Pagpat-in sa Israel Sang Dios
Kapitulo 19
Pagpat-in sa Israel Sang Dios
Palanan-awon 4—Bugna 7:1-17
Tema: Ginpat-inan ang 144,000, kag nakita ang dakung kadam-an nga nagatindog sa atubangan sang trono ni Jehova kag sa atubangan sang Kordero
Tion sang katumanan: Kutob sang paglingkod ni Cristo Jesus sa trono sang 1914 tubtob sa iya Isa ka Libo ka Tuig nga Paggahom
1. “Sin-o ang sarang makatindog” sa tion sang dakung adlaw sang kasingkal sang Dios?
“SIN-O ang sarang makatindog?” (Bugna 6:17) Huo, sin-o gid bala? Nagakaigo nga ipamangkot ini sang mga manuggahom kag sang mga tawo sa kalibutan, kon laglagon na sang dakung adlaw sang kasingkal sang Dios ang sistema ni Satanas. Kon sila ang pamangkuton, wala gid sing tawo nga mabilin kon mag-abot na ining nagahilapit nga kapahamakan. Apang amo gid bala ayhan? Makalilipay nga ang manalagna sang Dios nagapasalig sa aton: “Ang tagsa nga nagatawag sa ngalan ni Jehova maluwas.” (Joel 2:32) Ginaugyunan nanday apostol Pedro kag Pablo ina nga kamatuoran. (Binuhatan 2:19-21; Roma 10:13) Huo, maluwas ang nagatawag sa ngalan ni Jehova. Sin-o sila? Makita naton ini samtang nagapasundayag ang masunod nga palanan-awon.
2. Ngaa makatilingala nga may makalampuwas sa adlaw sang paghukom ni Jehova?
2 Makatilingala gid nga may makalampuwas sa adlaw sang paghukom ni Jehova, kay ginlaragway ini sang isa pa ka manalagna sang Dios sa sining mga pulong: “Yari karon! Ang unos ni Jehova, ang kaalipungot mismo naggua, ang unos nga nagawaswas. Magabuyong ini sa ulo sang mga malauton. Ang nagabalingaso nga kaakig ni Jehova indi magaugdaw tubtob nga mahikot niya kag matuman niya ang mga tinutuyo sang iya tagipusuon.” (Jeremias 30:23, 24) Hilingagawon gid nga maghulag kita agod maluwas sa sina nga unos!—Hulubaton 2:22; Isaias 55:6, 7; Sofonias 2:2, 3.
Ang Apat ka Hangin
3. (a) Ano nga pinasahi nga pag-alagad sang mga anghel ang nakita ni Juan? (b) Ano ang ginasimbulo sang “apat ka hangin”?
3 Antes buy-an ni Jehova ining mabaskog nga unos, isa ka pinasahi nga pag-alagad ang himuon sang langitnon nga mga anghel. Nakita ini ni Juan sa palanan-awon: “Sa tapos sini nakita ko ang apat ka anghel nga nagatindog sa apat ka pamusod sang duta, nga nagapugong sa apat ka hangin sang duta, agod wala sing hangin nga maghuyop sa duta ukon sa dagat ukon sa bisan ano nga kahoy.” (Bugna 7:1) Ano ang kahulugan sini para sa aton karon? Ining “apat ka hangin” amo ang maathag nga simbulo sang malaglagon nga paghukom nga malapit na buy-an sa malaut nga katilingban sang tawo, sa nagaalimbukad nga “dagat” sang malinapason nga katawhan, kag sa mataas nga tulad-kahoy nga mga manuggahom nga nagakuha sang ila suporta kag puersa gikan sa katawhan sang duta.—Isaias 57:20; Salmo 37:35, 36.
4. (a) Ano ang ginalaragway sang apat ka anghel? (b) Ano ang mangin epekto sa organisasyon ni Satanas sa duta kon buy-an ang apat ka hangin?
4 Wala sing duhaduha nga ining apat ka anghel nagalaragway sa apat ka grupo sang mga anghel, nga ginagamit ni Jehova sa pagpugong sang paghukom tubtob sa gintalana nga tion. Kon buy-an na sang mga anghel ang hangin sang kasingkal sang Dios agod dululungan nga maghuyop gikan sa aminhan, bagatnan, sidlangan, kag nakatundan, daku gid ang matabo nga kahalitan. Mangin kaanggid ini, apang sa makahalawhaw nga kasangkaron, sa paggamit ni Jehova sang apat ka hangin sang ginpaaplaag niya ang dumaan nga mga Elaminhon, agod laglagon sila. (Jeremias 49:36-38) Mangin isa ini ka mabaskog gid nga unos nga kapin ka makahalalit sa “unos” nga gingamit ni Jehova sa paglaglag sa pungsod sang Amon. (Amos 1:13-15) Wala sing bahin sang organisasyon ni Satanas sa duta ang makatindog sa adlaw sang kaalipungot ni Jehova, kon ibindikar na niya ang iya pagkasoberano sing dayon.—Salmo 83:15, 18; Isaias 29:5, 6.
5. Paano ang tagna ni Jeremias nagabulig sa aton sa paghangop nga ang mga paghukom sang Dios magalakip sa bug-os nga duta?
5 Mapat-od bala naton nga ang paghukom sang Dios magahalit sa bug-os nga duta? Pamatii liwat ang iya manalagna nga si Jeremias: “Yari karon! Isa ka kalamidad ang magaabot sa pungsod kag pungsod, kag isa ka daku nga unos ang pukawon gikan sa kaukbungan sang duta. Kag ang mga pinatay ni Jehova sa sina nga adlaw pat-od gid nga mangin kutob sa isa ka ukbong sang duta tubtob sa isa ka ukbong sang duta.” (Jeremias 25:32, 33) Magadulom ang bug-os nga kalibutan sa tion nga magwaswas ining mabaskog nga unos. Ang mga manuggahom sini uyugon padulong sa kalaglagan. (Bugna 6:12-14) Apang ang palaabuton indi mangin madulom para sa tanan. Para kay sin-o, nian, ginapunggan ang apat ka hangin?
Ang Pagpat-in sa mga Ulipon Sang Dios
6. Sin-o ang nagasugo sa mga anghel nga punggan ang apat ka hangin, kag nagatugot ini sing tion para sa ano?
6 Padayon nga ginlaragway ni Juan kon paano tandaan ang iban para sa kaluwasan, nga nagasiling: “Kag nakita ko ang isa pa ka anghel nga nagakayab gikan sa ginabutlakan sang adlaw, nga nagadala sing pat-in sang buhi nga Dios; kag nagsinggit sia sa mabaskog nga tingog sa apat ka anghel nga gintugutan sa paghalit sa duta kag sa dagat, nga nagasiling: ‘Indi ninyo paghaliti ang duta ukon ang dagat ukon ang mga kahoy, tubtob mapat-inan na namon sa ila agtang ang mga ulipon sang aton Dios.’”—Bugna 7:2, 3.
7. Sin-o gid ang ikalima nga anghel, kag ano nga pamatuod ang nagabulig sa aton sa pagpat-od kon sin-o sia?
7 Bisan pa wala ginhingadlan ining ikalima nga anghel, ginapakita sang tanan nga pamatuod nga mahimo gid nga sia ang ginhimaya nga si Ginuong Jesus. Bangod si Jesus ang Arkanghel, ginapakita sia diri nga may awtoridad sa iban nga mga anghel. (1 Tesalonica 4:16; Judas 9) Nagakayab sia gikan sa sidlangan, kaangay sang “mga hari gikan sa ginabutlakan sang adlaw”—si Jehova kag ang iya Cristo—nga nagkari sa paghukom, subong sang ginhimo sang mga hari nga sanday Dario kag Ciro sang ginlutos nila ang dumaan nga Babilonia. (Bugna 16:12; Isaias 45:1; Jeremias 51:11; Daniel 5:31) Nagaanggid man ini nga anghel kay Jesus kay gintugyanan sia nga pat-inan ang hinaplas nga mga Cristiano. (Efeso 1:13, 14) Dugang pa, kon buy-an na ang hangin, si Jesus ang magapanguna sa langitnon nga mga kasuldadusan sa paghukom sa mga pungsod. (Bugna 19:11-16) Gani, makatarunganon nga si Jesus amo ang magasugo nga punggan anay ang paglaglag sa dutan-on nga organisasyon ni Satanas tubtob mapat-inan ang mga ulipon sang Dios.
8. Ano ang pagpat-in, kag san-o ini nagsugod?
8 Ano ining pagpat-in, kag sin-o ining mga ulipon sang Dios? Ang pagpat-in nagsugod sang Pentecostes 33 C.E. sang ginhaplasan sing balaan nga espiritu ang una nga Judiyo nga mga Cristiano. Sang ulihi, gintawag man sang Dios kag ginhaplasan ang “mga tawo sang mga pungsod.” (Roma 3:29; Binuhatan 2:1-4, 14, 32, 33; 15:14) Nagsulat si apostol Pablo nga may garantiya ang hinaplas nga mga Cristiano nga sila “iya ni Cristo” kag nagsiling pa sia nga ang Dios “nagbutang man sang iya pat-in sa aton kag naghatag sa aton sing palatandaan kon ano ang magaabot, nga amo, ang espiritu sa aton mga tagipusuon.” (2 Corinto 1:21, 22; ipaanggid ang Bugna 14:1.) Sa amo, sa tapos maadoptar ining mga ulipon subong espirituwal nga mga anak sang Dios, nagabaton sila sing abanse nga palatandaan tuhoy sa ila langitnon nga palanublion—isa ka pat-in, ukon pangako. (2 Corinto 5:1, 5; Efeso 1:10, 11) Nian makasiling sila: “Ang espiritu mismo nagasaksi upod sa aton espiritu nga kita mga anak sang Dios. Nian, kon kita mga anak, mga manunubli man kita: mga manunubli gid sang Dios, apang kaupod nga mga manunubli ni Cristo, kon mag-antos kita kaupod niya agod himayaon man kita kaupod niya.”—Roma 8:15-17.
9. (a) Ano nga pagbatas sa bahin sang nagkalabilin sang ginpanganak sang espiritu nga mga anak sang Dios ang kinahanglanon? (b) Daw ano kadugay magapadayon ang pagtilaw sa mga hinaplas?
9 “Kon mag-antos kita”—ano ang buot silingon sina? Agod mabaton ang korona sang kabuhi, dapat magbatas ang hinaplas nga mga Cristiano kag magmatutom tubtob sa kamatayon. (Bugna 2:10) Wala ini nagakahulugan nga ‘kis-a maluwas, luwas na pirme.’ (Mateo 10:22; Lucas 13:24) Sa baylo, ginalaygayan sila: “Himua ninyo ang inyo bug-os nga masarangan agod masigurado ang pagtawag kag pagpili sa inyo.” Kaangay ni apostol Pablo, dapat masiling nila sa ulihi: “Nakapakig-away na ako sang maayong pag-away, nadalagan ko na ang dalaganon, natuman ko na ang pagtuo.” (2 Pedro 1:10, 11; 2 Timoteo 4:7, 8) Gani dapat magpadayon diri sa duta ang pagtilaw kag pagsala sa ginpanganak sang espiritu nga mga anak sang Dios tubtob maathag nga mapat-inan ni Jesus kag sang iya kaupod nga mga anghel ‘ang agtang’ sini tanan, nga nagapakilala sa ila sing di-masuay kag indi mabag-o, subong natilawan na kag matutom nga “mga ulipon sang aton Dios.” Nian ina nga pat-in mangin permanente nga palatandaan. Mahimo gid nga kon buy-an na ang apat ka hangin sang kapipit-an, napat-inan na ang bug-os nga espirituwal nga Israel, bisan may pila pa nga buhi sa unod. (Mateo 24:13; Bugna 19:7) Makompleto na ang kadamuon sini!—Roma 11:25, 26.
Pila ang Ginapat-inan?
10. (a) Ano nga mga teksto ang nagapakita nga ang kadamuon sang mga ginpat-inan limitado lamang? (b) Pila ang kabug-usan nga kadamuon sang pinat-inan, kag paano sila nalista?
10 Nagsiling si Jesus sa mga palat-inan: “Indi magkahadlok, diutay nga panong, bangod nahamut-an sang inyo Amay nga ihatag sa inyo ang ginharian.” (Lucas 12:32) Ginapakita sang iban pa nga mga teksto, subong sang Bugna 6:11 kag Roma 11:25, nga limitado lamang ang kadamuon sining diutay nga panong kag, sa kamatuoran, napat-od na. Ginaugyunan ini sang masunod nga mga pulong ni Juan: “Kag nabatian ko ang kadamuon sang mga ginpat-inan, isa ka gatos kag kap-atan kag apat ka libo, nga ginpat-inan gikan sa tagsa ka tribo sang mga anak ni Israel: Gikan sa tribo ni Juda napulog-duha ka libo ang ginpat-inan; gikan sa tribo ni Ruben napulog-duha ka libo; gikan sa tribo ni Gad napulog-duha ka libo; gikan sa tribo ni Aser napulog-duha ka libo; gikan sa tribo ni Neptali napulog-duha ka libo; gikan sa tribo ni Manases napulog-duha ka libo; gikan sa tribo ni Simeon napulog-duha ka libo; gikan sa tribo ni Levi napulog-duha ka libo; gikan sa tribo ni Isacar napulog-duha ka libo; gikan sa tribo ni Zebulon napulog-duha ka libo; gikan sa tribo ni Jose napulog-duha ka libo; gikan sa tribo ni Benjamin napulog-duha ka libo ang ginpat-inan.”—Bugna 7:4-8.
11. (a) Ngaa ang pagpatuhoy sa 12 ka tribo wala naaplikar sa literal kag undanon nga Israel? (b) Ngaa ginalista sang Bugna ang 12 ka tribo? (c) Ngaa wala sing pinasahi nga harianon ukon saserdotenhon nga tribo sa Israel sang Dios?
11 Indi ayhan ini nagapatuhoy sa literal kag undanon nga Israel? Indi, kay wala ginsunod sang Bugna 7:4-8 ang kinaandan nga paglista sa mga tribo. (Numeros 1:17, 47) Maathag nga ang katuyuan sang paglista diri indi agod makilala ang undanon nga mga Judiyo suno sa ila mga tribo kundi agod ipakita ang kaanggid nga organisasyonal nga balayan para sa espirituwal nga Israel. Balanse ini. Dapat eksakto nga 144,000 ang mga katapo sining bag-o nga pungsod—12,000 gikan sa tagsa sang 12 ka tribo. Wala sing tribo sa sining Israel sang Dios ang pinasahi nga makabig subong harianon ukon saserdotenhon. Ang bug-os nga pungsod magagahom subong mga hari, kag ang bug-os nga pungsod magaalagad subong mga saserdote.—Galacia 6:16; Bugna 20:4, 6.
12. Ngaa nagakaigo nga ang 24 ka gulang mag-amba sa atubangan sang Kordero sang mga pulong sang Bugna 5:9, 10?
12 Bisan pa ang ginhatagan sing una nga kahigayunan nga mapilian para sa espirituwal nga Israel amo ang kinaugali nga mga Judiyo kag mga Judiyo nga proselita, diutay lamang sa sadto nga pungsod ang nagbaton. Busa gin-agda man ni Jehova ang mga Gentil. (Juan 1:10-13; Binuhatan 2:4, 7-11; Roma 11:7) Kaangay sang mga taga-Efeso, nga sang una “nahamulag sa estado sang Israel,” mahimo na karon mapat-inan ang mga di-Judiyo sang espiritu sang Dios kag mangin bahin sang kongregasyon sang hinaplas nga mga Cristiano. (Efeso 2:11-13; 3:5, 6; Binuhatan 15:14) Gani, nagakaigo, nga mag-amba ang 24 ka gulang sa atubangan sang Kordero: “Paagi sa imo dugo ginbakal mo ang mga tawo para sa Dios gikan sa tagsa ka tribo kag hambal kag katawhan kag pungsod, kag ginhimo mo sila nga isa ka ginharian kag mga saserdote sa aton Dios, kag magagahom sila sa duta subong mga hari.”—Bugna 5:9, 10.
13. Ngaa nagakaigo nga ipatuhoy sang utod sa iloy ni Jesus nga si Santiago ang iya sulat “sa napulog-duha ka tribo nga nag-alaplaag”?
13 Ang Cristiano nga kongregasyon isa ka “pinili nga kaliwatan, isa ka harianon nga saserdote, isa ka balaan nga pungsod.” (1 Pedro 2:9) Sa pagbulos sa kinaugali nga Israel subong pungsod sang Dios, nangin isa ini ka bag-o nga Israel nga amo ang “matuod nga ‘Israel’.” (Roma 9:6-8; Mateo 21:43) * Bangod sini, nagakaigo nga ipatuhoy sang utod sa iloy ni Jesus nga si Santiago ang iya sulat “sa napulog-duha ka tribo nga nag-alaplaag,” buot silingon, sa bug-os kalibutan nga kongregasyon sang hinaplas nga mga Cristiano nga sa ulihi mangin 144,000 sa kadamuon.—Santiago 1:1.
Ang Israel Sang Dios Karon
14. Ano ang nagapakita nga ang mga Saksi ni Jehova wala gid magbag-o sa ila pagtamod nga ang 144,000 amo ang literal nga kadamuon sang mga nagahuman sa espirituwal nga Israel?
14 Talalupangdon nga ginkilala ni Charles T. Russell ang 144,000 subong isa ka literal nga kadamuon sang mga indibiduwal nga magahuman sa espirituwal nga Israel. Sa The New Creation, Tomo VI sang iya Studies in the Scriptures, nga ginbalhag sang 1904, nagsulat sia: “May rason gid kita sa pagpati nga ang pat-od kag sibu nga kadamuon sang pinili [hinaplas nga mga pinili] amo ang makapila nga ginasambit sa Bugna (7:4; 14:1); nga amo, ang 144,000 ka ‘gintubos gikan sa tunga sang mga tawo.’” Sa Light, Tulun-an Uno, nga ginbalhag sang 1930 sang mga Estudyante sang Biblia, ginsiling man ini: “Ang 144,000 ka katapo sang lawas ni Cristo ginapakita nga isa ka natipon nga grupo subong pinili kag hinaplas, ukon pinat-inan.” Ang mga Saksi ni Jehova wala gid magbag-o sa ila pagtamod nga literal nga 144,000 ka hinaplas nga mga Cristiano ang nagahuman sa espirituwal nga Israel.
15. Sang manug-abot ang adlaw sang Ginuo, ano ang gindumdom sang sinsero nga mga estudyante sang Biblia nga matigayon sang kinaugali nga mga Judiyo kon matapos ang Panag-on sang mga Gentil?
15 Apang, indi bala takus ang kinaugali nga Israel karon sa pila ka pinasahi nga pabor? Sang manug-abot na ang adlaw sang Ginuo, sang natukiban liwat sang sinsero nga mga estudyante sang Biblia ang madamo sang sadsaran nga mga kamatuoran sang Pulong sang Dios, gindumdom sadto nga kon matapos na ang Panag-on sang mga Gentil makatigayon liwat ang mga Judiyo sing pinasahi nga tindog sa atubangan sang Dios. Sa amo, gin-aplikar sang libro ni C. T. Russell nga The Time Is at Hand (Tomo II sang Studies in the Scriptures), nga ginbalhag sang 1889, ang Jeremias 31:29-34 sa kinaugali nga mga Judiyo, kag nagkomento: “Ang kalibutan saksi sa kamatuoran nga ang silot sa Israel sa idalom sang paggahom sang mga Gentil nagpadayon kutob sang B.C. [607], nga nagapadayon gihapon ini, kag wala sing rason sa pagpaabot nga maorganisar sila liwat subong isa ka pungsod sing mas temprano sa A.D. 1914, ang limite sang ila ‘pito ka panahon’—2520 ka tuig.” Gindumdom sadto nga mapasag-uli liwat ang mga Judiyo subong isa ka pungsod, kag daw nagsanag ini nga panagupnop sang 1917, sang ang Balfour Declaration nanaad nga sakdagon sang Britanya ang paghimo sa Palestina nga isa ka pungsudnon nga puluy-an para sa mga Judiyo.
16. Ano nga mga panikasog ang ginhimo sang mga Saksi ni Jehova agod mapaalinton sa kinaugali nga mga Judiyo ang Cristiano nga mensahe, kag ano ang resulta?
16 Pagkatapos sang nahauna nga bug-os kalibutan nga inaway, ang Palestina nangin teritoryo sa idalom sang Gran Britanya, kag nabuksan ang dalan agod ang madamo nga mga Judiyo makabalik sa sina nga pungsod. Sang 1948 ang politikal nga Estado sang Israel nabun-ag. Wala bala ini nagpakita nga ang mga Judiyo magabaton sing pagpakamaayo sang Dios? Sa sulod sang madamo nga tuig, amo sini ang pagpati sang mga Saksi ni Jehova. Sa amo, sang 1925, nagbalhag sila sing 128-pahina nga libro nga, Comfort for the Jews. Sang 1929 nagbalhag sila sing isa ka matahom nga 360-pahina nga tomo nga, Life, nga gintuyo sa pagganyat sa mga Judiyo kag nagbinagbinag man sang tulun-an sang Job sa Biblia. Daku nga panikasog ang ginhimo, ilabi na sa New York City, nga mapaalinton sa mga Judiyo ining Mesianiko nga mensahe. Makalilipay nga may pila ka indibiduwal nga nagbaton, apang ang mga Judiyo sa kabilugan, kaangay sang ila mga katigulangan sang nahauna nga siglo, nagsikway sa pamatuod sang presensia sang Mesias.
17, 18. Ano ang narealisar sang mga ulipon sang Dios tuhoy sa bag-o nga katipan kag sa mga tagna sang Biblia tuhoy sa pagpasag-uli?
17 Maathag nga ang mga Judiyo, subong isa ka katawhan kag isa ka pungsod, indi ang Israel nga ginlaragway sa Bugna 7:4-8 ukon sa iban nga tagna sang Biblia nga may kaangtanan sa adlaw sang Ginuo. Sa pagsunod sa tradisyon, padayon gihapon nga ginlikawan sang mga Judiyo ang paggamit sa balaan nga ngalan. (Mateo 15:1-3, 7-9) Sa pagpaathag sang Jeremias 31:31-34, ang libro nga Jehovah, nga ginbalhag sang mga Saksi ni Jehova sang 1934, malig-on nga nagsiling: “Ang bag-o nga katipan wala sing kahilabtanan sa kinaugali nga mga kaliwat sang Israel kag sa katawhan sa kabilugan, kundi . . . para lamang sa espirituwal nga Israel.” Ang mga tagna sang Biblia tuhoy sa pagpasag-uli wala sing kaangtanan sa kinaugali nga mga Judiyo ukon sa politikal nga Israel, nga isa ka katapo sang Nasyones Unidas kag bahin sang kalibutan nga ginsambit ni Jesus sa Juan 14:19, 30 kag 18:36.
18 Sang 1931 ginbaton sang mga ulipon sang Dios sa duta, nga may daku nga kalipay, ang ngalan nga mga Saksi ni Jehova. Bug-os tagipusuon nga nag-ugyon sila sa mga tinaga sang Salmo 97:11: “Ang kapawa nagsilak para sa mga matarong, kag ang pagkasadya para sa mga matadlong sing tagipusuon.” Narealisar nila sing maathag nga ang espirituwal nga Israel lamang ang ginlakip sa bag-o nga katipan. (Hebreo 9:15; 12:22, 24) Ang wala sing interes nga kinaugali nga Israel wala sing bahin sa sini, subong man ang katawhan sa kabilugan. Ining paghangop naghawan sang dalan para sa masanag nga pagsilak sang kapawa gikan sa Dios, nga talalupangdon gid sa rekord sang teokratikong maragtas. Ipahayag sini kon paano bugana nga ginapakita ni Jehova ang iya kaluoy, mahigugmaon nga kaayo, kag kamatuoran sa tanan nga tawo nga nagapalapit sa iya. (Exodo 34:6; Santiago 4:8) Huo, wala labot sa Israel sang Dios magabenepisyo man ang iban gikan sa pagpugong sang mga anghel sa apat ka hangin sang kalaglagan. Sin-o ini sila? Isa ka ayhan sa ila? Tan-awon naton karon.
[Nota]
^ Sing nagakaigo, ang ngalan nga Israel nagakahulugan “Nakigdumog ang Dios; Nakigdumog (Nakigtaksanay) sa Dios.”—Genesis 32:28, New World Translation Reference Bible, footnote.
[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]
[Retrato sa pahina 114]
[Mga Retrato sa pahina 116, 117]
Ang kabilugan nga pagpili sa matuod nga Israel sang Dios nagpadayon kutob sang adlaw sang Pentecostes 33 C.E. tubtob sang 1935 sang, sa isa ka maragtason nga kombension sang mga Saksi ni Jehova sa Washington, D.C., ginliton na ang igtalupangod sa pagtipon sa dakung kadam-an nga may dutan-on nga paglaum sa kabuhi (Bugna 7:9)