“Umi témplo hoʼa, ikusugue, umi taʼanga oñehundipa ha ilivrokuéra okaipa, péro umi indíhena ndahesaráiri umi ijára ypykuégui.” (Las antiguas culturas mexicanas)

MÉXICOPE oiko umi azteca, haʼekuéra ningo peteĩ trívu ouvaʼekue ótro lugárgui ha upe rire oiko chuguikuéra peteĩ goviérno imbaretetereíva ha ojoguáva pe Império íncape, oĩva Perúpe. Péro, upe rire peteĩ españól hérava Hernan Cortés ha iñirũnguéra ipuʼaka hesekuéra ha ojagarra Tenochtitlán áño 1521-pe. Upéicharõ jepe umi azteca osegi oñeʼẽ iñidiómape, pe náhuatl. a Méxicope 15 puévlope rupi, oĩ un millón quinientos mil indíhena oñeʼẽva upe idiómape. Upéicha rupi heta mbaʼe ogueroviáva umi azteca, ojesegi gueteri ojejapo heʼi haguéicha Walter Krickeberg oñepyrũvo ko artíkulo. ¿Mbaʼe mbaʼépa umíva?

Ikostumbrekuéra

Opárupi ojekuaa umi azteca ojepokuaa hague osakrifika hapichápe. Haʼekuéra opensa pe kuarahy akóinte omimbi hag̃ua tekotevẽha oñemeʼẽ chupe tuguy ha yvypóra korasõ, ha oimoʼã ndojapóiramo upéicha, ndohesapemoʼãveimaha pe kuarahy. Diego Durán, peteĩ españól omoakãva rrelihión omombeʼu cuatro díapente ochenta mil tapichápe ojesakrifika hague oñeinaugurárõ guare pe témplo ojejapovaʼekue Tenochtitlánpe, áño 1487-pe.

Umi españól ni ndogueroviaséi koʼã mbaʼe vaiete ojapóva umi azteca, péro ohechakuaa avei heta kostúmbre orekóva hikuái ojoguaitereiha irrelihión katólikape. Pór ehémplo, umi azteca hoʼu peteĩ ostiaichagua ojejapóva avatígui ha oĩva hese ijarakuéra raʼanga. Sapyʼánte hoʼu avei hikuái umi mbaʼe osakrifikáva roʼokue. Oiporu kurusu, oñekonfesa ha ovautisa mitãraʼy. Pe ojojoguaveha hikuái, omombaʼeguasu peteĩ vírhen “Dioskuéra Sy”. Upe vírhenpe umi azteca ohenói Tonantzin, heʼiséva “Ñane Madresíta”.

Áño 1531-pe, peteĩ sérro ári oñemombaʼeguasuhápe jepi diósa Tonantzin, ojeʼe peteĩ indíhena ohecha hague pe Virgen de Guadalupe, moréna ha oñeʼẽva náhuatl. Upéicha rupi pyaʼeterei heta aztécagui oiko katóliko. Tiémpo rire, ojejapo chupe peteĩ kapílla Tonantzin témplo ári. Ha koʼag̃aite peve káda 12 de diciembre hetaiterei Mexicoygua oho upe kapíllape ha umíva apytépe heta oĩ oñeʼẽva náhuatl.

Umi oñeʼẽva náhuatl oiko serroháre, upépe ojapo hikuái umi fiésta patronál ipukúva heta día térã semána voi. Pe lívro hérava El universo de los aztecas omombeʼu “umi katóliko omombaʼeguasu rupi taʼanga, umi indíhena ojapoha avei ha ombojeheʼa ikostúmbre orekovaʼekuére oiko mboyve umi españól poguýpe”. Umi náhua oiporueterei avei pe espiritísmo. Pór ehémplo, umi hénte hasýramo oho hikuái umi  kurandéro rendápe, ha umíva ojapo irríto oipohano hag̃ua umi hasývape ha osakrifika umi animál. Oĩ avei hetaiterei indíhena náhua ndoleekuaáiva españólpe ni iñidiómape. Haʼekuéra ningo imboriahu, ndohejái umi kostúmbre orekóva ha iñidióma náhuatl. Upévare ojeapoʼi chupekuéra.

Oñemog̃uahẽ chupekuéra pe marandu porã

Heta áñorema testigos de Jehová Mexicopegua ojapo ikatúva guive omog̃uahẽ hag̃ua opaichagua tapichápe “umi marandu porã oñeʼẽva Ñandejára Rréinore” (Mateo 24:14, NM). Áño 2000-pe testigos de Jehová sukursál oĩva Méxicope ojapo heta mbaʼe ojepredika hag̃ua umi náhuape iñeʼẽtépe. Upépe oĩvaʼekue heta náhua ohóva umi rreunión ojejapóvape españólpe, upévare oñemoñepyrũ peteĩ kongregasión náhuatlpe. Oñeñepyrũ avei ojetradusi upe idiómape heta puvlikasión oñeʼẽva la Bíbliare. Ojejapo avei opa ikatúva oñemboʼe hag̃ua chupekuéra olee ha oskrivikuaa hag̃ua iñidiómape. Jahechamína mbaʼépa ojehupyty.

Peteĩ kuñakarai indíhena primera vés ohendúrõ guare peteĩ diskúrso náhuatlpe, heʼi: “Diez áñorema roju rreunionhápe ha ore akã rasypa rohóvo norontendeporãigui españól. Koʼág̃a katu haʼete roikove jeýva”. Peteĩ karai orekóva 60 áño hérava Juan, hembireko ha ifamiliakuéra ojapóma 8 áño ostudia hague la Biblia ha oho rreunionhápe españólpe, péro noñakãrapuʼãi. Upéi oñepyrũ ostudia hikuái náhuatlpe ha un áño mboyve ojevautisáma Testígoramo.

Koʼã mbaʼe ohechauka, heta umi ohenduvaʼekue pe marandu porã españólpe, nontendeporãi hague. Koʼág̃a katu orekóma hikuái iñeʼẽtépe umi rreunión, asambléa ha puvlikasión. Upéicha rupi, hetave oĩ ostudia ha ontende porãva mbaʼépa Ñandejára ohaʼarõ chuguikuéra.

Ojegueropuʼaka heta mbaʼe

Heta mbaʼe ijetuʼúva ojehasa ikatu hag̃uáicha ojepredika umi oñeʼẽvape náhuatl. ¿Mbaʼérepa? Oĩ heta ojopýva hapichápe opartisipa hag̃ua umi fiésta ojapóvape irrelihión. Pór ehémplo, San Agustín Oapánpe, ojeproivi Testigokuéragui opredika ogaha rupi ojekyhyjégui umi hénte nomeʼẽvéirõ g̃uarã pláta umi fiestarã. Peteĩ árape, Florencio ha umi ambue Testígo oñeʼẽva náhuatl osẽ opredika, ha mbohapýpe ojegueraha préso. Upéi 20 minúto haguépe hetaiterei héntema ijaty odesidi hag̃ua mbaʼépa ojapóta chuguikuéra.

Florencio heʼi: “Orejukaséntema voi hikuái. Oĩ heʼíva orepokua ha orepykuántema hag̃ua ha oremombo rríope. Upe pyharépe ropyta kárselpe ha koʼẽ rire peteĩ avogádo Testígova ou mokõi ermáno ndive orepytyvõ hag̃ua, ha ojeheja avei chupekuéra préso. Upéi, ojepoi orehegui, péro heʼi oréve hikuái rosẽ hag̃ua upe puévlogui.” Oikóramo jepe koʼã mbaʼe, un áño haguépe oñemoñepyrũma peteĩ kongregasión ha upépe oĩ 17 Testígo ojevautisámava ha 50 ijaty hikuái umi rreunionhápe.

Coapálape oĩ avei peteĩ lugár oikoha umi oñeʼẽva náhuatl, upépe oĩ peteĩ testígo de Jehová hérava Alberto. Haʼe ndopartisipaséigui hendivekuéra umi fiésta ojapóvape, ojegueraha chupe préso. Upe rire umi hénte oñembyatypa ha enterovénte ojerure ojejuka hag̃ua Albértope. Upéicha ojapo hikuái omongyhyje hag̃ua umi okambiasévape irrelihión ha ndosegiséivape ikostumbrekuéra. Upémarõ, umi ótro Testígo oho oipytyvõ hag̃ua chupe ha ojeheja avei chupekuéra préso. Péro opa rire pe fiésta ipukúva una semána, ojepoi chuguikuéra. Upéicharõ jepe, umi hénte osegi ombohasa asy umi Testígope, upévare ojejerure umi mburuvicha omandavévape oipytyvõ hag̃ua chupekuéra, ha oñekonsegi peteĩ órden anivéma hag̃ua ojepersegi Testigokuérape. Péro, ni ndojegueroviaséi pe oñemoĩ mbaretevevaʼekue oñepyrũha ostudia la Biblia ha oiko chugui testígo de Jehová. Koʼág̃a oĩma upépe peteĩ kongregasión.

 Umi kóga otyarõmbáma oñemonoʼõ hag̃ua

Umi oñeʼẽva náhuatl ohendu porãitereígui pe marandu porã, heta testígo de Jehová oaprende upe idióma ijetuʼúramo jepe. Umi náhuape ningo heta ojeapoʼivaʼekue, upévare hiʼotĩ jepi ha noñeʼẽguasúi voi iñidiómape ótro rovake. Avei upe idióma náhuatl noñeñeʼẽi peteĩcha káda rrehiónpe.

Peteĩ prekursóra hérava Sonia omombeʼu mbaʼépa omomýi chupe oaprende hag̃ua náhuatl. Haʼe heʼi: “Ag̃ui che rógagui oĩ umi náhua ombaʼapoha, seis mil rupi oĩ, haʼekuéra ningo oiko voi upépe ha oĩ guárdia okontroláva chupekuéra. Ambyasyeterei ahechávo mbaʼéichapa ojeapoʼi ha noñepenái hesekuéra. Haʼekuéra ningo ore ypykue ha oñemombaʼevaʼekue chupekuéra yma. Ojapóma 20 áño ropredika hague chupekuéra españólpe, péro nontendeporãi ha ndojekuaái avei hesekuéra oguerohoryha pe marandu porã. Upémarõ aaprende michĩmi náhuatl ha apredika chupekuéra iñeʼẽtépe, upépe katu opavavéma oñatende porã ha ojerepa voi cherehe hikuái cherendu hag̃ua. Peteĩ jey haʼe peteĩ kuñakaraípe chemboʼéramo iñidióma, che amboʼetaha chupe olee ha oskrivikuaa hag̃ua. Upe lugárpe opavavénte oñeʼẽ jave cherehe heʼi ‘pe kuña oñeʼẽva náhuatl’. Haʼetévaicha chéve aservíva de misionéra che retãme voi”. Upe lugárpe oĩma koʼág̃a peteĩ kongregasión náhuatlpe.

Ambue prekursóra hérava Maricela oñehaʼã avei hína oaprende upe idióma. Haʼe omboʼevaʼekue la Biblia Félixpe españólpe, ko karai oreko 70 áño ha oñeʼẽ náhuatl. Upéi Maricela oaprendevévo ohóvo upe idióma ombostudiáma chupe iñeʼẽtépe, ha upéva opokove hese. Maricela ovyʼaiterei karai Félix oporandúrõ guare chupe: “¿Cherendu piko Jehová añeʼẽ jave chupe náhuatlpe?”. Ko karai ovyʼaiterei oikuaávo Jehová ontendeha opaichagua idióma ha upe guive ndofaltái rreunionhápe, oguatáramo jepe una óra ha treinta minúto og̃uahẽ hag̃ua Salón del Réinope. Koʼág̃a karai Félix haʼéma testígo de Jehová. Maricela heʼi: “¡Avyʼaiterei ikatu haguére aipytyvõ pe ánhel omombeʼúvape marandu porã opaichagua puévlope!” (Revelación [Apocalipsis] 14:6, 7).

Péicha jahechakuaa heta tembiaporã oĩha náhuatlpe. Umi kóga “otyarõmbáma oñemonoʼõ hag̃ua” (Juan 4:35). Jajerurékena Jehovápe tosegi toinvita opa tetãyguápe, ha umi azteca koʼag̃aguápe avei, oñemoag̃ui hag̃ua hese ha tohekomboʼe chupekuéra (Isaías 2:2, 3).

[Nóta]

[Mápa oĩva páhina 21]

(Emaña pe kuatiañeʼẽre rehecha hag̃ua osẽ hagueichaite ko párte)

CIUDAD DE MÉXICO

UMI OÑEʼẼVA NÁHUATL KÁDA SIUDÁPE OĨ

150.000

HAIMETE 1.000