Etẹwẹ E Zẹẹmẹdo Nado Yin Gbẹtọ Gbigbọnọ?
“Na Jiwheyẹwhe . . . ni na mìmẹpo nado tindo pọndohlan dopolọ he Klisti Jesu tindo.”—LOM. 15:5.
1, 2. (a) Etẹwẹ mẹsusu dọ gando gbigbọnọ-yinyin go? (b) Kanbiọ titengbe tẹlẹ wẹ mí na gbadopọnna gando gbigbọnọ-yinyin go?
MẸMẸYỌNNU de sọn Canada dọmọ: “Gbẹtọ gbigbọnọ he n’yin zọ́n bọ n’yin ayajẹnọ, podọ e nọ gọalọna mi nado duto nuhahun egbesọegbesọ tọn lẹ ji.” Mẹmẹsunnu de sọn Brésil dọmọ: “Owhe 23 he mí ko yizan to alọwle mẹ lẹ gọ́ na ayajẹ taun, na vivẹnudido mítọn nado yin gbẹtọ gbigbọnọ wutu.” Podọ, mẹmẹsunnu de sọn Philippines dọ dọ, “Gbẹtọ gbigbọnọ he n’yin zọ́n bọ n’tindo jijọho ahun mẹ tọn, podọ e gọalọna mi nado hẹn nuyiwa ṣie hẹ mẹmẹsunnu he wá sọn akọ̀ voovo mẹ lẹ pọnte dogọ.”
2 Hodidọ ehe nkọ lẹ do ale he gbigbọnọ-yinyin nọ hẹnwa delẹ hia. Enẹwutu, mí sọgan yin whinwhàn nado kanse míde dọ, ‘Nawẹ n’sọgan lẹzun gbẹtọ gbigbọnọ bo duvivi ale he yin nùdego to aga lẹ tọn to gigọ́ mẹ gbọn?’ Ṣigba, whẹpo mí nado na gblọndo kanbiọ enẹ tọn, mí dona mọnukunnujẹ nuhe Biblu dọ gando gbẹtọ gbigbọnọ kavi mẹhe whèwhín to gbigbọ-liho de go mẹ. To hosọ ehe mẹ, mí na mọ gblọndo na kanbiọ titengbe atọ̀n delẹ. (1) Etẹwẹ e zẹẹmẹdo nado yin gbẹtọ gbigbọnọ? (2) Apajlẹ tẹlẹ wẹ na gọalọna mí nado yinukọn to gbigbọ-liho? (3) Nawẹ vivẹnudido nado tindo “ayiha Klisti tọn” na gọalọna mí nado yin gbẹtọ gbigbọnọ lẹ gbọn?
ETẸWẸ E ZẸẸMẸDO NADO YIN GBẸTỌ GBIGBỌNỌ?
3. Sọgbe hẹ Biblu, vogbingbọn tẹwẹ tin to gbẹtọ agbasanọ po gbẹtọ gbigbọnọ de po ṣẹnṣẹn?
3 Apọsteli Paulu gọalọna mí nado mọnukunnujẹ nuhe e zẹẹmẹdo nado yin gbẹtọ gbigbọnọ mẹ, gbọn vogbingbọn he tin to “gbẹtọ gbigbọnọ” de po “gbẹtọ agbasanọ” de po ṣẹnṣẹn didohia dali. (Hia 1 Kọlintinu lẹ 2:14-16.) Etẹwẹ yin vogbingbọn lọ? “Gbẹtọ agbasanọ” yin mẹhe ma nọ kẹalọyi “nuhe yin gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn tọn lẹ, na nulunu wẹ yé yin na ẹn; podọ ewọ ma sọgan yọ́n yé.” To alọ devo mẹ, “gbẹtọ gbigbọnọ” yin mẹde he “nọ gbadopọnna nulẹpo,” bosọ tindo “ayiha Klisti tọn.” Paulu na mí tuli nado yin gbẹtọ gbigbọnọ. Aliho devo tẹlẹ mẹ wẹ gbẹtọ agbasanọ gbọnvona gbẹtọ gbigbọnọ te?
4, 5. Etẹlẹ wẹ nọ dohiagona gbẹtọ agbasanọ de?
4 Jẹnukọn whẹ́, mì gbọ mí ni lẹnnupọndo jijọ gbẹtọ agbasanọ de tọn ji. Jijọ he gbayipe hugan to aihọn lọ mẹ wẹ nado nọ ze agbasanu lẹ do otẹn tintan mẹ. Paulu basi zẹẹmẹ etọn taidi “gbigbọ he to nuyiwa todin to tolivẹtọ lẹ mẹ.” (Efe. 2:2) Gbigbọ enẹ nọ sisẹ́ suhugan gbẹtọ lẹ tọn nado yinuwa dile mẹhe lẹdo yé lẹ nọ wà do. Yé nọ ze ayiha yetọn do agbasalan ji. Taidi kọdetọn de, suhugan yetọn nọ wà nuhe yọ́n to nukun yedetiti tọn mẹ, bo ma nọ dovivẹnu depope nado nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn lẹ. Nuhe nọ saba duahunmẹna gbẹtọ agbasanọ zẹjlẹgo wẹ yindidi po yanwle agbasa tọn lẹ po, kavi nado yiavùnlọna nuhe ewọ lẹndọ e yin jlọjẹ emitọn lẹ.
5 Onú devo tẹwẹ sọ nọ do gbẹtọ agbasanọ de hia? Mẹhe nọ doalọ to “azọ́n agbasalan tọn lẹ” depope mẹ wẹ sọgan yin yiylọdọ gbẹtọ agbasanọ. (Gal. 5:19-21) Wekanhlanmẹ tintan Paulu tọn hlan agun Kọlinti tọn donù jijọ devo delẹ go, he nọ dohiagona mẹhe tindo pọndohlan agbasalan tọn lẹ. Jijọ ehelẹ bẹ kinklan kavi gbemanọpọ hinhẹnwa, wiwọ́ finfọndote, ode awetọ hinhẹn yì whẹ̀ nukọn, pinpẹn-nutọn matindo na tito tatọ́-yinyin tọn, gọna mẹde jijona dùdù po nùnù po hẹn. Eyin gbẹtọ agbasanọ pehẹ whlepọn lẹ, e nọ joawuna yé po awubibọ po. (Howh. 7:21, 22) Juda dọho gando mẹdelẹ go he ninọmẹ yetọn na ylan sọmọ bọ yé “ma [na] tindo gbigbọnọ-yinyin” ba.—Juda 18, 19.
6. Etẹwẹ nọ dohia dọ mẹde yin gbẹtọ gbigbọnọ?
6 Todin, etẹwẹ e zẹẹmẹdo nado yin “gbẹtọ gbigbọnọ”? To vogbingbọn mẹ na gbẹtọ agbasanọ, Jiwheyẹwhe wẹ nọ tin to otẹn tintan mẹ na gbẹtọ gbigbọnọ. Mẹhe whèwhín to gbigbọ-liho lẹ nọ dovivẹnu nado “hodo apajlẹ Jiwheyẹwhe tọn.” (Efe. 5:1) E dohia dọ yé nọ tẹnpọn nado tindo pọndohlan Jehovah tọn do whẹho lẹ ji, bo nọ pọ́n nulẹ hlan dile ewọ nọ wà do. Yé nọ mọ Jiwheyẹwhe di omẹ nujọnu tọn de. Yé nọ wà nuhe go yé pé lẹpo nado nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo Jehovah tọn lẹ, yèdọ nuhe gbẹtọ agbasanọ lẹ ma nọ wà. (Salm. 119:33; 143:10) Gbẹtọ gbigbọnọ nọ dovivẹnu nado do adà “sinsẹ́n gbigbọ tọn” lẹ hia kakati nado ze ayiha do azọ́n agbasalan tọn lẹ ji. (Gal. 5:22, 23) Nado hẹn zẹẹmẹ hodidọ lọ “gbẹtọ gbigbọnọ” tọn họnwun dogọ, lẹnnupọndo nuyijlẹdonugo ehe ji: Mẹhe bikan to ajọwiwa mẹ nọ yin yiylọdọ ajọwatọ. Mọdopolọ, mẹhe gbigbọnu lẹ kavi whẹho gbigbọmẹ tọn lẹ nọ duahunmẹna taun lẹ nọ yin yiylọdọ gbẹtọ gbigbọnọ.
7. Etẹwẹ Biblu dọ gando mẹhe whèwhín to gbigbọ-liho lẹ go?
7 Biblu dọho dagbe gando gbẹtọ gbigbọnọ lẹ go. Matiu 5:3 dọ dọ, “Ayajẹnọ wẹ mẹhe yọnẹn dọ yé tindo nuhudo gbigbọmẹ tọn lẹ, na yetọn wẹ Ahọluduta olọn tọn.” Lomunu lẹ 8:6 do ale he gbẹtọ gbigbọnọ yinyin nọ hẹnwa hia dọmọ: “Na ayiha zizedo agbasalan ji nọ dekọtọn do okú mẹ, ṣigba ayiha zizedo gbigbọ ji nọ dekọtọn do ogbẹ̀ po jijọho po mẹ.” Eyin mí ze gbigbọnu lẹ do otẹn tintan mẹ, mí nọ tin to jijọho mẹ hẹ Jiwheyẹwhe bo nọ tindo jijọho ahun mẹ tọn todin, bosọ nọ to nukọnpọnhlan ogbẹ̀ madopodo to sọgodo.
8. Naegbọn e nọ biọ vivẹnudido nado wleawuna gbigbọnọ-yinyin bosọ hẹn e go?
8 Ṣigba, aihọn owùnọ de mẹ wẹ mí to gbẹnọ te. Na mẹhe tindo pọndohlan agbasalan tọn lẹ wẹ lẹdo mí wutu, mí dona dovivẹnu nujọnu tọn nado wleawuna gbigbọnọ-yinyin bosọ hẹn e go. Eyin mẹde hẹn gbigbọnọ-yinyin etọn bu, mẹlọ nọ hùn dotẹnmẹ dote na pọndohlan ylankan aihọn ehe tọn lẹ nado gọ́ ahun etọn mẹ. Etẹwẹ mí sọgan wà nado dapana onú mọnkọtọn? Nawẹ mí sọgan whèwhín to gbigbọ-liho gbọn?
APAJLẸ DELẸ HE MẸ MÍ SỌGAN PLỌNNU SỌN
9. (a) Etẹwẹ sọgan gọalọna mí nado yinukọn to gbigbọ-liho? (b) Apajlẹ gbẹtọ gbigbọnọ tẹlẹ tọn wẹ mí na gbadopọnna?
9 Ovi de sọgan wá whèwhín eyin e nọ doayi mẹjitọ etọn lẹ go bo nọ hodo apajlẹ dagbe yetọn. Mọdopolọ, mílọsu sọgan yinukọn to gbigbọ-liho eyin mí nọ doayi mẹhe lodo to gbigbọ-liho lẹ go bo nọ hodo apajlẹ yetọn. To vogbingbọn mẹ, gbẹtọ agbasanọ lẹ yin apajlẹ avase tọn de na mí. (1 Kọl. 3:1-4) Biblu bẹ apajlẹ voovo awe enẹlẹ hẹn. Ṣigba, na yanwle mítọn wẹ nado yin gbẹtọ gbigbọnọ lẹ wutu, mì gbọ mí ni pọ́n apajlẹ dagbe susu he mí sọgan hodo. Mí na gbadopọnna apajlẹ Jakọbu, Malia po Jesu po tọn.
10. Nawẹ Jakọbu dohia dọ emi yin gbẹtọ gbigbọnọ de gbọn?
10 Tintan, mí na dọhodo apajlẹ Jakọbu tọn ji. Dile e nọ yin do na suhugan mítọn to egbehe, Jakọbu pehẹ nuhahun susu to gbẹzan etọn mẹ. E dona doakọnna nuyiwa Esau tọn lẹ, yèdọ nọvisunnu etọn he tindo pọndohlan agbasalan tọn bo jlo nado hù i. Humọ, e sọ pehẹ nuyiwa mẹbublu tọn asi-tọ́ etọn tọn lẹ, yèdọ mẹhe tẹnpọn whlasusu nado tafu i. Ṣogan, mahopọnna dọ gbẹtọ “agbasanọ” lẹ wẹ lẹdo Jakọbu, ewọ yin dawe gbigbọnọ de. E tindo yise to opagbe he yin didona Ablaham mẹ, bo ze ede jo mlẹnmlẹn nado penukundo Jen. 28:10-15) Ohó po walọyizan Jakọbu tọn lẹ po nọ dohia dọ nujinọtedo po ojlo Jiwheyẹwhe tọn lẹ po wẹ nọ duahunmẹna ẹn. Di apajlẹ, to whenue Jakọbu mọdọ ogbẹ̀ emitọn tin to owù mẹ na Esau wutu, e dọna Jiwheyẹwhe dọmọ: “Yẹn vẹ̀ we, whlẹn mi . . . Hiẹ ko dọ dọ: ‘Matin ayihaawe, yẹn na wà dagbe na we bọ yẹn nasọ hẹn kúnkan towe lẹ jideji taidi tọkẹ́n ohù tọn lẹ.’” (Jen. 32:6-12) E họnwun dọ e tindo yise to opagbe he Jehovah do na ewọ po tọgbo etọn lẹ po mẹ, bosọ jlo nado yinuwa sọgbe hẹ ojlo gọna lẹndai Jiwheyẹwhe tọn.
whẹndo he na yí adà titengbe de wà to hẹndi lẹndai Jehovah tọn mẹ lọ go. (11. Etẹwẹ dohia dọ Malia yin gbẹtọ gbigbọnọ?
11 Todin, mí na lẹnnupọndo apajlẹ devo ji, enẹ wẹ Malia tọn. Naegbọn Jehovah do de Malia nado lẹzun onọ̀ Jesu tọn? Matin ayihaawe, na ewọ yin gbẹtọ gbigbọnọ de wutu wẹ. Nawẹ mí yọ́n ehe gbọn? Hogbe pipà tọn dagbedagbe he e yizan to whenue e yì dla hẹnnumẹ etọn Zekalia po Elizabẹti po pọ́n lẹ do kunnudenu gbigbọnọ-yinyin etọn tọn hia hezeheze. (Hia Luku 1:46-55.) Hodidọ Malia tọn lẹ dohia dọ e tindo owanyi sisosiso na Ohó Jiwheyẹwhe tọn, bosọ jẹakọ hẹ Owe-wiwe Heblu tọn lẹ taun. (Jen. 30:13; 1 Sam. 2:1-10; Mal. 3:12) Sọ doayi e go dọ mahopọnna dọ ewọ po Josẹfu po ṣẹṣẹ wlealọ wẹ, yé ma tindo kọndopọ zanhẹmẹ tọn kakajẹ whenue Jesu yin jiji. Etẹwẹ enẹ dohia? E dohia dọ ojlo Jehovah tọn wẹ nọ duahunmẹna yé omẹ awe lẹ hugan pekọ hinhẹnwa na ojlo mẹdetiti tọn yetọn lẹ. (Mat. 1:25) Dile ojlẹ to yìyì, Malia nọ doayi nuhe to jijọ to gbẹzan Jesu tọn mẹ lẹ go, bo nọ na ayidonugo hodidọ nuyọnẹn tọn etọn lẹ. Humọ, ewọ “hẹn ohó ehelẹ do ahun etọn mẹ po sọwhiwhe po.” (Luku 2:51) E họnwun dọ adà he Mẹsia lọ na yiwà to lẹndai Jiwheyẹwhe tọn mẹ nọ duahunmẹna ẹn. Be apajlẹ Malia tọn ma gọalọna mí nado yọ́n lehe mí sọgan ze ojlo Jiwheyẹwhe tọn do otẹn tintan mẹ to gbẹzan mítọn mẹ do ya?
12. (a) Aliho tẹ mẹ wẹ Jesu taidi Otọ́ etọn te? (b) Nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ Jesu tọn gbọn? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)
12 Ṣigba, to gbẹtọvi he nọgbẹ̀ pọ́n lẹpo mẹ, mẹnu wẹ yin gbẹtọ gbigbọnọ ayidego tọn hugan lọ? Na nugbo tọn, Jesu wẹ. To gbẹzan po lizọnyizọn etọn po mẹ, ewọ dohia dọ apajlẹ Otọ́ emitọn Jehovah tọn wẹ emi jlo na hodo. Linlẹn, numọtolanmẹ po nuyiwa etọn lẹ po nọ taidi Jehovah tọn lẹ, podọ ewọ sọ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ ojlo po nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn lẹ po. (Joh. 8:29; 14:9; 15:10) Di apajlẹ, doayi lehe yẹwhegán Isaia basi zẹẹmẹ awuvẹmẹ Jehovah tọn do go, bo yí enẹ jlẹdo numọtolanmẹ Jesu tọn he Wẹndagbe-kantọ Malku basi kandai etọn lẹ go. (Hia Isaia 63:9; Malku 6:34.) Taidi Jesu, be mí nọ wleawufo to whelẹponu nado do awuvẹmẹ hia to whenue mí dukosọ hẹ mẹhe tin to nuhudo mẹ lẹ ya? Humọ, Jesu ze ede jo mlẹnmlẹn na azọ́n yẹwhehodidọ po wẹndagbe lọ lilá tọn po. (Luku 4:43) Numọtolanmẹ po nuyiwa ehe nkọ lẹ po wẹ nọ dohiagona gbẹtọ gbigbọnọ de.
13, 14. (a) Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ gbẹtọ gbigbọnọ egbezangbe tọn lẹ tọn mẹ? (b) Na apajlẹ de.
13 Gbọnvona apajlẹ Owe-wiwe tọn lẹ, mí sọ tindo apajlẹ gbẹtọ gbigbọnọ susu lẹ tọn to egbehe he ko basi nukọnyiyi susu to gbẹtọ-yinyin Klisti tọn nkọ didohia mẹ. Vlavo, hiẹ na ko doayi zohunhun yetọn to lizọnyizọn lọ mẹ, gbigbọ johẹmẹ tọn vonọtaun yetọn, awuvẹmẹ yetọn po jẹhẹnu dagbe yetọn devo lẹ po go. Taidi míwlẹ, yé nọ diahi hẹ awugbopo po mapenọ-yinyin po dile yé to vivẹnudo nado wleawuna jẹhẹnu jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn enẹlẹ. Rachel, yèdọ mẹmẹyọnnu de to Brésil dọmọ: “N’nọ yiwanna nado hodo aliho he mẹ mẹlẹ nọ doaṣọ́ te to aihọn lọ mẹ. Taidi kọdetọn de, nusisọ́ ṣie ma nọ to jlẹkaji sọmọ. Ṣigba, nugbo lọ pinplọn whàn mi nado dovivẹnu he e biọ nado yin gbẹtọ gbigbọnọ. Diọdo ehelẹ bibasi ma bọawu, amọ́ ayajẹ ṣie jideji, podọ gbẹzan ṣie sọ tindo lẹndai.”
Matiu 6:33, 34 mẹ. E dọmọ: “N’kudeji dọ Jehovah na penukundo go e!” Vlavo hiẹ yọ́n mẹdelẹ to agun towe mẹ he yinuwa to aliho dopolọ mẹ. Be mí ma nọ yin whinwhàn nado hodo apajlẹ nugbonọ enẹlẹ tọn, kẹdẹdile yelọsu nọ hodo Klisti tọn do ya?—1 Kọl. 11:1; 2 Tẹs. 3:7.
14 Avùnnukundiọsọmẹnu he gbọnvo de wẹ Reylene he wá sọn Philippines pehẹ. Nado diyin to gbẹ̀mẹ, e ze ayidonugo etọn lẹpo do afọdidona wepinplọn dahodaho lẹ po agbasazọ́n he pekuẹ po ji. E dọmọ: “Ojlo he n’tindo na yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ jẹ didepo ji. Ṣigba, n’wá jẹ ayidego ji dọ nude whè to gbẹzan ṣie mẹ, yèdọ nude he yin nujọnu taun hú agbasazọ́n ṣie. Enẹwutu, n’lẹ́ ayidonugo ṣie hlan Jehovah sinsẹ̀n ji whladopo dogọ.” Bẹsọn whenẹnu, Reylene ko lẹzun apajlẹ jọnun de na nuhe dù yise didohia to opagbe Jehovah tọn he tin toMÌ NỌ TINDO “AYIHA KLISTI TỌN”
15, 16. (a) Etẹwẹ mí dona wà nado taidi Klisti? (b) Nawẹ mí sọgan na dotẹnmẹ “ayiha Klisti tọn” nado yinuwado pọndohlan mítọn ji gbọn?
15 Nawẹ dopodopo mítọn sọgan hodo apajlẹ Klisti tọn gbọn? Biblu dọho gando “ayiha Klisti tọn” tintindo go to 1 Kọlintinu lẹ 2:16 mẹ. Podọ Lomunu lẹ 15:5 dotuhomẹna mí nado tindo “pọndohlan dopolọ he Klisti Jesu tindo.” Enẹwutu, nado taidi Klisti, mí dona yọ́n aliho nulẹnpọn tọn etọn bosọ yọ́n gbẹtọ-yinyin etọn to gigọ́ mẹ. Enẹgodo, e na biọ dọ mí ni hodo afọdòmẹ etọn lẹ. Jesu nọ ze ayiha do haṣinṣan etọn hẹ Jiwheyẹwhe ji. Enẹwutu, apajlẹ Jesu tọn hihodo na zọ́n bọ mí na hodo apajlẹ Jehovah tọn dogọ. Na whẹwhinwhẹ́n ehelẹ wutu, e họnwun dọ nujọnu wẹ e yin dọ mí ni plọn nado nọ lẹnnupọn di Jesu.
16 Nawẹ mí sọgan wà ehe gbọn? Devi Jesu tọn lẹ mọ azọ́njiawu etọn lẹ, sè hodidọ etọn lẹ, mọ lehe e yinuwa hẹ gbẹtọ wunmẹ lẹpo do, po lehe e yí nunọwhinnusẹ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ zan do po. Yé dọmọ: ‘Míwlẹ yin kunnudetọ nulẹpo he e wà lẹ tọn.’ (Owalọ 10:39) Ṣigba, míwlẹ ma sọgan mọ ẹn nukun sọ nukun. Etomọṣo, Jehovah gbọn owanyi dali wleawuna kandai owe Wẹndagbe tọn lẹ tọn na mí, ehe sọgan do gbẹtọ-yinyin Jesu tọn hia mí to aliho he whànmẹ taun de mẹ. Eyin mí nọ hia bo nọ lẹnayihamẹpọn do owe Biblu tọn lẹ taidi Matiu, Malku, Luku po Johanu po ji, be mí to dotẹnmẹ na ayiha Klisti tọn nado yinuwado pọndohlan mítọn ji niyẹn. Gbọnmọ dali, mí sọgan “hodo afọdòmẹ etọn lẹ pẹkipẹki,” bo ‘yí ninọmẹ apọ̀nmẹ tọn dopolọ he Klisti tindo do blagbajana míde.’—1 Pita 2:21; 4:1.
17. Nawẹ nulinlẹnpọn taidi Klisti na gọalọna mí gbọn?
17 Nawẹ pinplọn nado nọ lẹnnupọn di Klisti na gọalọna mí gbọn? Kẹdẹdile núdùdù hunsindagbe tọn lẹ nọ na huhlọn agbasa mítọn do, mí na hẹn gbigbọnọ-yinyin mítọn lodo eyin mí nọ hẹn ayiha mítọn gọ́ po linlẹn Klisti tọn lẹ po. Vudevude, mí nọ wá yọ́n nuhe Klisti na ko wà to ninọmẹ dopodopo mẹ. To godo mẹ, ehe na gọalọna mí nado nọ basi nudide he na zọ́n bọ mí na tindo ayihadawhẹnamẹnu wiwe de po nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn po. Be a ma kọngbedopọ dọ ale enẹlẹ yin whẹwhinwhẹ́n dagbe na mí nado “ze Oklunọ Jesu Klisti dogo” ya?—Lom. 13:14.
18. Etẹwẹ a plọn sọn hosọ he dọhodo gbẹtọ gbigbọnọ yinyin ji ehe mẹ?
18 Mí ko gbadopọnna nuhe e zẹẹmẹdo nado yin gbẹtọ gbigbọnọ. Mí sọ mọdọ mí sọgan plọnnu sọn apajlẹ dagbe gbẹtọ gbigbọnọ lẹ tọn mẹ. Podọ, mí plọn lehe “ayiha Klisti tọn” tintindo sọgan gọalọna mí nado yinukọn to gbigbọ-liho do. Ṣigba, adà gbigbọnọ-yinyin tọn susu devo lẹ gbẹ́ pò he ji mí dona dọhodo. Di apajlẹ, nawẹ mí sọgan gbeje obá he mẹ gbigbọnọ-yinyin mítọn lodo jẹ pọ́n gbọn? Nudevo tẹwẹ mí sọgan wà nado wleawuna gbigbọnọ-yinyin? Podọ nawẹ gbigbọnọ-yinyin mítọn dona nọ yinuwado gbẹzan egbesọegbesọ tọn mítọn ji gbọn? Hosọ he bọdego na na gblọndo kanbiọ enẹlẹ tọn.