Húnhiho He Nọ Hẹn Homẹhun Jiwheyẹwhe

Húnhiho ko yin zẹẹmẹ basina taidi “anazọnwiwa jọwamọ tọn he dẹn hugan to anazọnwiwa dagbe lẹpo mẹ.” Taidi ogbè, e yin nunina titengbe de he hẹn gbẹtọvi lẹ gbọnvo na kanlin lẹ. Húnhiho nọ fọ́n numọtolanmẹ mẹtọn dote. E sọgan hẹn awuvivi wá na otó bosọ gbọṣi ayiha mẹ. Hú popolẹpo, húnhiho sọgan hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn.

DILE Biblu dohia do, Islaelivi lẹ yin mẹhe tindo nunina húnhiho tọn lẹ. Húnhiho yin “anazọnwiwa titengbe de to ojlẹ hohowhenu Biblu tọn lẹ mẹ,” wẹ Unger’s Bible Dictionary dọ. Taidi apadewhe gbẹninọ egbesọegbesọ tọn, hàngbe po hànjinu lẹ po sọawuhia to sinsẹ̀n-bibasi yetọn mẹ. Ṣigba ogbè gbẹtọvi tọn wẹ yin yiyizan gbayipe hugan.

Ahọlu Davidi de nukunmọnu lẹ sọn Levinu lẹ ṣẹnṣẹn “do azọ́n ohàn tọn ji” to gòhọtúntún lọ mẹ, whẹpo tẹmpli heyin gbigbá gbọn Sọlọmọni, visunnu etọn dali do yin kinklandowiwe. (1 Otannugbo lẹ 6:31, 32) To whenuena aki alẹnu tọn, he nọtena tintin-to-finẹ Jehovah tọn, wá Jelusalẹm, Davidi basi tito na delẹ to Levinu lẹ mẹ ‘nado hẹnwa oflin mẹ podọ nado dopẹ́ bosọ pà Jehovah.’ Yé yí “asiazọ́n hànjinu lẹ po ajalẹn lẹ po . . . po ajògàn lẹ po, [he] to núdọ gángán; . . . po opẹ̀n lẹ po” dogọ ogbè pipà tọn yetọn. Dawe ehelẹ yin ‘yiylọ gbọn oyín dali nado nọ dopẹna Jehovah, na dagbewanyi etọn tin to ote kakadoi wutu.’—1 Otannugbo lẹ 16:4-6, 41; 25:1.

Hogbe he yin dọvọdọ basina gbọzangbọzan lọ “na dagbewanyi [Jehovah tọn] to ote kakadoi” sọawuhia whla susu to Psalm mẹ, yèdọ owe Biblu tọn he tindo kọndopọ hẹ húnhiho hugan lọ. Di apajlẹ, e wleawuna adà awetọ wefọ 26 Psalm 136 tọn lẹ dopodopo. “Gliwhiwhe etọn hẹn ẹn sọgbe na nùflo gbẹtọ lẹ tọn,” wẹ weyọnẹntọ Biblu tọn dopo dọ. “Mẹlẹpo, he ko sè e, sọgan flin in.”

Nukinkan aga tọn psalm lẹ tọn do yizan gbayipe hànjinu lẹ tọn hia. Psalm 150  donu opẹ̀n, ajalẹn, akọ̀hún, hànjinu okannọ, po ajògàn po go, to yidogọmẹ na asiazọ́n hànjinu tọn lẹ. Etomọṣo, mẹdọndogo titengbe lọ wẹ ogbè gbẹtọvi tọn. Wefọ 6 dotuhomẹnamẹ dọmọ: “Mì gbọ onú he tindo gbọfufu lẹpo ni pà OKLUNỌ. [Mì pà Jah, mì gbẹtọ lẹ emi!, NW].”

To whenuena e yindọ húnhiho nọ do numọtolanmẹ mítọn lẹ hia, linlẹn aluẹmẹninọ tọn lẹ to ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ nọ whàn avigbè kavi pipà lẹ. Ṣigba, ohàn wunmẹ ehelẹ tin na hànjiji Islaeli tọn kẹdẹ. “To avigbè kavi hàngbe awubla tọn lẹ kẹdẹ mẹ wẹ hàngbe lọ na sọgbe hẹ vlavo hàngbe vivi kavi agayiyi po dowiwa po gọna nùzindonuji nùmẹ tọn heyin hogbe wiwe-ṣeke tọn,” wẹ otanwe Biblu tọn lọ Étude Perspicace des Écritures dọ. a

Jesu po apọsteli nugbonọ etọn lẹ po jihàn pipà tọn lẹ hlan Jehovah to ozán he jẹnukọnna okú Jesu tọn mẹ, matin ayihaawe to hogbe Hallel Psalm tọn lẹ jiji taidi ohàn de mẹ. (Psalm 113-118) Lehe ehe na ko hẹn devi Jesu tọn lẹ lodo sọ nado pannukọn hẹnbu Ogán yetọn tọn! Hú enẹ, gbemima yetọn nado gbọṣi devi nugbonọ Nupojipetọ wẹkẹ lọ tọn, yèdọ Jehovah tọn yinyin mẹ, dona ko siso deji dile yé jì hàngbe lọ “na dagbewanyi etọn to ote kakadoi” whla atọ́n.—Psalm 118:1-4, 29.

Klistiani fliflimẹ Efesu po Kọlọsi tọn lẹ po jì ‘psalm lẹ po ohàn pipà tọn lẹ po hlan Jiwheyẹwhe’ (to paa mẹ, “ohàn pipà tọn lẹ”). Yé yí “ohàn gbigbọnọ” lẹ dogọ ehelẹ he nọ yin jiji to ahun yetọn lẹ mẹ. (Efesunu lẹ 5:19; Kọlọsinu lẹ 3:16) Gbọn ohàn po hodidọ po dali, yé gbọn gbesisọ dali yí onù yetọn lẹ zan nado na pipà. Be Jesu ma ko lá dọ “sọn susugege ayiha mẹ tọn mẹ wẹ onù to didọ” sọn ya?—Matiu 12:34.

Húnhiho He Ma Nọ Hẹn Homẹhun Jiwheyẹwhe

E mayin húnhiho heyin nùdego to Biblu mẹ lẹpo wẹ hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn gba. Lẹnnupọndo nujijọ he wá aimẹ to Osó Sinai kọ̀n ji, fie Mose to Osẹ́n lẹ yí te, he bẹ Gbedide Ao lẹ hẹn. To whenuena Mose jẹte sọn osó lọ ji, etẹwẹ e sè? “E mayin ogbè yé he to abobo dó na awhàngbigba gba,” “mọ e ma sọ yin ogbè yé he to awhádo na yinyin gbigbàdo tọn gba,” ṣigba “hùnhlún yé he to hànji lẹ tọn wẹ.” Ehe yin húnhiho heyin kinkọndopọ hẹ boṣiọ-sinsẹ̀n, yèdọ nuyiwa de he fọ́n homẹgble Jiwheyẹwhe tọn dote bosọ dekọtọn do okú nudi hànjitọ 3 000 mọnkọtọn lẹ tọn mẹ.—Eksọdusi 32:18, 25-28.

Dile etlẹ yindọ gbẹtọvi lẹ sọgan pà, jihàn, bosọ duvivi ohàn wunmẹ lẹpo tọn, enẹ ma dohia dọ ehe lẹpo wẹ nọ hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn gba. Naegbọn e do yin mọ? Klistiani apọsteli Paulu basi zẹẹmẹ dọmọ: “Omẹ pó wẹ waylan, bosọ whete do gigo Jiwheyẹwhe tọn go.” (Lomunu lẹ 3:23) Hùnwhẹ vijiji kosi tọn lẹ, sinsẹ̀n-nuplọnmẹ jọmaku alindọn gbẹtọvi tọn tọn, po yẹyidogona Malia taidi “onọ̀ Jiwheyẹwhe tọn” po nọ saba sọawuhia taidi hosọ hànjigbán lẹ tọn. Etomọṣo, nuyise po nuyiwa ehelẹ po ma na yẹyi Jiwheyẹwhe nugbo lọ gba, na yé jẹagọdo nuhe yin didehia to Ohó gbọdo etọn, Biblu mẹ wutu.—Deutelonomi 18:10-12; Ezekiẹli 18:4; Luku 1:35, 38.

Nudide Nuyọnẹn Húnhiho Tọn Bibasi

Nudide ohàn he tin-to-aimẹ lẹ tọn sẹhundaga taun. Apà hànjigbán lẹ tọn nọ yin awuwlena nado whàn nuhọ̀tọ́ lẹ nado họ̀ hànjigbán wunmẹ lẹpo. Ṣigba eyin sinsẹ̀n-basitọ Jiwheyẹwhe tọn de jlo na hẹn homẹ Etọn hùn, e dona yí mẹdehihọ́ zan bosọ yí nuyọnẹn do ṣinyan nado dapana hàngbe nùmẹ tọn po hànjinu tọn lẹ po he yin gbigbọdo gbọn nuyise sinsẹ̀n lalo tọn lẹ dali kavi zinnudo fẹnnuwiwa po aovinuwiwa lẹ po ji.

Albert, he ko sẹ̀n taidi Klistiani mẹdehlan de to Aflika to ojlẹ de mẹ wayi, yigbe dọ emi tindo dotẹnmẹ hundote vude nado hò piano to finẹ. Ṣigba, e penugo nado dotoai whlasusu na agbán vude he tindo ohàn he dite he e ko hẹn yì lẹ. To kọlilẹ yì otò etọn mẹ, Albert todin nọ dla agun Klistiani tọn lẹ pọ́n taidi nugopọntọ tomẹyitọ de. Ojlẹ he e tindo nado dotoaina húnhiho tindo dogbó. “Hànjitọ he yẹn yiwanna hugan wẹ Beethoven,” wẹ e dọ. “To owhe lẹ gblamẹ, yẹn ko bẹ agbán etọn susu pli.” Todidoaina ehelẹ ko hẹn ayajẹ susugege de wá na ẹn. Na nugbo tọn, omẹ dopodopo tindo húnhiho he e yiwanna, ṣigba taidi Klistiani lẹ mí dona hẹn ayinamẹ Paulu tọn do ayiha mẹ dọmọ: “Eyin mì to dùdù, kavi eyin mì to nùnù, kavi nudepope mì to wiwà, mì nọ wà popo hlan gigo Jiwheyẹwhe tọn.”—1 Kọlintinu lẹ 10:31.

 Húnhiho po Klandowiwe Po

Nuhe Susie yiwanna hugan wẹ húnhiho. “Yẹn jẹ piano hò ji to owhe 6-mẹvi mẹ, violon to owhe 10 mẹ, podọ to godo mẹ ajalẹn to owhe 12-mẹvi mẹ,” wẹ e dọ. To godo mẹ Susie yì Wehọmẹ Daho Hànjiji tọn to Londres, Angleterre, nado plọn ajalẹn hihò. E plọnnu na owhe ẹnẹ to ajalẹn-hotọ he diyin Espagne tọn de glọ gọna owhe dopo devo dogọ to Wehọmẹ Húnhiho Paris tọn mẹ, bo mọ gbedewema de yí to húnhiho mẹ gọna gbedewema devo lẹ na ajalẹn hihò po piano pinplọnmẹ po.

Susie wá kọnawudopọ hẹ agun Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn de to Londres. E mọ ojlo po owanyi nujọnu tọn po to Kunnudetọ hatọ lẹ ṣẹnṣẹn to finẹ. Vudevude, owanyi etọn hlan Jehovah jideji, bọ zohunhun etọn na sinsẹ̀nzọn etọn whàn ẹn nado dín aliho lẹ nado sẹ̀n ẹn. Ehe dekọtọn do klandowiwe po baptẹm po mẹ. “Yíyí hànjiji do basi agbasazọ́n gbẹzan tọn de yin aliho gbẹzan mẹdeklandovo tọn, enẹwutu gbẹzan klandowiwe tọn mayin nubajonọmẹ de na mi gba,” wẹ Susie dọ. Ojlẹ he e nọ yizan na hànjiji etọn lẹ depò dile e to mahẹ tindo to lizọnyizọn Klistiani tọn heyin yẹwheho wẹndagbe Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn didọ mẹ to tonusise na gbedide Jesu tọn mẹ.—Matiu 24:14; Malku 13:10.

Todin he e nọ yí ojlẹ he tindo dogbó de zan to húnhiho mẹ, etẹwẹ yin numọtolanmẹ etọn? “Yẹn nọ tindo numọtolanmẹ flumẹjijẹ tọn vude to whedelẹnu dọ yẹn ma tindo ojlẹ he pé nado plọn hànjiji gba,” wẹ e yigbe dọ, “ṣigba yẹn gbẹsọ nọ hò hànjinu ṣie lẹ bosọ nọ duvivi húnhiho tọn. Húnhiho yin nunina de sọn Jehovah dè. Yẹn nọ duvivi etọn taun todin he yẹn ko ze sinsẹ̀nzọn etọn do otẹn tintan mẹ to gbẹzan ṣie mẹ.”—Matiu 6:33.

Húnhiho He Nọ Pagigona Jiwheyẹwhe

Albert po Susie po to pọmẹ hẹ nudi Kunnudetọ Jehovah tọn livi 6 devo lẹ nọ pà Jiwheyẹwhe to húnhiho mẹ to gbesisọmẹ. To opli Klistiani tọn he nọ yin bibasi to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mẹ to aigba 234 lẹ ji whenu, yé nọ bẹjẹeji bosọ nọ hẹn opli yetọn lẹ wá vivọnu gbọn ohàn lẹ jiji hlan Jehovah dali, to fie e yọnbasi te lẹ. To hàngbe lẹ mẹ, yèdọ hàngbe vivi whanpẹnọ he yin zize sinai do hogbe Owe-wiwe tọn lẹ ji to Jehovah Jiwheyẹwhe pipà mẹ.

Mẹhe wá lẹpo wẹ nọ ze ogbè yetọn lẹ yiaga nado jihàn po zohunhun po dọ Jehovah yin Jiwheyẹwhe mẹtọnhopọntọ de (Ohàn 44). Yé nọ jihàn pipà tọn de hlan Jehovah (Ohàn 190). Ohàn yetọn lẹ nọ do ayajẹ po azọngban mẹmẹsunnu-yinyin tọn lẹ po, gbẹninọ Klistiani tọn, po jẹhẹnu Klistiani tọn lẹ po hia. Dehe yidogọna awuvivi yetọn wẹ wunmẹ húnhiho voovo he Kunnudetọ lẹ sọn Asia, Australie, Europe, gọna Agewaji po Hùwaji Amelika tọn lẹ po yizan to whenuena yé to hàngbe vivi ehelẹ pà lẹ. b

“Mì ji ohàn yọyọ de hlan OKLUNỌ: mì jihàn hlan OKLUNỌ, mì aigba lẹpo. Mì jihàn hlan OKLUNỌ, mì dona oyín etọn,” wẹ yin hogbe bẹjẹeji tọn ohàn gigonọ de tọn heyin kinkàndai to azán psalm-kàntọ lọ tọn gbè. “Mì nọ dọyẹwheho whlẹngán etọn tọn gbepogbe. Mì lá gigo etọn to kosi lẹ ṣẹnṣẹn, azọ́njiawu etọn to gbẹtọ lẹ ṣẹnṣẹn.” (Psalm 96:1-3) Ehe wẹ yin nuhe Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ to wiwà to lẹdo towe mẹ, podọ yé basi oylọ na we nado kọnawudopọ to ohàn pipà tọn ehelẹ jiji mẹ. Hiẹ na yin kuavọdona to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn yetọn lẹ mẹ, fie hiẹ sọgan plọn lehe hiẹ sọgan pà Jehovah to ohàn he pagigona ẹn lẹ mẹ te.

[Nudọnamẹ Odò Tọn Lẹ]

[Yẹdide to weda 28]

Ohàn pipà tọn lẹ jiji hlan Jehovah