1, 2. (a) Avase tẹwẹ ko whlẹn ogbẹ̀ mẹsusu tọn? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.) (b) Anademẹ tẹlẹ wẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nọ mọyi he sọgan whlẹn ogbẹ̀ yetọn?

“NOTE, PỌ́N, DOTOAI.” Hogbe ehelẹ ko whlẹn ogbẹ̀ mẹsusu tọn. Hugan owhe 100 die wayi, hogbe ehelẹ yin kinkan do owhlẹ dahodaho lẹ go bo yin whiwhè do fie ali dasá pinpán-gàn te lẹ to Agewaji Amelika tọn. Etẹwutu? Na mọto lẹ nikaa dasá pinpán-gàn to ojlẹ he ma sọgbe mẹ bọ pinpán he to wezun ji de na gblá yé. Na nugbo tọn, tonusisena avase enẹ ko whlẹn ogbẹ̀ mẹsusu tọn.

² Jehovah nọ wà nude he yọ́n hú ohia hihọ́ tọn lẹ whiwhè do aliji. To yẹhiadonu-liho, ewọ nọ nọte to omẹ etọn lẹ nukọn bo nọ dlẹnalọdo ali ogbẹ̀ madopodo tọn na yé, nado hẹn yé dapana owù lẹ. Humọ, e nọ yinuwa taidi lẹngbọhọtọ owanyinọ de na lẹngbọpa etọn, bo nọ dawhá hlan lẹngbọ etọn lẹ nado na yé anademẹ po avase he sọgbe lẹ po, na yé nido dapana ali he ji owù te lẹ.—Hia Isaia 30:20, 21.

3. Nawẹ whẹndo gbẹtọvi tọn wá tin to ali okú tọn ji gbọn?

³ To whenuho gblamẹ, Jehovah na nudọnamẹ kavi anademẹ tangan lẹ. Di apajlẹ to jipa Edẹni tọn mẹ, Jehovah na nudọnamẹ  he họnwun lẹ he sọgan deanana whẹndo gbẹtọvi tọn nado tindo ayajẹ bo nọgbẹ̀ kakadoi. (Gẹn. 2:15-17) Eyin Adam po Evi po setonuna anademẹ etọn wẹ, yé na ko dapana kọdetọn ylankan lẹ, enẹ wẹ gbẹzan awufiẹsa tọn he wá dekọtọn do okú matin todido fọnsọnku tọn mẹ na yé. Kakati Evi ni setonu, ewọ dotoaina ayinamẹ he taidi nuhe wá sọn kanlin tata de dè. Podọ, Adam wá dotoaina ogbè Evi tọn, yèdọ ogbè gbẹtọvi he sọgan kú de tọn. Yé omẹ awe lẹpo gbẹ́ anademẹ Otọ́ owanyinọ yetọn tọn dai. Taidi kọdetọn de, whẹndo gbẹtọvi tọn wá tin to ali okú tọn ji.

4. (a) Naegbọn nuhudo do tin dọ anademẹ devo lẹ ni yin nina to Singigọ lọ godo? (b) Nawẹ ninọmẹ yọyọ lẹ do nuhe yin linlẹn Jiwheyẹwhe tọn hia hezeheze gbọn?

⁴ To ojlẹ Noa tọn mẹ, Jiwheyẹwhe na anademẹ gbẹwhlẹngán tọn lẹ. To Singigọ lọ godo, Jehovah na nugbẹnamẹ tangan de gando ohùn go. Naegbọn nuhudo ehe tọn do tin? Na ninọmẹ yọyọ delẹ wá aimẹ wutu wẹ. Jehovah na dotẹnmẹ gbẹtọvi lẹ nado nọ dù olàn kanlin lẹ tọn. Enẹwutu, ewọ na anademẹ yọyọ lẹ dọmọ: “Olàn po ogbẹ̀ etọn po, yèdọ ohùn etọn, wẹ mì ma na dù.” (Gẹn. 9:1-4) Ninọmẹ yọyọ lọ lẹ do nuhe yin linlẹn Jiwheyẹwhe tọn gando ogbẹ̀ go hia hezeheze, yèdọ nutindo etọn. Taidi Mẹdatọ podọ Gbẹ̀namẹtọ lọ, ewọ tindo jlọjẹ nado ze osẹ́n lẹ dai gando ogbẹ̀ go. Di apajlẹ, e degbe dọ gbẹtọvi lẹ ma dona hù hatọ yetọn. Jiwheyẹwhe nọ pọ́n ogbẹ̀ po ohùn po hlan taidi onú wiwe, podọ ewọ na hẹn mẹhe gbà osẹ́n etọn gando depope to onú awe ehelẹ mẹ go nado dogbè.—Gẹn. 9:5, 6.

5. Etẹwẹ mí na gbadopọnna todin, podọ etẹwutu?

⁵ Mì gbọ mí ni gbadopọnna apajlẹ delẹ he do lehe Jiwheyẹwhe zindonukọn nado to anademẹ lẹ na to whenuho gblamẹ do hia. Dogbapọn ehe na hẹn gbemima mítọn lodo nado hodo anademẹ Jehovah tọn lẹ nado biọ aihọn yọyọ lọ mẹ.

6. Naegbọn e do yin dandannu dọ Jiwheyẹwhe ni na osẹ́n Islaelivi lẹ, podọ nawẹ yé dona yinuwa gbọn?

⁶ To azán Mose tọn gbè, nuhudo tin dọ anademẹ he họnwun lẹ ni yin nina gando walọyizan he sọgbe po aliho sinsẹ̀n-bibasi tọn po go. Etẹwutu? Na ninọmẹ yọyọ delẹ wá aimẹ whladopo dogọ wutu wẹ. Na nuhe hugan owhe kanweko donu awe, ovivi Jakọbu tọn lẹ nọgbẹ̀ to gandudu Egipti tọn glọ, yèdọ to aigba he ji sinsẹ̀n-bibasi na oṣiọ lẹ, boṣiọ lẹ, gọna nuyise po aṣa devo he nọ kọ̀n masin do Jiwheyẹwhe go lẹ po gbayipe te. To whenue omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọ́n sọn kọgbidinamẹ Egipti tọn glọ godo, nuhudo tin dọ yé ni mọ anademẹ yọyọ lẹ yí. Todin, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ na nọgbẹ̀, e ma yin taidi pipli de he tin to kanlinmọgbenu ba, ṣigba taidi akọta de he tin to edekannu to Osẹ́n Jehovah tọn kẹdẹ glọ. Owe alọdlẹndonu tọn delẹ dọ dọ hogbe Heblu tọn he yin lilẹdo “osẹ́n” wá sọn hogbe de mẹ he zẹẹmẹdo “deananamẹ, na anademẹ, na nudọnamẹ.” Osẹ́n Mose tọn yinuwa taidi adó hihọ́-basinamẹ tọn de sọta walọ gblezọn po aṣa sinsẹ̀n otò he lẹdo yé lẹ tọn po. To whenue akọta Islaeli tọn setonuna Jiwheyẹwhe, yé mọ dona etọn yí. To whenue yé gbẹ́ ewọ dai, yé jiya kọdetọn ylankan lẹ tọn.—Hia Deutelonomi 28:1, 2, 15.

7. (a) Whẹwhinwhẹ́n devo tẹ wutu wẹ Jehovah do na anademẹ omẹ etọn lẹ? (b) Nawẹ Osẹ́n lọ yinuwa taidi anademẹtọ de na akọta Islaeli tọn gbọn?

⁷ Nuhudo anademẹ lẹ tọn tin na whẹwhinwhẹ́n devo wutu. Osẹ́n lọ zinnudo diọdo titengbe de ji he na wá aimẹ gando lẹndai Jehovah tọn go. Enẹ wẹ wiwá Mẹsia lọ, yèdọ Jesu Klisti tọn. Osẹ́n lọ hẹn ẹn họnwun hugan gbede pọ́n dọ Islaelivi lẹ yin mapenọ. E sọ zinnudeji na yé dọ yé tindo nuhudo ofligọ de tọn, yèdọ avọ́sinsan pipé de he na ṣinyọnnudo ylando lẹ mlẹnmlẹn. (Gal. 3:19; Heb. 10:1-10) Humọ, Osẹ́n lọ gọalọ nado basi hihọ́na hukan whẹndo he mẹ Mẹsia lọ na wá sọn tọn, podọ nado yọ́n ewọ to whenue e na wá.  Mọwẹ, Osẹ́n lọ yinuwa taidi “anademẹtọ” he deananamẹ na ojlẹ de, yèdọ kakajẹ whenue Klisti wá.—Gal. 3:23, 24.

8. Naegbọn nunọwhinnusẹ́n he Osẹ́n Mose tọn bẹhẹn lẹ dona deanana mí?

⁸ Taidi Klistiani lẹ, mílọsu sọgan mọaleyi sọn anademẹ he Osẹ́n he yin nina akọta Islaeli tọn bẹhẹn lẹ mẹ. Gbọnna? Mí sọgan nọte bo pọ́n nunọwhinnusẹ́n voovo lẹ he to godona Osẹ́n lọ. Dile etlẹ yindọ mí ma to osẹ́n enẹlẹ glọ, mí sọgan pọ́n susu to yé mẹ hlan taidi anademẹ dejidego lẹ to gbẹzan egbesọ tọn mítọn mẹ podọ to sinsẹ̀n-bibasi mítọn hlan Jehovah mẹ, yèdọ Jiwheyẹwhe wiwe mítọn. Ewọ hẹn ẹn diun dọ osẹ́n enẹlẹ yin kinkan do Biblu mẹ, na mí nido sọgan plọnnu sọn e mẹ, bo yin anadena gbọn nunọwhinnusẹ́n lọ lẹ dali, bosọ yọ́n pinpẹn nujinọtedo yiaga walọ dagbe tọn he e bẹhẹn na Klistiani lẹ tọn. Dotoaina nuhe Jesu dọ dọmọ: “Mì ko sè bọ e yin didọ dọ, ‘Hiẹ ma dona deayọ.’ Ṣigba yẹn dọna mì dọ mẹdepope he zindonukọn nado to yọnnu de pọ́n kaka bo tindo ojlo zogbe de na ẹn ko deayọ hẹ ẹ dote to ahun etọn mẹ.” Enẹwutu, e ma yin ayọdide kẹdẹ wẹ mí dona dapana gba, ṣigba mí dona sọ dapana ojlo zanhẹmẹ tọn he na zọ́n bọ mí na jai jẹ fẹnnuwiwa mẹ.—Mat. 5:27, 28.

9. Ninọmẹ yọyọ tẹlẹ wẹ zọ́n bọ nuhudo do tin dọ Jiwheyẹwhe ni na anademẹ yọyọ lẹ?

⁹ Wiwá Jesu tọn taidi Mẹsia lọ zọ́n bọ e lẹzun dandannu dọ Jehovah ni na anademẹ yọyọ lẹ bosọ de nudevo hia gando lẹndai etọn go. Ehe yinmọ, na ninọmẹ yọyọ lẹ sọ wá aimẹ whladopo dogọ wutu. To owhe 33 W.M., Jehovah de nukundagbe etọn sọn Islaeli agbasalan tọn ji bo do e hia agun Klistiani tọn.

10. Naegbọn osẹ́n yọyọ lẹ do yin nina agun Klistiani tọn, podọ nawẹ osẹ́n ehelẹ gbọnvona dehe yin nina Islaelivi lẹ gbọn?

¹⁰ To owhe kanweko tintan whenu, omẹ Jiwheyẹwhe tọn he lẹzun Klistiani lẹ mọ nudọnamẹ yọyọ lẹ kavi nudọnamẹ he gbloada lẹ yí gando sinsẹ̀n-bibasi po walọyizan po go. Alẹnu yọyọ lọ glọ wẹ devizọnwatọ zohunhunnọ Jiwheyẹwhe tọn ehelẹ tin te. Akọta dopo gee wẹ Osẹ́n Mose tọn yin nina, enẹ wẹ Islaeli agbasalan tọn. To vogbingbọn mẹ, Islaeli gbigbọmẹ tọn na bẹ gbẹtọ he wá sọn akọta po aṣa susu lẹ po mẹ hẹn. Na nugbo tọn, “Jiwheyẹwhe ma yin mẹnukuntahopọntọ gba, ṣigba to akọta lẹpo mẹ, mẹhe nọ dibusi i bo nọ wazọ́n dodo tọn wẹ nọ yin alọkẹyi to e dè.” (Owalọ 10:34, 35) Osẹ́n Mose tọn he bẹ osẹ́n he yin kinkan do zannu ji lẹ hẹn wẹ deanana Islaeli agbasalan tọn to Aigba Pagbe tọn lọ ji. Ṣigba na Islaeli gbigbọmẹ tọn, “osẹ́n Klisti tọn” sinai do nunọwhinnusẹ́n he yin kinkan do ahun yetọn mẹ lẹ ji. “Osẹ́n Klisti tọn” na deanana Klistiani lẹ bo na hẹn ale wá na yé mahopọnna fihe yé nọ nọ̀.—Gal. 6:2.

11. Adà gbẹzan Klistiani tọn awe tẹlẹ ji wẹ “osẹ́n Klisti tọn” na yinuwado?

¹¹ Islaeli gbigbọmẹ tọn na mọ ale susugege yí sọn anademẹ he Jiwheyẹwhe nọ na gbọn Visunnu etọn gblamẹ lẹ mẹ. Ojlẹ vude jẹnukọnna whenue alẹnu yọyọ lọ yin bibasi, Jesu na gbedide titengbe awe delẹ. Tintan gando azọ́n yẹwhehodidọ tọn go. Podọ awetọ lọ zinnudo walọyizan hodotọ Jesu tọn lẹ tọn po lehe yé dona nọ yinuwa hẹ yisenọ hatọ lẹ do po ji. Anademẹ enẹlẹ tin na Klistiani lẹpo; enẹwutu anademẹ ehelẹ gando sinsẹ̀n-basitọ nugbo lẹpo go to egbehe, vlavo yé tindo todido olọn mẹ tọn kavi aigba ji tọn.

12. Diọdo tẹwẹ wá aimẹ gando azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ go?

¹² Lẹnnupọndo azọ́n yẹwhehodidọ wẹndagbe lọ tọn he Jesu na gọalọna hodotọ etọn lẹ nado wà ji. Aliho he mẹ azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ na yin wiwà te po obá he mẹ e na gbloada jẹ po yin onú yọyọ to whenẹnu. To owhe kanweko he jẹnukọn lẹ mẹ, gbẹtọ lẹ sọn akọta devo lẹ mẹ nọ yin alọkẹyi to whenue yé wá Islaeli nado sẹ̀n Jehovah. (1 Ahọ. 8:41-43) Mọ wẹ nulẹ nọ yì do whẹpo Jesu do na gbedide  he mí mọ to Matiu 28:19, 20 mẹ. (Hia.) Devi Jesu tọn lẹ yin gbedena nado “yì” gbẹtọ lẹpo dè. To Pẹntikọsti 33 W.M., kunnudenu dowhenu tọn de dohia dọ Jehovah basi diọdo vonọtaun de, enẹ wẹ yindọ azọ́n wẹndagbe-jijlá tọn na yin wiwà lẹdo aihọn pé. Gbigbọ wiwe etọn na huhlọn nudi hagbẹ 120 agun yọyọ lọ tọn nado dọhona Ju po mẹdiọzun Ju lẹ po to ogbè voovo lẹ mẹ to azọ́njiawu-liho. (Owalọ 2:4-11) Enẹgodo, aigba-denamẹ lọ gbloada yì Samalia. Podọ to owhe 36 W.M., e sọ gbloada jẹ Kosi he ma gboadà lẹ dè. Mí sọgan dọ dọ aigba-denamẹ yẹwhehodidọ tọn lọ bẹsọn Juvi pẹvide ji bo gbloada jẹ gbẹtọ susugege ji.

13, 14. (a) Etẹwẹ “gbedide yọyọ” Jesu tọn bẹhẹn? (b) Etẹwẹ mí plọn sọn apajlẹ he Jesu zedai mẹ?

¹³ Todin, mì gbọ mí ni dọhodo lehe mí dona yinuwa hẹ yisenọ hatọ lẹ do ji. Jesu na “gbedide yọyọ de.” (Hia Johanu 13:34, 35.) Gbedide ehe to tulinamẹ, e ma yin nado nọ do owanyi hia ode awetọ to nuyiwa egbesọ tọn lẹ mẹ kẹdẹ gba, ṣigba e tlẹ sọ biọ dọ mí ni wleawufo nado ze ogbẹ̀ mítọn jo do ota mẹmẹsunnu mítọn tọn mẹ. Osẹ́n Mose tọn ma zinnudo adà enẹ ji.—Mat. 22:39; 1 Joh. 3:16.

¹⁴ Jesu ze apajlẹ dagbe hugan lọ dai. E yiwanna devi etọn lẹ to aliho mẹde-yido-sanvọ́ tọn mẹ. Owanyi mọnkọtọn biọ dọ ni kú do ota devi etọn lẹ tọn mẹ, podọ Jesu wleawufo nado wàmọ. Podọ e nọ donukun dọ devi emitọn lẹ, kakajẹ míwlẹ ji, ni tindo ojlo nado wà nudopolọ. E sọgan biọ dọ mí ni jugbọn ninọmẹ sinsinyẹn de mẹ he na zọ́n bọ mí na mọ awufiẹsa, podọ vlavo bo na tlẹ kú do ota Klistiani hatọ mítọn lẹ tọn mẹ.—1 Tẹs. 2:8.

15, 16. Ninọmẹ yọyọ tẹlẹ sin vivi dù wẹ mí te to egbehe, podọ nawẹ Jiwheyẹwhe nọ deanana mí gbọn?

¹⁵ Titengbe sọn whenue gbọ́n “afanumẹ nugbonọ podọ nuyọnẹntọ lọ” ko yin dide, Jesu to awuwlena núdùdù gbigbọmẹ tọn na omẹ etọn lẹ to ojlẹ sisọ mẹ. (Mat. 24:45-47) Núdùdù ehe bẹ anademẹ titengbe lẹ he sọgbe hẹ ninọmẹ yọyọ he nọ wá aimẹ lẹ hẹn.

¹⁶ Mí to gbẹnọ to ojlẹ he Biblu ylọdọ “azán godo tọn lẹ” mẹ, podọ nukunbibia he nkọ ma ko jọ pọ́n de na wá aimẹ to madẹnmẹ din. (2 Tim. 3:1; Malku 13:19) Humọ, Satani po aovi etọn lẹ po ko yin dindlan sọn olọn mẹ bo yin ginglọn do lẹdo aigba tọn mẹ, podọ ehe dekọtọn do dindọn daho mẹ na mẹhe tin to aigba ji lẹ. (Osọ. 12:9, 12) Mí sọ yin azọ́ndena nado tindo mahẹ to azọ́n yẹwhehodidọ tọn he ma ko yin wiwà pọ́n de mẹ, ehe to kandlẹn hugan gbede pọ́n jẹ gbẹtọ lẹ po ogbè lẹ po dè!

17, 18. Nawẹ mí dona nọ yinuwa gando anademẹ he mí nọ mọyi lẹ go gbọn?

¹⁷ Mí dona nọ yí azọ́nwanu he titobasinanu Jiwheyẹwhe tọn nọ wleawu etọn na mí lẹ zan. Be hiẹ tindo ojlo nado nọ wàmọ ya? Be a nọ na ayidonugo anademẹ he mí nọ mọyi to opli mítọn lẹ ji gando lehe mí sọgan yí azọ́nwanu enẹlẹ zan do po lehe mí sọgan wàmọ bo tindo kọdetọn dagbe do po go ya? Be a nọ pọ́n onú enẹlẹ hlan taidi anademẹ he wá sọn Jiwheyẹwhe dè lẹ ya?

¹⁸ Na nugbo tọn, nado mọ dona Jiwheyẹwhe tọn yí, mí dona nọ setonuna anademẹ he mí nọ mọyi gbọn agun Klistiani tọn gblamẹ lẹpo. Gbigbọ tonusise tọn tintindo todin na gọalọna mí nado hodo anademẹ he na yin nina mí to “nukunbibia daho” lọ whenu lẹ, yèdọ nukunbibia he na sukúndona titonu ylankan Satani tọn blebu. (Mat. 24:21) Enẹgodo, mí na tindo nuhudo anademẹ yọyọ lẹ tọn nado nọgbẹ̀ to aihọn yọyọ lọ mẹ, fie nuyiwadomẹji Satani tọn depope ma na tin te.

19, 20. Owe-hihá tẹlẹ wẹ na yin hùnhùn, podọ kọdetọn tẹwẹ enẹ na hẹnwa?

¹⁹ Akọta Islaeli tọn tindo nuhudo anademẹ yọyọ lẹ tọn to Mose glọ, podọ to nukọn  mẹ agun Klistiani tọn wá tindo nuhudo dopolọ to “osẹ́n Klisti tọn” glọ. Mọdopolọ, Biblu na mí nudọnamẹ dọ owe-hihá lẹ na yin hùnhùn nado na mí anademẹ lẹ to aihọn yọyọ lọ mẹ. (Hia Osọhia 20:12.) E yọnbasi taun dọ owe-hihá enẹlẹ na bẹ nuhe Jehovah na biọ to gbẹtọvi lẹ si to ojlẹ enẹ mẹ lẹ hẹn. Gbọn owe-hihá enẹlẹ pinplọn dali, gbẹtọvi lẹpo, he bẹ mẹhe fọnsọnku lẹ hẹn na penugo nado yọ́n nuhe yin ojlo Jiwheyẹwhe tọn na yé. Matin ayihaawe, yé nasọ na mí nukunnumọjẹnumẹ dogọ gando linlẹn Jehovah tọn lẹ go. Na mẹhe na nọgbẹ̀ to Paladisi mẹ to aigba ji lẹ na yin anadena gbọn nukunnumọjẹnumẹ dogọ he yé na tindo do Ohó gbọdo Jiwheyẹwhe tọn ji dali bo nasọ mọ nudọnamẹ lẹ yí sọn owe-hihá yọyọ lọ lẹ mẹ wutu, e họnwun dọ yé na nọ yí owanyi, sisi po yẹyi po do yinuwa hẹ ode awetọ. (Isa. 26:9) Yí nukun homẹ tọn do pọ́n azọ́n mẹpinplọn tọn he na yin wiwà to anademẹ Jesu Klisti, Ahọlu lọ tọn glọ!

²⁰ Ogbẹ̀ madopodo wẹ to tepọn mẹhe na kẹalọyi “nuhe yin kinkan do owe-hihá lọ lẹ mẹ” lẹ. Jehovah na kàn yinkọ mẹhe na hẹn tenọgligo to whlepọn godo tọn lọ whenu lẹ tọn do “owe-hihá ogbẹ̀ tọn lọ” mẹ kakadoi. Yinkọ mílọsu tọn sọgan yin kinkando e mẹ! Enẹwutu, eyin mí nọ NỌTE nado gbadopọnna Ohó Jiwheyẹwhe tọn, bo nọ PỌ́N nado mọnukunnujẹ nuhe e plọn mí lẹ mẹ, bosọ nọ DOTOAI gbọn tonusisena anademẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ todin dali, mí sọgan tindo todido nado lùn nukunbibia daho lọ tọ́n, bo na to nuplọn kakadoi gando Jiwheyẹwhe nuyọnẹntọ podọ owanyinọ mítọn, Jehovah go.—Yẹwh. 3:11; Lom. 11:33.