Kapitulo 37

Pagkalisod kag Pagkalipay sa Pagkalaglag Sang Babilonia

1. Ano ang mangin reaksion sang “mga hari sang duta” sa hinali nga pagkalaglag sang Babilonia nga Daku?

 PARA sa katawhan ni Jehova, isa ka maayo nga balita ang pagkalaglag sang Babilonia, apang paano ini ginatamod sang mga pungsod? Ginsugiran kita ni Juan: “Kag ang mga hari sang duta nga nagpakighilawas upod sa iya kag nagkabuhi sa wala huya nga pagpagarbo magahibi kag magapukpok sang ila kaugalingon sa kasubo tungod sa iya, kon magtulok sila sa aso sang pagsunog sa iya, samtang nagatindog sila sa malayo bangod sang ila kahadlok sa iya pag-antos kag magsiling, ‘Kailo, kailo, ikaw nga daku nga siudad, ikaw nga malig-on nga siudad sang Babilonia, bangod sa isa ka oras nag-abot ang paghukom sa imo!’”—Bugna 18:9, 10.

2. (a) Sanglit ang simbuliko nga napulo ka sungay sang duag-eskarlata nga sapat nga mapintas amo ang magalaglag sa Babilonia nga Daku, ngaa nagakalisod “ang mga hari sang duta” sa iya pagkalaglag? (b) Ngaa ang nagakalisod nga mga hari nagatindog sa malayo gikan sa nalaglag nga siudad?

² Mahimo nga makapakibot ang reaksion sang mga pungsod bangod ang naglaglag sa Babilonia amo ang simbuliko nga napulo ka sungay sang duag-eskarlata nga sapat nga mapintas. (Bugna 17:16) Apang kon wala na ang Babilonia, pat-od gid nga marealisar sang “mga hari sang duta” kon daw ano sia ka mapuslanon sa ila sa paghupot sa katawhan nga malinong kag nagapasakop sa ila. Gindeklarar sang klero ang mga inaway nga sagrado, nangin ahensia sila sa pagrekrut sing bag-o nga mga soldado, kag gin-engganyo nila ang mga pamatan-on nga magpakig-away. Ang relihion nangin subong sang balaan nga lipon samtang ginapigos sang malaut nga mga manuggahom ang kinaandan nga mga tawo. (Ipaanggid ang Jeremias 5:30, 31; Mateo 23:27, 28.) Apang, talupangda, nga ining nagakalisod nga mga hari nagatindog karon sa malayo gikan sa nalaglag nga siudad. Wala sila magpalapit agod buligan sia. Nasubuan sila nga makita sia nga madula apang indi tuman ang kasubo nila nga irisgo nila ang ila kaugalingon para sa iya.

Ang mga Manugpatikang Nagahibi kag Nagakalisod

3. Sin-o pa ang nagakasubo sa pagtaliwan sang Babilonia nga Daku, kag ano nga mga rason ang ginhatag ni Juan?

³ Indi lamang ang mga hari sang duta ang magakasubo sa pagtaliwan sang Babilonia nga Daku. “Subong man, ang nagalakbay nga mga manugpatikang sa duta nagahibi kag nagakalisod tungod sa iya, bangod wala na sing magabakal sang ila madamo nga baligya, madamo nga baligya nga bulawan kag pilak kag malahalon nga bato kag mga perlas kag pino nga lino kag purpura nga tela kag seda kag eskarlata nga tela; kag tanan nga butang nga himo sa mahumot nga kahoy kag tanan nga sahi sang tiposo nga mga butang kag tanan nga sahi sang mga butang nga himo sa malahalon gid nga kahoy kag saway kag salsalon kag marmol; subong man kanela kag pangpahumot halin sa India kag incienso kag mahumot nga lana kag olibano kag alak kag lana sang olibo kag pino nga harina kag trigo kag mga baka kag mga karnero, kag mga kabayo kag mga karwahe kag mga ulipon kag tawhanon nga mga kalag. Huo, ang maayo nga bunga nga ginahandum sang imo kalag nagtaliwan sa imo [Babilonia nga Daku], kag ang tanan nga makalilipay nga butang kag matahom nga butang nadula sa imo, kag indi na gid ini makita liwat sang mga tawo.”—Bugna 18:11-14.

4. Ngaa nagahibi kag nagakalisod ang “nagalakbay nga mga manugpatikang” sa pagkalaglag sang Babilonia nga Daku?

⁴ Huo, ang Babilonia nga Daku isa ka suod nga abyan kag maayo nga suki sang manggaranon nga mga manugpatikang. Halimbawa, sa sulod sang mga siglo ang mga monasteryo, mga kumbento, kag mga simbahan sang Cristiandad nakatipon sing daku nga kantidad sang mga bulawan, pilak, hamili nga mga bato, matahom nga mga kahoy, kag iban pa nga mga sahi sang materyal nga manggad. Dugang pa, ginabendisyunan  sang relihion ang maluho nga pagpamalaklon kag mga paghinubog sa tion sang pagselebrar sing nagapakahuya kay Cristo nga Krismas kag sang iban pa nga ginatawag nga sagrado nga mga adlaw. Ang mga misyonero sang Cristiandad nakasulod sa malayo nga mga kadutaan, kag nagbukas didto sing bag-o nga mga merkado para sa “nagalakbay nga mga manugpatikang” sining kalibutan. Sa Japan sang ika-17 nga siglo, ang Katolisismo nga nag-abot didto upod sa mga negosyante, nadalahig pa gani sa pagpakig-away. Nagreport tuhoy sa isa ka inaway nga natabo sa idalom sang mga pader sang kastilyo sang Osaka, ang The Encyclopædia Britannica nagsiling: “Nasapwan sang mga tropa sang Tokugawa ang ila kaugalingon nga nagapakig-away batok sa kaaway nga ang ila mga hayahay napunihan sing krus kag sing mga imahen sang Manluluwas kag ni Santiago, ang patron nga santo sang Espanya.” Ginhingabot kag halos nalaglag sang nagdaug nga bahin ang Katolisismo sa sadto nga pungsod. Ang pagpasilabot sang simbahan sa mga hilikuton sang kalibutan karon indi man magahatag sa iya sing pagpakamaayo.

5. (a) Paano pa ginlaragway sang tingog gikan sa langit ang pagkalisod sang “nagalakbay nga mga manugpatikang”? (b) Ngaa “nagatindog [man] sa malayo” ang mga manugpatikang?

⁵ Ang tingog gikan sa langit nagsiling pa: “Ang nagalakbay nga mga manugpatikang sini nga mga butang, nga nagmanggaranon bangod sa iya, magatindog sa malayo bangod sang ila kahadlok sa iya pag-antos kag magahibi kag magakalisod, nga nagasiling, ‘Kailo, kailo—ang daku nga siudad, nga napanaptan sing pino nga lino kag purpura kag eskarlata, kag napunihan sing madamo nga bulawan kag malahalon nga bato kag perlas, bangod sa isa ka oras ining daku nga manggad napapas!’” (Bugna 18:15-17a) Sa pagkalaglag sang Babilonia nga Daku, nagkalisod ang “manugpatikang,” bangod nadula na ang ila kasosyo sa negosyo. Sa pagkamatuod, “kailo, kailo” gid para sa ila. Apang talupangda nga ang rason kon ngaa nagakalisod sila amo nga makagod gid sila kag kaangay sang mga hari, sila man, “nagatindog sa malayo.” Wala sila nagapalapit agod buligan ang Babilonia nga Daku.

6. Paano ginlaragway sang tingog gikan sa langit ang pagkalisod sang mga kapitan sang bapor kag sang mga marinero, kag ngaa nagahibi sila?

⁶ Nagpadayon ang rekord sa pagsaysay: “Kag ang tagsa ka kapitan sang bapor kag ang tagsa ka tawo nga nagapanakayon bisan diin, kag ang mga marinero kag ang tanan nga may palangitan-an sa dagat, nagtindog sa malayo kag nagsinggit samtang nagatulok sila sa aso sang pagsunog sa iya kag nagsiling, ‘Ano nga siudad ang kaangay sang daku nga siudad?’ Kag ginsabwagan nila sing yab-ok ang ila ulo kag nagsinggit, nga nagahibi kag nagakalisod, kag nagsiling, ‘Kailo, kailo—ang daku nga siudad, diin nagmanggaranon ang tanan nga may mga sakayan sa dagat tungod sang iya pagpagarbo, bangod sa isa ka oras nahapay sia!’” (Bugna 18:17b-19) Ang dumaan nga Babilonia isa anay ka komersial nga siudad kag madamo ini sing mga bapor. Sing kaanggid man, ang Babilonia nga Daku nagahimo sing madamo nga negosyo paagi sa “madamo nga mga tubig” sang iya katawhan. Nagahatag ini sing palangitan-an para sa madamo sang iya relihioso nga mga sakop. Ang kalaglagan sang Babilonia nga Daku mangin isa gid ka daku nga kadulaan sa palangabuhian nila! Wala na sing iban pa nga makuhaan sing palangabuhian kaangay niya.

Pagkalipay Bangod sa Iya Kalaglagan

7, 8. Paano ginahinakpan sang tingog gikan sa langit ang iya mensahe tuhoy sa Babilonia nga Daku, kag sin-o ang magasabat sa sini nga mga pulong?

⁷ Sang ginpukan sang mga Medianhon kag mga  Persianhon ang dumaan nga Babilonia, si Jeremias matagnaon nga nagsiling: “Kag tungod sa Babilonia pat-od nga magasinggit sa kalipay ang langit kag ang duta kag ang tanan nga yara sa ila.” (Jeremias 51:48) Kon malaglag na ang Babilonia nga Daku, ang tingog gikan sa langit magahinakop sang iya mensahe, nga nagasiling tuhoy sa Babilonia nga Daku: “Magkalipay ka tungod sa iya, O langit, subong man kamo nga mga balaan kag kamo nga mga apostoles kag kamo nga mga manalagna, bangod ang Dios naghukom kag nagsilot sa iya para sa inyo!” (Bugna 18:20) Si Jehova kag ang mga anghel malipay nga makita ang pagkalaglag sang dumaan nga kaaway sang Dios, subong man ang mga apostoles kag ang nahauna nga Cristiano nga mga manalagna, nga sini nga tion nabanhaw na kag nagalingkod na sa ila posisyon sa kahimusan para sa 24 ka gulang.—Ipaanggid ang Salmo 97:8-12.

⁸ Sa pagkamatuod, ang tanan nga “mga balaan”—ang nabanhaw na sa langit ukon buhi pa sa duta—magasinggit sa kalipay, subong man ang kaupod nga dakung kadam-an sang iban nga mga karnero. Sa ulihi, ang tanan nga matutom nga mga tawo sang una pagabanhawon sa bag-ong sistema sang mga butang, kag sila man magabuylog sa pagkalipay. Ang katawhan sang Dios wala magtimalos sang ila kaugalingon batok sa ila butig nga relihioso nga mga manughingabot. Gintandaan nila ang mga pulong ni Jehova: “Akon ang pagtimalos; ako ang magabalos, siling ni Jehova.” (Roma 12:19; Deuteronomio 32:35, 41-43) Nakabalos na karon si Jehova. Gintimalos na ang tanan nga dugo nga ginpaagay sang Babilonia nga Daku.

Paghaboy Sing Daku nga Galingan nga Bato

9, 10. (a) Ano karon ang ginhimo kag ginsiling sang isa ka makusog nga anghel? (b) Ano nga buhat nga kaanggid sa ginhimo sang makusog nga anghel sa Bugna 18:21 ang natabo sang panahon ni Jeremias, kag ano ang gingarantiya sini? (c) Ano ang ginagarantiya sang ginbuhat sang makusog nga anghel nga nakit-an ni Juan?

⁹ Ang masunod nga nakita ni Juan nagapamatuod nga ang paghukom ni Jehova batok sa Babilonia nga Daku katapusan na: “Kag ginhakwat sang isa ka makusog nga anghel ang isa ka bato nga kaangay sa isa ka daku nga galingan nga bato kag gintagbong ini sa dagat, nga nagasiling: ‘Subong sini kadasig nga paghaboy ang pagtagbong sa daku nga siudad sang Babilonia, kag indi na gid sia makita liwat.’” (Bugna 18:21) Sang panahon ni Jeremias, ginhimo man ang kaanggid sini nga buhat nga may daku nga matagnaon nga kahulugan. Gin-inspirar si Jeremias nga isulat sa tulun-an ang “tanan nga kalaglagan nga magaabot sa Babilonia.” Ginhatag niya ang tulun-an kay Seraya kag ginsugo sia nga magkadto sa Babilonia. Didto, bilang pagsunod sa instruksion ni Jeremias, ginbasa ni Seraya ang deklarasyon batok sa siudad: “O Jehova, ikaw mismo nagpamulong batok sa sini nga duog, nga laglagon ini agod nga wala na sing magpuyo sa sini, tawo man ukon sinagod nga sapat, kundi mangin nahapay ini nga kagulub-an tubtob sa walay latid nga tion.” Pagkatapos, gintabiran ni Seraya sing bato ang tulun-an kag ginhaboy ini sa suba sang Eufrates, nga nagasiling: “Subong sini ang paglugdang sang Babilonia kag indi na gid magbutwa liwat bangod sang kalaglagan nga ipadangat ko sa iya.”—Jeremias 51:59-64.

¹⁰ Ang paghaboy sa tulun-an nga natabiran sing bato sa suba isa ka garantiya nga ang Babilonia malaglag, kag indi na gid makapasag-uli. Ang nakita ni apostol Juan nga isa ka makusog nga anghel nga nagahimo sing kaanggid man nga buhat isa man ka daku nga garantiya nga ang katuyuan ni Jehova sa Babilonia nga Daku matuman. Ang nalaglag nga kahimtangan karon sang dumaan nga Babilonia mabaskog nga nagapamatuod sa kon ano ang matabo sa butig nga relihion sa malapit nga palaabuton.

11, 12. (a) Ano karon ang ginhambal sang makusog nga anghel sa Babilonia nga Daku? (b) Ano ang gintagna ni Jeremias tuhoy sa apostata nga Jerusalem, kag ano ang kahulugan sini para sa aton adlaw?

¹¹ Ginhambal karon sang makusog nga anghel ang Babilonia nga Daku, nga nagasiling: “Kag ang tingog sang mga manug-amba nga nagadungan sa lanton sang arpa kag sang mga musikero kag sang mga manugplawta kag sang mga manugtrumpeta indi na gid mabatian  liwat sa imo, kag wala na sing sampaton nga manughimo sa bisan ano nga palangitan-an ang makita liwat sa imo, kag wala na sing tunog sang galingan nga bato ang mabatian liwat sa imo, kag wala na sing kasanag sang suga ang mag-iwag liwat sa imo, kag wala na sing tingog sang nobyo kag sang nobya ang mabatian liwat sa imo; bangod ang imo nagalakbay nga mga manugpatikang amo anay ang mataas sing ranggo nga mga tawo sa duta, kay paagi sa imo espiritistiko nga mga buhat napatalang ang tanan nga pungsod.”—Bugna 18:22, 23.

¹² Sa kaanggid nga mga pulong, nagtagna si Jeremias tuhoy sa apostata nga Jerusalem: “Kuhaon ko sa ila ang tingog sang paghugyaw kag ang tingog sang pagkasadya, ang tingog sang nobyo kag ang tingog sang nobya, ang kagahod sang mga galingan kag ang kapawa sang suga. Kag ini nga bug-os nga duta mangin nahapay nga duog, isa ka butang nga kalatingalahan.” (Jeremias 25:10, 11) Subong panguna nga bahin sang Babilonia nga Daku, ang Cristiandad mangin isa ka kagulub-an nga wala sing kabuhi, subong maathag nga ginlaragway sang nahapay nga kahimtangan sang Jerusalem pagligad sang 607 B.C.E. Ang Cristiandad nga sang una masadya kag masako sa adlaw-adlaw nga pagsinalayo makasapo sang iya kaugalingon nga nadaug kag biniyaan.

13. Ano nga hinali nga pagbag-o ang matabo sa Babilonia nga Daku, kag ano ang epekto sini sa iya “nagalakbay nga mga manugpatikang”?

¹³ Sa pagkamatuod, subong sang ginasugid diri sang anghel kay Juan, halin sa isa ka gamhanan kag internasyonal nga emperyo, ang bug-os nga Babilonia nga Daku mangin isa ka kigas, tulad-desyerto nga duog. Gingamit sang “nagalakbay nga mga manugpatikang,” lakip ang nagapanguna nga mga milyonaryo, ang iya relihion para sa ila personal nga bentaha ukon subong pakunokuno, kag nasapwan sang mga klero nga mapuslanon ang mag-ambit sa kabantugan nga kaupod sila. Apang indi na makunsabo sang mga manugpatikang ang Babilonia nga Daku. Indi na niya malimbungan ang mga pungsod sang duta paagi sa iya misteryuso nga relihioso nga mga buhat.

Isa ka Makasiligni nga Kasal-anan sa Dugo

14. Ano nga rason ang ginhatag sang makusog nga anghel sa grabe nga paghukom ni Jehova, kag ano ang kaanggid man nga ginsiling ni Jesus sang yari sia sa duta?

¹⁴ Bilang paghinakop, ginsugid sang makusog nga anghel kon ngaa grabe gid ang paghukom ni Jehova sa Babilonia nga Daku. “Huo,” siling sang anghel, “nasapwan sa iya ang dugo sang mga manalagna kag sang mga balaan kag sang tanan nga ginpatay sa duta.” (Bugna 18:24) Sang yari si Jesus sa duta, ginsilingan niya ang relihioso nga mga lider sa Jerusalem nga sila ang may salabton sa “naula nga dugo sang tanan nga matarong sa duta, kutob sa dugo sang matarong nga si Abel.” Amo kon ngaa, ginlaglag yadtong malaut nga kaliwatan sang 70 C.E. (Mateo 23:35-38) Sa karon, isa pa ka kaliwatan sang mga relihionista ang may kasal-anan sa dugo bangod sang paghingabot sini sa mga alagad sang Dios.

15. Paano nakasala sa dugo ang Iglesia Katolika sa Nazi Alemanya sa duha ka paagi?

¹⁵ Sa iya libro nga The Catholic Church and Nazi Germany, si Guenter Lewy nagsulat: “Sang gindumilian ang mga Saksi ni Jehova sa Bavaria sang Abril 13 [1933] ginbaton pa gani sang Simbahan ang tulumanon nga ginhatag sa sini sang Ministry of Education and Religion nga ireport ang bisan sin-o nga katapo sang sekta nga nagabuhat gihapon  sang ginadumilian nga relihion.” Bangod sini, may salabton man ang Iglesia Katolika sa paglupot sa linibo ka Saksi sa mga kampo konsentrasyon; ang mga kamot sini namansahan sang dugo sang ginatos ka Saksi nga ginpatay. Sang ginpakita sang lamharon nga mga Saksi, subong ni Wilhelm Kusserow, nga masarangan nila nga atubangon ang kamatayon sing maisugon paagi sa firing squad, namat-od si Hitler nga ang firing squad tuman kamag-an nga silot para sa mga nagapamatok bangod sa konsiensia; amo kon ngaa ang 20 anyos nga manghod ni Wilhelm nga si Wolfgang ginpugutan sing ulo. Sa amo man nga tion, gin-engganyo sang Iglesia Katolika ang lamharon nga mga Aleman nga mga Katoliko nga mangin handa nga mapatay para sa amay nga pungsod subong mga soldado. Maathag gid nga makita ang kasal-anan sa dugo sang simbahan!

16, 17. (a) Ano nga kasal-anan sa dugo ang dapat sukton sa Babilonia nga Daku, kag paano nakasala sa dugo ang Batikano may kaangtanan sa mga Judiyo nga ginpatay sang mga Nazi? (b) Ano ang isa ka paagi nga sa amo balasulon ang butig nga relihion sa pagpatay sa minilyon ka tawo sa ginatos ka inaway nga natabo sa moderno nga mga tion?

¹⁶ Apang, ginasiling sang tagna nga ang dugo sang “tanan nga ginpatay sa duta” dapat sukton sa Babilonia nga Daku. Matuod gid ini sa moderno nga mga tion. Halimbawa, sanglit nakabulig ang mga pahito sang mga Katoliko sa pagtib-ong kay Hitler sa gahom sa Alemanya, may bahin ang Batikano sa makasiligni nga kasal-anan sa dugo tuhoy sa anom ka milyon ka Judiyo nga ginpatay sang mga Nazi. Dugang pa, sa aton panahon, kapin sa isa ka gatos ka milyon ka tawo ang napatay sa ginatos ka inaway. Balasulon bala ang butig nga relihion sa sini? Huo, sa duha ka paagi.

¹⁷ Ang isa ka paagi amo nga madamo nga inaway ang may kaangtanan sa relihioso nga mga pinuyas. Halimbawa, ang kasingki sa India sa ulot sang mga Muslim kag mga Hindu sang 1946-48 ginpadabdab sang relihion. Ginatos ka libo ka kabuhi ang nadula sadto. Ang inaway sa ulot sang Iraq kag Iran sang katuigan 1980 may kaangtanan sa pagkamog sang mga sekta, nga nagresulta sa ginatos ka libo nga napatay. Ang kasingki sa ulot sang mga Katoliko kag mga Protestante sa Naaminhan nga Irlandiya nagkutol sing linibo ka kabuhi. Sa pag-usisa sini nga butang, ang kolumnista nga si C. L. Sulzberger nagsiling sang 1976: “Isa ka makapasubo nga kamatuoran nga ayhan katunga ukon kapin pa sang mga inaway nga nagakatabo karon sa bug-os nga kalibutan ang dayag nga relihioso nga mga inaway ukon may kahilabtanan sa relihioso nga mga sinuay.” Sa pagkamatuod, amo gid sini ang nagakatabo sa bug-os nga magamo nga maragtas sang Babilonia nga Daku.

18. Ano ang ikaduha nga paagi nga sa amo nakasala sa dugo ang mga relihion sang kalibutan?

¹⁸ Ano ang ikaduha nga paagi? Gikan sa pagtamod ni Jehova, ang mga relihion sang kalibutan may kasal-anan sa dugo bangod wala nila gintudluan ang ila mga sumulunod kon ano ang mga ginapatuman ni Jehova sa iya mga alagad. Wala nila gintudluan ang katawhan nga dapat ilugon sang matuod nga mga sumilimba sang Dios si Jesucristo kag magpakita sing gugma sa iban bisan ano pa nga pungsod ang ginhalinan nila. (Miqueas 4:3, 5; Juan 13:34, 35; Binuhatan 10:34, 35; 1 Juan 3:10-12) Bangod ang mga relihion nga nagahuman sa Babilonia nga Daku wala magtudlo sini nga mga butang, ang ila mga sumalakdag nadalahig sa bug-os kalibutan nga inaway. Maathag gid ini sa duha ka bug-os kalibutan nga inaway nga natabo sa nahauna nga katunga sang ika-20 nga siglo, nga lunsay nagsugod sa Cristiandad kag nagresulta sa pagpatyanay sang mga tawo nga pareho sing relihion! Kon ang tanan nga nagapangangkon nga mga Cristiano nagsunod sa mga prinsipio sang Biblia, nalikawan kuntani yadto nga mga inaway.

19. Ano ang makasiligni nga kasal-anan sa dugo sang Babilonia nga Daku?

¹⁹ Ginabasol ni Jehova ang Babilonia nga Daku sa sini tanan nga pagpaagay sing dugo. Kon gintudluan lamang sang relihioso nga mga lider, kag ilabi na sang mga yara sa Cristiandad, ang ila katawhan sang kamatuoran sang Biblia, wala kuntani matabo yadtong pagpaagay sing madamo nga dugo. Sa pagkamatuod, sing direkta ukon indi direkta, ang Babilonia nga Daku—ang dakung makihilawason nga babayi kag ang bug-os kalibutan nga emperyo sang butig nga relihion—dapat manabat kay Jehova indi lamang bangod sa “dugo sang mga manalagna kag sang mga balaan” nga iya ginhingabot kag ginpatay kundi bangod man sa dugo “sang tanan nga ginpatay sa duta.” Makasiligni gid ang kasal-anan sa dugo sang Babilonia nga Daku. Malipay gid kita kon malaglag na sia!

[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]

[Kahon sa pahina 270]

Ang Kabayaran Sang Pagkompromiso

Amo sini ang ginsulat ni Guenter Lewy sa iya libro nga The Catholic Church and Nazi Germany: “Kon sa umpisa pa lang nanindugan gid ang Katolisismo sa Alemanya batok sa paggahom sang mga Nazi, tuhay kuntani ang nangin lakat sang maragtas sang kalibutan. Bisan pa kon napaslawan ini nga pagtinguha sa paglutos kag sa pagpugong sa tanan nga madamo nga krimen nga ginhimo ni Hitler, nabayaw gid kuntani ang dungog sang Simbahan. Mahimo nga madamo kuntani ang napatay bangod sini nga pagpakigbato, apang isa ini kuntani ka sakripisyo para sa pinakadaku nga kausa. Bangod indi bug-os ang suporta sang iya mismo pungsod, mahimo nga wala kuntani mangahas si Hitler nga magdeklarar sing inaway kag minilyon ka kabuhi kuntani ang nasalbar. . . . Sang linibo ka kontra-Nazi nga mga Aleman ang ginpaantos tubtob mapatay sa mga kampo konsentrasyon ni Hitler, sang ginpamatay ang Polaco nga mga edukado, sang ginatos ka libo ka Ruso ang napatay subong resulta sang Slaviko nga Untermenschen [sapatsapaton] nga pagtratar sa ila, kag sang 6,000,000 ka tawo ang ginpatay bangod sila ‘indi Aryan,’ ginsakdag sang mga opisyal sang Iglesia Katolika sa Alemanya ang paggahom nga nagahimo sini nga mga krimen. Ang Papa sa Roma, ang espirituwal nga pangulo kag labing mataas nga manunudlo sang maayong pamatasan sang Iglesia Katolika Romana, naghipos lang.”—Pahina 320, 341.

[Retrato sa pahina 268]

“Kailo, kailo,” siling sang mga manuggahom

[Retrato sa pahina 268]

“Kailo, kailo,” siling sang mga manugpatikang