Ɛɛ, la boi bim ti Baabule la daɣɛ naaŋɔ lɔɣɔrɔ zamesegɔ gɔŋɔ ge ku san tɔɣera naaŋɔ lɔɣɔrɔ zamesegɔ yɛla la ni kɔ’ɔn makɛ mɛ. Geele bisɛ makerɛ ase’a n pa’alɛ ti naaŋɔ lɔɣɔrɔ zamesego yɛla makɛ mɛ la Baabule la ge me pa’alɛ ti Baabule la n tɔɣɛ naaŋɔ lɔɣɔrɔ yɛla se’em la yuun boi la de to’ore la nɛreba zo’e zo’e n yuun ti’iseri se’em sankaŋa la.

•   Saazuo la teŋgɔŋɔ wa tari pi’ileŋo mɛ. (Pin’ileŋɔ 1:1) Daami sɔlema zo’e zo’e tuɣum yeti, ba yuun ka naam saazuo la teŋgɔŋɔ wa ge sɛla woo yuun di’e me na bɔna. Babilondoma me yuun sakɛ ti yina se’a n dɔɣɛ saazuo la teŋgɔŋɔ wa la yuun ze’ele la ateko bayi poan yese na. Sɔlema ase’a me yeti gele kãtɛ n yeke saazuo la teŋgɔŋɔ wa.

•   Sɛla woo n boi saazuo la teŋgɔŋɔ wa zuo kɔ’ɔn ana la ma’a ma’a wuu Naayinɛ n naam ba se’em la ge daɣɛ yina ase’a n boti se’em. (Yob 38:33; Yeremia 33:25) Sɔlema zo’e zo’e yeti yina la tari la putoo mɛlesa nɛreba ge ti ba kan ta’an gu bamea.

•   Teŋgɔŋɔ la yule la yɔi. (Yob 26:7) Daami nɛreba zo’e zo’e yuun sakɛ ti teŋgɔŋɔ wa ana la lamesega yaɣa goo naahɔ bii kakure zuo.

•   Kolaasi la bulisi ko’om ze’ele la ateko ko’om wɔlegɔ n ni zom saazuo nyaa ni ta lebege saa bii sakuga ni. (Yob 36:27, 28; Pa’ala 1:7; Isaiah 55:10; Amos 9:6) Daami Greekdoma yuun ti’isɛ ti kolaasi ko’om ni buli mɛ. Putɛdena wa yuun kelum bɔna mɛ yuun 300 n tole.

•   Zɔya se’a ti to nyɛta zina wa la yuun libe la ko’omi. (Yooma 104:​6, 8) Ge sɔlema zo’e zo’e yeti yina la n yuun naam zɔya la se’em nɔɔ n bala ti to nyɛta wa.

•   To bɛɣɛseri tomea se’em la bo’ori la imma’asum. Lɔɔ la ti Naayinɛ yuun dekɛ bo Israeldoma la yuun pa’alɛ la nɛra n nari ti a pee a lɔɣɔrɔ se’em a san kalum bunki’iŋa la sɛba n tari bã’asi n lomeseri nɛreba n nari ti ba bɔna ba ma’a se’em. Ba me yuun nari ti ba tu boko dɔ̃beta nama. (Malema 11:28; 13:1-5; Tɛɛnhegɔ 23:13) Ge sansɛka ti ba yuun bo Israeldoma lɔɔ wa la, Egyptdoma la yuun ni dekɛ la nɛra bino maalɛ tiim dekɛ bɛ nɔregɔ.

 To san viisɛ Baabule la poan soŋa, to wan baŋɛ ti tuure ka boi bini. Bisɛ yelese’a ti nɛreba ti’isa ti naaŋɔ lɔɣɔrɔ zamesegɔ yɛla ka makɛ la Baabule la n yele se’em:

 Sɔlema: Baabule la yeti ba yuun naam saazuo la teŋgɔŋɔ wa la dabemeŋsi ayoobe.

 Yelemɛŋɛrɛ: Baabule la ka pa’alɛ sansɛka wana mɔpi ti ba naam saazuo la teŋgɔŋɔ wa. (Pin’ileŋɔ 1:1) Leyɛ’ɛsa, naaŋɔ dabesa la ti Pin’ileŋɔ azuo 1 tɔɣɛ de yele la dela saŋa ti to ka mi la yuun yue paɛ se’em wana mɔpi. Yelemɛŋɛrɛ, Baabule la tɔɣɛ sansɛka ti ba dekɛ naam saazuo la teŋgɔŋɔ wa yele mɛ ti la dela ‘dabeserɛ.’​—Pin’ileŋɔ 2:4.

 Sɔlema: Baabule la yeti ba yuun naam bunbula mɛ ti wuntɛɛŋa la nan ka bɔna n wan soŋɛ bunbula la ti dia maalɛ.​—Pin’ileŋɔ 1:​11, 16.

 Yelemɛŋɛrɛ: Baabule la yeti wuntɛɛŋa yuun laɣum pa’asɛ “saazuo” lɔɣɔrɔ la poan mɛ ti ba yuun naam ge nyaa naam bunbula la. (Pin’ileŋɔ 1:1) Yia naaŋɔ “dabeserɛ” bii saŋa la poan ti wuntɛɛŋa nɛɛsum paɛ teŋgɔŋɔ wa mɛ. N tã’a naaŋɔ “dabeserɛ” la poan ti saazuo la niɛ mɛ ti nɛɛsum la soŋera bunbula ti dia maala. (Pin’ileŋɔ 1:​3-5, 12, 13) Pooren ti wuntɛɛŋa la nyaa niɛ soŋa teŋgɔŋɔ wa zuo.​—Pin’ileŋɔ 1:​16.

 Sɔlema: Baabule la yeti wuntɛɛŋa la vileŋeri kaara teŋgɔŋɔ la mɛ.

 Yelemɛŋɛrɛ: Pa’ala 1:5 yeti: “Wontɛɛŋa ne nyɛɛn mɛ ta lu, ge ne le kanbelɛ lebe kaŋa n ze’ete zen’an nyɛɛnra na la.” Ge yelesum wa yeen pa’alɛ la nɛra n ze teŋgɔŋɔ wa zuo ge nyɛta wuntɛɛŋa la ti la ana wuu bu kaari teŋgɔŋɔ mɛ la. Zina beere wa, nɛreba tari “suurum nyɛkerɛ” la “yinlure” tuna tuuma mɛ ge ba mi ti teŋgɔŋɔ la n vileŋeri kaara wuuntɛɛŋa la.

 Sɔlema: Baabule la yeti teŋgɔŋɔ la ani la lamesega.

 Yelemɛŋɛrɛ: Baabule la san yeti “teŋa wa tɛka beenɛ” la pa’alɛ la “teŋhe zan’an”; bala ka pa’alɛ ti teŋgɔŋɔ la ani la lamesega bii tari la nɔgbene. (Tooma 1:8; Yooma 2:8) Bala mea nɔɔ ti “teŋparɛ wa loga anaahe la” ka pa’alɛ ti teŋgɔŋɔ wa sirum tari la lɔɣa anaasi ge la tuɣum ze’ele bo la teŋgɔŋɔ wa za’a waabi.​—Isaiah 11:12; Luke 13:29.