Yẹn Ko Duvivi Onú Dagbe Susu Tọn

Dile e yin didọ gbọn Arthur Bonno dali

NUJIJỌ ehe wá aimẹ to 1951. Plidopọ agbegbe tọn de ji wẹ yẹn po asi ṣie Edith po te to whenue mí sè nulila de dọ opli de na tin na mẹhe tindo ojlo to sinsẹ̀nzọn mẹdehlan tọn mẹ lẹ.

“Gbọ mí ni yì sè nuhe yé jlo na dọ!” wẹ n’dọna ẹn.

Edith gblọn dọmọ: “Arthur, opli enẹ ma yin mítọn!”

“Wá mí ni yì Edith, mí na dotoai poun wẹ be.”

To vivọnu opli lọ tọn, alọdowemẹwe na Wehọmẹ Giliadi tọn yin mimá.

“Gbọ mí ni kanwe gọ́ yé” wẹ n’dọ po jeje po.

“Arthur, bọ whẹndo mítọn lẹ lo?”

To nudi owhe dopo daa to plidopọ enẹ godo, mí yì Wehọmẹ Giliadi tọn bo yin azọ́ndena nado yì sẹ̀n to Équateur, to Hùwaji Amelika tọn.

Dile hiẹ sọgan ko mọ to hodọdopọ he yẹn po asi ṣie po tindo to plidopọ enẹ ji mẹ do, yẹn nọ tẹdo linlẹn ṣie lẹ go bo nọ mọdọ nudepope ma sọgan glo mi eyin n’magbe etọn. Ṣigba, Edith ma nọ jẹtukla bosọ nọ nọ̀ jlẹkaji. Tòpẹvi Pennsylvanie tọn de he nọ yin Elizabeth mẹ wẹ e whẹ́n te to États-Unis, podọ e ma ko tọ́nyi fie dẹn do whégbè kavi mọ jonọ de pọ́n. E vẹawuna ẹn nado jo whẹndo etọn do. Etomọṣo, e yí ahun lẹpo do kẹalọyi azọ́ndenamẹ lọ nado yì sẹ̀n to tògodo. To 1954, mí wá Équateur, podọ finẹ wẹ mí to sinsẹ̀n te di mẹdehlan kakajẹ din. Mí duvivi onú dagbe susu tọn to owhe he mí yizan to finẹ lẹ mẹ. Be hiẹ jlo na yọ́n delẹ to yé mẹ ya?

Ojlẹ Ayajẹ Tọn He Mí Ma Sọgan Wọn Lẹ

Quito he yin tatọ́-tònọ otò lọ tọn wẹ mí yin azọ́ndena do jẹnukọn, yèdọ tòdaho de he to Osó Andes tọn he yiaga na nudi mẹtlu 2850 lẹ ji. Azán awe wẹ e yí to mí si nado do pinpán po agbànbẹhun po sọn tòdaho Guayaquil he tin to huto mẹ wá fie mí yin azọ́ndena do—yèdọ gbejizọnlin de he agahun nọ basi to nukunwhiwhe 30 mẹ to egbehe! Mí sẹ̀n to Quito na owhe ẹnẹ he mí ma sọgan wọn. Enẹgodo, to 1958 mí sọ duvivi onú dagbe  devo tọn: Mí yin oylọ-basina nado sẹ̀n taidi nugopọntọ lẹdo tọn.

To ojlẹ enẹ mẹ, lẹdo pẹvi awe poun wẹ tin to otò lọ blebu mẹ. Enẹwutu, gbọnvona agun lẹ didlapọn, mí nọ yí osẹ susu zan nado dọyẹwheho to tòpẹvi Inde-nù lẹ tọn lẹ mẹ fie Kunnudetọ depope ma te. Ohọ̀ pẹvi he ma tindo fleṣe lẹ wẹ nọ saba yin gbigbá to gbétatò lọ lẹ mẹ, bọ nude ma nọ nọ̀ yé mẹ hugan akanma dopo poun. Mí hẹn apotin owhlẹ tọn de he mẹ adògbẹ́ he nọ zan amì, nudàzẹ́n, agbán lẹ, basia, adọzanji-vọ̀ lẹ, múdọ, avọ̀, linlinwe hoho lẹ, po onú devo lẹ po te. Mí nọ yí linlinwe lọ lẹ do sú odò he tin to adó mẹ lẹ na ajaka lẹ ni ma do biọ họmẹ blo.

Dile etlẹ yindọ abò lọ lẹ mẹ nọ dózin bo kudiho, mí ma sọgan wọn hodọdopọ he mí nọ tindo to zánmẹ lẹ dile mí sinai do akanma ji bo to onú kleun he mí dà to adògbẹ́ mítọn ji de dù. Na gbẹtọ-yinyin ṣie zọ́n bọ n’nọ yawu dọho whẹpo do lẹnnupọn wutu, to whedelẹnu, asi ṣie nọ yí ojlẹ abọẹninọ tọn enẹlẹ zan bo nọ dọ aliho dagbe he mẹ yẹn sọgan ko dọhona mẹmẹsunnu he mí dlapọn lẹ po zinzin po te. N’nọ dotoaina ẹn bọ dlapọn ṣie lẹ wá lẹzun asisa tulinamẹ tọn dogọ. Mọdopolọ, eyin n’mọhodọdo mẹde go, e nọ gbẹ́ nado doalọ to hodọdopọ lọ mẹ. Gbọnmọ dali, n’plọn nado tindo pọndohlan dagbe gando mẹmẹsunnu ṣie lẹ go. Enẹwutu, suhugan hodọdopọ mítọn lẹ tọn to zánmẹ nọ sinai do nuhe mí plọn to hosọ Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn mẹ lẹ po numimọ he mí tindo to lizọnyizọn kunnudegbe tọn mẹ to azán lọ gbè lẹ po ji. Lehe numimọ he mí tindo enẹlẹ jiawu do sọ!

Lehe Mí Wagbọn Do Mọ Carlos

To tòpẹvi Jipijapa tọn mẹ to whèyihọ-waji Équateur tọn, yinkọ jlodotọ de tọn yin nina mí—yèdọ Carlos Mejía, ṣigba adlẹsi etọn ma yin nina mí dogọ. To whenue mí tọ́n sọn ohọ̀ he mí haya mẹ to afọnnu, mí ma yọ́n fie mí na bẹ mẹlọ dindin sọn, enẹwutu mí ze ali dopo poun. E biọ dọ mí ni nọ dapana odò susu he mẹ ogbọ̀n tin te to ali lọ ji, na jikun sinsinyẹn he ja to ozán he jẹnukọn mẹ wutu. N’to zọnlinzin to nukọnna asi ṣie, bọ to ajiji mẹ, n’sè ogbè de ylọ mi sọn godo po awubla po dọmọ, “Arthur!” N’lilẹ́ bo mọ Edith to ogbọ̀n mẹ bọ ogbọ̀n lọ hẹn ẹn jẹ kligonu. E whẹ́n kikò na mi sọmọ bọ eyin e ma yindọ nukunmẹ etọn kúṣiọ wẹ, n’na ko bẹ nukiko.

N’penugo nado dọ̀n ẹn tọ́n, ṣigba afọpa etọn lẹ gbọṣi ogbọ̀n lọ mẹ. Visunnu po viyọnnu de po to nujijọ lọ pọ́n, enẹwutu n’dọna yé dọmọ, “N’na na mì akuẹ eyin mì de afọpa lọ lẹ sọn ogbọ̀n lọ mẹ.” To afọdopolọji, yé de afọpa lọ lẹ tọ́n, ṣigba e pò fie Edith na klọ afọ te. Onọ̀ ovi lọ lẹ tọn he to nujijọ lọ pọ́n ylọ mí biọ whégbè bo gọalọna asi ṣie nado klọ afọ dile ovi lọ lẹ to afọpa he kudiho lọ lẹ klọ. Whẹpo mí nado dedo, onú dagbe de jọ. N’kanse nawe lọ eyin ewọ yọ́n fie mí sọgan mọ dawe he nọ yin Carlos Mejía te. E paṣa ẹ bọ e dọ dọ, “Asu ṣie wẹ.” To ojlẹ vude godo, plọnmẹ Biblu de bẹjẹeji, podọ hagbẹ whẹndo lọ tọn lẹpo wá yí baptẹm to godo mẹ. To owhe delẹ godo, Carlos, asi etọn po awe to ovi yetọn lẹ mẹ po lẹzun gbehosọnalitọ titengbe.

Gbejizọnlin He Vẹawu lẹ po Johẹmẹ He Whànmẹ Po

Gbejizọnlin bibasi taidi nugopọntọ lẹdo tọn bẹ avùnnukundiọsọmẹnu lẹ hẹn. Mí nọ do ohún, pinpán, agbànbẹhun, tọjihun po agahun pẹvi lẹ po. To gbèdopo, John McLenachan he sẹ̀n taidi nugopọntọ agbegbe tọn po asi etọn Dorothy po zọnhẹ mí to gbejizọnlin de whenu nado yì dọyẹwheho to gbétatò he mẹ yè nọ hù whèvi te lẹ mẹ sẹpọ dogbó Colombie tọn. Mí do tọjihun he tindo maṣinu de. Gbòwle (requin) he klo sọ tọjihun lọ lẹ to apá mítọn gbọn! Kiklo gbòwle lọ lẹ tọn tlẹ dobuna tọjihun-kùntọ numimọ lọ sọmọ bọ e gọ̀hún do agé go.

Etomọṣo, avùnnukundiọsọmẹnu he mí pehẹ to whenue mí to sinsẹ̀n taidi nugopọntọ lẹdo tọn ma vẹna mí. Mí wá yọ́n mẹmẹsunnu walọ dagbenọ he nọ hẹjómẹ lẹ. Whlasusu  wẹ whẹndo he yí mí lẹ nọ tẹkudeji dọ mí ni dùnú whla atọ̀n to gbèdopo, ṣigba yewlẹ nọ dùnú whla dopo gee. Kavi yé nọ hẹn mí nado mlọn akanma dopo gee he to owhé lọ gbè ji, ṣigba yewlẹ nọ mlọn kọmẹ. Asi ṣie nọ saba dọ dọ, “Mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu vivẹ́ ehelẹ po gọalọna mí nado mọdọ onú vude poun sin nuhudo wẹ mí tindo nado nọgbẹ̀.”

“Mí Ma Jlo Dọ Nude Ni Gbọ Mí Go”

To 1960, mí sọ duvivi onú dagbe devo tọn—na mí yin oylọ-basina nado wá sẹ̀n to wekantẹn alahọ Guayaquil tọn. To whenue yẹn to azọ́nwa to wekantẹn he nọ penukundo titojininọ onú lẹ tọn go, Edith to sinsẹ̀nzọnwa to agun de mẹ he ma dẹn do alahọ lọ. N’ma lẹn pọ́n gbede dọ n’sọgan wazọ́n to wekantẹn bo nọ mọdọ n’ma sọgan pé e go, ṣigba dile Heblu lẹ 13:21 dohia do, Jiwheyẹwhe nọ “yí onú dagbe lẹpo do hẹn [mí] penugo nado wà ojlo etọn.” To owhe awe godo, n’yin oylọ-basina nado yì wehọmẹ osun ao tọn de to Bẹtẹli Brooklyn tọn to New York. To ojlẹ enẹ mẹ, e nọ yin bibiọ to asi lẹ si nado gbọṣi fie yé yin azọ́ndena do. Asi ṣie mọ wekanhlanmẹ de yí sọn Brooklyn. E yin bibiọ to e si nado yí sọwhiwhe do lẹnnupọn eyin ewọ na yigbe dọ asu etọn ni jo e do na osun ao lọ lẹ.

Edith na gblọndo dọmọ: “N’yọnẹn dọ ehe ma na bọawu, ṣigba mí deji dọ Jehovah na gọalọna mí nado pehẹ nuhahun depope he sọgan wá mí ji. . . . Mí ma jlo dọ nude ni gbọ mí go, yèdọ lẹblanulọkẹyi depope he na yin zizedo nukọnna mí kavi dotẹnmẹ hundote depope he na hẹn mí pegan dogọ nado hẹn azọngban mítọn lẹ di.” To whenue n’tin to Brooklyn, asi ṣie nọ kanwehlan mi to osẹ lẹpo mẹ.

Sinsẹ̀nzọnwiwa to Pọmẹ hẹ Yisenọ Hatọ Nugbonọ Lẹ

To 1966, na nuhahun agbasalilo tọn lẹ wutu, yẹn po Edith po lẹkọyi Quito, fie mí gọ̀ sinsẹ̀nzọn mẹdehlan tọn bẹjẹeji te to pọmẹ hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹdo lọ tọn lẹ po. Omẹ ehelẹ nọ hẹn tenọgli go taun!

Mẹmẹyọnnu nugbonọ de tindo asu mayisenọ de he nọ hò e whẹwhẹ. To afọnnu ogàn ṣidopo mẹ to gbèdopo, mẹde ylọ mí bo dọna mí dọ e ko sọ yin hihò. N’họ̀nwezun yì owhé mẹmẹyọnnu lọ tọn gbè. To whenue n’mọ ẹn, n’ma sọgan yise. E mlọnai to akanma ji bọ agbasa etọn lẹpo wẹ jí bosọ zún. Asu etọn yí opò akiza tọn de do hò e kaka bọ opò lọ wẹ́n do awe. To nukọn mẹ to azán enẹ ji, n’wá mọ dawe lọ to whégbè bo dọna ẹn dọ danú wẹ e wà. E vẹvẹ taun.

To bẹjẹeji owhe 1970 lẹ tọn, ninọmẹ agbasalilo ṣie tọn pọnte bọ mí gọ̀ azọ́n nugopọntọ tọn bẹ. Tòdaho Ibarra tọn yin dopo to lẹdo he mí nọ dlapọn lẹ mẹ. To whenue mí dla tòdaho enẹ pọ́n sẹpọ vivọnu owhe 1950 lẹ tọn, Kunnudetọ awe gee wẹ tin to finẹ, enẹ wẹ mẹdehlan de po mẹmẹsunnu lẹdo lọ tọn dopo po. Enẹwutu, homẹ mítọn hùn nado mọ mẹyọyọ susu he ko kọnawudopọ hẹ agun lọ.

Whla tintan he mí yì opli to finẹ, Mẹmẹsunnu Rodrigo Vaca deanana adà opli lọ tọn de he bẹ mahẹ tintindo mẹplidopọ lẹ tọn  hẹn. Whedepopenu he e kàn kanbiọ de sè, mẹplidopọ lẹ nọ dawhá dọ “Yo, yo!” (enẹ wẹ Yẹn, yẹn) kakati nado nọ ze alọ. E paṣa yẹn po Edith po bọ mí pọ́n mídelẹ. N’kanse dee dọ, ‘Etẹwẹ to jijọ?’ To nukọn mẹ, mí wá sè dọ nukuntọ́nnọ wẹ Mẹmẹsunnu Vaca, ṣigba e nọ yọ́n ogbè hagbẹ agun lọ tọn lẹ tọn to whenue yé dọho. Lẹngbọhọtọ he yọ́n lẹngbọ etọn lẹ ganji de wẹ ewọ yin! Ehe flin mí nuhe Jesu dọ to Johanu 10:3, 4, 14 mẹ gando Lẹngbọhọtọ Dagbe lọ po lẹngbọ lẹ po he yọ́n ode awetọ ganji go. To egbehe, agun he nọ do Espagne-gbè ṣidopo, agun he nọ do Quichua-gbè dopo, po agun he nọ zan ogbè alọ-yido-dọho tọn dopo po wẹ tin to Ibarra. Mẹmẹsunnu Vaca zindonukọn nado to sinsẹ̀n po nugbonọ-yinyin po taidi mẹho podọ gbehosọnalitọ titengbe de. a

Mí Dopẹ́ Na Dagbewà Jehovah Tọn

To 1974, mí mọ dohia dagbewanyi Jehovah tọn devo to whenue mí yin oylọ-basina nado lẹkọwa Bẹtẹli, fie n’vọ́ yin azọ́ndena nado wazọ́n to wekantẹn he nọ penukundo titojininọ onú lẹ tọn go te bo wá lẹzun dopo to Wedegbẹ́ Alahọ tọn mẹ to godo mẹ. Edith wazọ́n to nudatẹn to tintan whenu, podọ to godo mẹ, e jẹ azọ́nwa ji to wekantẹn he nọ penukundo wekanhlanmẹ lẹ go kakajẹ egbé.

To owhe lẹ gblamẹ, homẹ nọ hùn mí nado dokuavọna mẹdehlan kanweko susu he ko mọ azọ́nplọnmẹ Giliadi tọn yí lẹ, he nọ yidogọna whinwhẹ́n po zohunhun agun he mẹ yé to sinsẹ̀n te lẹ po tọn. Mí sọ mọ tulinamẹ yí sọn mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu fọtọ́n susu he wá sọn otò he hugan 30 mẹ bo to sinsẹ̀n to otò ehe mẹ lẹ po si. Lehe gbigbọ mẹde-yido-sanvọ́ tọn yetọn yinuwado mí ji do sọ! Delẹ to yé mẹ sà owhé yetọn lẹ bo jo nuhe yé nọ wà lẹ do nado sọgan wáfi bo sẹ̀n to lẹdo he mẹ nuhudo wẹnlatọ Ahọluduta lọ tọn lẹ sù te mẹ. Yé họ̀ mọto lẹ nado sọgan yì sẹ̀n to lẹdo he tin to olá lẹ mẹ, bo ze agun yọyọ lẹ dai, bosọ gọalọ nado gbá Plitẹnhọ Ahọluduta tọn lẹ. Mẹmẹyọnnu tlẹnnọ susu wẹ ko wá sọn tògodo nado sẹ̀n taidi gbehosọnalitọ tofi—podọ lehe yé yin azọ́nwatọ zohunhunnọ po nugopetọ lẹ po do sọ!

Na nugbo tọn, n’duvivi onú dagbe susu tọn to owhe he n’yí do to Jiwheyẹwhe sẹ̀n lẹ gblamẹ. Dehe klohugan to yé mẹ wẹ haṣinṣan he n’tindo hẹ Jehovah. Podọ, n’dopẹ́ dọ Jehovah wleawu “alọgọtọ de” tọn na mi. (Gẹn. 2:18) To whenue n’lẹnnupọndo owhe 69 he mí yizan dopọ taidi asu po asi po ji, n’nọ flin Howhinwhẹn lẹ 18:22 he dọmọ: “Mẹdepope he mọ asi [dagbe] dà, e mọ onú dagbe.” Ayajẹnu wẹ e yin nado tin topọ hẹ Edith. E ko gọalọna mi to aliho susu mẹ. E sọ yin viyọnnu vivẹ́ de na onọ̀ etọn. Sọn whenue mí ko jẹ Équateur, asi ṣie nọ kanwehlan onọ̀ etọn to osẹ lẹpo mẹ kakajẹ 1990, whenue onọ̀ etọn damlọn to owhe 97 mẹvi yinyin mẹ.

Todin, n’tindo owhe 90 bọ Edith tindo owhe 89. Mí nọ yí nukun nujọnu tọn do pọ́n ayajẹ he mí mọyi gbọn alọgigọna gbẹtọ 70 nado wá yọ́n Jehovah lẹ dali. Na nugbo tọn, homẹ mítọn nọ hùn dọ mí kanwe gọ́ alọdowemẹwe Wehọmẹ Giliadi tọn enẹlẹ mẹ to owhe 60 die wayi. Nudide enẹ zọ́n bọ mí duvivi onú dagbe susu lẹ tọn.

[Nudọnamẹ odò tọn]

[Yẹdide to weda 29]

Yẹn po mẹdehlan hatọ he yì klasi Giliadi tọn dopolọ lẹ po to New York Yankee Stadium to 1958

[Yẹdide to weda 31]

Mí dla whẹndo Kunnudetọ de tọn pọ́n to dlapọn nugopọntọ tọn whenu to 1959

[Yẹdide to weda 32]

To alahọ Équateur tọn to 2002