YISE do huhlọn he sẹhundaga. Di apajlẹ, dile etlẹ yindọ Satani jlo na hù gbigbọnọ-yinyin mítọn sudo, yise nọ hẹn mí penugo nado “ṣimiyọ́n ogá miyọ́nnọ mẹylankan lọ tọn lẹpo.” (Efe. 6:16) Eyin mí tindo yise, mí sọgan pehẹ nuhahun he taidi osó lẹ. Jesu dọna devi etọn lẹ dọmọ: “Eyin mì tindo yise he sọ okún mutaldi tọn de, mì na dọna osó ehe dọ, ‘Sẹtẹn sọn fi yì dọ́n,’ bọ e na sẹtẹn.” (Mat. 17:20) Na yise sọgan hẹn mí lodo to gbigbọ-liho wutu, e na yọ́n dọ mí ni lẹnnupọndo kanbiọ ehelẹ ji: Etẹwẹ yise yin? Nawẹ ninọmẹ ahun mẹ tọn mítọn nọ yinuwado yise mítọn ji gbọn? Nawẹ mí sọgan hẹn yise mítọn lodo gbọn? Podọ, mẹnu mẹ wẹ mí dona tindo yise te?—Lom. 4:3.

Yise bẹ nususu hẹn hú nado kudo nugbo lọ ji kavi kẹalọyi i poun, na “aovi lẹ yise ga [dọ Jiwheyẹwhe tin] bosọ sisọ.” (Jak. 2:19) To whelọnu lo, etẹwẹ yise yin?

Biblu basi zẹẹmẹ yise tọn do adà awe ji. Tintan, “yise wẹ yin nukundido dejidego nuhe mí to todo lẹ tọn.” (Heb. 11:1a) Eyin a tindo yise, a na kudeji mlẹnmlẹn dọ nuhe Jehovah dọ lẹpo yin nugbo bo nasọ mọ hẹndi. Di apajlẹ, Jehovah dọna Islaelivi lẹ dọ: “Eyin mìwlẹ sọgan doalọtena alẹnu ṣie gando okle go podọ alẹnu ṣie gando ozán go bo glọnalina okle po ozán po ma nado wá to ojlẹ sisọ yetọn mẹ wẹ, whenẹnu kẹdẹ wẹ alẹnu ṣie hẹ devizọnwatọ ṣie Davidi sọgan yin aliglọnna.” (Jel. 33:20, 21) Be a ko hanú pọ́n gbede dọ zizẹ po họyiyi owhè tọn po sọgan wá doalọte, ehe na zọ́n bọ okle po ozán po ma nasọ tin ba ya? Eyin a ma nọ tindo ayihaawe gando osẹ́n jọwamọ tọn he zọ́n bọ aigba nọ to lililẹ́ do ede ji, podọ lẹdo owhè lẹ go, be a na tindo ayihaawe dọ mẹhe yin Dowatọ osẹ́n enẹlẹ tọn sọgan hẹn opagbe he ewọ do lẹ di ya? E họnwun dọ lala wẹ!—Isa. 55:10, 11; Mat. 5:18.

Awetọ, yise wẹ “kunnudenu he họnwun onú tangan he ma yin mimọ lẹ tọn.” Yise yin zẹẹmẹ basina taidi “kunnudenu he họnwun,” kavi “kunnudenu he dutomẹji” nuhe nukun ma sọgan mọ ṣogan bọ yé ka tin nugbonugbo lẹ tọn. (Heb. 11:1b, Odò.) To aliho tẹ mẹ? Mí ni dọ dọ yọpọvu de kanse we dọ, ‘Nawẹ mì wagbọn do yọnẹn dọ jẹhọn tin?’ Dile etlẹ yindọ a ma ko mọ jẹhọn pọ́n, e yọnbasi dọ a na gọalọna ovi lọ nado lẹnnupọndo nuhe dohia dọ jẹhọn tin lẹ ji—vlavo agbọ́yíyí, nuyiwa jẹhọn tọn lẹ po mọmọ po sọyi. Eyin kunnudenu voovo he a na lẹ duto ovi lọ ji, ewọ na kẹalọyi dọ nuhe emi ma gán mọ de sọgan tin. Mọdopolọ, yise nọ sinai do kunnudenu he dolido ji.—Lom. 1:20.

Na yise nọ sinai do kunnudenu lẹ ji wutu, nado wleawuna yise, e na biọ dọ yè ni tindo “oyọnẹn he pegan nugbo tọn” whẹ́. (1 Tim. 2:4) Ṣigba, enẹ kẹdẹ ma pé. Apọsteli Paulu wlan dọmọ: “Ahun wẹ gbẹtọ nọ yí do dó yise hia.” (Lom. 10:10) E ma ko pé dọ mẹde ni kudo nugbo lọ ji poun, e sọ dona nọ yọ́n pinpẹn etọn. To whenẹnu kẹdẹ wẹ ewọ na yin whinwhàn nado do yise hia, enẹ wẹ nado yinuwa sọgbe hẹ nugbo lọ. (Jak. 2:20) Mẹhe ma yọ́n pinpẹn nugbo lọ tọn sọn ahun mẹ wá sọgan gbẹ́ kunnudenu he tlẹ dutomẹji lẹ dai, eyin ewọ nọ tẹdo  pọndohlan etọn lẹ go majomajo kavi nọ dín whẹjijọ na ojlo agbasalan tọn etọn lẹ. (2 Pita 3:3, 4; Juda 18) Abajọ to ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ, e ma yin mẹhe yí nukun do mọ azọ́njiawu lẹpo wẹ wleawuna yise. (Sọh. 14:11; Joh. 12:37) Mẹhe ahun yetọn nọ whàn yé nado kẹalọyi nugbo lọ bo gbẹ́ lalo lẹ dai lẹ kẹdẹ wẹ gbigbọ wiwe Jiwheyẹwhe tọn nọ gọalọna nado wleawuna yise.—Gal. 5:22; 2 Tẹs. 2:10, 11.

Ahọlu Davidi yin dopo to mẹhe tindo yise ayidego tọn lẹ mẹ. (Heb. 11:32, 33) Ṣigba, e ma yin mẹhe to whẹndo Davidi tọn mẹ lẹpo wẹ tindo yise mọnkọ. Di apajlẹ to gbèdopo, mẹdaho sunnu Davidi tọn Eliabi ma do yise hia to whenue e wọhẹ Davidi, na aliho he mẹ Davidi yinuwa hlan adánsin-namẹ Goliati tọn te wutu. (1 Sam. 17:26-28) Yè ma nọ ji mẹdepope po yise po; mọ mẹde ma nọ dugu etọn sọn mẹjitọ lẹ dè, enẹwutu, haṣinṣan mẹdetiti tọn he Davidi tindo hẹ Jiwheyẹwhe wẹ zọ́n bọ e do tindo yise.

To Salmu lẹ 27tọ mẹ, Davidi do lehe e wá wleawuna yise dolido mọnkọ do hia. (Wefọ 1) Davidi lẹnayihamẹpọn do nuhe jọ do e go wayi lẹ gọna lehe Jehovah yinuwa hẹ kẹntọ etọn lẹ do ji. (Wefọ 2 po 3tọ po) E yọ́n pinpẹn nuhe Jehovah wleawu etọn na sinsẹ̀n-bibasi lẹ tọn taun. (Wefọ 4tọ) Davidi basi sinsẹ̀n hlan Jiwheyẹwhe to pọmẹ hẹ yisenọ hatọ devo lẹ to gòhọtúntún mẹ. (Wefọ 6tọ) Ewọ dín Jehovah vẹkuvẹku to odẹ̀ mẹ. (Wefọ 7 po 8tọ po) Davidi sọ jlo nado yin pinplọn do aliho Jiwheyẹwhe tọn ji. (Wefọ 11tọ) Yise yin nujọnu na Davidi sọmọ bọ ewọ kàn kanbiọ ehe sè ede dọmọ: “Fie wẹ yẹn na ko te eyin n’ma tindo yise?”—Wefọ 13tọ.

A sọgan do yise dopolọ he Davidi tindo eyin a wleawuna pọndohlan po walọyizan etọn nkọ lẹ po taidi dehe yin zẹẹmẹ basina to Salmu lẹ 27tọ mẹ lẹ. To whenuena e yindọ oyọnẹn he pegan ji wẹ yise nọ sinai do, lehe a nọ plọn Ohó Jiwheyẹwhe tọn po owe sinai do Biblu ji lẹ po sọ, mọ wẹ e na bọawuna we dogọ nado wleawuna adà sinsẹ́n gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn ehe tọn do niyẹn. (Salm. 1:2, 3) Nọ yí whenu zan nado lẹnayihamẹpọn to whenue a to nuplọn. Ayihamẹlinlẹnpọn wẹ nọ hẹn ẹn yọnbasi namẹ nado wleawuna pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn. Lehe pinpẹn-nutọn towe na Jehovah siso sọ, mọ wẹ a na nọ jlo dogọ nado do yise towe hia gbọn sinsẹ̀n-bibasi hlan ewọ to opli Klistiani tọn lẹ ji po todido towe lilá na mẹdevo lẹ po gblamẹ do niyẹn. (Heb. 10:23-25) Humọ, mí nọ do yise hia eyin mí zindonukọn nado ‘nọ hodẹ̀ podọ ma nado gbọjọ gbede.’ (Luku 18:1-8) Enẹwutu, “nọ hodẹ̀ to whepoponu” hlan Jehovah, bo deji dọ ‘e to towe hòpọn.’ (1 Tẹs. 5:17; 1 Pita 5:7) Yise nọ whàn mí nado yinuwa, podọ to godo mẹ, nuyiwa mítọn lẹ nọ hẹn yise mítọn lodo.—Jak. 2:22.

To ozán he jẹnukọnna okú Jesu tọn mẹ, ewọ dọna devi etọn lẹ dọmọ: “Mì do yise hia to  Jiwheyẹwhe mẹ; mì do yise hia to yẹnlọsu mẹ ga.” (Joh. 14:1) Enẹwutu, mí dona do yise hia, e ma yin to Jehovah mẹ kẹdẹ gba, ṣigba to Jesu mẹ ga. Nawẹ mí sọgan do yise hia to Jesu mẹ gbọn? Mì gbọ mí ni pọ́n aliho atọ̀n delẹ.

Tintan, nọ pọ́n ofligọ lọ hlan taidi nunina de he Jiwheyẹwhe basi do ota towe titi mẹ. Apọsteli Paulu dọmọ: “Yẹn to [gbẹnọ] gbọn yise he yẹn tindo to Visunnu Jiwheyẹwhe tọn mẹ dali, yèdọ mẹhe yiwanna mi bo ze ede jo do ota ṣie mẹ.” (Gal. 2:20) Eyin a do yise hia to Jesu mẹ, a na kudeji nugbonugbo dọ ofligọ lọ yin bibasi do ota towe mẹ, yin dodonu de na jona ylando towe lẹ tọn, na we todido ogbẹ̀ madopodo tọn bosọ yin dohia daho hugan owanyi he Jiwheyẹwhe tindo na we tọn. (Lom. 8:32, 38, 39; Efe. 1:7) Gbọnmọ dali, a na mọ huhlọn nado duto numọtolanmẹ agọ̀ lẹ tintindo gando dewe go ji.—2 Tẹs. 2:16, 17.

Awetọ, nọ dọnsẹpọ Jehovah to odẹ̀ mẹ to dodonu avọ́sinsan Jesu tọn ji. Na ofligọ lọ wutu, mí sọgan hodẹ̀ hlan Jehovah po “awuvivo hodidọ tọn [po] na mí nido sọgan mọ lẹblanu po nukundagbe majẹhẹ po yí he na gọalọna mí to ojlẹ sisọ mẹ.” (Heb. 4:15, 16; 10:19-22) Dẹ̀hiho nọ hẹn gbemima mítọn lodo dogọ nado nọavùnte sọta mẹtẹnpọn lọ nado waylando.—Luku 22:40.

Atọ̀ntọ, nọ setonuna Jesu. Apọsteli Johanu wlan dọmọ: “Mẹhe nọ do yise hia to Visunnu lọ mẹ tindo ogbẹ̀ madopodo; mẹhe nọ vẹtolina Visunnu lọ ma na mọ ogbẹ̀, ṣigba homẹgble Jiwheyẹwhe tọn nọ gbọṣi e ji.” (Joh. 3:36) Doayi e go, Johanu dohia dọ vogbingbọn tin to yise didohia po tolivivẹ po ṣẹnṣẹn. Enẹwutu, eyin a nọ setonuna Jesu, be a to yise dohia to ewọ mẹ niyẹn. A nọ setonuna Jesu eyin a yinuwa sọgbe hẹ “osẹ́n Klisti tọn,” enẹ wẹ nuplọnmẹ po gbedide etọn lẹpo po. (Gal. 6:2) A sọ nọ setonuna Jesu eyin a hodo anademẹ he e na gbọn “afanumẹ nugbonọ podọ nuyọnẹntọ lọ” gblamẹ lẹ. (Mat. 24:45) Gbọn tonusisena Jesu dali, a na tindo huhlọn nado doakọnna nuhahun he taidi yujẹhọn lẹ.—Luku 6:47, 48.

To gbèdopo, dawe de dawhá hlan Jesu dọmọ: “Yẹn tindo yise! Gọalọna mi to fie yẹn tindo nuhudo yise tọn dogọ te!” (Malku 9:24) Dawe ehe tindo yise jẹ obá de mẹ, ṣigba ewọ gbọn whiwhẹ dali yigbe dọ emi do hudo yise tọn dogọ. Taidi dawe lọ, mímẹpo wẹ na do hudo yise tọn dogọ to ninọmẹ delẹ mẹ. Podọ, mímẹpo wẹ sọgan hẹn yise mítọn lodo todin. Dile mí ko mọ do, mí nọ hẹn yise mítọn lodo to whenue mí plọn Ohó Jiwheyẹwhe tọn bosọ lẹnayihamẹpọn deji, podọ ehe na hẹn pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn mítọn na Jehovah siso deji. Yise mítọn nasọ dohuhlọn dogọ eyin to pọmẹ hẹ yisenọ hatọ mítọn lẹ, mí nọ basi sinsẹ̀n hlan Jehovah, nọ lá todido mítọn na mẹdevo lẹ, bosọ nọ sinyẹnlin to odẹ̀ mẹ. Hú popolẹpo, to whenue mí hẹn yise mítọn lodo, mí nọ mọ ale daho hugan lọ yí. Ohó Jiwheyẹwhe tọn dotuhomẹna mí dọmọ: “Mẹyiwanna lẹ emi, mì hẹn mìde lodo to dodonu yise mìtọn he wé hugan lọ tọn ji . . . na mì nido hẹn mìde do owanyi Jiwheyẹwhe tọn mẹ.”—Juda 20, 21.