SALA doalọtena azọ́n etọn bo jlọ nado pọ́n gbonu hlan. Devizọnwatọ lẹ ko hẹn alọnu yetọn ján bo yí ayajẹ do to anademẹ nuyọnẹn tọn etọn lẹ hodo. Sala azọ́n sinsinyẹnwatọ lọ lọsu to azọ́nwa ga. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n ẹn dile e to nulẹnpọn bo nọ yí alọ de do gbidi fie to vivẹ́ ẹ to alọ awetọ go. Vlavo fie vún to gòhọ he mẹ yé nọ nọ̀ go wẹ e na ko to vivọ́ tọ̀. Avọ̀ he yè yí gbọgbọẹ-fún titli do basi lọ ko to gbigble dile owhe lẹ to yìyì bọ owhè po jikun po to jijẹ e ji, podọ ehe na ko flin Sala whenue gbọ́n yé ko to yìyì sọn fide jẹ fide. Owhè ko jai bọ zinvlu ko to dido. E mọ whenue Ablaham * dedo to afọnnu bọ e nọ pọ́n fidopolọ hlan gbọzangbọzan nado pọ́n eyin e ko lẹkọ ja. Dile oyẹ̀ asu etọn tọn he e ko jẹakọ hẹ sọawuhia to pópló de go to yakẹ, e konu yẹsẹ bọ nukunmẹ etọn họ́n.

E ko yì owhe ao he Ablaham plan whẹndo daho etọn dasá Tọ̀sisa Euflate bo jẹte yì Kenani. Mahopọnna dọ yé ma yọ́n fie yé jei, Sala nọgodona asu etọn sọn ojlo mẹ wá to gbejizọnlin titengbe ehe whenu, na ewọ yọnẹn dọ asu emitọn na yí adà titengbe de wà to lẹndai Jehovah tọn nado wleawuna kúnkan po akọta he yè do nukun dagbe hia de po mẹ. Ṣigba, adà tẹwẹ Sala uwọ na yiwà? Ewọ yin wẹnsinọ bo ko tindo owhe 75 todin. E sọgan ko nọ kanse ede dọ, ‘Nawẹ opagbe Jehovah tọn sọgan mọ hẹndi gbọn to whenuena e yindọ yẹn wẹ yin asi Ablaham tọn?’ E ma yin nupaṣamẹ eyin ewọ to nuhà​—kavi tlẹ to jejeji.

To whedelẹnu, mílọsu sọgan nọ kanse míde whenue opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ na mọ hẹndi. E ma nọ bọawu nado sinyẹnlin, titengbe to whenue mí to tepọn hẹndi nuhe mí yiwanna de tọn. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ yise yọnnu ayidego tọn ehe tọn mẹ?

E ma dẹn din he whẹndo lọ lẹkọ sọn Egipti. (Jenẹsisi 13:1-4) Yé whèsla do pópló de ji to whèzẹtẹn Bẹtẹli tọn, kavi Luzi, dile Kenaninu lẹ nọ ylọ ẹ dọ. To pópló he yiaga taun ehe ji, Sala sọgan mọ adà daho hugan Aigba Pagbe tọn lọ tọn hlan. E sọgan mọ gbétatò Kenaninu lẹ tọn po ali he gbejizọnlinzintọ lẹ nọ gbọn yì otò he dẹn lẹ mẹ po. Amọ́, mahopọnna whanpẹ lẹdo lọ lẹ tọn, yé ma yin nude, yijlẹdo otò he mẹ Sala wá sọn go. Ewọ whẹ́n to Uli, yèdọ tòdaho Mẹsopotamia tọn de he dẹn na kilomẹtlu 1 900. Hẹnnumẹ susu wẹ e jodo dọ́n, gọna nuhe nọ zọ́n bọ tòdaho adọkunnọ de mẹ ninọ nọ bọawu lẹ, yèdọ ahi po nusatẹn lẹ po, owhé dagbe he tindo họta po adó lẹ po, vlavo pọnpi-sin lọsu! Etomọṣo, eyin mí lẹndọ onú dagbe enẹlẹ ji wẹ Sala nọ to nulẹnpọn do bo nọ yí awubla do to whèzẹtẹn pọnhlan, be mí ma yọ́n yọnnu jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn ehe.

Doayi nuhe apọsteli Paulu wá yin gbigbọdo nado wlan to nudi owhe 2 000 godo go. To whenue ewọ to hodọ gando yise Sala po Ablaham po tọn go, e dọmọ: “Eyin nugbo wẹ dọ yé nọ to fihe yé tọ́n sọn lọ flin mapote, yé na ko tindo dotẹnmẹ hundote nado lẹkọyi.” (Heblu lẹ 11:8, 11, 15) Sala po Ablaham po ma nọ nulẹnpọn mapote do nue yé jodo lẹ ji. Eyin yé ko joawuna aliho nulẹnpọn tọn mọnkọtọn wẹ, yé na  ko basi dide nado lẹkọyi whé. Amọ́, eyin yé ko lẹkọyi Uli wẹ, lẹblanulọkẹyi vonọtaun he Jehovah jlo na na yé na ko gbọ yé go. Podọ kakati yé nido lẹzun apajlẹ ayidego yise tọn lẹ he ko yinuwado gbẹtọ livi susu lẹ ji, e họnwun dọ gbẹtọvi lẹ na ko wọnji yé go.

Kakati Sala ni na ayidonugo nuhe yé jodo lẹ, nuhe to nukọn ja lẹ ji wẹ e ze ayiha do. Enẹwutu, e zindonukọn nado to godonọna asu etọn dile yé to gbéji to otò lọ mẹ, bo nọ gọalọ nado vọ́ gòhọ yetọn lẹ tún, nọ sẹtẹn po kanlinpa lẹ po, bosọ nọ vọ́ gòhọ lọ lẹ tùn. E sọ doakọnna avùnnukundiọsọmẹnu po diọdo devo lẹ po. Jehovah vọ́ opagbe etọn do na Ablaham—ṣigba, Sala ma gbẹ́ yin nùdego janwẹ!​—Jenẹsisi 13:14-17; 15:5-7.

To godo mẹ, Sala wá de nado dọhona Ablaham gando ayiha he e to kinkan de go. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n bẹwlu he na ko sọawuhia to nukunta etọn dile e dọmọ: “Todin, jaale! Jehovah ko glọnalina mi nado jivi.” Enẹgodo, e biọ to asu etọn si nado jivi gbọn deviyọnnu etọn Hagali gblamẹ. Be a gán pọ́n awufiẹsa he Sala na ko tindo dile e to enẹ biọ asu etọn ya? Obiọ enẹ sọgan taidi nupaṣamẹ de to egbé, ṣigba to ojlẹ enẹ mẹ, sunnu de sọgan dà asi devo kavi tindo asimọwhlá de nado ji gudutọ de. * Be Sala na ko lẹndọ aliho he mẹ lẹndai Jiwheyẹwhe tọn nado wleawuna akọta de gbọn Ablaham gblamẹ na mọ hẹndi te niyẹn wẹ ya? Depope he e yin, avọ́ daho wẹ e jlo na sán. Nawẹ Ablaham yinuwa gbọn? Mí hia dọ ewọ “dotoaina nuhe [Sala] dọ.”​—Jenẹsisi 16:1-3.

Be kandai lọ to didohia dọ Jehovah wẹ sisẹ́ Sala nado basi obiọ enẹ wẹ ya? Lala. Kakatimọ, obiọ etọn do pọndohlan gbẹtọvi lẹ tọn hia. E lẹndọ Jiwheyẹwhe wẹ yin asisa nuhahun etọn lẹ tọn, podọ e mọdọ pọngbọ devo de ma tin. Pọngbọ he Sala lọsu mọ enẹ na hẹn awufiẹsa po nuhahun po wá na ẹn. Etomọṣo, ayinamẹ etọn do gbigbọ ṣejannabi matindo tọn he jẹna ayidego de hia. Eyin mí pọ́n lehe gbẹtọ lẹ nọ saba ze ojlo yetọn titi lẹ donukọnna mẹdevo lẹ tọn do to egbehe, be gbigbọ ṣejannabi matindo Sala tọn ma jẹna ayidego ya? Eyin mí nọ desọn ojlo mẹ bo nọ ze nuhe gando lẹndai Jiwheyẹwhe tọn go lẹ donukọnna ojlo mítọn lẹ, mí na hodo apajlẹ yise Sala tọn.

E ma dẹn bọ Hagali mọhò na Ablaham. Vlavo na Hagali lẹndọ ohò he emi mọ zọ́n bọ emi yin mẹjọmẹ hú Sala wutu, e jẹ klunọ etọn vlẹko ji. Awufiẹsa nankọ die ehe na ko hẹnwa na Sala he yin wẹnsinọ lọ! Po gbekọndopọ Ablaham tọn po gọna godonọnamẹ Jiwheyẹwhe tọn, Sala domẹplọnlọ Hagali go to aliho he mí ma yọnẹn de mẹ. Hagali ji visunnu de he nọ yin Iṣmaeli, podọ owhe susu juwayi.  (Jenẹsisi 16:4-9, 16) Whedevonu he owẹ̀n de wá sọn Jehovah dè, Sala ko tindo owhe 89 bọ asu etọn tindo 99. Podọ lehe owẹ̀n lọ jiawu do sọ!

Whladopo dogọ, Jehovah dopà na họntọn etọn Ablaham dọ Emi na hẹn kúnkan etọn sudeji. Jiwheyẹwhe sọ diọ yinkọ dawe lọ tọn. Kakajẹ din, Ablam wẹ e nọ yin yiylọdọ. Amọ́, Jehovah do yinkọ devo na ẹn, enẹ wẹ Ablaham he zẹẹmẹdo “Otọ́ Gbẹtọgun de Tọn.” Podọ whla tintan die he Jehovah do adà he Sala na yiwà hia. E diọ yinkọ etọn sọn Salai, he sọgan ko zẹẹmẹdo “Lewutọ,” zun Sala, yèdọ yinkọ he mímẹpo jẹakọ hẹ. Etẹwẹ yin zẹẹmẹ Sala tọn? “Ahọvi-yọnnu”! Jehovah basi zẹẹmẹ nuhewutu e do na yinkọ enẹ yọnnu vivẹ́ ehe dọmọ: “Yẹn na dona ẹn bo nasọ na we visunnu de sọn ewọ mẹ; yẹn na dona ẹn bọ ewọ na lẹzun akọta susu; ahọlu akọta susu tọn lẹ nasọ wá sọn ewọ mẹ.”​—Jenẹsisi 17:5, 15, 16.

Visunnu Sala tọn gblamẹ wẹ alẹnu Jehovah tọn nado wleawuna kúnkan de he na dona akọta lẹpo na mọ hẹndi gbọn! Yinkọ he Jiwheyẹwhe dena visunnu lọ, enẹ wẹ Isaki, zẹẹmẹdo “Nukiko.” Whenue Ablaham sè whla tintan dọ lẹndai Jehovah tọn wẹ nado dona Sala bọ ewọ lọsu na jivi de, e “ṣinyọ́n nukunmẹ etọn ai bo jẹ nuko ji.” (Jenẹsisi 17:17) E jiawu na ẹn bọ ayajẹ etọn gọfla. (Lomunu lẹ 4:19, 20) Bọ Sala uwọ lo?

E ma dẹn bọ sunnu atọ̀n delẹ he yin jonọ wá gòhọ Ablaham tọn kọ̀n. Ojlẹ yozò sinsinyẹn tọn mẹ wẹ, amọ́ to afọdopolọji, asu po asi po he ko poyọnho ehe yawu wleawu nado yí jonọ yetọn. Ablaham dọna Sala dọmọ: “Yawu! Yí linfin dagbe ojlẹnu atọ̀n, bo yàn ẹn bosọ yí i do basi akla lẹ.” Azọ́n susu wẹ e nọ biọ nado yí jonọ to whenẹnu. Ablaham ma jo azọ́n lọ lẹpo do kọ̀ji na asi etọn; e yawu hù oyìn winyanwinyan de bosọ wleawuna dùdù po nùnù po. (Jenẹsisi 18:1-8) E wá họnwun dọ angẹli Jehovah tọn lẹ wẹ “sunnu” lọ lẹ yin! Nujijọ ehe wẹ apọsteli Paulu na ko tindo to ayiha mẹ to whenue e wlan dọmọ: “Mì wọnji johẹmẹ go blo, na gbọn enẹ dali, mẹdelẹ ko yí angẹli lẹ to mayọnẹn mẹ.” (Heblu lẹ 13:2) Be mí sọgan hodo apajlẹ dagbe johẹmẹ tọn he Ablaham po Sala po zedai ya?

Whenue dopo to angẹli lọ lẹ mẹ vọ́ opagbe Jiwheyẹwhe tọn lọ dọ Sala na jivi de dọna Ablaham, Sala to todoai to gòhọ etọn mẹ bọ yé ma to mimọ ẹn. Linlẹn lọ nado jivi de to owhe he e ko tindo enẹ mẹ yin nupaṣamẹ de na ẹn sọmọ bọ e ma sọgan hẹn ede—e konu to ohò ede tọn mẹ bo dọmọ: “Todin he ayú ṣie lẹ ko wló, bọ oklunọ ṣie lọsu ko poyọnho, be yẹn na mọ homẹhunnu ehe nugbonugbo ya?” Nado jla pọndohlan Sala tọn do, angẹli lọ kanse dọ, “Be nudepope glo Jehovah wẹ ya?” Sala dibu bo yiavùnlọna ede, podọ nue gbẹtọvi depope sọgan ko wà niyẹn. E dọmọ: “Yẹn ma konu!” Angẹli lọ gblọn dọmọ: “A konu gbau!”​—Jenẹsisi 18:9-15.

Be nukiko Sala tọn dohia dọ e ma tindo yise wẹ ya? Paali. Biblu dọmọ: “Gbọn yise dali ga, Sala mọ huhlọn yí nado mọhò, dile etlẹ yindọ ewọ ko zẹ̀ owhe vijiji tọn go, na ewọ pọ́n Mẹhe dopagbe lọ hlan di nugbonọ wutu.” (Heblu lẹ 11:11) Sala yọ́n Jehovah; e yọnẹn dọ ewọ sọgan hẹn opà depope he e do di. Mẹnu to mí mẹ wẹ ma do hudo yise enẹ nkọ tọn dogọ? Mí na wà dagbe nado yọ́n Jiwheyẹwhe he yin dowatọ Biblu tọn ganji. Eyin mí wàmọ, mí na mọdọ owhẹ̀ Sala tọn whẹ́n nado tindo yise enẹ nkọ. Na nugbo tọn, Jehovah yin nugbonọ bo nọ hẹn opagbe etọn lẹpo di—bo tlẹ nọ wàmọ to whedelẹnu to aliho de mẹ he nọ paṣa mí bo nọ hẹn awuji mí bọ mí nọ konu!

To whenue Sala tindo owhe 90, ojlẹ ayajẹ tọn he e to nukundo vẹkuvẹku sọn whenue gbọ́n e wlealọ lọ sọ̀. E ji visunnu de na asu yiwanna etọn he ko tindo owhe 100 todin! Ablaham ylọ viyẹyẹ lọ dọ Isaki, kavi “Nukiko,” dile Jiwheyẹwhe ko dọ do. Mí ni yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe agbọ́ na ko pé Sala do, ṣogan e yí nukiko do dọmọ: “Jiwheyẹwhe ko na mi whẹwhinwhẹ́n nado konu; mẹdepope he sè ehe na konu  hẹ mi.” (Jenẹsisi 21:6) E họnwun dọ nunina he Jehovah na yé to azọ́njiawu-liho ehe na ko hẹn homẹ etọn hùn to pipotọ gbẹzan etọn tọn mẹ. Etomọṣo, e sọ bẹ azọngban sinsinyẹn lẹ hẹn ga.

To whenue Isaki tindo owhe atọ́n, yè deanọ́na ẹn bọ whẹndo lọ basi hùnwhẹ de. Ṣigba, homẹ mẹlẹpo tọn ma hùn. Mí hia dọ Sala “doayi” nuyiwa de go he na hẹn nuhahun wá. Iṣmaeli, yèdọ visunnu Hagali tọn he tindo owhe 19 to ovi pẹvi lọ, Isaki vlẹko. Ehe ma yin nuyiwa aihun tọn de poun. Apọsteli Paulu wá yin gbigbọdo to nukọn mẹ nado ylọ nuyiwa Iṣmaeli tọn dọ homẹkẹn. Sala ma yí nukun pẹvi do pọ́n mẹṣanko enẹ: e mọdọ owù sinsinyẹn wẹ e yin na dagbemẹninọ visunnu emitọn tọn. Sala yọnẹn ganji dọ Isaki ma yin ovi emitọn poun gba; e mọdọ e tindo adà titengbe de nado yiwà to lẹndai Jehovah tọn mẹ. Enẹwutu, e wleawuna adọgbigbo bo dọ hójọhó na Ablaham. E biọ to e si nado yàn Hagali po Iṣmaeli po tọ́n.​—Jenẹsisi 21:8-10; Galatianu lẹ 4:22, 23, 29.

Nawẹ Ablaham yinuwa gbọn? Mí hia dọmọ: “Homẹ Ablaham tọn ma hùn paali do nuhe Sala dọ gando visunnu etọn go.” E yiwanna Iṣmaeli taun bo ma sọgan whla numọtolanmẹ otọ́ tọn etọn to whẹho ehe mẹ. Ṣigba, Jehovah mọnukunnujẹ nuhe to jijọ mẹ hezeheze, enẹwutu e dademẹ. Mí hia dọ: “Whenẹnu, Jiwheyẹwhe dọna Ablaham dọmọ: ‘A dike nuhe Sala to didọ gando ovi lọ go podọ gando afanumẹ yọnnu towe go hẹn homẹgble we blo. Dotoaina ogbè etọn, na mẹhe na yin yiylọdọ kúnkan towe na wá gbọn Isaki gblamẹ.’” Jehovah na jide Ablaham dọ Hagali po visunnu lọ po na yin nukunpedego. Ablaham nugbonọ lọ setonu.​—Jenẹsisi 21:11-14.

Asi dagbe de wẹ Sala yin na Ablaham, yèdọ alọgọtọ nujọnu tọn de. E ma yin nuhe asu etọn jlo na sè poun wẹ e nọ dọna ẹn gba. Whenue e doayi nuhahun de go, yèdọ dehe na gando whẹndo lọ po sọgodo yetọn po go, e dọ hójọhó na asu etọn. Aliho tlọlọ he mẹ e nọ dọho te ma dona yin pinpọnhlan di mẹmasi. Na nugbo tọn, apọsteli Pita he yin asu de, wá dlẹnalọdo e taidi asi apajlẹ dagbenọ de he nọ do sisi sisosiso hia asu etọn. (1 Kọlintinu lẹ 9:5; 1 Pita 3:5, 6) Na taun tọn, eyin Sala ko gbọṣi abọẹ to whẹho ehe mẹ wẹ, e na ko gboawupo nado do sisi hia Ablaham, na enẹ sọgan hẹn nugbajẹmẹji daho wá Ablaham po whẹndo lọ blebu po ji. Sala gbọn owanyi dali wà nuhe sọgbe lọ.

Asi susu wẹ yiwanna apajlẹ Sala tọn. Apajlẹ etọn nọ plọn yé nado nọ yí ahundopo po sisi po do dọhodopọ hẹ asu yetọn lẹ. To whedelẹnu, asi delẹ sọgan ko nọ jlo dọ Jehovah ni dádo whẹho lẹ mẹ dile e yin do na Sala. Eyin etlẹ yinmọ, yé nọ plọnnu sọn apajlẹ ayidego tọn he Sala zedai to yise, owanyi po homẹfa po didohia mẹ.

Mahopọnna dọ Jehovah lọsu wẹ ylọ yọnnu vivẹ́ ehe dọ “Ahọvi-yọnnu,” ewọ ma nọ donukun nado yin nuyiwa hẹ di ahọvi. Abajọ to whenue e tindo owhe 127 bo kú, mí hia dọ Ablaham “nọ aluẹmẹ bo viavi na okú Sala tọn wutu.” * (Jenẹsisi 23:1, 2) E jẹdò “Ahọvi-yọnnu” vivẹ́ etọn tọn taun. Matin ayihaawe, Jehovah Jiwheyẹwhe lọsu jẹdò yọnnu nugbonọ ehe tọn—podọ ewọ to linlẹn nado gọ̀ ẹ wá ogbẹ̀ to paladisi aigba ji tọn de mẹ. Sọgodo dagbe podọ madopodo de to tepọn Sala—gọna mẹhe hodo apajlẹ yise etọn tọn lẹpo.​—Johanu 5:28, 29.