To Whenuena Abọẹninọ Nọ Do Alọkẹyi Hia

OWE lọ Betrayal—⁠German Churches and the Holocaust yí ahundopo do dọhodo azọngban he sinsẹ̀n yí wà to gandudu Nazi tọn mẹ ji. “Godoninọna gandudu lọ yin nuhe gbayipe to Klistiani lẹ ṣẹnṣẹn,” wẹ owe lọ lá dọ, “podọ suhugan yetọn gboawupo nado fọ́n agọjẹdomẹ depope dote na homẹkẹndido Juvi lẹ. Abọẹninọ, to whẹho ehe mẹ, dọho yiaga taun.

Etẹwẹ dọ̀n mẹhe ylọ yede dọ Klistiani lẹ dogo hlan gandudu Nazi tọn? Owe lọ basi zẹẹmẹ dọ, mẹsusu yin kiklọ gbọn “mẹdọnsẹpọ [Hitler tọn] heyin tonusisena osẹ́n po titojininọ po hlan otò Allemagne tọn” dali. E dọmọ: “E jẹagọdo yẹdide fẹnnuwiwa tọn, ogalilọ, hòdide, zanhẹmẹ to omẹ vijinu dopolọ lẹ tọn ṣẹnṣẹn, po walọ ‘gblezọn’ aihundida egbezangbe tọn lẹ po, podọ e na nunina gànvẹẹ akuẹgegenu tọn, fataka, po sika po tọn hlan yọnnu he ji ovi ẹnẹ, ṣidopo, po ṣinatọn po lẹ, bo gbọnmọ dali to tulina yé nado gbọṣi azọngban aṣa tọn yetọn mẹ to whégbè. Mẹdọndogo hlan nuhọakuẹ aṣa tọn ehe, gọna huhlọn awhànfunfun otò tọn he Hitler wleawuna to gbeyiyi mẹ hlan winyandomẹ akọta tọn he alẹnu Gbekọndopọ Versailles tọn hẹnwa lọ, hẹn Gandudu Nazi tọn yin nuhe dọ̀n mẹsusu dogo, etlẹ yin, suhugan Klistiani lẹ tọn to Allemagne.”

Pipli dopo gbọnvo taun. Linlinwe Betrayal doayi e go dọ “Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ gbẹ́ nado tindo mahẹ to danuwiwa mẹ kavi nado yí huhlọn awhànfunfun tọn zan.” Gbọnmọ dali, ehe hẹn mẹgbeyinyan vẹadi de wá pipli pẹvi ehe ji, bọ susu to hagbẹ etọn lẹ mẹ yin zizedlan do oslá yasanamẹ tọn lẹ mẹ. Ṣogan, mẹdevo lẹ he sọalọakọ́n nado yin hodotọ Klisti tọn lẹ ma yí nudepope wà gba. Owe lọ yidogọ dọmọ: “Katoliki lẹ po Plọtẹstant lẹ po to paa mẹ do kanyinylan susu hia hugan awuvẹmẹ hlan Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ, podọ yé kẹalọyi linlẹn kanyinylan Nazi tọn lẹ hugan Kunnudetọ he gbẹ́ awhàn dai gbidigbidi lẹ.” Matin ayihaawe abọẹninọ yetọn yidogọna nuyiwahẹmẹ agọ̀ lọ hlan Kunnudetọ lẹ to gandudu Nazi tọn glọ.

Dile mahẹ tintindo ṣọṣi lẹ tọn to tonudidọ Nazi tọn mẹ zindonukọn nado yin asisa nudindọn sinsinyẹn de tọn, linlinwe Betrayal ylọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ dọ “pipli sinsẹ̀n tọn he gbẹ́ nado kẹalọyi kavi kọngbedopọ hẹ gandudu lọ.”