára pyenda renondépe’ (Salmo 132:7). Upéicharõ Ñandejára ‘pyenda’ Lamentaciones 2:1 oñeʼẽha Jehová róga hína. Umi Babiloniaygua ningo “ohapy” Jehová témplo, ojehapyháicha peteĩ ogaʼi oĩva kokuépe (Jeremías 52:12, 13).
2:16, 17. Mbaʼérepa versíkulo 16 noñepyrũi létra ‘á·yin-pe ha 17 katu létra pe’ rehe, oĩháicha alfabeto hebreo-pe? Umi ohaíva koʼãichagua purahéi omoñepyrũ jepi káda párte peteĩ létra rehe. Péro ipu vaítaramo nomoĩri pe létra alfabeto hebreo-pe oñemohendaháicha. Upéva ningo oipytyvõnte ojekuaa pyaʼeve hag̃ua pe purahéi, péro iñimportantevéva hína ojeʼéva pe purahéipe. Koʼã létra oñekambia avei purahéi 3 ha 4-pe (Lamentaciones 3:46, 49; 4:16, 17).
2:17. Mbaʼépa Jehová “heʼivaʼekue” oñekumplíva Jerusalén rehe? Amalisia upéva hína Levítico 26:17 heʼíva: “Añemoĩta penderehe ha umi penderayhuʼỹva opyrũta pene akã rehe, ijaʼeʼỹva penderehe penderekóta ipoguýpe, peñemondýi reíta ha peikóta pekañyha rehe, ndaipóriramo jepe penemuñáva”.
Mbaʼépa ñanemboʼe:
1:1-9. Jerusalén hasẽ pyhare pukukue ha hesaýmante hováre osyry. Hokẽnguéra ojeitypa ha umi saserdóte hasẽjoa. Kuñataĩ pyahukuéra oñembyasy ha Jerusalén katu irokuete oisuʼu. Mbaʼérepa? Jerusalén ningo heta hembiapo vai. Heko kyʼa isái guýpe oñomi. Umi mbaʼe vai ojapóva nombovyʼái chupe. Upévare hasẽ, oñembyasy, ipyahẽ ha oisuʼu irokuete.
1:18. Jehová katuete okastiga hendaitépe umi iñañávape.
2:20. Umi Israelguápe ojeʼe porã ndojapóiramo Jehová heʼíva outaha hiʼarikuéra heta mbaʼe vai. Ojeʼe chupekuéra ‘hoʼutaha itaʼýra ha itajýra roʼokue’ (Deuteronomio 28:15, 45, 53, ÑÑM). Aje piko ñandevyroitéta nañaneñeʼẽrendúiramo Ñandejárape!
‘EJAPYSAKA CHEREHE’
Lamentaciones kapítulo 3-pe oñembojoja Israélpe peteĩ kuimbaʼére. Ohasa asýramo jepe, ko kuimbaʼe opurahéi: ‘Ñandejára imbaʼeporã opa umi hese ojeroviáva ndive, imbaʼeporã opa umi chupe omombaʼéva ndive’. Oñemboʼévo Ñandejárape haʼe ojerure: ‘Cherendúna ndéve asapukáirõ, ha ejapysaka cherehe’. Ojerurévo Jehovápe okastiga hag̃ua umi hese ijaʼeʼỹvape, haʼe heʼi: “Ñandejára, ndete remyengoviáta chupekuéra, upe haʼekuéra hembiapo vaiháicha” (Lamentaciones 3:1, 25, 56, 64).
Jeremías omombeʼu mbaʼeichaitépa oñembyasy umi mbaʼe vai oikóvare oñemongora aja Jerusalén 18 mésere. Haʼe ojaheʼo ha heʼi: “Che táva, ko che retãmegua rembiapo vaikue tuichave Sodoma rembiapo vaikuégui. Peteĩ tesa pirĩme upéva oñehundivaʼekue avave omopuʼãʼỹ rehe hese ipo”. Jeremías heʼi avei: “Umi kysépe ojejukavaʼekue oho porãve vaʼekue umi ñembyahýigui omanovaʼekuégui. Koʼãva ikangypágui hoʼavaʼekue ndojuhúigui umi ñúre mbaʼeve hoʼu hag̃ua” (Lamentaciones 4:6, 9).
Pe purahéi cincoha omombeʼu mbaʼépa heʼi umi Jerusalénpe oikóva. Haʼekuéra heʼi: “Ñandejára, nemanduʼákena upe ojehuvaʼekue orerehe. Emañákena orerehe ha ehecha mbaʼéichapa rojecha vai”. Omombeʼúvo ojehúva chupekuéra, haʼekuéra ojerure: “Ñandejára, nde añónte mburuvicha guasu opa árape g̃uarã, ha reiméta upe reguapyhápe ára paha peve. Orembojevy jeýna ne rendápe, Ñandejára. Ha ne rendápe rojevýta. Embopyahu ore rekove ymave guaréicha” (Lamentaciones 5:1, 19, 21).
Porandukuéra:
3:16. Mbaʼérepa ojeʼe: “Itápe umi che rãi ojokapa”? Peteĩ lívro heʼi: “Umi hudío ojeguerahakuévo hetãgui, ombojy ipán peteĩ yvykuápe ha pe pán ojeheʼapa ita kuʼi rehe”. Ikatu ojoka hikuái hãinguéra hoʼúvo pe pán.
4:3, 10. Mbaʼérepa Jeremías ombojoja ‘hetãmegua’ umi ‘ñandu guasúre, oĩva yvy ojeikoʼỹháme’? Ñandu guasu ningo “iñaña itaʼyraʼi ndive, imbaʼeʼỹramoguáicha”, heʼi Job 39:16. Pór ehémplo, ojávo umi ñandu raʼy, isy oheja rei chupekuéra ha oho umi ótro ñandu ndive. Pe mácho opyta oñangareko hesekuéra. Ha mbaʼépa ojapo umi ñandu ojeapeligra jave chupekuéra? Haʼekuéra odispara hupágui ha oheja rei ñandu raʼýpe. Umi Babiloniaygua omongorárõ guare Jerusalén, ndaiporivéi tembiʼu ha enterove iñembyahyipa. Umi sy ipyʼaporãva jepe ipyʼahatã imembykuérandi. Péicha ojogua hikuái ñandu guasúpe, oikóva mombyry umi ñúre. Umi aguara kuña jepe oñangareko porãve imembýre.
5:7. Okastiga piko Jehová umi héntepe, ituvakuéra ojapohaguére ivaíva? Nahániri, haʼe ndojapói upéva. La Biblia heʼi: ‘Peteĩteĩ ñande ñañemombeʼuvaʼerã Ñandejárape’ (Romanos 14:12). Upéicharamo jepe, umi mbaʼe vai ojapóva peteĩ tapicha ikatu ombohasa asy ifamiliakuérape. Pór ehémplo, yma umi Israelgua omombaʼeguasu taʼangápe. Upévare upéi ifamiliarépe ijetuʼuve ojapo hag̃ua iporãva (Éxodo 20:5).
Mbaʼépa ñanemboʼe:
3:8, 43, 44. Umi Jerusalengua ohasa vaíramo guare, ojerure Jehovápe toipytyvõ chupekuéra, ha haʼe nohenduséi. Mbaʼérepa? Umi hénte naiñeʼẽrendúi ha noñembyasýi hembiapo vaikuére. Jaipotáramo Jehová ohendu ñane ñemboʼe, ñaneñeʼẽrenduvaʼerã chupe (Proverbios 28:9).
3:20. Jehová hína “upe Yvatetegua”. Tuichaiterei rupi, haʼe ojayvyvaʼerã “omaña hag̃ua yvága ha Yvy rehe” (Salmo 83:19 [83:18, NM]; Sl 113:6). Péro Jeremías oikuaa porã Ñandejára Ipuʼakapáva ojayvyseha umi hénte gotyo, omokyreʼỹ hag̃ua chupekuéra. Mbaʼeichaitépa javyʼa jaikuaávo Ñandejára, jepe ipuʼakapa ha oikuaa opa mbaʼe, ojayvyha ñanerendu hag̃ua.
3:21-26, 28-33. Mbaʼéicha ikatu ñaaguanta jahasa asyeterei jave? Jeremías ohechauka ñandéve. Aníkena ñanderesarái Jehová mborayhu ndopaiha, ha ñandeporiahuverekoha. Javyʼavaʼerã jaikovehaguére. Upévare iporã ñanepasiénsia ha ñahaʼarõ jajekehaʼỹre Jehová ñandesalva. Avei, tekotevẽ ‘ñande juru yvýre jajopy’, upéva heʼise jaheja oiko ñanderehe umi mbaʼe vai. Iporã ñanemanduʼa Jehová oikuaaha mbaʼérepa oheja oiko umíva.
3:27. Ñanemitãme ñambohovái jepi provléma ha oĩ umi oñembohorýva ñanderehe. Péro “iporãko opavave oñemyakãsã ha ojejokua imitã guive”. Mbaʼérepa? Umi mbaʼe ñaaprendéva ñambohováivo provléma ñanemitãme, ñanembokatupyry jagueropuʼaka hag̃ua umi oúva ñandetuichavévo.
3:39-42. Naiporãi ‘jaʼe mbaʼeve ñandejehe’, térã ñanechiʼõ jahasa asy jave jajapohaguére ivaíva. Upéicha jave ningo ñanderupytýnte ñane rembiapo vaikue. Upévare tekotevẽ “ñamaña porã ñande rekovére, upéi jajere ha ñañemboja Ñandejára rendápe”. Ñañembyasýramo ha jajevy tape porãme jahechauka ñanearanduha.
Jajeroviákena Jehováre
Lívro hérava Lamentaciones omombeʼu mbaʼéicha Jehová oñeñandu ohechávo umi Babiloniaygua ohapy Jerusalén, ha Judá opyta tapere. Oñemombeʼúvo umi hénte rembiapo vaikue, ñanepytyvõ ñantende hag̃ua mbaʼéicha Jehová opensa. Haʼe oheja oñehundi chupekuéra ojapohaguére ivaíva. Ko lívrope oĩ avei purahéi ohechaukáva oĩha hénte ojeroviáva Jehováre ha ojevyséva tape porãme. Ndahaʼéiramo jepe entéro oñeñandúva upéicha, Lamentaciones ohechauka mbaʼéicha oñeñandu Jeremías ha umi oñembyasýva hembiapo vaíre.
Lamentaciónespe oñemombeʼu Jehová opensáva Jerusalén rehe, ha upéva ñanemboʼe mokõi mbaʼe iñimportánteva. Primero, oñehundívo Jerusalén, ha Judá opytávo tapere ohechauka ñaneñeʼẽrenduvaʼerãha Jehovápe ha ñamombaʼe hembipota (1 Corintios 10:11). Ha segundo katu jahecha Jeremías ehémplo (Romanos 15:4). Haʼetéramo jepe ivaietereíva upe oikóva, Jeremías ojerovia Jehováre, haʼe osalvataha chupe. Mbaʼeichaitépa iñimportánte jajerovia ñande pyʼaite guive Jehováre ha Iñeʼẽre! (Hebreos 4:12.)
[Nóta oĩva taʼanga ndive páhina 9]
Jeremías ohecha oñekumplívo umi mbaʼe vai haʼe heʼivaʼekue oikotaha Jerusalén rehe
[Nóta oĩva taʼanga ndive páhina 10]
Koʼã ermáno Coreaygua ohasa asy imitãme nomboykéi rupi Ñandejára Léi heʼíva ndovaleiha ñañorairõ