‘NÚZINZAN dide de wẹ dawe ehe yin na mi nado hẹn oyín ṣie yì akọta lẹ, po ahọlu lẹ po dè.’ (Owalọ 9:15) Nuhe Oklunọ Jesu dọ gando mẹyọyọ de he lẹzun Klistiani, yèdọ dawe Ju lọ he wá yin yinyọnẹn taidi apọsteli Paulu go niyẹn.

Dopo to “ahọlu” enẹlẹ mẹ wẹ Ahọluigbagán Lomu tọn Néron. Etẹwẹ na yin numọtolanmẹ towe eyin a dona yiavùnlọna yise towe to ahọlu mọnkọ de nukọn? Biblu na tuli Klistiani lẹ nado hodo apajlẹ Paulu tọn. (1 Kọl. 11:1) Dopo to aliho he mẹ mí sọgan wàmọ te lẹ mẹ wẹ nado yinuwa dile Paulu wà do to whenue e tin to whẹdatẹn azán etọn gbè tọn lẹ nukọn.

Osẹ́n Mose tọn wẹ nọ deanana mẹhe to aigba Islaeli tọn ji lẹ bosọ nọ deanana walọyizan Ju budisi Jiwheyẹwhe-tọ́ lẹ tọn to fidepope he yé te. To Pẹntikọsti 33 W.M. godo, sinsẹ̀n-basitọ nugbo lẹ masọ to dandannu glọ nado yìn Osẹ́n Mose tọn ba. (Owalọ 15:28, 29; Gal. 4:9-11) Etomọṣo, Paulu po Klistiani devo lẹ po ma dọho po sisi matindo po gando Osẹ́n lọ go; ehe zọ́n bọ yé penugo nado dekunnu to lẹdo Ju lẹ tọn susu mẹ bọ mẹde ma glọnalina yé. (1 Kọl. 9:20) Na nugbo tọn, to ninọmẹ susu mẹ, Paulu yì sinagọgu lẹ mẹ, yèdọ fie e sọgan dekunnuna mẹhe yọ́n Jiwheyẹwhe Ablaham tọn lẹ te bo hẹn yé lẹnnupọn to dodonu Owe-wiwe Heblu tọn lẹ tọn ji.—Owalọ 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2.

Apọsteli lẹ de Jelusalẹm taidi ahọnkan tintan azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ tọn. Yé nọ saba plọnnumẹ to tẹmpli mẹ. (Owalọ 1:4; 2:46; 5:20) To ninọmẹ de mẹ, Paulu zingbejizọnlin yì Jelusalẹm, podọ to godo mẹ, e yin wiwle to finẹ. Mọwẹ whẹdida etọn bẹjẹeji do bọ e wá yin didohlan Lomu.

Nukun tẹwẹ aṣẹpatọ Lomu tọn lẹ na ko yí do pọ́n nuyise he Paulu to yẹwheho etọn dọ lẹ? Nado na gblọndo lọ, e na yọ́n nado doayi nukun he Lomunu lẹ nọ yí do pọ́n sinsẹ̀n lẹ to paa mẹ go. Yé ma nọ hẹn akọ̀ voovo he to ahọluigba yetọn mẹ lẹ po huhlọn po nado jo sinsẹ̀n yetọn lẹ do, adavo yé mọdọ e sọgan yin owù de na Ahọluigba lọ kavi na walọ dagbe.

 Jlọjẹ susu wẹ ahọluigba Lomu tọn na Ju lẹ. Owe de dọmọ: “Ahọluigba Lomu tọn nọ do nukundagbe hia sinsẹ̀n Ju lẹ tọn. . . . Ju lẹ tindo mẹdekannujẹ nado basi sinsẹ̀n yetọn bọ e ma nọ yin bibiọ to yé si nado sẹ̀n yẹwhe Lomu tọn lẹ. Yé sọgan yí osẹ́n yetọn zan nado deanana nuwiwa voovo lẹ to lẹdo yetọn titi lẹ mẹ.” (Backgrounds of Early Christianity) Humọ, e ma nọ yin bibiọ to yé si nado plọn awhànzọ́n. * Paulu yí adà osẹ́n Lomu tọn he basi hihọ́na nuyise Ju lẹ tọn zan nado yiavùnlọna sinsẹ̀n Klistiani tọn to aṣẹpatọ Lomu tọn lẹ nukọn.

Agọjẹdomẹtọ Paulu tọn lẹ yinuwa to aliho voovo lẹ mẹ nado sisẹ́ omẹ paa lẹ po aṣẹpatọ lẹ po nado diọnukunsọ apọsteli lọ. (Owalọ 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13) Lẹnnupọndo nujijọ dopo ji. Mẹho agun Jelusalẹm tọn lẹ sè linlin de he to yinyin hinhẹn gbayipe to Ju lẹ ṣẹnṣẹn dọ Paulu to “atẹṣiṣi sọta Mose” plọn gbẹtọ lẹ. Ehe sọgan zọ́n bọ Ju he ṣẹṣẹ lẹzun Klistiani lẹ na lẹndọ Paulu ma na sisi awuwledainanu Jiwheyẹwhe tọn lẹ. Humọ, Whẹdatẹn Daho Ju lẹ tọn sọgan wá gbèta lọ kọ̀n dọ atẹṣitọ he wá sọn sinsẹ̀n Ju lẹ tọn mẹ lẹ wẹ do sinsẹ̀n Klistiani tọn ai. Eyin enẹ jọ, Ju he kọnawudopọ hẹ Klistiani lẹ sọgan yin yasana. Yé na lẹzun mẹgbẹdai bo yin aliglọnna nado dekunnu to tẹmpli mẹ kavi to sinagọgu lẹ mẹ. Enẹwutu, mẹho agun tọn lẹ na ayinamẹ Paulu nado dohia dọ linlin enẹlẹ ma sọgbe, ehe na biọ dọ ewọ ni yì tẹmpli mẹ bo wà nude he Jiwheyẹwhe ma biọ to e si ṣigba he ma yin ylando.—Owalọ 21:18-27.

Paulu wàmọ, podọ ehe hùn dotẹnmẹ lẹ dote nado ‘yiavùnlọna wẹndagbe lọ bo hẹn ẹn lodo to osẹ́n-liho.’ (Flp. 1:7) To tẹmpli lọ mẹ, Ju lẹ fọngu bo jlo na hù Paulu. Awhàngán Lomu tọn lọ wle Paulu do gànmẹ. To whenue yé to awuwle nado hò Paulu, e dọna yé dọ tòvi Lomu tọn de wẹ emi yin. Taidi kọdetọn de, e yin didohlan Sesalea, yèdọ fie Lomunu lẹ nọ deanana Jude sọn. To dọ́n, ewọ na tindo dotẹnmẹ hundote vonọtaun lẹ nado dekunnu po adọgbigbo po to aṣẹpatọ lẹ nukọn. Ehe na ko zọ́n bọ sinsẹ̀n Klistiani tọn na yin yinyọnẹn dogọ gbọn mẹhe ma yọ́n nususu gandego lẹ dali.

Owalọ lẹ weta 24 do lehe whẹdida Paulu tọn yì do to Feliksi nukọn hia, yèdọ ayimatẹngán Lomu tọn to Jude, mẹhe ko sèhó de gando nuhe Klistiani lẹ yise go. Ju lẹ sawhẹdokọna Paulu dọ e gbàsẹ́n Lomu tọn, e whè gbau to aliho atọ̀n mẹ. Yé dọ dọ lẹdo ahọluigba lọ pé, ewọ nọ sisẹ́ Ju lẹ nado fọngu; dọ ewọ to anadena sinsẹ̀n klandovo owùnọ de; podọ ewọ to tintẹnpọn nado kọ̀n masin do tẹmpli lọ he tin to hihọ́ Lomu tọn glọ to whenẹnu go. (Owalọ 24:5, 6) Whẹsadokọnamẹ enẹlẹ sọgan dekọtọn do whẹdida okú tọn mẹ na ẹn.

Alenu wẹ e yin na Klistiani lẹ to egbehe nado gbadopọnna aliho he mẹ Paulu yinuwa gando whẹsadokọnamẹ lọ lẹ go te. E ma dú zingidi bosọ do sisi hia. Paulu dlẹnalọdo Osẹ́n lọ po Yẹwhegán lẹ po, podọ e dohia dọ emi tindo jlọjẹ nado basi sinsẹ̀n hlan ‘Jiwheyẹwhe tọgbo emitọn lẹ tọn.’ Enẹ yin jlọjẹ de he Ju devo lẹ tindo to osẹ́n Lomu tọn glọ. (Owalọ 24:14) To nukọn mẹ, Paulu penugo nado yiavùnlọna yise etọn bo dekunnu to ayimatẹngán Pọlkiu Festu he jẹ otẹn Feliksi tọn mẹ nukọn, podọ to Ahọlu Hẹlodi Aglipa nukọn ga.

To godo mẹ, na Paulu jlo dọ owhẹ̀ emitọn ni yin didá dile e jẹ do wutu, e dọmọ: “Yẹn vọ́ owhẹ̀ ṣie ylọ to Sesali dè!”—yèdọ gandutọ he tindo huhlọn hugan to ojlẹ enẹ mẹ.—Owalọ 25:11.

To nukọn mẹ, angẹli de dọna Paulu dọmọ: “Hiẹ dona ṣite to Sesali nukọn.” (Owalọ 27:24) Ahọluigbagán Lomu tọn Néron ko dọ to bẹjẹeji gandudu etọn tọn dọ emi ma na dawhẹ lẹpo emide ṣo. To owhe ṣinatọ̀n tintan gandudu etọn tọn whenu, e nọ saba de azọngban lọ na mẹdevo lẹ. Owe de na linlin dọ to whenue Néron yigbe nado dawhẹ de, họ̀nmẹ etọn titi mẹ wẹ e nọ dotoaina owhẹ̀ lọ te, yèdọ fie pipli ayinamẹtọ nukundeji he tindo numimọ susu lẹ nọ gọalọna ẹn te.—The Life and Epistles of Saint Paul.

Biblu ma dọ eyin vlavo Néron lọsu wẹ dotó Paulu bo dawhẹna ẹn kavi eyin e deazọ́nna mẹdevo nado dotó whẹ̀-vọ́-ylọ Paulu tọn bo wá dogbè na ẹn gba.  Depope he whẹho lọ yin, Paulu na ko basi zẹẹmẹ dọ emi nọ sẹ̀n Jiwheyẹwhe Ju lẹ tọn bosọ na tuli mẹlẹpo nado na mẹhe to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ gbégbò he yé jẹna. (Lom. 13:1-7; Titu 3:1, 2) E taidi dọ avùnlọyiyi Paulu tọn gando wẹndagbe lọ go to aṣẹpatọ lẹ nukọn tindo kọdetọn dagbe, na whẹdatẹn Sesali tọn tún Paulu dote wutu.—Flp. 2:24; File. 22.

Jesu dọna devi etọn lẹ dọmọ: “Mì [na] yin hinhẹn yì ayimatẹn-gán lẹ po ahọlu lẹ po nukọn, na yẹn tọn wutu, na okunnu de na yewlẹ podọ na akọta lẹ.” (Mat. 10:18) Lẹblanulọkẹyi de wẹ e yin nado yin afọzedaitọ Jesu tọn to aliho ehe mẹ. Vivẹnudido mítọn lẹ nado yiavùnlọna wẹndagbe lọ sọgan dekọtọn do awhàngbigba mẹ to whẹdatẹn lẹ. Na nugbo tọn, nudide he gbẹtọvi mapenọ lẹ basi ma nọ ‘hẹn wẹndagbe lọ lodo to osẹ́n-liho’ mlẹnmlẹn gba. Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn kẹdẹ wẹ na hẹn kọgbọ tẹgbẹ tọn wá sọn kọgbidinamẹ po mawadodo po si.—Yẹwh. 8:9; Jel. 10:23.

Etomọṣo, etlẹ yin to egbehe yinkọ Jehovah tọn sọgan yin gigopana to whenue Klistiani lẹ yiavùnlọna yise yetọn. Dile Paulu wà do, mí dona dovivẹnu ma nado nọ dú zingidi, nọ yin ahundoponọ bo nọ yin nujikudonọ. Jesu dọna hodotọ etọn lẹ dọ e ma na biọ dọ yé ni magbe ‘jẹnukọn gando lehe yé na yiavùnlọ do go, na emi na na yé ohó he yé na dọ podọ nuyọnẹn he nukundiọsọmẹtọ yetọn lẹpo to pọmẹ ma na penugo nado diọnukunsọ kavi jẹagọdo.’—Luku 21:14, 15; 2 Tim. 3:12; 1 Pita 3:15.

To whenue Klistiani lẹ yiavùnlọna yise yetọn to ahọlu lẹ, ayimatẹngán lẹ, kavi ahọluzọnwatọ devo lẹ nukọn, ehe sọgan yin dotẹnmẹ hundote dopo akàn lọ na omẹ enẹlẹ nado sè owẹ̀n Klistiani tọn lọ. Nudide whẹdatẹn tọn dagbe delẹ ko zọ́n bọ aṣẹdai sọgbe hẹ osẹ́n lẹ yin hinhẹn pọnte, bọ gbọnmọ dali mẹdekannujẹ hodidọ po sinsẹ̀n-bibasi po tọn yin hinhẹn dote. Ṣigba depope he kọdetọn whẹdida enẹlẹ tọn yin, adọgbigbo he devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nọ dohia to whẹdatẹn lẹ nọ hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn.