1, 2. Naegbọn mẹsusu ma nọ tindo sisi sọmọ na osẹ́n, ṣogan numọtolanmẹ tẹwẹ mí sọgan wá tindo gando osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ go?

 “OSẸ́N yin odò mapote de, e . . . nọ và onú lẹpo sudo.” Hodidọ ehe sọawuhia to owe he yin zinzinjẹgbonu to 1712 de mẹ. Mẹhe kàn owe lọ gblewhẹdo tito whẹdida tọn he nọ hẹn owhẹ̀ lẹ dọngbàn to whẹdatẹn lẹ na owhe susu to whedelẹnu, nado sloalọna mẹhe to whẹdida dodo dín lẹ. To otò susu mẹ, tito whẹdida tọn lẹ doglẹ sọmọ bọ whẹdida mawadodo, nuvẹun, po owhẹ̀ agọ̀ didá po, he osẹ́n jẹagọdo ko wá gbayipe taun.

² To vogbingbọnmẹ na ehe, lẹnnupọndo hogbe heyin kinkàndai to nudi owhe 2 700 lẹ die ji dọmọ: “Ṣo na yẹn ka yiwanna osẹ́n towe dole!” (Psalm 119:97) Naegbọn psalm-kàntọ lọ do tindo owanyi sisosiso mọnkọtọn? Na osẹ́n he hodọ e te lọ ma wá sọn gandudu aihọn tọn depope dè gba, ṣigba sọn Jehovah Jiwheyẹwhe dè wutu. Dile hiẹ to osẹ́n Jehovah tọn plọn, hiẹ sọgan wá tindo numọtolanmẹ dopolọ di psalm-kàntọ lọ tọn. Nupinplọn mọnkọtọn na hẹn we tindo wuntuntun sisosiso gando mẹhe yin whẹdida dodonọ hugan to wẹkẹ lọ mẹ go.

3, 4. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ Jehovah ko do ede hia nado yin Osẹ́nnamẹtọ de te?

³ “Sẹ́nnamẹtọ [po whẹdatọ po] dopo wẹ tin,” wẹ Biblu dọ. (Jakobu 4:12) Na nugbo tọn, Jehovah wẹ yin Sẹ́nnamẹtọ nugbo dopo akàn lọ. Tẹnsisẹ nuhe to olọn mẹ lẹ tọn lọsu tlẹ nọ yin anadena gbọn “osẹ́n olọn tọn” etọn lẹ dali. (Job 38:33, The New Jerusalem Bible) Mọdopolọ, osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn sọ nọ deanana sọha susugege angẹli wiwe etọn lẹ tọn, na yé yin titobasina do otẹn voovo lẹ mẹ nado wà sinsẹ̀nzọn to gbedide Jehovah tọn glọ taidi lizọnyizọnwatọ etọn lẹ.—Psalm 104:4; Heblu lẹ 1:7, 14.

 ⁴ Jehovah sọ na osẹ́n gbẹtọvi lẹ ga. Dopodopo mítọn lẹ tindo ayihadawhẹnamẹnu de, yèdọ dohia whẹdida dodo Jehovah tọn. Ayihadawhẹnamẹnu taidi osẹ́n homẹ tọn de, he sọgan gọalọna mí nado yọ́n dagbe gbọnvona oylan. (Lomunu lẹ 2:14) Mẹjitọ mítọn tintan lẹ yin didona po ayihadawhẹnamẹnu pipé de po, enẹwutu nuhudo osẹ́n vude poun tọn wẹ yé tindo. (Gẹnẹsisi 2:15-17) Ṣigba, gbẹtọ mapenọ tindo nuhudo osẹ́n susu lẹ tọn nado deanana ẹn to ojlo Jiwheyẹwhe tọn wiwà mẹ. Tọgbo mítọn lẹ taidi Noa, Ablaham, po Jakobu po mọ osẹ́n lẹ yí sọn Jehovah Jiwheyẹwhe dè bo lá ehelẹ na whẹndo yetọn lẹ. (Gẹnẹsisi 6:22; 9:3-6; 18:19; 26:4, 5) Jehovah hẹn ede nado lẹzun Osẹ́nnamẹtọ to aliho vonọtaun de mẹ to whenuena e na todohukanji Osẹ́n tọn de akọta Islaeli tọn gbọn Mose gblamẹ. Todohukanji osẹ́n tọn ehe hẹn mí tindo wuntuntun he gbloada gando whẹdida dodo Jehovah tọn go.

5. Be todohukanji osẹ́n he doglẹ bo pẹnagbànmẹ de wẹ Osẹ́n Mose tọn yin ya, etẹwutu gblọndo towe do yinmọ?

⁵ Mẹsusu lẹndọ Osẹ́n Mose tọn yin todohukanji osẹ́n he pẹnagbànmẹ, bo doglẹ tọn de. Linlẹn enẹ ma sọgbe paali. Osẹ́n he hugan 600 wẹ tin to todohukanji lọ pete mẹ. Enẹ sọgan taidi nuhe sù taun, ṣigba lẹnnupọndo ehe ji whẹ́: To vivọnu owhe kanweko 20tọ lọ tọn, osẹ́n tòhọluduta États-Unis tọn lẹ gọ́ nuhe hugan weda 150 000 owe osẹ́n lẹ tọn mẹ. To owhe awe awe lẹpo mẹ, osẹ́n 600 devo lẹ wẹ nọ yin yiyidogọ! Enẹwutu na nuhe dù sọha lọ, osẹ́n gbẹtọvi tọn lẹ sù tlala hú Osẹ́n Mose tọn. Ṣogan, Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn deanana Islaelivi lẹ to adà gbẹzan tọn he mẹ osẹ́n egbezangbe tọn lẹ ma tlẹ ko lẹnnu jẹ. Pọ́n ẹn to bladopọ mẹ.

6, 7. (a) Vogbingbọn tẹwẹ tin to Osẹ́n Mose tọn po osẹ́n devo depope po ṣẹnṣẹn, podọ gbedide tẹwẹ klohugan to Osẹ́n enẹ mẹ? (b) Nawẹ Islaelivi lẹ sọgan dohia dọ yé kẹalọyi nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn gbọn?

⁶ Osẹ́n lọ ze nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn daga. Gbọnmọ dali, Osẹ́n Mose tọn ma sọgan yin yiyijlẹdo todohukanji osẹ́n devo depope tọn go. Dehe klohugan to osẹ́n lọ lẹ mẹ die:  “Islaeli E, sè, OKLUNỌ lọ Jiwheyẹwhe mìtọn OKLUNỌ dopo wẹ: hiẹ bo na yí ayiha towe lẹpo, po alindọn towe lẹpo po, po hlọnhlọn towe lẹpo po, do yiwanna OKLUNỌ lọ Jiwheyẹwhe towe.” Nawẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ na do owanyi hia hlan ẹn gbọn? Yé dona sẹ̀n ẹn, bo litaina nupojipetọ-yinyin etọn.—Deutelonomi 6:4, 5; 11:13.

⁷ Islaelivi dopodopo nọ dohia dọ emi kẹalọyi nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn gbọn taliaina mẹhe yin zizedo otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ dali. Mẹjitọ lẹ, ahọvi lẹ, whẹdatọ lẹ, yẹwhenọ lẹ podọ, to aga pete, ahọlu lẹ, yemẹpo wẹ nọtena aṣẹpipa Jiwheyẹwhe tọn. Jehovah nọ pọ́n atẹṣiṣi sọta mẹdepope he tin to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ hlan di atẹṣiṣi sọta emi. To alọ devo mẹ, mẹhe tin to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ nọ jiya homẹgble Jehovah tọn eyin yé yí mawadodo kavi goyiyi do yinuwahẹ omẹ etọn lẹ. (Eksọdusi 20:12; 22:28; Deutelonomi 1:16, 17; 17:8-20; 19:16, 17) Enẹwutu, adà awe lẹpo wẹ tindo azọngban nado ze nupojipetọ-yinyin Jiwheyẹwhe tọn daga.

8. Nawẹ Osẹ́n lọ ze nujinọtedo Jehovah tọn na wiwe-yinyin daga gbọn?

⁸ Osẹ́n lọ ze nujinọtedo Jehovah tọn lẹ na wiwe-yinyin daga. Hogbe lọ “wiwe” po “wiwe-yinyin” po sọawuhia hugan whla 280 to Osẹ́n Mose tọn mẹ. Osẹ́n lọ gọalọna omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nado yọ́n vogbingbọn to nuhe wé po mawé po ṣẹnṣẹn, bo slẹ onú voovo diblayi 70 he sọgan hẹn Islaelivi de zun mawé to aṣa-liho. Osẹ́n ehelẹ donù wiwejininọ agbasalan tọn, núdùdù tọn, podọ etlẹ yin onú kudiho lẹ go ga. Osẹ́n enẹlẹ wleawuna alemọyi vonọtaun agbasalilo tọn lẹ. a Ṣigba yé tindo lẹndai he yiaga de—yèdọ nado hẹn gbẹtọ lọ lẹ tindo nukundagbe Jehovah tọn, bo klan yé dovo sọn ylanwiwa akọta gblezọn he lẹdo yé pé lẹ tọn mẹ. Gbadopọnna apajlẹ de.

9, 10. Aṣẹdai tẹlẹ wẹ alẹnu Osẹ́n tọn bẹhẹn gando kọndopọ zanhẹmẹ tọn po vijiji po go, podọ ale tẹlẹ wẹ osẹ́n mọnkọtọn lẹ hẹnwa?

⁹ Aṣẹdai alẹnu Osẹ́n tọn lẹ dọ dọ kọndopọ zanhẹmẹ tọn  po ovijiji po—etlẹ yin to alọwlemẹ lẹ ṣẹnṣẹn—nọ hẹnmẹ yin mawé na ojlẹ de. (Levitiku 12:2-4; 15:16-18) Aṣẹdai enẹlẹ ma to nunina wiwe sọn Jiwheyẹwhe dè ehelẹ dohia di osùnú lẹ gba. (Gẹnẹsisi 1:28; 2:18-25) Kakatimọ, osẹ́n enẹlẹ ze wiwe-yinyin Jehovah tọn daga, bo basi hihọ́na sinsẹ̀n-basitọ etọn lẹ sọn hinhẹnflu mẹ. E jẹna ayidego dọ akọta he lẹdo Islaeli pé lẹ nọ ṣaka nuyiwa zanhẹmẹ po vijiji po tọn dopọ hẹ sinsẹ̀n-bibasi yetọn. Sinsẹ̀n Kananinu lẹ tọn bẹ galọtọ sunnu po yọnnu lẹ po hẹn. Ehe dekọtọn do walọ gblezọn he ylan zẹjlẹgo lẹ mẹ bọ yé sọ gbayipe. To vogbingbọnmẹ, Osẹ́n Mose tọn klan sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn dovo mlẹnmlẹn na whẹho zanhẹmẹ tọn lẹ. b E bẹ alemọyi devo lẹ hẹn ga.

¹⁰ Osẹ́n enẹlẹ yinuwa nado plọnmẹ nugbo titengbe de. c Na nugbo tọn, nawẹ oblọ ylando Adam tọn bẹplamẹ sọn whẹndo de mẹ jẹ devo mẹ gbọn? Be e mayin gbọn kọndopọ zanhẹmẹ tọn po vijiji po gblamẹ wẹ ya? (Lomunu lẹ 5:12) Mọwẹ, Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn flinnu omẹ etọn lẹ gando nugbo-yinyin tẹgbẹ̀ ylando tọn go. Na nugbo tọn, mímẹpo wẹ yin jiji to ylando mẹ. (Psalm 51:5) Mí tindo nuhudo jona po mẹfligọ po tọn nado sọgan dọnsẹpọ Jiwheyẹwhe wiwe mítọn.

11, 12. (a) Nunọwhinnusẹ́n tangan whẹdida dodo tọn tẹ ji wẹ Osẹ́n lọ zinnudo? (b) Kọsislona whẹdida dodo tẹwẹ Osẹ́n lọ jẹagọdo?

¹¹ Osẹ́n lọ ze whẹdida dodo Jehovah tọn daga. Osẹ́n Mose tọn zinnudo zẹ́nsisọ kavi jlẹkajininọ ji, to whẹho whẹdida dodo tọn lẹ mẹ. Enẹwutu, Osẹ́n lọ dọmọ: “Ogbẹ̀ na yì na ogbẹ̀, nukun na nukun, adú na adú, alọ na alọ, afọ na afọ.” (Deutelonomi 19:21) Enẹwutu, to whẹho sẹ́nhẹngba tọn lẹ mẹ, yasanamẹ lọ dona sọgbe pẹpẹ hẹ sẹ́nhẹngba lọ. Adà whẹdida  dodo Jiwheyẹwhe tọn ehe wẹ gbayipe to Osẹ́n lọ pete mẹ podọ kakajẹ egbehe, dandannu de wẹ e yin nado mọnukunnujẹ avọ́sinsan ofligọ tọn he Klisti Jesu basi mẹ, dile Weta 14tọ na dohia do.—1 Timoti 2:5, 6.

¹² Osẹ́n lọ sọ jẹagọdo kọsislona whẹdida dodo. Di apajlẹ, e whè gbau, kunnudetọ awe wẹ dona yin mimọ whẹpo whẹsadokọnamẹ de dona hẹnai. Yasanamẹ whiwhle lalo tọn sinyẹn taun. (Deutelonomi 19:15, 18, 19) Mẹhodu po alọgodo-kuẹ yíyí po sọ yin agọjẹdo sinsinyẹn. (Eksọdusi 23:8; Deutelonomi 27:25) Etlẹ yin to ajọwiwa yetọn lẹ mẹ, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ dona tẹdo nujinọtedo yiaga whẹdida dodo Jehovah tọn go. (Levitiku 19:35, 36; Deutelonomi 23:19, 20) Todohukanji osẹ́n tọn he sọgbe bo jlọ enẹ yin dona daho de na Islaeli!

13, 14. Nawẹ Osẹ́n lọ zinnudo nuyiwahẹ ajotọ de po mẹhe yé jẹajodo lẹ po ji to aliho dodo tọn he sọgbe mẹ gbọn?

¹³ Be osẹ́n hẹngogo tọn he ma tindo lẹblanu lẹ wẹ Osẹ́n Mose tọn yin ya? Paali! Ahọlu Davidi yin gbigbọdo nado wlan dọmọ: ‘Osẹ́n Jehovah tọn pé.’ (Psalm 19:7) Dile e yọnẹn ganji do, Osẹ́n lọ zinnudo lẹblanu po mẹnukuntamahopọn po ji. Nawẹ e wàmọ gbọn.

¹⁴ To otò delẹ mẹ to egbehe, osẹ́n nọ dibla do lẹblanu po nukundagbe po hia hlan sẹ́nhẹngbatọ lẹ hú mẹhe yé hẹnawugblena lẹ. Di apajlẹ, ajotọ lẹ sọgan sẹngàn. Ṣigba, mẹhe yé finnudo lẹ ma nọ mọ nutindo yetọn lẹ gọyí ba, ṣogan yé dona sọ na takuẹ lẹ he na yin yíyí do penukundo adọtẹn po núdùdù sẹ́nhẹngbatọ lẹ tọn po go. To Islaeli hohowhenu tọn mẹ, ganpa lẹ ma tin dile e te do to egbehe gba. Dogbó lẹ tin gando lehe yasanamẹ lẹ na sinyẹn sọ go. (Deutelonomi 25:1-3) Ajotọ lọ dona suahọ nuhe e fìn lẹ tọn na mẹhe e finnudo. Humọ, ajotọ lọ dona sọ suahọ devo lẹ ga. Ahọ́ nẹmu? Ahọ́ lọ nọ gbọnvo. E họnwun dọ, whẹdatọ lẹ wẹ tindo azọngban lọ nado lẹnnupọndo ninọmẹ tangan delẹ ji, taidi lẹnvọjọ ylandonọ lọ tọn. Enẹ na basi zẹẹmẹ nuhewutu ahọ́ he yin bibiọ  sọn ajotọ de si to Levitiku 6:1-7 mẹ do whè tlala hugan Eksọdusi 22:7 mẹ tọn.

15. Nawẹ Osẹ́n lọ do lẹblanu po whẹdida dodo po hia to whenuena mẹde hùmẹ gbọn kosọ dali gbọn?

¹⁵ Osẹ́n lọ gbọn lẹblanu dali kẹalọyi dọ e ma yin ylanwiwa lẹpo wẹ sọn ojlo mẹ gba. Di apajlẹ, eyin mẹde hùmẹ gbọn kosọ dali, e ma dona suahọ alindọn na alindọn tọn gba eyin e ze afọdide he sọgbe bo họnyi dopo to tòdaho fibẹtado tọn he tin lẹdo Islaeli pé lẹ mẹ. To whenuena whẹdatọ he pegan lẹ ko gbadopọnna owhẹ̀ etọn pó godo, e dona nọ nọ̀ tòdaho fibẹtado tọn mẹ kakajẹ whenuena yẹwhenọ daho lọ na kú. Enẹgodo e na vò fẹẹ nado nọ̀ fidepope he e jlo. Gbọnmọ dali, e duale lẹblanu Jiwheyẹwhe tọn. Mọdopolọ, osẹ́n ehe sọ zinnudo lehe ogbẹ̀ gbẹtọvi tọn họakuẹ do ji.—Osọha lẹ 15:30, 31; 35:12-25.

16. Nawẹ Osẹ́n lọ nọgodona jlọjẹ mẹdetiti tọn tangan delẹ gbọn?

¹⁶ Osẹ́n lọ nọgodona jlọjẹ mẹdetiti tọn lẹ. Gbadopọnna lehe e basi hihọ́na ahọ́tọnọ lẹ do. Osẹ́n lọ jẹagọdo owhé ahọ́tọnọ de tọn gbè bibiọ gánnugánnu nado bẹ nutindo etọn lẹ nado súafà na ahọ́ lọ. Kakatimọ, mẹhe yè duahọdo lọ dona nọte to gbonu bo dike ahọ́tọnọ lọ lọsu ni ze nuhe e na yí do súafà wá na ẹn. Gbọnmọ dali nutindo etọn lẹ ma na yin bibẹ yì gánnugánnu gba. Eyin mẹhe yè duahọdo lọ yí awugbó ahọ́tọnọ lọ tọn, e dona gọ̀ ẹ jo whẹpo ozán nido kú, na ahọ́tọnọ lọ sọgan tindo nuhudo etọn nado glọn avivọ to zánmẹ.—Deutelonomi 24:10-14.

17, 18. To whẹho awhànfunfun tọn lẹ mẹ, nawẹ Islaelivi lẹ gbọnvona akọta devo lẹ gbọn, podọ etẹwutu wẹ?

¹⁷ Awhànfunfun lọsu nọ yin anadena to Osẹ́n lọ glọ. Omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ma dona fùnawhàn, nado hẹn pekọwana ojlo gandudomẹji kavi awhàngbigba tọn de poun gba, ṣigba nado yinuwa taidi afọzedaitọ lẹ to “awhàn OKLUNỌ tọn” mẹ. (Osọha lẹ 21:14) To ojlẹ susu mẹ, Islaelivi lẹ dona biọ to akọta lọ si whẹ́ nado jogbe. Eyin otò lọ gbẹ́, to whenẹnu Islaelivi lẹ sọgan dosla lẹdo e—ṣigba yé dona yinuwa sọgbe hẹ anademẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ. To vogbingbọnmẹ na awhànfuntọ devo  lẹ to whenuho mẹ, dotẹnmẹ ma yin nina sunnu awhànfuntọ Islaeli tọn lẹ nado zanhẹ yọnnu lẹ gánnugánnu kavi nado hù gbẹtọ lẹ matin whẹwhinwhẹ́n gba. Yé tlẹ dona nọ na sisi nuhe tin to lẹdo lọ mẹ lẹ, bo ma dona nọ sán atin-sinsẹ́n kẹntọ lẹ tọn liai. d Awhànpa devo lẹ ma tindo osẹ́n mọnkọtọn lẹ gba.—Deutelonomi 20:10-15, 19, 20; 21:10-13.

¹⁸ Be e ma nọ hiọawu na we nado sè dọ yè to awhàn plọn ovi flinflin lẹ nado lẹzun awhànfuntọ lẹ to otò delẹ mẹ ya? To Islaeli hohowhenu tọn mẹ, sunnu he ma ko pé owhe 20 mẹvi depope ma nọ yì awhàn gba. (Osọha lẹ 1:2, 3) Sunnu he tlẹ ko whẹ́n mẹho lẹ nọ yin jijodo eyin yé to budi nado yì. Sunnu he ṣẹṣẹ wlealọ lẹ lọsu nọ yin jijodo na owhe dopo blebu na e nido sọgan mọdọ whédutọ de yin jiji na ẹn whẹpo e nado yì na sinsẹ̀nzọn owùnọ mọnkọtọn. Gbọnmọ dali, Osẹ́n lọ basi zẹẹmẹ dọ, asu jọja lọ na penugo nado “hẹn homẹhun” asi yọyọ he e dà.—Deutelonomi 20:5, 6, 8; 24:5.

19. Etẹlẹ wẹ Osẹ́n lọ wleawuna nado basi hihọ́na yọnnu lẹ, ovi lẹ, whẹndo lẹ, asuṣiọsi lẹ, po tọṣiọvi lẹ po?

¹⁹ Osẹ́n lọ sọ basi hihọ́na yọnnu lẹ, ovi lẹ, po whẹndo lẹ po, bo nọ penukundo yé go. E degbena mẹjitọ lẹ nado nọ na ayidonugo po anademẹ gbesisọ tọn po ovi yetọn lẹ to gbigbọnu lẹ mẹ. (Deutelonomi 6:6, 7) E gbẹ́ zinzanhẹ hẹnnumẹ mẹtọn depope, mẹhe wàmọ na yin hùhù. (Levitiku, weta 18) Mọdopolọ, e sọ gbẹ́ ayọdide, ehe nọ saba gbà whẹndo lẹ kija bo nọ hẹn hihọ́ po gbégbigbò yetọn po gble. Osẹ́n lọ basi hihọ́na asuṣiọsi lẹ po tọṣiọvi lẹ po bo yí hogbe sinsinyẹn lẹ zan nado jẹagọdo titafú yé.—Eksọdusi 20:14; 22:22-24.

20, 21. (a) Naegbọn Osẹ́n Mose tọn na dotẹnmẹ yọnnu-bibẹpli to Islaelivi lẹ ṣẹnṣẹn? (b) To whẹho gbẹdai tọn mẹ, naegbọn Osẹ́n lọ gbọnvona nujinọtedo lọ he Jesu hẹngọwa to godo mẹ?

²⁰ Etomọṣo, to gbesisọmẹ hẹ ehe, e sọgan paṣa mẹdelẹ  dọ, ‘Naegbọn Osẹ́n lọ yigbe na yọnnu-bibẹpli?’ (Deutelonomi 21:15-17) Mí dona pọ́n osẹ́n enẹlẹ hlan to lẹdo ojlẹ enẹ tọn mẹ. Mẹhe nọ yí Osẹ́n Mose tọn jlẹdo pọndohlan po aṣa egbezangbe tọn lẹ po go na mọnukunnujẹemẹ to aliho agọ̀ mẹ dandan. (Howhinwhẹn lẹ 18:13) Nujinọtedo Jehovah tọn heyin didoai to Edẹni mẹ to whenẹnu, hẹn alọwle yin kanṣiṣa tẹgbẹ̀ tọn de to asu dopo po asi dopo po ṣẹnṣẹn. (Gẹnẹsisi 2:18, 20-24) Ṣigba, to whenuena Jehovah na Osẹ́n lọ hlan Islaeli, aṣa yọnnu-bibẹpli tọn ko dolido na owhe kanweko susu. Jehovah yọnẹn ganji dọ ‘gbẹtọ tasinyẹntọ’ etọn lẹ na nọ gboawupo gbọzangbọzan nado setonuna gbedide dodonu tọn lẹ, taidi dehe gbẹ́ boṣiọ-sinsẹ̀n. (Eksọdusi 32:9) Enẹwutu, e gbọn nuyọnẹn dali, bo ma tẹnpọn nado diọ nuyiwa alọwle tọn lẹpo to ojlẹ yetọn mẹ. Nalete, hẹn do ayiha mẹ dọ e mayin Jehovah wẹ ze aṣa yọnnu-bibẹpli tọn dai gba. Ṣigba, e yí Osẹ́n Mose tọn zan nado deanana yọnnu-bibẹpli to omẹ etọn lẹ ṣẹnṣẹn podọ nado glọnalina aṣa lọ ṣiṣizan.

²¹ Mọdopolọ, Osẹ́n Mose tọn na dotẹnmẹ sunnu de nado gbẹ́ asi etọn dai to dodonu nujọnu tọn he gbloada jẹ obá de mẹ lẹ ji. (Deutelonomi 24:1-4) Jesu ylọ ehe dọ dotẹnmẹ hundote de he Jiwheyẹwhe na Juvi lẹ na “sinsinyẹn ayiha [yetọn] tọn wutu.” Ṣigba, dotẹnmẹ hundote enẹ yin na ojlẹ gli de. Jesu hẹn nujinọtedo dowhenu tọn Jehovah tọn na alọwle gọwá na hodotọ etọn lẹ.—Matiu 19:8.

22. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ Osẹ́n Mose tọn na tuli owanyi te, podọ hlan mẹnu lẹ?

²² Be a sọgan flin osẹ́n egbezangbe tọn de he nọ na tuli owanyi ya? Osẹ́n Mose tọn zinnudo owanyi ji hú onú devo depope. Di apajlẹ, to owe Deutelonomi tọn kẹdẹ mẹ, hogbe “owanyi” tọn sọawuhia hú whla 20 to aliho voovo mẹ. “Hiẹ, na yiwanna kọmẹnu towe di dewe” yin gbedide awetọ he klohugan to Osẹ́n lọ pete mẹ. (Levitiku 19:18; Matiu 22:37-40) Omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ dona do owanyi mọnkọtọn hia ode awetọ yetọn podọ hlan jonọ he nọ nọ̀ ṣẹnṣẹn yetọn lẹ, to finflin  mẹ dọ Islaelivi lẹ lọsu ko yin jonọ pọ́n. Yé dona do owanyi hia wamọnọ po madogánnọ lẹ po, bo na nọ yí agbasanu lẹ do gọalọna yé bo nasọ dapana titafú yé na madogán yetọn wutu. E tlẹ yin bibiọ to yé si nado nọ yí homẹdagbe po mẹtọnhopọn po do yinuwahẹ kanlin he nọ wazọ́n na yé lẹ.—Eksọdusi 23:6; Levitiku 19:14, 33, 34; Deutelonomi 22:4, 10; 24:17, 18.

23. Etẹwẹ mẹhe wlan Psalm 119 yin whinwhàn nado wà, podọ etẹwẹ mí sọgan magbe nado wà ga?

²³ Akọta devo tẹwẹ yin didona po todohukanji osẹ́n tọn mọnkọtọn po? Abajọ psalm-kàntọ lọ wlan dọmọ: “Ṣo na yẹn ka yiwanna osẹ́n towe dole!” Ṣigba, owanyi psalm-kàntọ lọ tọn ma yin numọtolanmẹ de poun gba. E whàn ẹn nado yinuwa, na e vánkan nado setonuna osẹ́n enẹ bosọ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ ẹ. E yinukọn dogọ dọmọ: “[Osẹ́n towe] wẹ ayihamẹlẹnpọn ṣie to azán popo gbè.” (Psalm 119:11, 97) Mọwẹ, e nọ yí whenu zan nado plọn osẹ́n Jehovah tọn to gbesisọmẹ. Ayihaawe depope ma tin gba dọ dile e to mọwà, owanyi etọn nọ siso dogọ. To ojlẹ dopolọ mẹ, owanyi etọn jideji na Osẹ́nnamẹtọ lọ, yèdọ Jehovah Jiwheyẹwhe. Dile hiẹ zindonukọn nado plọn osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn, na hiẹ lọsu ni dọnsẹpọ Jehovah, heyin Osẹ́nnamẹtọ Daho lọ po Jiwheyẹwhe whẹdida dodo tọn po pẹkipẹki.